richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen

Transcriptie

1 richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 0 Paul Haustraete Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen

2 Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 1. Inleiding Een hoogstam fruitboomgaard is een juweel voor de omgeving; je kan niet alleen genieten van de bloesems en het fruit, maar tevens van alle organismen die aangetrokken worden door de bomen. Een boomgaard bezit een schat aan divers biologisch leven, denken we maar aan vogels, insecten, zoogdieren Niet elke soort wordt evenveel gewaardeerd, maar weet alvast dat er ook predatoren (mezen, gaasvlieg, lieveheersbeestje, oorworm, sluipwesp etc) in en rond de bomen azen op de belagers (perenringworm, fruitmot, bladluis, ) van ons fruit en de fruitbomen. Tevens zullen ook vogels een nest maken in de kruin of holtes van de eerder oude bomen (spechten, steenuil, duiven, ). 2. Een (fruit)boom planten Natuurlijk is het evident dat je niet zomaar om het even waar een boom kan planten. De omgeving dient te beschikken over een aantal eigenschappen. Hierna volgen enkele eenvoudige regeltjes die je best volgt bij het planten van een boom: 2.1 BODEMANALYSE Voor een gezonde fruitboom is de bodem van levensbelang. Een boom die het niet goed doet, kan sterk geholpen worden met gerichte bemesting. Daarvoor is een bodemanalyse nodig, die kan uitgevoerd worden door onder andere de Bodemkundige Dienst van België. De staalname gebeurt op een diepte van ongeveer 50 cm (twee dieptes voor de grondboor), aangezien de diepte tussen 30 en 50 cm het belangrijkste is voor de voedselopname van de aan te planten boom. Zo zal meteen ook blijken of er zich in de grond eventueel verharde lagen bevinden. Belangrijk daarbij zijn de zuurtegraad van de bodem, en de NPKverhouding: stikstof (N) is nodig voor de groei, Fosfor (P) is nodig voor de wortels, Kalium (K) is nodig voor een goede bloei en vruchtzetting. Stalen kan je laten analyseren bij oa Agrolab in Melle of bij de Bodemkundige dienst van België. Het is evident dat er nog veel meer labo s zijn die grondstalen analyseren. Deze kan je makkelijk vinden via het internet. 2.2 BEMESTING organische of chemische meststoffen: Voorzie bij het planten de nodige compost. Gebruik organische mest (compost, stalmest), tenzij je grote fouten in de NPK-verhouding moet rechttrekken: in dat geval ben je aangewezen op korrels, maar denk er aan dat die de bodem op lange termijn verzuren en verzouten. Chemische bemesting is sterk af te raden: je verstoort het evenwicht in de bodem, en opportunistische woekeraars krijgen alle kansen. Hou er in ieder geval rekening mee dat chemische meststoffen veel agressiever zijn. 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 1

3 In streken met veel leem/kleigrond is (chemisch) bemesten bijna niet nodig, wel kan er wat zand toegevoegd worden om de grond losser te maken. Eigen compost heeft steeds de voorkeur. Neem liever ook geen compost mee uit een containerpark, want dit kan allerlei ziekten bevatten die op die manier in de tuin worden geïntroduceerd het plantgat Het plantgat kan worden aangevuld met organisch materiaal dat voldoende verteerd is (dus nooit gft of verse mest!). Goede grond (met plantcompost) voorkomt de noodzaak om later veelvuldig te bemesten nabemesting rond de boom Een laagje plantcompost rond de boom leggen, vooral tijdens de zomer, is zeer goed en bevordert de groei. Meststoffen kunnen in het voor- en/of het najaar aangebracht worden. Wees zuinig met scheikundige meststoffen; bij overmatig gebruik verzieken ze de bodem en verminderen ze het afweersysteem van de planten. zij zijn minder agressief en beter in gebruik. Fruitbomen kan men in voorjaar en/of najaar bemesten met de volgende combinatie: Wormenmest Zeewierkalk Grondverbeteraar Compost De bemesting gebeurt natuurlijk op basis van de resultaten van het grondstaal gras of geen gras onder de boom Gras is groen asfalt : het is beter de grasmat onder de boom geregeld te maaien. Anders krijg je aan de stam de geschikte omstandigheden voor schimmels, woelmuizen e.d. Nog beter is de bodem onder de boom daadwerkelijk grasvrij te houden door bijvoorbeeld te mulchen, of de bodem met afgevallen bladeren bedekt te houden (telkens minimum 5 cm dik). Je kan ook de ruimte rond de stam, minstens 1m, aanplanten met bv een bodembedekker. Dit voorkomt kans op beschadiging van wortels die aan de oppervlakte komen bij bv maaien, schoffelen etc. 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 2

4 Bemesten doe je best onder de rand van de boomkruin: daar zijn de wortels het meest aktief (geldt ook voor eventueel begieten in de zomer). Je kan ook uitgetrokken brandnetels als bemesting gebruiken: gewoon rond de boom leggen en de voedingsstoffen komen langzaamaan in de bodem terecht. Let wel: op deze manier rijk je nagenoeg enkel de stikstof (N) aan bladbemesting Bladbemesting is ook nuttig: zet brandnetels of heermoes in een emmer water gedurende enkele dagen en spuit dit op de boom. Heermoes heeft bovendien een antischimmelwerking, en brandnetel helpt tegen bladluizen. Met heermoesgier spuiten kan vanaf juliaugustus, dit is de periode waarop de meest schadelijke schimmels zeer actief zijn. 2.3 DE PLANTAFSTAND Zorg voor voldoende plantafstand. Houdt rekening met de grootte van de boom eens deze volwassen is. Peer, pruim Appel Kers, Noot 8 10 m m 15 m Een boom kan zelfs na tien of meer jaar nog wel (professioneel) verplant worden. Een laagstam fruitboom heeft ondermeer vanwege de vele snoei een levensduur van ongeveer 30 jaar, een hoogstam fruitboom kan makkelijk 80 jaar worden. 2.4 DE BESTUIVING Bij de meeste fruitbomen gebeurt de bestuiving via kruisbestuiving; je hebt dus meestal een tweede boom, maar wel een andere variëteit van dezelfde soort nodig (bvb 2 of meer appelaars). Sommige variëteiten zijn betere bestuivers dan andere; dit heeft te maken met het aantal chromosomen (diploïde rassen zijn betere bestuivers dan triploïde rassen) die de verschillende variëteiten bezitten. Is er een geschikte bestuivende plant/boom in de (wijde) omgeving, of dien je eveneens een goede bestuiver aan te planten? Meer info kan je bekomen bij de Boomgaardenstichting en RLVA; ook op internet is veel informatie te vinden. 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 3

5 2.5 PLANTTIJDSTIP Fruitbomen worden best geplant tussen oktober en maart, wanneer ze in rust zijn. Bestel dus bij voorkeur vroegtijdig, in september. Hou evenwel rekening met de klimaatverandering. RLVA heeft in 2011 advies gevraagd aan het INBO (Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek) ivm het tijdstip waarop de jaarlijkse boomplantactie plaatsvindt; zij stellen voor om de boomplantactie ten vroegste eind november te agenderen. De reden is zonneklaar: de laatste jaren staan meer en meer bomen en struiken nog volop in blad bij de levering. Het is geweten dat groene planten nog niet in rust zijn en dus nog steeds instaan voor verdamping Let bij het bestellen ook op de kenmerken, vb Gembloux-soorten zijn extra resistente soorten. Voor informatie over de soorten kun je ook terecht bij de Nationale Boomgaardstichting in Hasselt, bij RLVA en via internet. Als je zelf je boom kiest bij de kweker, breng dan een merkteken aan op de stam en plant hem op zijn nieuwe plaats in dezelfde windrichting. 2.6 DE LEVERANCIER VAN HET PLANTGOED De juiste kwekerij aanspreken is cruciaal. Informatie voor België en Nederland vind je ondermeer op de website RLVA heeft in het verleden meermaals samengewerkt met Calle-plant in Wetteren, De Bock in Nederename en Sylva in Waasmunster Ook het transport van de kwekerij naar de plantplaats is cruciaal voor de kwaliteit van het plantsoen. Een halfstam of een hoogstam krijg je onmogelijk in de kofferruimte van uw wagen, maar wel in een aanhangwagen. Het is zeer belangrijk om het wortelgestel niet aan de blote lucht te vervoeren; wel in een zak of gewikkeld in een folie/doek of onder een zeil. De wind is namelijk een dodelijke vijand voor uw plant! 2.7 DE KWALITEIT VAN HET PLANTGOED Kies een boom met onbeschadigde stam, een mooi vertakte kroon en veel haarwortels aan de wortelkluit. Let er ook op dat de wortels intact zijn en geen kankergezwel hebben. Merk je te laat dat je een boom hebt met gezwellen in de wortels, verwijder dan deze vóór het planten. De kwaliteit van het plantgoed zal snel achteruitgaan als de bomen en struiken verwaarloosd worden; heb je niet direct tijd om deze te planten, kuil ze dan in. Dit is heel eenvoudig: graaf een greppel en leg de wortels van de planten in de greppel. De planten zelf dienen schuin te liggen. Bedek de wortels opnieuw met de aarde die uit de greppel komt. Zorg ervoor dat er geen 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 4

6 open ruimtes meer zijn, omdat bij hevige vries, de blootliggende wortels kunnen stukvriezen. De planten mag men nooit onbedekt in zon of wind laten liggen om uitdrogen te voorkomen. Zijn de wortels toch redelijk droog, vul dan een kruiwagen (of iets dergelijks) met aarde en meng deze met veel water en leg daarin de wortels. Na een kwartier kan je de planten in de grond stoppen. 2.8 HET PLANTGAT Een goede voorbereiding bij het planten is belangrijk. Maak het plantgat 1m x 1m x 0,50m diep en voorzie eventueel nog zijgleuven voor het toevoegen van compost. Het is aan te raden plantcompost in het plantgat te vermengen met de eigen grond. Dit zorgt voor een actieve en gezonde bodem wat de groei dan weer bevordert. Bij het aanplanten zelf moet men rekening houden met de plantdiepte in de planterij; plant de bomen NOOIT dieper. LET OP: 40 % van de bomen worden te diep geplant. Zet de bomen liever op een heuveltje dan in een kuil en houdt er rekening mee dat de boom nog wat zal zakken. Is een boom te diep geplant, dan kan men dit herkennen aan het feit dat er onder aan de stam zijscheuten worden gemaakt, terwijl de kruin niet of nauwelijks groeit. De boom heeft dan moeite om de voedingstoffen tot boven te krijgen; enkel minder diep verplanten kan dit verhelpen. Fruitbomen houden niet van vocht aan hun stam. Plant steenfruit zo zuidelijk mogelijk, peren en pruimen kunnen best tegen vochtige plaatsen. Kersen zijn het meest veeleisend wat vocht betreft. 2.9 BOOMPAAL De eerste jaren krijgt een fruitboom best wat steun van een boompaal. Neem hiervoor bij voorkeur een paal die reikt tot aan de onderzijde van de kruin. De paal mag gerust een halve meter in de grond zitten. Na een drietal jaren kan de paal worden verwijderd. Zet de paal op ongeveer 20 à 30 cm afstand van de stam. Gebruik bij voorkeur niet-geïmpregneerde (kastanje)palen, ze hoeven immers maar een paar jaar mee te gaan. Let goed op dat de banden die de boom op zijn plaats houden en rond de stam spannen niet ingroeien in de bast en controleer ook af en toe dat er geen schadelijke insecten onder de band schuilen. 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 5

7 Een boompaal zorgt ervoor dat de boom niet omwaait en zich kan verankeren en verhindert tevens dat de boom niet scheef groeit. Na enkele jaren is de boom verankerd en is een stevige rechte stam gevormd, waarna de paal wordt verwijderd. Bescherm de stam indien nodig tegen dieren (paarden, konijnen ed), maar vermijdt het creëren van een microklimaat (hoog onkruid, ontoegankelijkheid voor roofdieren) waarin woelratten en muizen zich thuisvoelen, want deze kunnen de wortels aanvreten, waardoor de boom uiteindelijk de geest kan geven. 3 Een fruitboom snoeien 3.1. Algemeen Fruitbomen worden gesnoeid opdat de bomen sterke takken zouden vormen die het gewicht van de vele vruchten kunnen dragen. Ook is het van belang dat er voldoende licht in de kruin kan doordringen. Veel licht betekent meer bloembot, meer vruchten en een betere vruchtkwaliteit (grootte, kleur, smaak). Schimmelsporen kiemen het makkelijkst in een vochtige atmosfeer. Snoei zorgt voor een betere luchtcirculatie in de kruin. Twee algemene regels voor alle planten en bomen is: 1) snoeien na de bloei. 2) Snoeien doet groeien; maw als je sterk snoeit, krijgt de boom het volgend jaar veel lange scheuten, doch weinig bloembotten, zodat de opbrengst lager zal zijn. Bij het rooien van de fruitboom in de kwekerij blijft een deel van de wortels in de grond steken. Om een goede hergroei te hebben, is het van groot belang dat er ook in de kruin gesnoeid wordt zodat het evenwicht tussen wortelstelsel en kruin hersteld wordt. Behoud de harttak (dit is het verlengde van de stam) en kies 3 tot 4 goed ontwikkelde, vlakgroeiende twijgen uit als gesteltakken (maw dit zijn de takken die vertrekken uit de harttak). De overige twijgen knipt u volledig weg. De overblijvende gesteltakken worden, als ze langer zijn dan 50 cm, 1/3 ingekort, juist boven een knop die naar de buitenkant van de boom wijst. Zijn deze gesteltakken te steil ingeplant, buig ze dan uit tot ze een hoek van 60 maken met de harttak. 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 6

8 Voor de vormsnoei Na de vormsnoei De eerste jaren vragen hoogstam fruitbomen om een jaarlijkse vormsnoei. Het is de bedoeling om een stevig gestel te kweken (het is NIET de bedoeling om snel vruchten te oogsten). Het is belangrijk om sterk groeiende verticale scheuten en twijgen helemaal weg te nemen met uitzondering natuurlijk van de harttak. Soms moeten de harttak en de gesteltakken ingeknipt worden in het éénjarig hout om stevige vertakkingen te bekomen. Het kan soms nuttig zijn om een verticaal groeiende twijg of scheut uit te buigen om een gat in de kruin te vullen. Zodra de bomen een goede productie hebben zal de scheutgroei automatisch verminderen en zal dus ook de noodzaak om te snoeien dalen. Dan zal een onderhoudssnoei om de vijf jaar meestal volstaan. Deze zal er in bestaan om enkele zware takken weg te nemen op die plaatsen waar onvoldoende licht en luchtcirculatie in de kruin voor handen is. Steenfruit wordt vooral in de lente of na de oogst gesnoeid, dit geldt voor kerselaar, kriekelaar en pruimelaar die geen wintersnoei verdragen. Appel- en perenbomen snoeit men best in het late najaar of in de winter. Als de blaadjes gevallen zijn, bevindt de boom zich in rust, waardoor de sapstroom en verdamping gering is. Dan is het moment aangebroken om oud en weinig productief hout te verwijderen. Een notelaar verdraagt geen wintersnoei. Deze wordt het best gesnoeid tussen begin juni en eind september, of direct na de bloei. Snoei een moerbei uitsluitend vanaf het begin tot midden winter. De bomen verkeren dan in rust. Later snoeien betekent bloeden van de boom. Snoeien als het overdag vriest, is uit den boze (al was het maar omdat het te koud is voor de snoeier). Appelen, peren, pruimen en kersen dragen vruchten op twee- en meerjarig hout. Het is dus belangrijk dat er een evenwicht gezocht wordt tussen de hoeveelheid nieuw en oud hout. 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 7

9 Steenfruit wordt, bij het planten, gesnoeid op 2 of 3 ogen op 1-jarige takken. Oudere bomen worden gesnoeid net na de pluk van de vruchten. Is dit om de één of andere reden niet gebeurd, snoei dan kort voor de bloei of zelfs tijdens de bloei. Omdat steenfruit heel gevoelig is aan loodglans mag je deze bomen niet snoeien in de herfst of de winter; doch als de bomen te vochtig staan, zijn ze sowieso veel gevoeliger aan de loodglansziekte. Van twee tegen elkaar schurende takken wordt er één weggesnoeid of zo uitgebogen dat de takken elkaar niet meer hinderen. Takken die op de grond hangen, worden geheel of gedeeltelijk teruggeknipt. Als meerdere takken in elkaars vlak (te dicht bij elkaar) groeien, worden al deze takken op één na weggehaald. Een tak die de ganse boom of struik uit evenwicht brengt, wordt verwijderd of ingekort. Wild hout (groeit uit de onderstam) moet tijdig worden weggesnoeid. Onmiddellijk na de snoei zal de boom starten met de aanmaak van wondhout (callus). Dit callus zal na verloop van tijd de volledige wonde bedekken. Doch vooraleer het zo ver is, staat de wonde bloot aan insecten, schimmels en het weer. Sommige boomverzorgers zijn van oordeel dat je best de wonde afdekt met een wondafdekmiddel (fungicide), eens te meer dienen wij er op te wijzen dat niet iedereen deze regel volgt: sommigen zijn van mening dat de weinige ogenblikken, tussen het afzagen van de tak en het aanbrengen van het fungicide, reeds voldoende zijn om bacteriën binnen te laten, doch door de fungicide kunnen deze niet weg waardoor zij eventueel woekeren en ziekten veroorzaken. Wij opteren om enkel de grote wonden (met een diameter van 4 cm en meer) te behandelen met dit fungicide Snoeien van appels en peren Let er op dat je bij het snoeien de hoofdvorm van de boom steeds in de gaten houdt. Oud en dik hout neem je weg met een boomzaag of een takkenschaar. Het terugzetten van nieuwe scheuten en de vorming van sporendragers gebeurt met een snoeischaar. Wring nooit bij het zagen of knippen. De verwondingen aan de boom herstellen zich dan moeilijk of gaan kankeren. Zaag of knip de te verwijderen takken langs de stam of een hoofdgesteltak zo glad mogelijk daarvan boven de takkraag (zie verder) weg. Nieuwe scheuten kunnen oudere scheuten vervangen (vervangings-snoei). Knip de nieuwe scheuten met 1/3 terug boven een naar buiten staand (slapend) oog. Zorg voor een open kroon of voldoende ruimte tussen gesteltakken, zodat licht en lucht gemakkelijk kunnen toetreden. Een belangrijke vuistregel bij snoeien is: 'een zwakke groei van een boom of struik is gekoppeld aan een sterke snoei' en ook 'een sterke groei van een boom of struik is gekoppeld aan een lichte snoei'. Een sterke snoei komt erop neer dat de boom veel minder knoppen hoeft te voeden. Het gevolg hiervan is dat dit aanzet tot een krachtiger ontwikkeling van veel nieuwe 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 8

10 scheuten. Helemaal niet snoeien geeft hetzelfde effect. Veel knoppen moeten het doen met weinig voeding. De ontwikkeling van scheuten is miniem en ze blijven klein in lengte. Een sterke snoei of helemaal geen snoei heeft tot gevolg dat er weinig en klein fruit aan de boom/struik komt. Het gaat dus bij snoeien om het vinden van een evenwicht. Er moeten zich nieuwe scheuten ontwikkelen en de opbrengst moet gemiddeld goed zijn. Aan een goede fruitboom of struik zijn dus zowel oude als nieuwe scheuten te vinden! De regel is: neem niet teveel weg, maximaal 20-30% van de bladmassa. Wacht liever een jaar om dan nog meer takken te verwijderen. Teveel snoei zorgt ervoor dat de boom deze snoei zal compenseren door de aanmaak van waterloten. Bekijk voor de snoei altijd de boom van boven naar beneden. Loop ook regelmatig rond de boom om het resultaat van de snoei goed te bekijken terwijl je bezig bent. Laat bij jonge bomen een gezonde hoofdtak (harttak) naar boven doorgroeien en houdt verder een viertal zijtakken over. Deze hoofdtak zal de sapstroom naar de kruin van de boom trekken en zorgt op die manier voor voldoende voedingsstoffen voor de hele kruin. Deze tak moet steeds de hoogste tak zijn, snoei concurrenten steeds weg! Zorg dat deze hoofdtak geen concurrentie krijgt van een té goed groeiende zijtak (de zogenaamde zuiger ), omdat zo n tak de overhand kan nemen en dit kan op lange termijn de boom verzwakken doordat de hoofdtak wegkwijnt. Zuiger wordt hoofdtak, waardoor de kruin uit evenwicht is Werd de harttak toch verwijderd, hou er dan rekening mee dat je dient te snoeien volgens het principe van de vaas: de overblijvende 4, max 5 zijtakken, dienen nu te zorgen dat de sapstroom naar de 4 of 5 deelkruinen gaat. Dit betekent tevens dat het veel moeilijker zal zijn om bij takbreuk (na bvb een zware storm) terug te vallen op een onderliggende zijtak; m.a.w er zit dan een gat in de kruin. Alle naar binnen toe groeiende takken krijgen in de zomer onder het bladerdak geen licht en mogen ook verwijderd worden, net als dood hout. Haal ook takken weg die tegen een andere tak schuren (wat uiteindelijk tot wonden zal leiden). 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 9

11 Vroeger werd er geopperd dat het geheel open en luchtig moet zijn. (Men moest er een hoed doorheen kunnen gooien). Momenteel weet men wel beter. Snoei NOOIT te veel en te diep, want de boom zal er telkens op reageren, omdat hij dezelfde bladmassa zal aanmaken. Snoei nooit terug tot in de stam zelf. Elke tak heeft een takkraag, die zorgt voor de versteviging van de verbinding tussen tak en stam. De takkraag is te herkennen als een 'ringvormige' verhoging aan het ondereinde van zo'n tak. Naderhand vormt zich een wondafdichting, het callus, dat de plaats van de verwijderde tak haast onzichtbaar maakt. TAKKRAAG A STAM B HIER SNOEIEN Snoei volgens de lijn A-B (niet te kort en niet te lang)! Indien men in de takkraag zaagt, dan beschadigt men eigenlijk de stam, die dan naar binnen toe zal beginnen rotten, met alle gevolgen vandien. Laat de takkraag dus zitten en zaag de tak net daarachter af. Zeker voor grotere takken snoeit men best in etappes, van het uiteinde van de tak naar de stam toe; zo wordt inscheuren aan de stam voorkomen. Hou bij het snoeien ook rekening met het principe dat horizontale takken zorgen voor de bloei (en dus de vruchten) en verticale takken voor de groei (vandaar het belang van een harttak). Opmerking 1: Zomersnoei: Zomersnoei is soms nodig als er veel sterkgroeiende scheuten, de zogenaamde waterloten, aanwezig zijn in de kruin. Dit kan een reactie zijn van de boom op een te sterke wintersnoei. Zomersnoei heeft als groot voordeel dat de genezing van de wonde onmiddellijk na de snoei begint, in tegenstelling met wintersnoei, waar de wonde nog maanden open blijft. Wordt er geen zomersnoei uitgevoerd, dan kan al snel de specifieke vorm waarin de boom of struik geleid is, verloren gaan. Zomersnoei of Loretta-snoei (genoemd naar het klooster Loretta bij de Burcht in Praag) is een secundaire snoei die na de normale wintersnoei in de zomer, tussen half mei en half juni, gebeurt. Zomersnoei moet gedurende de hele zomer worden uitgevoerd. Aangezien de scheuten dan nog kruidachtig zijn, kunnen deze makkelijk afgetrokken worden. De meest horizontale kunnen ook tot op 2-5 centimeter teruggeknipt worden. Het terugsnoeien van de 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 10

12 nieuwe scheuten bevordert de vorming van bloemknoppen. In de winter moet op al deze nieuwe takjes met knoppen een selectie plaatsvinden: welke worden behouden en welke worden geheel verwijderd? Bij appel en peer is het soms ook nodig om na half augustus nog eens de lange scheuten weg te nemen opdat er meer licht in de kruin zou terechtkomen. En meer licht geeft mooiere kleur en betere smaak van het fruit. Doe dit echter als er al een eindknop is gevormd op de weg te nemen scheuten. Let wel, zomersnoei geeft volgens sommigen meer kans op aantasting door bacterievuur, te wijten aan de vele wondjes. Nadeel van zomersnoei kan bijvoorbeeld zijn dat het zicht minder is door de aanwezige bladeren en dat er meer snoeiafval ontstaat. Tijdens abnormaal zonnig weer (+30 C.) kan zomersnoei beter niet uitgevoerd worden. Er is meer kans op zonnebrand. Zomersnoei wordt meer toegepast bij halfstam- en laagstam-boomgaarden en leifruit. Bij zomersnoei is er meer kans om de biotoop (broedende vogels) te verstoren, vooral bij hoogstamboomgaarden. Opmerking 2: Sporenvorming: Het vormen van sporen aan scheuten is essentieel om bloemknoppen te laten ontwikkelen, waaraan later het fruit zal groeien. De boom aanzetten tot vorming van bloemknoppen bestaat uit het inkorten van zijscheuten, die aan de gesteltak groeien. Door deze vorm van snoeien ontstaan veel zogenoemde kortlotjes. Sommige rassen dragen hun vruchten voornamelijk aan de top van een scheut, terwijl andere rassen, verspreid over de lengte van de scheut vruchten dragen. De wijze van snoeien is eenvoudig. Kijk altijd goed naar zo'n gesteltak met scheuten. Let met name op zwak gegroeide, korte scheuten en lange, sterk gegroeide scheuten. Korte en zwakke scheuten moeten flink worden ingesnoeid tot op 2-4 ogen op de scheut. De lange, sterk gegroeide scheuten worden minder ingesnoeid. Snoei deze scheuten tot op 3-6 ogen terug. Eind- of topscheuten worden tot op een kwart tot 1/3 van de lengte teruggezet. Herhaal ieder jaar deze wijze van snoeien. Er zullen zich veel sporen ontwikkelen. Deze zijn te herkennen aan dicht bij elkaar staande korte takjes met veel knoppen. Het heeft een wat knoestig uiterlijk. Veel knoppen bij elkaar betekent ook dat zich daar veel bloemen en later vruchten zullen ontwikkelen. Bij rassen die grote en zware appels en peren produceren, is het raadzaam de sporen te dunnen. Gebruik hiervoor een scherpe en goed snijdende snoeischaar. Dun de sporen zo dat het beeld van zo'n takje open van structuur wordt. Licht en lucht moeten goed bij een takje kunnen komen. Bij rassen die vruchten aan de toppen van scheuten dragen, worden geen sporen gedund. Voor die rassen is het beter om jaarlijks de afgedragen vruchttakjes terug te snoeien op 2-3 ogen. De jonge nieuwe scheuten worden met maximaal 1/3 ingekort. Aan die scheuten komen dan in een volgend jaar vruchten. Probeer elk jaar de boom te verjongen door oude takken weg te nemen. Opmerking 3: Beurtjaren: Het verschijnsel beurtjaren heeft tot gevolg dat om de twee jaar de oogst overvloedig is en er het tussenliggende jaar nauwelijks vruchten zijn te bekennen.beurtjaren kan door een juiste manier van snoeien worden voorkomen. Toch is het mogelijk dat deze voorkomen als gevolg van een zeer koude winter, vorst tijdens de bloei, gebrek aan voldoende voedsel of ziekte(n). Hoe beurtjaren voorkomen?: snoei na het arme jaar zoals altijd. Laat de jonge eenjarige scheuten ongesnoeid. Het groeiseizoen erna ontwikkelen zich aan deze scheuten volop bloemknoppen, maar nog geen vruchten. Hetzelfde jaar is er een rijke oogst op de oude takken. Het volgend winterseizoen (het begin van een arm 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 11

13 jaar) laat u de tweejarige scheuten nog steeds ongesnoeid en worden de nieuwe eenjarige scheuten sterk gesnoeid. De cyclus van beurtjaren is daarmee verbroken. De volgende jaren worden de bomen zoals altijd gesnoeid. Een andere, meer tijdrovende methode om beurtjaren te doorbreken, is het uitdunnen van bloemknoppen. In het jaar dat een rijke oogst wordt verwacht, wordt het aantal bloemknoppen sterk gedund. De vruchten, die eraan komen, zijn groot, maar minder in aantal dan normaal in een rijk oogstjaar. Het jaar daarop zullen meer jonge scheuten gevormd worden en is elk jaar de oogst gelijkmatig in opbrengst. 3.3 Pruimen snoeien Net zoals bij appels en peren worden ook pruimen op een onderstam geënt. Pruimen kunnen echter zeer gemakkelijk geïnfecteerd raken door loodglansziekte of kanker; het is dus van het allergrootste belang om zo weinig mogelijk te snoeien. Loodglans herken je op het blad in de vorm van een grijze gloed. Loodglans (basidiosporen) is een wondparasiet, dus opgepast voor snoeiwonden! Snoeigereedschap ontsmetten om de kans van het overbrengen van de ziekte te voorkomen. Wil je een rijke oogst, dan is het aan te bevelen verscheidene pruimenvariëteiten aan te planten, omdat pruimen kruisbestuivers zijn. De meeste pruimen echter bloeien eerder vroeg (in maart/april). In die tijd kan nachtvorst aan de in bloei staande pruimenboom schade veroorzaken aan de bloesems. De opbrengst kan hierdoor behoorlijk worden beïnvloed. Heb je jonge leivormpruimen, dan worden deze in het vroege voorjaar gesnoeid, als de knoppen zwellen. Kort de lengtescheuten met 2/3 in en snoei op een naar buiten staande knop. Bij leivormen wordt de harttak consequent verwijderd. Slecht of naar binnen groeiende scheuten en lot op de stam worden in hun geheel weggesnoeid. Oudere pruimenbomen of struiken worden in het midden van de zomer gesnoeid. De meeste pruimen dragen hun vruchten aan de basis van eenjarige scheuten en op tweejarige twijgen en ouder. In de zomer wordt een teveel aan nieuw ontwikkelde scheuten handmatig verwijderd door de zachte scheuten tussen duim en wijsvinger te nijpen. De overblijvende scheuten worden direct getopt door ze tot de helft van de lengte te nijpen. Onderhoudssnoei aan pruimen moet altijd gericht zijn op het openhouden van de kroon. Vooral in het hart van de boom/struik heeft een pruim de neiging veel scheuten te produceren. Deze dienen dus geregeld weggehaald te worden. Let er ook op dat bij overmatig veel vruchten, er een dunning gebeurt; zoniet is de kans op takbreuk heel reëel. 3.4 Kersen snoeien Zoals hogerop reeds gesteld bij de pruimen, worden ook jonge kersen pas in het voorjaar gesnoeid als de knoppen zwellen. Ook de kerselaar is gevoelig voor kanker en loodglansziekte.oudere kersen worden in najaar en winter in vorm gesnoeid. Haal beschadigde en zieke scheuten en takken wel altijd direct weg. In de zomer na de oogst moet opnieuw worden gesnoeid (idem als bij pruimen). Nieuwe scheuten aan takken, waaraan vruchten hebben gehangen, worden het liefst behouden, terwijl de afgedragen scheuten zo ver mogelijk worden verwijderd. De jonge scheuten snoei je best in tot 1/4 van de lengte. In het vroege voorjaar worden zo mogelijk enkele oudere gesteltakken verwijderd. Kersen hebben de eigenschap om vooral aan de toppen vruchten te vormen. Door het wegnemen van twee tot drie gesteltakken per jaar kunnen zich nieuwe scheuten aan de boom/struik ontwikkelen, waaruit later de gesteltakken worden gevormd. Het euvel van vruchtvorming uitsluitend aan het uiteinde van gesteltakken met scheuten wordt daarmee voorkomen. 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 12

14 3.5 Perziken snoeien De perzik is een vroegbloeier: maart - april. Hij verlangt veel warmte, een beschutting tegen vorst en regen en een standpaats tegen een muur op het zuiden. Als dit allemaal gerealiseerd is, dan levert dit veel vruchten op. Een in bloei staande perzikboom is bijzonder mooi. De bloeikleur is zachtrose. Om vruchtzetting te krijgen is bestuiving door insecten nodig. Dat lukt maar moeilijk in die periode in ons klimaat. Handmatige bestuiving is dan de oplossing. Handmatig bestuiven door middel van trillen van de bloemen zorgt voor vruchtzetting. Perziken worden in de noordelijke streken voornamelijk in waaiervorm gehouden. In zuidelijke klimaten meestal in struikvorm. De waaiervorm kenmerkt zich door een korte stam van 1-2 meter hoog. Daaraan zitten 6-8 gesteltakken in een halve cirkelvorm. Aan tweejarige scheuten vindt bloei en de vorming van vruchten plaats. Het snoeien is gericht op de vorming van jonge scheuten op de gesteltakken. Vorm- en onderhoudssnoei kan alleen als de gesteltakken vervangen kunnen worden door jongere scheuten, waaruit gesteltakken kunnen worden gevormd. Snoei net voordat de ogen beginnen uit te lopen. Werk met goed schoongemaakt snoeigereedschap! Opmerking: bloem- en scheutknop perzik De perzikboom moet op een spits toelopende, naar buiten gerichte knop worden gesnoeid. De bolle knoppen zijn de bloemknoppen. Bij snoeien in het voorjaar gaat het dus met name om verjonging van de perzik. De scheuten worden met 1/3 van hun lengte ingesnoeid. Zomersnoei moet altijd uitgevoerd worden, waarbij jonge scheuten tot op vier bladparen worden teruggezet door deze tussen duim en wijsvinger te nijpen. De scheuten die zich lenen om een gesteltak te vervangen of een geschikte plaats op de gesteltak hebben om over een jaar vruchten voort te brengen, worden aangehouden en niet genepen. Blijf telkens alert op de hoofdvorm, waarin de perzik moet groeien. Een volgroeide perzik wordt na de oogst gesnoeid. De nieuwe scheuten en vervangende gesteltakken worden als ze minimaal 40 cm lang zijn, getopt onder het laatste bladpaar. Zijscheuten aan deze scheuten worden teruggeknipt tot op 1 à 2 bladparen. De zijscheuten moeten een onderlinge afstand hebben van cm. De jonge (hoofd)scheuten moeten worden aangebonden. Bind deze scheuten aan op bamboestengels en bevestig vervolgens de bamboestegels op/aan horizontaal gespannen draden. 4 Gereedschap Gebruik een goede snoeizaag en/of -schaar (SILKY wordt door professionelen gebruikt; natuurlijk is ook FELCO bijzonder goed. Let wel, ongetwijfeld zijn er nog bijzonder kwaliteitsvolle snoeischaren en zagen op de markt). Heel belangrijk is ook het ontsmetten van het materiaal. Hiervoor kan methanol of dettol worden gebruikt. Zelfs met bleekwater bekom je goede resultaten. Doe dit bij voorkeur steeds voordat er aan een andere boom wordt gesnoeid, zodat eventuele ziekten niet worden overgedragen. Denk er aan dat ook jij niet jonger wordt; misschien is het aan te raden om u een lange stokzaag aan te schaffen ipv op een (lange) ladder te staan. Met een stokzaag blijf je met je beide voeten op de grond; dit heeft wel als nadeel dat je mogelijk pijn in de nek krijgt en dat je de takkraag niet ziet. Aan jou de keuze wat je verkiest. 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 13

15 Deze syllabus werd geschreven door Paul Haustraete, medewerker natuur, uitgaande van een jarenlange ervaring als organisator van de vele snoeidemo s binnen het werkingsgebied van RLVA. Patrick Heyerick heeft graag ingestemd om de teksten te verbeteren en/of aan te vullen, waarvoor dank. Foto s werden genomen door Paul Haustraete en Patrick Heyerick die deze welwillend en gratis ter beschikking gesteld heeft van het Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen voor de opmaak van deze brochure. Deze, en andere foto s zijn eveneens terug te vinden op de website Opmerkingen mogen altijd gemeld worden via paul.haustraete@rlva.be 20 jaar RLVA - Richtlijnen voor het aanplanten en snoeien van fruitbomen 24 feb 2012 Pagina 14