Het beste uit twee werelden

Transcriptie

1 Nederlands Congres Volksgezondheid 2015 Preventie in zorg & publieke gezondheid Het beste uit twee werelden 8 & 9 april 2015 De Doelen Rotterdam Het NCVGZ 2015 is een initiatief van: tsg1503_ncvgzkatern_online_proef1.indd :03

2 Algemene informatie Algemene informatie Nederlands Congres Volksgezondheid (NCVGZ) 2015 Het NCVGZ 2015 is een initiatief van NPHF, V&W, NVAG, RIVM, GGD GHOR Nederland, NSPOH, ZonMw, TNO Kwaliteit van Leven, Trimbos-instituut, KAMG, Movisie en VWS alsmede in 2015 de partijen van de Agenda voor de Zorg is een spannend jaar voor de Nederlandse gezondheidszorg. Burgers moeten meer zelf participeren, zelfsturende wijkteams nemen preventie voor hun rekening, gemeenten zijn verantwoordelijk voor zorginkoop. Dat levert veel vragen op voor de zorg, sociale sector en publieke gezondheid. Hoe vinden individuele zorg en collectieve preventie elkaar onder het geweld van de decentralisaties? Hoe geven (eerstelijns)zorg- en welzijnsprofessionals preventie een plek in hun beleid? Hoe kunnen de werelden van preventie en curatie elkaar versterken? Daarover gaat het NCVGZ Het thema luidt: Preventie in zorg en publieke gezondheid; het beste uit twee werelden Woensdag start het congres met vijf korte pitches. Inspirators op het gebied van zorgcoöperaties, zelfredzaamheid, e-health, kwetsbare groepen en de burger-professional relatie gaan in op het menselijke vermogen om zelf de regie te nemen, een belangrijke aanname die ten grondslag ligt aan de integratie van preventie in zorg en in het sociale domein. s Middags is er een inspirerende filmsessie georganiseerd door ActiZ en het Centrum Media & Gezondheid. Tevens wordt de V&W Volksgezondheidsprijs 2014 uitgereikt. De donderdag start met prominenten in de gezondheidswereld. De integratie van preventie in zorg betekent ook een waardenverschuiving. Willen we als maatschappij een gezonde start of een luxe levensuiteinde collectief financieren? In de Wilhelmina Rouwenhorstlezing wordt stilgestaan bij preventie in de wijk, onder meer met een korte reflectie op de wijkteams: Wat kunnen we? Wat willen we? Tot hoever kunnen/mogen we gaan? Wat mag wel of niet? Heel vernieuwend of meer van hetzelfde? Uiteraard is er voldoende gelegenheid voor uitwisseling, inspiratie en verdieping tijdens deelsessies en posterpresentaties en wordt de ZonMw-parel uitgereikt. Agenda voor de Zorg Het samenwerkingsverband Agenda voor de Zorg bestaat sinds 2012 en heeft zichzelf ten doel gesteld door middel van een ambitieuze toekomstagenda de zorg verder te verbeteren en daardoor een belangrijke bijdrage te leveren aan de beheersing van de zorguitgaven. De thema s van de Agenda voor de Zorg sluiten nauw aan bij het thema van het NCVGZ. Lees meer over de Agenda voor de Zorg op Alexander Rinnooy Kan levert als voorman van de Agenda voor de Zorg een bijdrage aan NCVGZ 2015 en zowel plenair als in deelsessies komen er sprekers uit dit samenwerkingsverband. Parallelsessies Uit de vele ingezonden abstracts zijn ook dit jaar weer elke dag twee inspirerende rondes met mondelinge presentaties en workshops/symposia samengesteld. Datum/plaats Woensdag 8 en donderdag 9 april 2015 in De Doelen te Rotterdam. Deelnamekosten/betaling Deelname aan het congres kost 225,- per dag. Studenten krijgen 50% korting (op vertoon van de collegekaart). Doelgroep Het congres is bedoeld voor beleidsmedewerkers, bestuurders, onderzoekers, uitvoerders, zorgverzekeraars en alle anderen die werkzaam zijn op of interesse hebben in het brede werkterrein van de volksgezondheid (Public & Occupational Health/Openbare Gezondheidszorg). Accreditatie Accreditatie is aangevraagd bij: het ABS V&VN kwaliteitsregister verpleegkundigen & verzorgenden KNOV Naar verwachting zal deelname aan het gehele congres (2 dagen) 8-10 registratiepunten opleveren. Voor de laatste informatie verwijzen wij u naar Informatie en organisatie Voor praktische informatie kunt u contact opnemen met: decongresbalie Anke Peters Bredaseweg 108a, 4902 NS Oosterhout E info@decongresbalie.nl T W Voor overige informatie: NPHF p/a NIVEL Postbus 156, 3500 BN Utrecht E info@ncvgz.nl T W tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 2

3 Samenstelling MT E. Burgering, KNMG Dr. T. Drenthen, NHG A. Koornstra, GGD GHOR Nederland Drs. R. van Lier, ActiZ A. Peters, decongresbalie Dr. Th. Plochg, NPHF M. Ruijgrok, GGD GHOR Nederland Drs. N. van der Velden, iresearch Samenstelling Stuurgroep Prof. dr. N. de Vries, Universiteit Maastricht (voorzitter) Dr. M. van den Berg, V&W Drs. J. Bouwens, ZonMw E. Burgering, KNMG Dr. S.B. Detmar, TNO Kwaliteit van Leven Drs. I. Douwes, NSPOH A. Eyck, ZonMw A. Koornstra, PGV Nederland G. Nijhof, NVAG Dr. Th. Plochg, NPHF Dr. A. van de Poel, Trimbos Instituut Dr. S. Picavet, RIVM Dr. Th. Plochg, NPHF M. Verschelling, Movisie KAMG Samenstelling Abstractcommissie Drs. N. van der Velden, iresearch Dr. P. Kocken, TNO Kwaliteit van Leven Dr. J. Harting, AMC/UvA Prof. dr. D. van de Mheen, V&W en IVO Dr. ir. A. Wagemakers, Wageningen University Dr. J. Bruil, ZonMw Dr. A. van der Poel, Trimbos-instituut Dr. Ir. A. Haveman-Nies, Wageningen University Y. Gecer, Tactus Dr. F. van der Lucht, RIVM Dr. D. van Dale, RIVM A. Eyck MA Msc, ZonMw Prof. dr. L. Wigersma tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 3

4 Programma Programma woensdag 8 april Opening door Codarts Nanne de Vries voorzitter Nederlands Congres Volksgezondheid en dagvoorzitter Inleiding NCVGZ 2015 Integratie van preventie in zorg en publieke gezondheid; het beste van twee werelden Aad Koster directeur ActiZ Hugo Backx directeur GGD GHOR Nederland Rutger Jan van der Gaag voorzitter KNMG Het menselijk vermogen om zelf regie te nemen over het leven. Experts pitchen : Zorgcoöperaties: Daniëlle Harkes manager Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg Jan Snijders voorzitter Zorgcoöperatie Austerlitz Zelfredzaamheid: Albert Jan Kruiter mede-oprichter Instituut voor Publieke Waarden Gijs de Vries directeur Instituut Rode Kruis Nederland E-health toepassingen: Heleen Riper hoogleraar VU Amsterdam Kirsty Lankreijer projectleider Zorg op Afstand/Sensire Kwetsbare groepen: Karien Stronks hoogleraar AMC Jacqueline van Riet huisarts Utrecht Overvecht Samenwerking zorgprofessional en patiënt/cliënt: Marius Buiting directeur Ned. Ver. Toezichthouders in Zorg en Welzijn Inge Borghuis RvB Amstelring Pauze Meet the experts Kies één van de 5 experts en onderzoek samen met de denker én de doener het thema Lunchpauze inclusief posterpresentaties van e ronde deelsessies e ronde deelsessies Pauze Uitreiking V&W Gezondheidsprijs 2014 Ien van de Goor, voorzitter Vereniging Volksgezondheid & Wetenschap Preventie in de film: een beeld zegt meer dan 1000 woorden Een inspirerende filmsessie georganiseerd door het Centrum Media & Gezondheid m.m.v. ActiZ en GGD GHOR Nederland Afsluiting eerste congresdag Nanne de Vries Netwerkborrel tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 4

5 Programma Programma donderdag 9 april Welkom en opening Nanne de Vries voorzitter Nederlands Congres Volksgezondheid en dagvoorzitter Waarden debat over de financiering van preventie o.lv. Ruud Koolen Skipr, met: Alexander Rinnooy Kan voorzitter Agenda voor de Zorg Jolande Sap voorzitter NPHF Joris Slaets UMC Groningen Mariëtte Hamer voorzitter SER Machteld Huber Senior Onderzoeker Voedingskwaliteit & Gezondheid, Louis Bolk Instituut Pauze e ronde deelsessies Lunchpauze inclusief posterpresentaties van e ronde deelsessies Pauze Uitreiking ZonMw Parel Wilhelmina Rouwenhorst-lezing: Preventie in de Wijk Onbekend maakt onbemind : Pim Assendelft hoogleraar Huisartsgeneeskunde Radboud Univ. Nijmegen Successen van preventie : Johan Mackenbach hoogleraar Erasmus MC Rotterdam Een vooruitblik op het NCVGZ 2016 Nanne de Vries Afsluiting NCVGZ Netwerkborrel tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 5

6 Deelsessies Onderstaand volgen alleen de titels van de verschillende deelsessies; de abstracts hiervan zijn te downloaden van de congreswebsite: en van de site van TSG ( tabblad overzicht) Woensdag 8 april Sessies verzorgd door een Academische Werkplaats Publieke Gezondheid kunt u herkennen aan de vermelding AWPG achter de titel. Posterpresentaties zijn de hele dag te bekijken. 1 e Ronde Symposia 1.1 Toegankelijkheid en kwaliteit van preventie en zorg voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden 1.2 Gezond cognitief ouder worden: nieuwe preventiemogelijkheden met ehealth 1.3 Integrale gezondheidsbevordering in de wijk: nieuwe competenties van sociale en zorgprofessionals 1.4 Publieke gezondheid en zorg in de keten; ervaringen/ effecten uit de samenwerking met huisartsen 1.5 Tien jaar web-based verslavingszorg 1.6 Tabaksontmoedigingsbeleid en stoppen met roken in Nederland 1.7 Ouderen en transitie (AWPG) 1.8 Thuiswonende OGGZ (AWPG) Workshops 1.9 De toekomst vraagt om zorgprofessionals met een voorzorg oriëntatie 1.10 Preventief medisch onderzoek. Zelfbeschikking of bescherming? 1.11 Van PreventieConsult naar Persoonlijke Gezondheidscheck; verbinding tussen huisartsenpraktijk en publieke gezondheid 1.12 Een gezonde start in een nieuwe wereld: preventie en zorg voor vluchtelingenjeugd 1.13 De positieve uitzondering: een verrassend nieuwe onderzoeksmethode naar mentale gezondheid op VMBO scholen 1.14 Laat ouderen niet op een droogje zitten: een wijkgericht hitteplan (AWPG) 1.15 Workshop Actualiteit 2 e Ronde Mondelinge presentaties 2.1 Zorg en preventie verbinden 2.2 E-Health 2.3 Aandacht voor sociaal kwetsbare groepen Symposia 2.4 Preventie in de setting van de wijk, de zorg en het onderwijs (AWPG) 2.5 Hoe houden we Nederland gevaccineerd? (AWPG) tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 6

7 Workshops 2.6 Preventie in de zorg: integraal of (toch maar) ziektespecifiek? 2.7 Een gezonde start met Baby Extra. Samenwerking GGZ, jeugdzorg en jeugdgezondheidszorg broodnodig 2.8 Stoptober voor professionals, hoe helpen we deelnemers elkaar te helpen bij gezonde gedragsverandering 2.9 Tijd voor actie? Zet een stap! 2.10 Preventie en zorg in de wijk door zorg en welzijn: wat krijgt prioriteit? 2.11 Masterclass: Applied game voor zorgprofessionals 2.12 Elkaar versterken: Samenwerken aan preventie vanuit publieke gezondheid en huisartsenpraktijk 2.13 Kwetsbaar of zelfredzaam: een kwestie van perspectief? Welke tools zijn voor gemeenten voorhanden en bruikbaar? (AWPG) 2.14 PRECURO: zorg, welzijn en preventie voor kwetsbare ouderen. De rol van de zorgprofessional (AWPG) 2.15 Kortlopend onderzoek in het gemeentelijk gezondheidsbeleid (AWPG) Donderdag 9 april 3 e Ronde Mondelinge presentaties 3.1 Integraal Gezondheidsbeleid 3.2 Een gezonde start 3.3 Leefstijlbevordering bij jongeren Symposia 3.4 Wat weten we nu over een integrale aanpak, zoals JOGG? (AWPG) 3.5 Preventie van gehoorschade bij jongeren (AWPG) 3.6 Demografische krimp, gezondheid, zorg en burgerinitiatieven (AWPG) 3.7 VoorZorg: effectieve preventie van kindermishandeling en meer bij kinderen van jonge kwetsbare ouders (AWPG) Workshops 3.8 Wetenschappelijke Integriteit en Risico op bias in Preventie en Publieke Gezondheid 3.9 Gezonde leefomgeving; wat kan bereikt worden en wat zijn de kansen? 3.10 Het in kaart brengen van gemeentelijke capaciteit voor publieke gezondheid in Nederland 3.11 Hoe verhoudt sport en bewegen zich tot preventie en de decentralisaties in het sociaal domein? 3.12 Een policy game ervaren: Ontwikkelen van lokaal beweegbeleid door samenwerken, netwerken en gebruik van kennis 3.13 Vitale Coalities: van gemeentehuis tot wijkcentrum 3.14 Samenwerken in de wijk, in het licht van positieve gezondheid 3.15 Het wijkprofiel als middel om de dialoog met de wijk aan te gaan (AWPG) tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 7

8 4 e Ronde Mondelinge presentaties 4.1 Maatschappelijke en economische perspectieven in de zorg Symposia 4.2 Gemeente Laarbeek, Vilans en BigMove bouwen samen met burgers aan GG, bouw je mee? 4.3 Kosten en effecten van leefstijlinterventies: wat is het waard? 4.4 Kosteneffectiviteit voor interventies in de jeugdgezondheidszorg: resultaten en methodologische uitdagingen 4.5 Preventie-instrumenten voor integraal lokaal gezondheidsbeleid (AWPG) 4.6 Preventief verbinden: meer gezondheid voor je geld (AWPG) 4.7 Nieuwe praktijkvoorbeelden voor aanpassing van de schoolomgeving (AWPG) Workshops 4.8 Gezondheid, wat vinden bewoners zelf? In gesprek met Gezondheidsambassadeurs uit Slotermeer 4.9 Positieve Gezondheid in onderzoek, beleid en praktijk van public health 4.10 Op weg naar uw ideale VTV-2018? Praat mee, geeft uw input! 4.11 Wink Wink: Nudging innovatie in de publieke gezondheidszorg 4.12 Gezondheidszorg zal meer groen in zetten voor patiënten als? 4.13 Waarom moeilijk doen, als het samen kan? Samenspel met gezond verstand op het speelveld van het sociaal domein 4.14 Actieve participatie: wat werkt? (AWPG) 4.15 Flexibilisering en preventie in de jeugdgezondheidszorg (AWPG) tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 8

9 SESSIE: 1.1 Toegankelijkheid en kwaliteit van preventie en zorg voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden M.P. Fransen, Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam, afdeling Sociale Geneeskunde, Amsterdam Presentaties 1. Dr. Kristine Sorensen, Universiteit Maastricht: Gezondheidsvaardigheden bij Turkse Migranten 2. Dr. Karen Hosper, Pharos: Gezondheidsvaardigheden en Verantwoord Medicijnen Gebruik. 3. Dr. Mirjam Fransen, AMC, Universiteit van Amsterdam: Toegang tot preconceptiezorg voor vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden: Een probleem analyse 4. Prof. Dr. Marie-Louise Essink-Bot, AMC, Universiteit van Amsterdam: Geïnformeerde besluitvorming bij het bevolkingsonderzoek naar darmkanker: Een uitdaging voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden Voorzitter Prof. Dr. Marie-Louise Essink-Bot, AMC, Universiteit van Amsterdam, afdeling Sociale Geneeskunde Thema van het symposium De vaardigheden van mensen om informatie over gezondheid te verkrijgen, te begrijpen en toe te passen bij het nemen van gezondheidsgerelateerde beslissingen spelen een belangrijke rol in preventie en zorg. In dit symposium wordt ingegaan op de toegankelijkheid en kwaliteit van preventie en zorg (medicatiegebruik) voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden. Doel van het symposium Delen van kennis over de rol van gezondheidsvaardigheden in preventie en zorg en debat over de ontwikkeling van interventies om preventie en zorg toegankelijker te maken voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden, en strategieën om bij verschillende kwetsbare groepen gezondheidsvaardigheden te versterken. Opbouw van het symposium Het symposium begint met een introductie op het thema gezondheidsvaardigheden in preventie en zorg. Daarna wordt specifiek aandacht besteed aan gezondheidsvaardigheden van Turkse migranten, lage therapietrouw bij mensen met lage gezondheidsvaardigheden, en de toegankelijkheid van preconceptiezorg en het bevolkingsonderzoek naar darmkanker voor deze groep. Tijdens het symposium is er veel ruimte voor discussie over oplossingsrichtingen om de toegankelijkheid en kwaliteit van preventie en zorg voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden te verbeteren. De Alliantie Gezondheidsvaardigheden zorgt voor een follow-up na het congres. Gezondheidsvaardigheden en medicijngebruik: het belang van herkennen en communiceren op maat K.H. Hosper, Pharos, Utrecht M.A. Ahmad, Pharos, Utrecht B.S. van Soest, KNMP, s-gravenhage M.V. Vintges, Pharos, Utrecht Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden hebben moeite met het correct innemen van hun medicatie. Dit leidt tot lagere therapietrouw, met als gevolg meer complicaties en onnodige ziekenhuisopnames. Apotheekteams hebben een belangrijke taak bij de uitleg van medicatievoorschriften. Zij kunnen echter moeite hebben met het herkennen van patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden (waaronder laaggeletterden). De communicatie is daardoor vaak onvoldoende afgestemd op de vaardigheden van deze patiënten. Het meerjarenprogramma van KNMP en Pharos heeft als doel om de uitleg en begeleiding bij medicatiegebruik onder deze groep patiënten te verbeteren. Gebruikte aanpak De meerjarenaanpak richt zich op: 1) deskundigheidsbevordering van apotheekteams, 2) het beschikbaar stellen van (getest) visueel materiaal, 3) borgen van kennis en vaardigheden in richtlijnen en opleidingen, 4) samenwerking in de eerstelijn tussen apotheekteams, huisartsen en wijkverpleegkundigen. Op het symposium wordt gepresenteerd welke kennis, vaardigheden en materialen centraal staan bij de deskundigheidsbevordering van apotheekteams. Deze uitkomsten zijn gebaseerd op literatuuronderzoek (review) en praktijkervaringen. Correcte inname van medicatie is een complexe activiteit die vaardigheden vereist, zoals plannen, ordenen, vooruit denken, het kunnen lezen en interpreteren van medicijnbijsluiters en etiketten. Het leren herkennen van patiënten die hier moeite mee hebben is de eerste stap voor zorgverleners. Eenvoudige aanpassingen in de communicatie kunnen vervolgens tot verbeterd begrip bij de patiënt leiden. Een effectief gebleken strategie is de teach back methode. Vereenvoudiging van schriftelijke informatie en gebruik van pictogrammen, afbeeldingen, of video instructies kan bijdragen aan correcter medicijngebruik. Belangrijk is dat materialen getest zijn onder de doelgroep. Apotheekmedewerkers (en andere zorgverleners) dienen een voelspriet te ontwikkelen voor de gezondheidsvaardigheden van hun patiënten. Afstemming van de mondelinge en schriftelijke informatie over geneesmiddelen op de vaardigheden van patiënten kan bijdragen aan correcter gebruik van medicatie en vergroot daarmee therapietrouw onder patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden. tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 9

10 Gezondheidsvaardigheden bij Turkse Migranten in Nederland M.G. Goossens, Universiteit Maastricht, Maastricht K.A. Arslantas, Universiteit Maastricht, Maastricht K.S. Sorensen, Universiteit Maastricht, Maastricht Achtergrond Het is belangrijk om de gezondheidsvaardigheden bij Turkse migranten in Nederland te verkennen. Zij vormen een aanzienlijk deel van de bevolking en hebben gezondheidsachterstanden ten opzichte van de Nederlandse bevolking. Zij staan bloot aan hogere risico s en hebben een zwaardere ziektelast dan de meeste Nederlanders. Het doel van de studie was om de bestaande Gezondheidsvaardigheden Onderzoeksvragenlijst (HLS-EU-Q16) te valideren bij een groep eerste generatie Turkse migranten van vijftien jaar en ouder en hypothesen met betrekking tot gezondheidsvaardigheden bij deze populatie te testen. Methode De HLS-EU-Q16 vragenlijst was vertaald in het Turks en binnen de populatie gecontroleerd op taalkundige en culturele validiteit. Met opzet werd gebruik gemaakt van niet-gerandomiseerde sampling om deelnemers te werven in gemeenschapshuizen, verenigingen, moskeeën en bedrijven in vijf steden in Nederland in de periode mei-juni Vanwege taal- en culturele barrières rekruteerde een Turkse collega de deelnemers. Iedere deelnemer vulde een vragenlijst in met basale sociale en demografische informatie, gevolgd door zestien vragen die het vermogen van deelnemers testen om gezondheidsinformatie te vinden, te begrijpen, te beoordelen en toe te passen. Een Likert schaal werd gebruikt om de antwoorden te registreren. Met gebruik van vooraf gevalideerde drempelwaarden werden de gezondheidsvaardigheden scores ingedeeld op drie niveaus: een score van 0 tot 8: onvoldoende; 9 tot 12 problematisch en 13 tot 16 voldoende. De data van de vragenlijsten werden bewerkt met software voor statistische analyse. Er deden 131 deelnemers mee aan het onderzoek, van wie 36,5% vrouw en 63,5% man met een gemiddelde leeftijd van 50 jaar (SD 13,8). De studie toonde aan dat 57,7% van de Turkse migranten onvoldoende gezondheidsvaardigheden had; 18,2% problematische en 24,1% voldoende. Hoewel de verhoudingen tussen mannen en vrouwen in de deelnemersgroep ongelijk was, waren de uitslagen met betrekking tot niveaus van gezondheidsvaardigheden ongeveer gelijk. Verdere analyse liet zien dat er een significante relatie was tussen leeftijd en score: hoe hoger de leeftijd, hoe lager de score op gebied van gezondheidsvaardigheden. Het is te verwachten dat beperkte gezondheidsvaardigheden gezond ouder worden belemmeren bij deze groep migranten. Conclusie De studie laat zien dat iets meer dan 75% van de deelnemers beperkte gezondheidsvaardigheden heeft (onvoldoende of problematisch). Beperkte gezondheidsvaardigheden bij deze groep migranten is een onderschat probleem in Nederland. Gezondheidsachterstanden bij deze bevolkingsgroep verdienen meer aandacht van beleidsmakers en vragen om gerichte maatregelen voor versterken van gezondheidsvaardigheden en gezondheidsbevordering bij migranten. Toegang tot preconceptiezorg voor vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden: Een probleem analyse M.F. Fransen, AMC, sociale geneeskunde, Amsterdam M.H. Hopman, AMC, afdeling scoiale geneeskunde, Amsterdam A.R. Rosman, Erasmus MC, afd. Verloskunde en Vrouwenziekten, Rotterdam M.L.E. Essink-Bot, AMC, afd. sociale geneeskunde, Amsterdam Preconceptiezorg is het middel bij uitstek om risico s op perinatale problemen te verkleinen, maar blijkt tot nu toe weinig toegankelijk te zijn voor vrouwen met een lage sociaaleconomische status (SES) die vaak lage gezondheidsvaardigheden hebben. Het doel van dit project is het systematisch ontwikkelen van strategieën voor het bevorderen van de toegankelijkheid en effectiviteit van preconceptiezorg voor vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden. Het project is ingebed in het landelijke programma Healthy Pregnancy 4 All (HP4All). In dit symposium richten wij ons op de probleemanalyse. Methode Door middel van semi-gestructureerde interviews achterhaalden we in hoeverre vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden zich bewust waren van het aanbod voor preconceptiezorg, de informatie in het aanbod begrepen en toe konden passen, en waarom zij wel of niet aan preconceptiezorg deel zouden nemen. Door middel van kwalitatieve interviews met zorgverleners en observaties achterhaalden we in hoeverre zij zich bewust waren van het probleem van lage gezondheidsvaardigheden en in hoeverre zij communicatie binnen preconceptiezorg aanpassen op cliënten met lage gezondheidsvaardigheden. In totaal namen 72 vrouwen deel aan het interview, 17% van hen was zich bewust van het aanbod dat zij hadden ontvangen via een brief of flyer. Na het lezen van de brief begrepen de meeste vrouwen het doel van preconceptiezorg, maar ontbrak praktische kennis over bijvoorbeeld de procedure. 35% zou niet willen deelnemen aan preconceptiezorg. Zij gaven aan geen behoefte te hebben aan informatie en het risico op complicaties laag in te schatten. Zorgverleners waren zich doorgaans niet bewust van het probleem van lage gezondheidsvaardigheden en misten tools om hun communicatie aan te passen. Vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden worden nauwelijks bereikt met het huidige HP4All aanbod voor preconceptiezorg. Strategieontwikkeling moet zich richten op het aanbod via andere kanalen, zoals persoonlijke communicatie en sociale media. tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 10

11 Geïnformeerde besluitvorming bij het bevolkingsonderzoek naar darmkanker: Een uitdaging voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden M.L.E. Essink-Bot, AMC, sociale geneeskunde, Amsterdam E.L. Laan, AMC, sociale geneeskunde, Amsterdam E.D. Dekker, AMC, gastro-enterologie, Amsterdam M.F. Fransen, AMC, sociale geneeskunde, Amsterdam Vroege opsporing van darmkanker kan de kans op sterfte aan darmkanker verlagen, maar heeft net als elk programma voor vroege opsporing van kanker ook nadelige neveneffecten. De uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek is daarom gericht op geïnformeerde besluitvorming: voldoende kennis, een individuele afweging van voor- en nadelen en deelname in overeenstemming met individuele attitude. Wij onderzochten de toegankelijkheid van het informatiepakket over het bevolkingsonderzoek voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden en analyseerden verschillen in geïnformeerde besluitvorming tussen mensen met lage en adequate gezondheidsvaardigheden. Gebruikte aanpak De toegankelijkheid van het informatiemateriaal werd onderzocht in 30 kwalitatieve interviews met mensen (55-75 jaar) met lage gezondheidsvaardigheden. Kennis, attitude en intentie tot deelname bij mensen met lage (n=86) en mensen met adequate gezondheidsvaardigheden (n=95) werden onderzocht met een online vragenlijst. De kwalitatieve interviews toonden aan dat respondenten met lage gezondheidsvaardigheden met name moeite hadden met het begrijpen van het risico op darmkanker, vals-positieve screeningsuitkomsten en complicaties bij diagnostiek. Sommigen begrepen niet dat deelname aan het bevolkingsonderzoek vrijwillig was. De kwantitatieve data bevestigde dat dergelijke essentiële kennis inderdaad vaker ontbrak bij mensen met lage gezondheidsvaardigheden dan bij mensen met adequate gezondheidsvaardigheden. In totaal nam 55% van de mensen met lage gezondheidsvaardigheden een geïnformeerde beslissing, dit was 59% onder mensen met adequate gezondheidsvaardigheden. Geïnformeerde besluitvorming is laag onder mensen met lage en adequate gezondheidsvaardigheden. Echter, mensen met lage gezondheidsvaardigheden missen kennis die essentieel is voor het afwegen van voor- en nadelen en het begrijpen van uitkomsten van screening. Verder onderzoek moet zich richten op de vraag in hoeverre het huidige rationele model van geïnformeerde besluitvorming passend is voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden en op het ontwikkelen van effectieve gerichte strategieën om hen te informeren en te begeleiden in het besluitvormingsproces. SESSIE: 1.2 Gezond cognitief ouder worden: nieuwe preventiemogelijkheden met ehealth MPJ van Boxtel, Maastricht University, Maastricht Samenvatting Symposium Titel symposium: Gezond cognitief ouder worden: nieuwe preventiemogelijkheden met ehealth Individuele presentaties Online cursus Houd uw brein vitaal! : psycho-educatie via internet Dr. Jennifer SAM Reijnders, Maastricht University Cognitieve leefstijl-training via internet: veranderen en volhouden Drs. Teun Aalbers, UMC St Radboud, Nijmegen Intensieve brain training bij veroudering en na beroerte: Een dubbelblinde gerandomiseerde studie Prof Jaap MJ Murre, Universiteit van Amsterdam Wie loopt risico om achteruit te gaan? Dr. Tessa N. van de Kommer, VU Medisch Centrum Amsterdam Voorzitter symposium Dr. Martin PJ van Boxtel, Afdeling Psychiatrie en Neuropsychologie, Maastricht University, Locatie DRT12, Postbus 616, 6200 MD Maastricht. Tel.: martin.vanboxtel@ maastrichtuniversity.nl Korte beschrijving (achtergrond) van het thema van het symposium Ouder worden gaat voor veel mensen gepaard met een ervaren afname van cognitieve vaardigheden. Vooral in werksituaties wordt dit als belastend en beperkend ervaren. Van invloed hierop is de combinatie van (moeten) doorwerken tot op hogere leeftijd en de steeds veranderende en groeiende eisen die aan cognitieve functies worden gesteld tijdens het werk, onder andere door digitalisering en een continue toename in informatiedichtheid. Er is in de afgelopen jaren meer aandacht gekomen voor preventie van cognitieve klachten, mede om oudere werknemers te helpen aan het arbeidsproces te blijven deelnemen. Het aanpassen van leefstijl, het trainen van cognitieve vaardigheden en het ontwikkelen van meer begrip over eigen cognitief functioneren zijn onderzochte preventie technieken. Deze problematiek zal ook voor werkenden in de gezondheidszorg en beleidsmakers steeds actueler worden. Vanwege de laagdrempeligheid en kosteneffectiviteit is internet steeds vaker het voorkeursmedium in de preventie van of hulp bij medische en psychische klachten. Vooral voor personen die werken is het online kunnen deelnemen aan interventieprogramma s een aantrekkelijke factor. Doel van het symposium In het kader van het Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie zijn er door de universiteiten van Amsterdam (VU Medisch Centrum, UvA), Nijmegen (UMCN) en Maastricht (UM) verschillende studies gedaan naar gezonde cognitieve veroudering en de wijze waarop mensen geholpen kunnen worden hun cognitieve vermogens zo lang mogelijk op peil te houden. tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 11

12 Op dit symposium worden de resultaten van dit onderzoek voorgesteld, evenals de ontwikkelde producten die voor de eindgebruiker beschikbaar komen. Het symposium zal de doelgroep van ehealth-interventies duidelijk karakteriseren en een beeld schetsen van de huidige mogelijkheden voor (online) preventie en ondersteuning via internet. Opbouw van het symposium en samenhang tussen de individuele presentaties Het symposium zal de deelnemers inzicht geven in: online screening van cognitieve klachten en identificatie van mensen met een verhoogd risicoprofiel beschikbare ehealth-interventies, gericht op behoud van cognitieve functies (psycho-educatie, leefstijl) de (on)mogelijkheden van online brain training Cognitieve leefstijl-training via internet: veranderen en volhouden T. Aalbers, UMC st Radboud, Nijmegen M.G.M. Olde Rikkert, UMC st Radboud, Nijmegen De Brain Aging Monitor (BAM) is een online ehealth programma dat via leefstijl verbetering, de cognitieve achteruitgang geassocieerd met veroudering wil afremmen. Uit onderzoek is gebleken dat op een gezonde en verantwoorde manier leven niet alleen positieve effecten heeft op fysieke gezondheid, maar ook op de hersenfuncties. Door het geven van persoonlijke leefstijladviezen op het gebied van bewegen, voeding, slapen, alcohol, roken en stressverwerking ondersteunt de BAM mensen bij het uitproberen van gezond gedrag en beoogt het tragere cognitieve achteruitgang te bewerkstelligen. In een twee jaar durende pragmatische trial zijn ongeveer 3000 mensen vanuit het bedrijfsleven en de algemene bevolking geïncludeerd. Door inzicht te geven in de huidige leefstijl en begeleiding te bieden in het stellen en behalen van maandelijkse gedragsdoelstellingen helpt de BAM mensen tussen jaar om gezonder te leven. /opbrengsten In het eerste jaar zijn relevante en significant positieve leefstijlresultaten bereikt deelnemers (40.4%) zijn actief 2620 doelen gaan stellen. Van deze doelen werden er 1089 na een maand afgerond en werden er 422 bereikt. Dit resulteerde in een algemene leefstijlverbetering van 0.81 punt (op een 16-punts schaal; p<0.01: d=0.32), en een gemiddelde gewichtsafname van 0.61kg (p<0.05). Daarnaast werd op 8 van de 11 andere leefstijlfactoren verbetering gemeten. De cognitieve uitkomstmaten zullen ten tijde van het congres ook bekend zijn. EHealth interventies kunnen effectief worden ingezet om duurzame, gestage gedragsverandering teweeg te brengen in een ouder wordende Nederlandse beroepsbevolking. Het gebruik van ehealth interventies kan in de toekomst een kosteneffectieve bijdrage leveren door zelf-management van gezondheidsproblematiek te stimuleren en te ondersteunen en daarmee de stijging in de langdurige zorgkosten afremmen. Intensieve brain training bij veroudering en na beroerte: Een dubbelblinde gerandomiseerde studie J.M.J. Murre, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam B.A. Schmand, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam D.J. Veltman, VU medisch centrum, Amsterdam J.I.V. Buitenweg, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam R.M. van de Ven, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam K.R. Ridderinkhof, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam Brain training met de computer heeft recentelijk een grote vlucht genomen, hoewel de effectiviteit en werkzame mechanismen nog nauwelijks onderzocht zijn. In dit onderzoek (multi-center, dubbelblind, gerandomiseerd) wordt het effect van intensieve online brain training vergeleken tussen twee groepen: een groep mensen die een beroerte hebben gehad ( patiënten ) en een actieve groep van gezonde ouderen ( controles ). Ongeveer 180 patiënten en 180 controles trainen drie maanden lang vijf keer per week een half uur met online brain training games die geschikt zijn gemaakt voor deze groepen. Vooraf en achteraf wordt een uitgebreide testbatterij afgenomen om de verandering in executieve functies en andere cognitieve maten te kunnen volgen. Bij een deel van de patiënten en de controles worden ook vooraf en achteraf hersenscans gemaakt om structurele en functionele veranderingen in de hersenen te kunnen analyseren. /opbrengsten en De inclusie loopt nog tot februari 2015 en daarna zullen de data geanalyseerd worden. De resultaten worden op het Nederlands Congres Volksgezondheid voor het eerst gepresenteerd. Bij aangetoonde effectiviteit zal de training beschikbaar komen voor de hierboven geschetste doelgroepen. Online cursus Houd uw brein vitaal! : psycho-educatie via internet J.S.A.M. Reijnders, Maastricht University, Maastricht M.P.J. van Boxtel, Maastricht University, Maastricht Wanneer we ouder worden veranderen onze hersenfuncties zoals het geheugen en de snelheid van informatieverwerking. De mate waarin mensen last hebben van deze veranderende hersenfuncties hangt samen met de omgang met deze veranderingen, de kennis over het ouder wordende brein en onze zorg over toekomstig functioneren. Ten behoeve van middelbare en oudere werknemers is er vanuit Maastricht University de online cursus Houd uw brein vitaal! ontwikkeld. Doel van deze cursus is om via psycho-educatie kennis over te brengen over veranderingen in de hersenen bij het ouder worden, mensen handvatten te geven hoe om te gaan met deze veranderingen en hen bewust te maken van factoren die bijdragen aan een gezonde veroudering. De online cursus is opgebouwd uit verschillende onderdelen; leefstijl, geheugen en effectief werken. Deze onderdelen kunnen gedurende een aantal weken in eigen tempo worden gevolgd. De informatie in de cursus wordt gegeven via be- tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 12

13 knopte tekst en videoboodschappen. De effectiviteit van de online cursus is onderzocht in een gecontroleerde studie met ruim 350 deelnemers. /opbrengsten De resultaten van het onderzoek laten zien dat deelnemers na afloop van de cursus minder geheugenachteruitgang ervaren en meer controle hebben over hun geheugen. Deze effecten zijn een maand later nog steeds aanwezig. Deelnemers aan de online cursus geven tevens aan dat ze minder alledaagse vergissingen maken, minder hinder ondervinden van alledaagse vergissingen, zich minder zorgen maken over hun cognitieve vaardigheden, zich minder zorgen maken over het krijgen van dementie en beter kunnen omgaan met cognitieve belasting. Uit de resultaten blijkt dat psycho-educatie, door middel van het volgen van de online cursus Houd uw brein vitaal!, kan leiden tot een verbetering in het subjectief cognitief functioneren. Deze E-health interventie zal vanaf april 2015 beschikbaar zijn voor het algemene publiek. Wie loopt risico om achteruit te gaan? T.N. van den Kommer, VU Medisch centrum, Amsterdam H.C. Comijs, VU Medisch centrum, Amsterdam Eerder onderzoek laat zien dat geheugenklachten het dagelijks functioneren belemmeren en samenhangen met een verminderde kwaliteit van leven. Geheugenklachten zijn voorspellers voor cognitieve achteruitgang, maar kunnen ook het gevolg zijn van behandelbare aandoeningen. De huidige doelstellingen zijn 1) welke combinaties van risicofactoren hangen samen met geheugenklachten en 2) kunnen deze risicoprofielen worden gebruikt om mensen door te verwijzen naar een passende ehealth interventie. Gebruikmakend van bevolkingsonderzoek (LASA, MAAS) werden in drie leeftijdsgroepen classificatiemodellen ontwikkeld om onderliggende risicoprofielen van geheugenklachten te identificeren (1). Deze modellen werden geëvalueerd m.b.v. online verzamelde data in drie interventiestudies (UvA, UM en UMCN) waarbij werd bekeken of deze risicoprofielen het interventiesucces voorspelden (2). /opbrengsten Vooral jarigen met depressieve klachten en een negatief beeld van hun gezondheid rapporteerden geheugenklachten (56,1% t.o.v. 25,5% in de totale groep). Bij de jarigen was het percentage geheugenklachten het hoogst (86,2% t.o.v. 21,0% in de totale groep) bij diegenen met een hoge mate van neuroticisme, lage zelfwaardering, die cultureel actief waren, een negatieve kijk op hun gezondheid en pijn. In jarigen steeg het percentage met geheugenklachten van 28,3% naar 70.0% bij mensen met een negatief beeld van hun gezondheid en een slechte prestatie op een geheugentest. Voorlopige resultaten tonen dat cognitieve psycho-educatie (UM) het meest effect had bij jarigen mét depressieve klachten bij aanvang. Bij jarigen had de interventie alleen effect bij niet-neurotisch mensen zonder chronische ziekten, en bij neurotische mensen met zelfvertrouwen. Per leeftijdsgroep werden specifieke targetgroepen met een hoog risicoprofiel geïdentificeerd. Voorzichtig kan worden geconcludeerd dat interventie-effecten deels kunnen worden voorspeld. Er moet nog bekeken worden of het interventiesucces van een brain training (UvA) en leefstijl-training (UMCN) voorspeld kan worden en welke interventie bij welke groep mensen het meest effectief is. SESSIE: 1.3 Integrale gezondheidsbevordering in de wijk: nieuwe competenties van sociale en zorgprofessionals. C.H.M. Smits, Lectoraat Innoveren in de Ouderenzorg Kenniscentrum Gezondheid en Welzijn van Hogeschool Windesheim, Zwolle A.E. Marcus-Varwijk, Kenniscentrum Gezondheid en Welzijn, Hogeschool Windesheim, Zwolle J.M. de Jonge, Lectoraat Kwaliteit van preventie en ambulante zorg voor verslaving, Hogeschool Windesheim, Zwolle L. Hiemstra-Willemsen, Lectoraat de Gezonde Stad, Hogeschool Windesheim, Zwolle Eerste auteurs en titels van samenvattingen: Anne Esther Marcus-Varwijk: Gezondheidsbevordering door verpleegkundigen in de context van het Consultatiebureau voor Ouderen Jannet de Jonge: Alcoholpreventie door professionals in de wijk Linda Hiemstra-Willemsen: Zwolle Gezonde Stad: sport- en welzijnsprofessional werken aan gezonde leefstijl van bewoners in achterstandswijken Voorzitter: Carolien Smits Achtergrond Sociale en zorgprofessionals werken steeds meer wijkgericht. Gezondheidsbevordering, liefst vanuit een integrale benadering, is daarbij een belangrijke professionele opdracht geworden. Maar wat houden de bijbehorende competenties precies in in deze nieuwe beroepspraktijk en over welke competenties beschikken de wijkgerichte sociale en zorgprofessionals? In dit symposium belichten we deze vragen naar professionele handelingsverlegenheid vanuit 3 praktijkgerichte studies. Doel van het symposium: Inzichten delen in de competenties die sociale en zorgprofessionals (nodig) hebben bij gezondheidsbevordering in de wijk. Ideeën genereren voor een gedegen aanpak van professionele handelingsverlegenheid. Opbouw van het symposium en samenhang Het symposium betreft drie presentaties over professionele competenties rond gezondheidsbevordering in de wijk. Na elke presentatie is er ruimte voor verhelderende vragen en een korte discussie. De eerste presentatie gaat in op de competenties en gedragingen van verpleegkundigen in de context van het Consultatiebureau voor Ouderen. Matchen deze met de beleving van hun klanten? tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 13

14 De tweede presentatie focust op de kennis van professionals in de wijk en de ervaren competenties om problematisch alcoholgebruik te signaleren, ter sprake te brengen en mensen te motiveren. Presentatie drie brengt in kaart hoe de sport- en welzijnsprofessionals zichzelf in staat achten om te werken aan gezonde leefstijl in de wijk en wat ze hiervoor nodig hebben. In de presentaties worden de rol van de verschillende professionals belicht en een aantal werkmethoden ter ondersteuning: Motiverende Gespreksvoering, Gedeelde Besluitvoering, werken in netwerken, integraal gezondheidsbeleid en deskundigheidsbevordering. Na de presentaties bediscussiëren we met de aanwezigen de betekenis hiervan voor praktijk, onderzoek en onderwijs en nascholing. Alcoholpreventie door professionals in de wijk J.M. de Jonge, Lectoraat Kwaliteit van preventie en ambulante zorg voor verslaving, Hogeschool Windesheim, Zwolle R.H.L.M. Bovens, Lectoraat Kwaliteit van preventie en ambulante zorg voor verslaving, Hogeschool Windesheim, Zwolle Achtergrond en vraagstelling Alcohol is het meest gebruikte genotsmiddel in de Nederlandse samenleving: ongeveer 75% van de volwassenen drinkt wel eens. Het aantal volwassenen met problematisch alcoholgebruik wordt geschat op 10%. Van hen heeft een kleine 3% daarvoor hulp van de specialistische verslavingszorg. Het overgrote merendeel van mensen met problematisch alcoholgebruik bevindt zich buiten het zicht van de specialistische zorg. Vanwege de transities in de zorg zal hulp dichterbij de mensen zélf, met problematisch alcoholgebruik, gaan plaatsvinden. Onder andere wijkverpleegkundigen en maatschappelijk werkers zullen problematische alcoholgebruik moeten signaleren en ter sprake brengen. De vraag is: In hoeverre zijn de professionals in de wijk voldoende toegerust om problematisch alcoholgebruik te signaleren, ter sprake te brengen en mensen te motiveren voor verandering? Methode Om deze vraag te beantwoorden werden er, najaar 2014, zowel enquêtes als interviews afgenomen onder professionals in de wijk. De thema s waren kennis over, toepassing van en behoefte aan ondersteuning in vroegsignalering problematisch alcoholgebruik én het motiveren van mensen om minder te drinken. Totaal vulden 34 professionals de enquête in. Daarnaast werden er 10 professionals geïnterviewd. Van deze professionals had tussen de 45% en 65% de helft of meer van de kennisvragen correct beantwoord. Ongeveer 25% van hen kende enkele alcoholscreeningslijsten. Ongeveer de helft van maatschappelijk werkers wist welke psychosociale en lichamelijke klachten kunnen duiden op problematisch alcoholgebruik. Meer maatschappelijk werkers dan wijkverpleegkundigen waren het eens met de stelling, dat zij makkelijk alcoholgebruik ter sprake brengen bij een cliënt. De meerderheid van de professionals gaf aan dat er behoefte was aan meer ondersteuning in het omgaan met cliënten met problematisch alcoholgebruik: zowel behoefte aan extra informatie als het leren van nieuwe vaardigheden. Conclusie Hoewel er kennis is over vroegsignalering van problematisch alcoholgebruik, ervaren professionals handelingsverlegenheid in het ter sprake brengen ervan én is er behoefte aan ondersteuning daarin. Gezondheidsbevordering door verpleegkundigen in de context van het Consultatiebureau voor Ouderen. A.E. Marcus-Varwijk, Kenniscentrum Gezondheid en Welzijn, Hogeschool Windesheim, Zwolle D.S. Madjdian, Lectoraat Innoveren in de Ouderenzorg, Hogeschool Windesheim, Zwolle T.L.S. Visscher, Onderzoekscentrum Preventie en Overgewicht Zwolle, Hogeschool Windesheim, Zwolle M.W.M. Mensen, Lectoraat Innoveren in de Ouderenzorg en opleiding Verpleegkunde, Hogeschool Windesheim, Zwolle C.H.M. Smits, Lectoraat Innoveren in de Ouderenzorg, Hogeschool Windesheim, Zwolle J.P. Slaets, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen J.C. Seidell, Vrije Universiteit Amsterdam, Amsterdam Verpleegkundigen kunnen in hun rol als gezondheidsbevorderaar ouderen stimuleren om gezond te leven en daarmee zelfredzaamheid van ouderen verhogen. Onderzoek toont het belang aan van het aan sluiten bij de mogelijkheden, persoonlijke doelen en overwegingen van ouderen door professionals. Methoden als Gedeelde Besluitvorming en Motivational Interviewing zijn daarbij helpend. De interventie Consultatiebureaus voor Ouderen biedt verpleegkundigen de gelegenheid leefstijl bespreekbaar te maken met oudere cliënten. Kennis over de werkwijze van deze verpleegkundigen ontbreekt. Welke competenties zetten verpleegkundigen in en sluiten deze aan bij de overwegingen en mogelijkheden van de oudere bij het toepassen van gezondheidsbevordering? Een multiple casestudie is uitgevoerd om te onderzoeken welke competenties en gedragingen verpleegkundigen vertonen in de context van het Consultatiebureau voor Ouderen. Observaties van 15 consulten, interviews met verpleegkundigen (n=13) en ouderen (n=19) zijn uitgevoerd. /opbrengsten Tijdens het contact tussen de oudere en de verpleegkundige blijkt een klik van belang. Sommige verpleegkundigen weten de juiste snaar te raken. Uit observaties blijkt dat de gestandaardiseerde vragenlijst leidend is in een gesprek, wat belemmerend werkt voor een open gesprek en interactie. De verpleegkundigen adviseren vanuit hun eigen kennis en expertise, waarbij gezamenlijke besluitvoering weinig wordt ingezet. Verpleegkundigen sluiten in hun consultatiegesprekken niet altijd goed aan bij de persoonlijke doelen en overwegingen van ouderen. Verpleegkundigen kunnen bijgeschoold worden in communicatietechnieken: Het collaborative deliberation model kan verpleegkundigen ondersteunen om persoonsgerichte zorg toe te passen onder andere door Motivational Interviewing en Gedeelde Besluitvorming in te zetten. tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 14

15 Zwolle Gezonde Stad: sport- en welzijnsprofessional werken aan gezonde leefstijl van bewoners in achterstandswijken L. Hiemstra-Willemsen, Lectoraat de Gezonde Stad, Hogeschool Windesheim, Zwolle M. Onnink, Gezondheid en Maatschappij, Wageningen University, Wageningen J.J.M. ten Dam, Lectoraat de Gezonde Stad, Hogeschool Windesheim, Zwolle Zwolle Gezonde Stad is een integrale aanpak om gezond gewicht te bevorderen, de eerste stad die de JOGG aanpak implementeerde. Deze aanpak van overgewicht is het vervolg op het community-based programma Samen Gezond. In Zwolle werken professionals in sport, welzijn, zorg en onderwijs samen om gezonde leefstijl te bevorderen. Uit de procesevaluatie van Samen Gezond bleek dat professionals aansturing en ondersteuning nodig hebben om ongezond gedrag te signaleren, bespreekbaar te maken en bewoners te activeren. Bij de sport- en welzijnsorganisatie is een coördinator aangesteld om het werken aan gezonde leefstijl te verankeren. Daarvoor is het nodig om in kaart te brengen hoe de professionals zichzelf in staat achten om te werken aan gezonde leefstijl en wat ze hiervoor nodig hebben. Methode In (focusgroep)interviews hebben de professionals met praktijkvoorbeelden uitgediept wat ze doen aan gezonde leefstijl in hun werk. Deze zijn geanalyseerd met zowel top down als bottom up gedefinieerde codes. De top down codes zijn gedefinieerd op basis van bestaande theorie waaronder het Referentiekader Gezondheidsbevording van Saan en de Haes en het Healthy Alliances (HALL) raamwerk van Koelen. De sport- en welzijnsprofessionals hebben beschreven welke rol, kennis en vaardigheden ze hebben om gezonde leefstijl te bevorderen. Ze zeggen onvoldoende in staat te zijn om deze rol op zich te kunnen nemen en dat ze investeringen in kennis, materialen en tijd; steun vanuit de eigen organisatie, samenwerkende organisaties en de politiek; en een versterkend netwerk nodig hebben. Sport- en welzijnsprofessionals in de wijk hebben ondersteuning nodig vanuit beleid, het netwerk en in de vorm van deskundigheidsbevordering. Daarnaast is het aan te bevelen dat deskundigheid op het gebied van gezonde leefstijl en het werken in netwerken onderdeel is van de HBO opleidingen. Waardoor zowel huidige als toekomstige professionals verbinding kunnen leggen tussen preventie, zorg en welzijn. SESSIE: 1.4 Publieke gezondheid en zorg in de keten: ervaringen/effecten uit de samenwerking met huisartsen H.T. Kroesbergen, GGD West-Brabant, Breda Namen van eerste auteurs en titels: D.M. Kerklaan: Preventie sluit de keten van publieke gezondheid tot en met zorg, ook voor chronische aandoeningen F.J.C.M. Konings: Preventie in de huisartsenpraktijk van uitdroging bij thuiswonende risico-ouderen door voorlichting en technologische ondersteuning A.C.J.C. Rijkers: Samenwerken aan een krachtige verbinding tussen huisartsen en generalisten voor jeugdigen en gezinnen Voorzitter symposium: H.T. Kroesbergen, GGD West-Brabant Korte beschrijving (achtergrond) van het thema van het symposium: Ziektelast en zorggebruik in Nederland kennen een stijgende trend. Door versterking van preventie in de gehele keten; van publieke gezondheid tot en met zorg, wordt tegenwicht geboden aan deze stijging. Dit symposium gaat over het versterken van preventie in de gehele keten, specifiek in de verbinding tussen huisartsenzorg en publieke gezondheidszorg. Doel van het symposium Proceservaringen/effecten bespreken van drie concrete projecten waarin professionals uit de preventieve gezondheidszorg, of generalisten, samenwerken met huisartsen en waarbij preventie de keten van publieke gezondheid tot en met zorg versterkt en sluitend maakt. Opbouw van het symposium en samenhang tussen individuele presentaties In een korte inleiding wordt het centrale thema aan de hand van een model (zie: toegelicht. Daarna wordt vanuit een zorggroep van huisartsen besproken wat de ervaringen zijn om preventie, gericht op mensen met chronische aandoeningen, in de gehele keten een integrale rol te geven. Vervolgens worden effecten besproken van een preventieve aanpak gericht op thuiswonende ouderen met een risico op uitdroging. Hieruit bleek de effectiviteit van de gezamenlijke preventieve aanpak, waarin zowel collectieve voorlichting als technologische ondersteuning werden toegepast. Daarna gaan we in op de ervaringen met een aanpak waarin de samenwerking tussen generalisten vanuit CJG s en huisartsen versterkt is. In het debat willen we ingaan op de factoren die preventie in de keten helpen versterken vanuit de stelling: Preventieve interventies versterken de keten van publieke gezondheid tot en met zorg. Preventie sluit de keten van publieke gezondheid tot en met zorg, ook voor chronische aandoeningen D.M. Kerklaan, Zorggroep Oosterhout e.o., Oosterhout C.A.M. Dijkmans, GGD West-Brabant, Breda Door vergrijzing en toename van het aantal mensen met overgewicht, een ongezond voedingspatroon en weinig beweging, zal het aantal chronisch zieken stijgen met als gevolg een toename van de ziektelast en het zorgverbruik. Hoewel chronische aandoeningen niet te voorkomen zijn, kan de groei afgeremd worden. Preventie is hierbij essentieel. Door maatschappelijke taken en functies, projecten en initiatieven gericht op preventie te verbinden, zal een netwerk ontstaan met een effectievere aanpak gericht op het stimuleren en bevorderen van de gezonde leefstijl. tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 15

16 Een ketenbrede aanpak van preventie is essentieel bij mensen met (of een verhoogd risico op) een chronische aandoening. Hiervoor is een projectgroep vanuit de gemeenten Oosterhout en Dongen, GGD West-Brabant, GGD Hart voor Brabant en Zorggroep Regio Oosterhout e.o. (Zorroo) opgezet. Huisarts, gemeente en GGD hebben een gedeeld belang en een belangrijke taak. Allen dragen bij aan voorlichting en educatie gericht op een gezonde leefstijl. Ze zijn betrokken bij het opsporen en screenen van mensen met een verhoogd risico en maken onderling afspraken. Alle initiatieven in de keten zijn erop gericht de burger te informeren, te begeleiden en te ondersteunen vanuit zelfredzaamheid en inzet van eigen kracht. De maatschappelijke winst is hogere vitaliteit en arbeidsparticipatie. /opbrengsten Vanuit de literatuur voor ketensamenwerking en vanuit opgedane ervaring, worden belemmerende en bevorderende factoren benoemd voor het samenwerken aan een sluitende keten, met een integrale rol voor preventie. Wanneer iedereen vanuit zijn rol en deskundigheid actiepunten per schakel vastlegt én verbindt, ontstaat een unieke synergie. Conclusies en aanbevelingen We hebben de factoren in beeld die een rol spelen bij de ketenontwikkeling. Nodig: de rol van iedere partner (er)kennen en aansluiten op elkaars visie en beleid om van daaruit draagvlak te creëren en ambities te formuleren. Samenwerken aan een krachtige verbinding tussen huisartsen en generalisten voor jeugdigen en gezinnen A.C.J.C. Rijkers, GGD West-Brabant, Breda P.M.F. van Mechelen, GGD West-Brabant, Breda In de transitie jeugdzorg is een belangrijke rol weggelegd voor generalisten jeugd en gezin. Deze professionals zorgen ervoor dat opvoed- en opgroeiproblemen eerder worden aangepakt, dat er een betere samenwerking is rond gezinnen en dat er meer zorg op maat wordt geleverd. Huisartsen krijgen in hun spreekuur regelmatig te maken met vraagstukken van patiënten over opvoeden en opgroeien. Een krachtige samenwerking tussen huisartsen en generalisten zorgt ervoor dat ouders vroegtijdig adequate ondersteuning krijgen. De gemeente Breda heeft een vijftal pilots gefaciliteerd waarin huisartsen en generalisten van het CJG de onderlinge samenwerking op verschillende manieren tot stand hebben gebracht. Een vergelijkende analyse van deze initiatieven levert waardevolle inzichten op in kritieke succesfactoren die nodig zijn voor een effectieve verbinding van preventieve hulp met de eerstelijns zorg. Een procesbegeleider vanuit de GGD West-Brabant heeft in de periode april-december 2014 de pilots ondersteund door het maken van afspraken over de werkwijze en elkaars rol in de samenwerking. In een beschrijvend onderzoek zijn het verloop, de inrichting en de resultaten van het samenwerkingsproces zichtbaar gemaakt met het oog op een bredere overdraagbaarheid van de ontwikkelde samenwerkingsvormen. /opbrengsten In het najaar van 2014 werd het onderzoek afgerond. De voorlopige resultaten laten zien dat concrete afspraken en helderheid over elkaars rol niet alleen zorgt voor een adequate doorverwijzing van cliënten, maar ook merkbare voordelen oplevert voor de betrokken professionals. Conclusies en aanbevelingen Als huisartsen en generalisten elkaar goed kennen en zicht hebben op elkaars werk en mogelijkheden, komt een samenwerking tot stand die past binnen de lokale context. Gemeenten kunnen hier in belangrijke mate aan bijdragen door experimenten met multidisciplinaire samenwerking op lokaal niveau procesmatig te faciliteren. Preventie in de huisartsenpraktijk van uitdroging bij thuiswonende risico-ouderen door voorlichting en technologische ondersteuning F.J.C.M. Konings, GGD West-Brabant, Breda J.J.P. Mathijssen, Tranzo, Universiteit van Tilburg, Tilburg J.M. Schellingerhout, Het Huisartsenteam De Keen, Etten-Leur Uitdroging bij ouderen is een groot gezondheidsprobleem en gaat gepaard met zeer hoge zorgkosten. De doelstelling van het project is: het verhogen van het vochtinnamegedrag bij zelfstandig wonende risico-ouderen door technologische ondersteuning en voorlichting op maat aan ouderen en hun directe omgeving. Hierin wordt samengewerkt tussen de huisartsenpraktijken en de GGD West-Brabant. De GGD West-Brabant heeft samen met de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid van de Universiteit van Tilburg en de huisartsenpraktijk De Keen in Etten-Leur, twee interventies ontwikkeld om dit probleem aan te pakken. De geselecteerde risico-ouderen werden at random in twee groepen ingedeeld. De ene groep kreeg alleen voorlichting (controlegroep) en de andere groep kreeg voorlichting in combinatie met een drinkherinneringsapparaat (de Obli). De effecten op de vochtinname en kennis zijn gemeten vóór de interventies, na zes weken en na zes maanden. /opbrengsten In beide groepen was er in die tijd een significante toename te zien in de vochtinname en kennis in vergelijking met de nulmeting. Bij de groep met het apparaat was na zes weken het effect op de vochtinname significant groter dan bij de controlegroep; de groep met het apparaat ging van gemiddeld 1116 cc (onvoldoende vochtinname) naar 1763 cc (voldoende vochtinname). Conclusies en aanbevelingen Voorlichting en het inzetten van het drinkherinneringsapparaat Obli blijken effectieve interventies ter preventie van uitdroging bij ouderen. Het verdient de aanbeveling om deze interventies verder te implementeren, ook in andere settings. tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 16

17 SESSIE: 1.5 Tien jaar web-based verslavingszorg M.G. Postel, Tactus Verslavingszorg, Enschede Namen en titels 1. Mw. Heleen Westendorp Demonstratie web-based interventies 2. Mw. Elke S. ter Huurne, MSc/promovendus Cijfers en onderzoeksresultaten van 10 jaar web-based behandeling 3. Mw. Dr. Marloes G. Postel Actuele ontwikkelingen en uitdagingen voor web-based (verslavings)behandeling 4. Mw. Marielle M. Brenninkmeijer Cliëntervaringen met een forum voor verslavingsproblemen Voorzitter Dr. Marloes Postel Senior onderzoeker Tactus Verslavingszorg en universitair docent bij de vakgroep Psychologie, Gezondheid en Technologie van de Universiteit Twente. Contactgegevens: Tactus Verslavingszorg Raiffeisenstraat AM ENSCHEDE Telefoon: Mobiel: m.postel@tactus.nl Thema symposium Op 21 maart 2015 is het precies 10 jaar geleden dat Tactus Verslavingszorg van start ging met de online behandeling Alcoholdebaas.nl. Destijds was dit groot nieuws, vernieuwend en erg spannend hoe cliënten en collega hulpverleners hierop zouden reageren. Na de behandeling voor alcoholproblemen volgden ook behandelingen voor problemen met cannabis, eten, benzodiazepinen, gokken en roken. Vandaag de dag word je als instelling gekort op je budget als je geen ehealth aanbiedt. Er is dus veel gebeurd in de afgelopen 10 jaar op basis van de verzamelde gegevens kan goed inzicht worden gegeven in het verloop en de bevindingen. Maar er zijn ook nog steeds veel mogelijkheden onbenut, dus we zullen tevens stilstaan bij actuele ontwikkelingen en uitdagingen voor de toekomst. Ook zal een cliënt vertellen vanuit haar eigen perspectief. Doel van het symposium Inzicht geven in 10 jaar web-based verslavingszorg, door zowel een kijkje achter de schermen van de interventies als het informeren over cijfers en resultaten. Door het delen van (cliënt)ervaringen en bespreken van nieuwe ontwikkelingen hopen we collega s te inspireren. Opbouw en samenhang symposium De 4 presentaties sluiten naadloos op elkaar aan, omdat ze allemaal een onderdeel van de 10 jaar ervaring met web-based verslavingszorg belichten. Presentatie 1 zal de web-based interventies demonstreren. Presentatie 2 zal aan de hand van de verzamelde gegevens een beeld schetsen van de bevindingen. In de 3e presentatie zal in worden gegaan op de actuele uitdagingen en ontwikkeling binnen de web-based (verslavings)behandeling. En in de 4e en laatste presentatie zal een cliënt in een live interview verslag doen van haar ervaringen. Actuele ontwikkelingen en uitdagingen voor web-based (verslavings)behandeling M.G. Postel, Tactus Verslavingszorg/Universiteit Twente, Enschede Web-based verslavingsbehandelingen zijn bewezen effectief bevonden en worden volledig online of blended aangeboden. Twee grote uitdaging op dit moment zijn (1) de organisatie brede implementatie en (2) de integratie van het EPD met de web-based behandeling. Daarnaast is er veel aandacht voor het verder ontwikkelen en verbeteren van bestaande behandelingen, o.a. door het combineren van de behandeling met andere effectieve behandelingen en technologieën. In de presentatie zal uitgebreid worden ingegaan op de uitdagingen en ontwikkelingen. Aanpak Tactus Verslavingszorg heeft intussen 10 jaar ervaring met web-based behandelingen. Momenteel is er een werkgroep actief met het implementatietraject en wordt er in een ontwikkeltraject met de EPD ontwikkelaar gewerkt aan integratie van EPD en web-based behandeling. In een promotietraject rondom blended behandeling wordt, in samenwerking met de stoppen met roken poli van het Medisch Spectrum Twente, de face-to-face stoppen met roken behandeling vergeleken met de blended behandeling. In een ander promotietraject wordt onderzocht in hoeverre de combinatie web-based behandeling voor alcoholproblemen en cognitieve bias modificatie (CBM) training, een training van onbewuste processen, zorgt voor meer behandeleffect. Momenteel worden ook de mogelijkheden verkent om telemonitoring devices in te gaan zetten voor het vroegtijdig signaleren van trek of terugval. Opbrengsten Zowel het implementatie- als ontwikkeltraject kennen de nodige obstakels die moeten worden overwonnen. In de presentatie zal hier op in worden gegaan. De onderzoekstrajecten hebben als doel om de therapietrouw, effectiviteit en het gebruiksgemak te vergroten. De stand van zaken en eerste resultaten zullen worden belicht. Er liggen nog veel mogelijkheden voor de uitrol en doorontwikkeling van web-based behandeling. Samenwerking met andere afdelingen of organisaties en het combineren van behandelingen lijkt hierbij cruciaal. Cijfers en onderzoeksresultaten van 10 jaar web-based behandeling E.D. ter Huurne, Tactus Verslavingszorg, Enschede In de afgelopen 10 jaar zijn in totaal zo n cliënten behandeld via een web-based DeBaas behandeling voor verslavingsproblemen. Bij deze behandelingen voor problemen met alcohol, gokken, cannabis, eten, benzodiazepinen of roken tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 17

18 werden systematisch gegevens verzameld. In de presentatie zal aan de hand van de verzamelde gegevens een beeld worden geschetst van de bereikte doelgroepen, de behandeleffecten, therapietrouw, en de impact van wijzigingen in de behandeling (o.a. niet langer anoniem) of daaraan gerelateerde zaken (o.a. zorgverzekering) op de cijfers. Methode Van alle reguliere deelnemers aan de web-based behandeling werden gegevens verzameld bij baseline, aan het eind van de behandeling en een half jaar na afronding. De behandelingen Alcoholdebaas.nl en Etendebaas.nl werden tevens in een gerandomiseerd onderzoek vergeleken met een minimale interventie groep. Recentelijk zijn ook deelnemers benaderd die meer dan vier jaar geleden hadden deelgenomen aan Alcoholdebaas.nl, met de vraag hoe zij terug keken op hun deelname aan de web-based behandeling. De (aanmeld)cijfers illustreren goed de ontwikkelingen op het gebied van web-based behandeling in de afgelopen 10 jaar. De resultaten laten zien dat web-based behandelingen nieuwe doelgroepen bereikt, maar dat regelgeving ook heeft geleid tot het weer verliezen van bepaalde doelgroepen. De behandelingen zijn effectief gebleken in het reduceren van middelengebruik en het verbeteren van de gezondheid, en cliënten zijn zeer tevreden over de mogelijkheid om online een verslavingsbehandeling te kunnen volgen. Uitdaging blijft om de therapietrouw te vergroten, zeker bij de behandelingen voor gokproblemen. De evaluatie onder ex-deelnemers laat zien dat zij ook op langere termijn nog baat kunnen hebben bij hun deelname. Tien jaar lang cliënten behandelen via de web-based DeBaas behandeling heeft geleid tot een interessante database aan gegevens. Het geeft inzicht in instroomcijfers en bereikte doelgroepen door de jaren heen, en in effectiviteit en therapietrouw aan de behandeling. Demonstratie web-based interventies H. Westendorp, Tactus Verslavingszorg, Enschede Tactus Verslavingszorg biedt online een volledig behandelaanbod bij verslavingsproblemen. De Baas behandeling bestaat uit een uitgebreide cognitieve gedragstherapie, volledig online of in blended vorm. Deze behandeling wordt ondersteund door een informatieve website, een forum voor lotgenotencontact en wetenschappelijk onderzoek. Gedurende de afgelopen 10 jaar heeft de web-based behandeling een flinke transformatie doorgemaakt. Vanuit de oorspronkelijk intensieve, volledige online en anonieme behandeling zijn diverse varianten ontstaan: een zelfhulp, korte en intensieve online variant. En een blended variant waarbij online en face-to-face behandeling wordt gecombineerd. In deze presentatie krijgt u een kijkje achter de schermen. Methode De verschillende behandelvarianten en het (onderzoeks) platform zullen worden gedemonstreerd aan de hand van screenshots en live inloggen. Deze demonstratiesessie biedt een unieke kijk achter de schermen van zowel de behandelinterventies als het digitale platform. Naast de behandelvarianten, de registratiemodule en huiswerkopdrachten zullen ook de statistiekpagina s, de onderzoeksportal en de verschillende inlog-rollen worden geshowd. Cliënten in de GGZ krijgen meer regie over hun eigen behandeling. Dat is wennen voor de cliënten, maar zeker ook voor de hulpverleners. Online werken biedt een breed palet aan mogelijkheden om gevoel van eigenwaarde en eigen kracht van de cliënt beter te benutten. Online zorg biedt zorg op maat. De hulpverlener wordt door de techniek optimaal ondersteund om de zorg precies af te stemmen op de individuele cliënt. Cliënt ervaringen met een forum voor verslavingsproblemen M. Brenninkmeijer, Tactus Verslavingszorg, Enschede Het ontwikkelen van online hulpverlening had als doel om laagdrempelige zorg te bieden van hoge kwaliteit. Cliënten kregen meer regie over hun eigen hulpverleningsproces. Van oudsher kent de verslavingszorg vele vormen van zelfhulp. Zelfhulp in online hulpverlening biedt mogelijkheden om lotgenotencontact te herdefiniëren. Fora en chatapplicaties kunnen deze vorm van hulp goed ondersteunen. Een forum dient als toeleider tot zorg, als extra ondersteuning tijdens de behandeling en als vorm van nazorg. De fora van de online behandelingen van Tactus hebben gemiddeld meer dan 2000 ingeschreven leden en honderden berichten per dag. Aanpak Een cliënt die sinds tien jaar het forum actief is op het DeBaas forum wordt uitgenodigd om in een live interview verslag te doen over haar ervaringen en vragen uit het publiek te beantwoorden. Wat biedt het forum voor cliënten? Geeft het cliënten meer regie over hun eigen probleemaanpak en leerproces? Opbrengsten Het bewaken van een gezonde online omgeving voor lotgenotencontact vergt dagelijkse moderatie. De meerwaarde die het heeft voor (een deel van) de cliënten kan niet gemakkelijk worden overschat. Op initiatief van de forumleden zijn de ervaringen vastgelegd in het forumboek Hulp via internet, inspirerende verhalen van tien vrouwen die hun alcoholverslaving overwonnen. Online lotgenotencontact is waardevol, heeft toegevoegde waarde. Voor nieuwe cliënten kan het de drempel verlagen om hulp te zoeken, voor cliënten die in behandeling zijn of zijn geweest biedt het forum een goede extra ondersteuning en nazorg. Het forum van is inmiddels middel overstijgend. Ook zijn nieuwe opties toegevoegd: stel uw vraag aan de professional en zoek een maatje. In hoeverre kan een forum bijdragen aan het bevorderen van eigen regie in deze participatiemaatschappij? tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 18

19 SESSIE: 1.6 Tabaksontmoedigingsbeleid en stoppen met roken in Nederland G.E. Nagelhout, Universiteit Maastricht, Maastricht K. Hummel, Universiteit Maastricht, Maastricht D.A. Reinwand, Universiteit Maastricht, Maastricht H. de Vries, Universiteit Maastricht, Maastricht M.C. Willemsen, Universiteit Maastricht, Maastricht Auteurs en titels Drs. Karin Hummel zal vertellen over een studie onder rokers uit zes Europese landen: Beleidsmaatregelen die rokers stimuleren om na te denken over stoppen met roken. Drs. Dominique Reinwand laat resultaten zien van een gerandomiseerd experiment: De impact van online beschikbare informatie over tabaksadditieven op het Nederlandse publiek Een evaluatieonderzoek. Dr. Gera Nagelhout presenteert de resultaten van een studie onder rokers uit zes Europese landen: De impact van plaatjes op sigarettenpakjes: resultaten van het International Tobacco Control (ITC) Project. Prof. Hein de Vries zal ingaan op de resultaten van verschillende interventiestudies: Effecten van ehealth Advies op Maat over Stoppen met Roken. Voorzitter: Prof. Marc Willemsen is voorzitter van het symposium. Hij zal een algemene inleiding houden over het Nederlandse tabaksbeleid en de discussie leiden. Achtergrond Roken is zeer schadelijk voor de volksgezondheid. Hoewel de meeste rokers willen stoppen met roken, is dit voor velen moeilijk. De Nederlandse overheid voert daarom beleid in om het roken te ontmoedigen. Diverse onderzoeksprojecten aan de vakgroep Gezondheidsbevordering van de Universiteit Maastricht (onderzoeksschool CAPHRI) bestuderen het tabaksontmoedigingsbeleid en/of het stoppen met roken. Doel van het symposium Dit symposium heeft als doel om de resultaten van recente onderzoeksprojecten over tabaksontmoedigingsbeleid en stoppen met roken van de vakgroep Gezondheidsbevordering van de Universiteit Maastricht te presenteren. Samen met het publiek willen we aanbevelingen formuleren voor beleidsmaker en zorgprofessionals in Nederland. Opbouw van het symposium Tijdens dit symposium zal eerst een inleiding gegeven worden over het Nederlandse tabaksbeleid in historisch perspectief. Dit wordt gevolgd door presentaties waarin resultaten van verschillende studies worden besproken over beleidstriggers om te stoppen met roken, tabaksadditieven, plaatjes op sigarettenpakjes en ehealth. Na de presentaties volgt een discussie met de sprekers en het publiek. Beleidsmaatregelen die rokers stimuleren om na te denken over stoppen met roken K Hummel, Universiteit Maastricht, Maastricht G.E. Nagelhout, Universiteit Maastricht en Alliantie Nederland Rookvrij, Maastricht M.C. Willemsen, Universiteit Maastricht en Alliantie Nederland Rookvrij, Maastricht L. Springvloet, Universiteit Maastricht, Maastricht A.E. Kunst, Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam B. van den Putte, Universiteit van Amsterdam (ASCoR) en Trimbos-instituut, Amsterdam C. Hoving, Universiteit Maastricht, Maastricht H. de Vries, Universiteit Maastricht, Maastricht Tabaksbeleidsmaatregelen kunnen rokers stimuleren om na te denken over stoppen met roken. Echter, de mate waarin verschillende maatregelen worden genoemd als stimulans verschilt mogelijk per land en kan door de tijd heen veranderen. Het doel van deze studie was om trends in beleidsgerelateerde, zelfgerapporteerde redenen om over stoppen na te denken te onderzoeken. Dit werd gedaan in zes Europese landen: Frankrijk, Duitsland, Nederland, Ierland, Schotland en de rest van het Verenigd Koninkrijk (VK). Methode We hebben data van het International Tobacco Control (ITC) Europa onderzoek gebruikt ( ). Rokers werden gevraagd in welke mate denken over stoppen beïnvloed werd door vier verschillende beleidsmaatregelen (sigarettenprijs, rookverbod in openbare ruimtes, vergoeding van stoppen-metroken medicatie en waarschuwingen op sigarettenpakjes). Er werd nagegaan welke maatregelen in welk land het meest werd genoemd en of bepaalde maatregelen vaker of minder vaak door de tijd heen in bepaalde landen werden genoemd. Sigarettenprijs werd in alle landen het vaakst genoemd als reden om over stoppen na te denken en steeds vaker in Frankrijk en Nederland. Het rookverbod in openbare ruimtes werd steeds minder vaak genoemd in Frankrijk, Duitsland, Nederland en Schotland, maar vaker in het VK. Er waren geen significante veranderingen door de tijd heen met betrekking tot vergoeding van stoppen-met-roken medicatie. Waarschuwingen op sigarettenpakjes werden steeds minder vaak genoemd als reden om over stoppen na te denken in het VK (zonder Schotland). Conclusie We vonden verschillen in het noemen van beleidsgerelateerde redenen om over stoppen met roken na te denken tussen landen en door de tijd heen. Vooral verhogingen van de prijs van sigaretten kan rokers mogelijk stimuleren om over stoppen na te denken. Continueringen en/of versterking van de onderzochte maatregelen kan mogelijk stoppen met roken stimuleren. tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 19

20 De impact van online beschikbare informatie over tabaksadditieven op het Nederlandse publiek Een evaluatieonderzoek D. Reinwand, Universiteit Maastricht, Maastricht R. Crutzen, Universiteit Maastricht, Maastricht A. Kienhuis, RIVM, Bilthoven R. Talhout, RIVM, Bilthoven H. de Vries, Universiteit Maastricht, Maastricht Achtergrond Door de wetsverandering in de Tabakproductrichtlijn wordt sinds 2011 informatie over tabaksadditieven door de overheid op een website voor de algemene bevolking beschikbaar gesteld. Deze website heeft tot doel gedetailleerde informatie over tabaksadditieven te bieden. Niet alle landen publiceren deze informatie uit angst voor mogelijke negatieve gevolgen, zoals het verhogen van misvattingen over tabaksadditieven. Dit onderzoek analyseert de gevolgen van de openbare informatie over additieven op rookgedrag en psychologische determinanten. Methode De evaluatie van de website heeft plaatsgevonden door middel van een gerandomiseerd experiment met drie condities: een controle groep en twee experimentele groepen die de website bezocht hebben. De controle groep heeft alleen de voor- en nameting ingevuld. In een experimentele groep kregen deelnemer een deel van de website te zien. In de andere groep kregen deelnemers additioneel de databank met specifieke informatie over toevoegingen per merk te zien. Na afloop van drie maanden heeft een follow-up meting plaatsgevonden. De onderzoekspopulatie telde in totaal 672 deelnemer (53.9% rokers, 54.8% mannen). Bij de voormeting had de meerderheid van de deelnemers een gebrek aan kennis over additieven. Rokers hadden een lagere risicoperceptie (X2(21 n=672)=46.98, p<.01), een positievere houding (X2(42 n=672)=150.48, p<.01), en een positievere waargenomen sociale norm (X2(12 n=672)=204.93, p<.01) t.o.v. tabaksadditieven vergeleken met niet-rokers. Na drie maanden follow-up was de kennis verhoogd (X2(100, n=492)=322.13, p<.01) en bij rokers was de intentie om te stoppen met roken verhoogd (X2(81, n=248)=395.89, p<.01), maar dit was onafhankelijk van deelname aan een van de experimentele groepen. Conclusie De algemene kennis over additieven blijkt laag te zijn. Het verstrekken van online informatie alleen is onvoldoende om kennis te verhogen. Deelnemers hebben hun rookgedrag niet veranderd of ongewenste misconcepties over additieven ontwikkelt. Een aanpak waarbij meer interactief informatie op maat wordt gegeven is een mogelijk alternatief voor de huidige vrij statische methode van informatieverstrekking. De impact van plaatjes op sigarettenpakjes: resultaten van het International Tobacco Control (ITC) Project G.E. Nagelhout, Universiteit Maastricht en Alliantie Nederland Rookvrij, Maastricht M.C. Willemsen, Universiteit Maastricht en Alliantie Nederland Rookvrij, Maastricht H. de Vries, Universiteit Maastricht, Maastricht A.E. Kunst, Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam B. van den Putte, Universiteit van Amsterdam en Trimbosinstituut, Amsterdam De zelfgerapporteerde effecten van gezondheidswaarschuwingen op sigarettenpakjes nemen vaak toe na de invoering hiervan. De effecten van de Europese plaatjes op sigarettenpakjes, die maar op één kant van het pakje staan, waren echter nog niet onderzocht. Het doel van deze studie was om zelfgerapporteerde effecten van de Europese plaatjes op sigarettenpakjes te onderzoeken en om opleidingsverschillen hierin te identificeren. Methode Longitudinale vragenlijstdata van rokers van het International Tobacco Control (ITC) Project werden gebruikt. In Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk (VK) werden plaatjes op sigarettenpakjes ingevoerd tussen de twee afgenomen vragenlijsten. In Duitsland en Nederland (controlelanden) veranderden de tekstwaarschuwingen op sigarettenpakjes niet. In de twee landen met onveranderde waarschuwingen (Duitsland en Nederland) nam de aandacht af, maar dat gebeurde niet in de twee landen (Frankrijk en VK) met de nieuwe waarschuwingen. In alle landen, behalve Nederland, steeg de mate waarin men de waarschuwingen ontweek. Het invoeren van de plaatjes op pakjes leidde alleen in VK tot meer nadenken over gezondheidsrisico s en over stoppen met roken. In Frankrijk namen deze cognitieve reacties juist af, net als in de landen met onveranderde waarschuwingen. Het afzien van een sigaret door de waarschuwingen bleef gelijk in Duitsland en Nederland en nam af in Frankrijk. Alleen in het VK nam het afzien van een sigaret toe onder laag en middelbaar opgeleide rokers. Bij geen enkele andere variabele waren er opleidingsverschillen bij de veranderingen. Conclusies en aanbevelingen De gezondheidswaarschuwingen op sigarettenpakjes in Frankrijk en het VK met plaatjes op één kant van het pakje hebben niet geleid tot een toename van de aandacht, maar wel tot een toename van het ontwijken van de waarschuwingen. Het lijkt er daarom op dat de plaatjes beter op beide kanten van het pakje kunnen worden geplaatst. De plaatjes zorgden niet voor een toename van opleidingsverschillen onder rokers. Effecten van ehealth Advies op Maat over Stoppen met Roken H. de Vries, Universiteit Maastricht, Maastricht Roken is nog steeds een belangrijk gezondheidsprobleem. Via internet is het mogelijk rokers op andere manieren te bereiken dan voorheen het geval was. Er kan bijvoorbeeld gepersonaliseerde feedback worden gegeven om rokers te motiveren te stoppen met roken. Het doel van deze presentatie is een overzicht te geven van de verschillende studies die bij de Universiteit Maastricht gedaan zijn op het gebied van computer tailored ehealth voor stoppen met roken, en in te gaan op de (kosten) effectiviteit in het algemeen en voor hoog- en laag opgeleiden in het bijzonder. tsg jaargang 93 / 2015 nummer 3 Nederlands Congres Volksgezondheid - pagina 20