Informed consent in het UMCG bij wetenschappelijk onderzoek
|
|
- Jan Visser
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Informed consent in het UMCG bij wetenschappelijk onderzoek Student: Lisanne van der Molen Begeleider: Drs. Lidia van Huizen, Senior Adviseur Kwaliteit UMCG Datum: juni 2013
2 Inhoudsopgave Inleiding..3 Juridisch kader.. 6 UMCG breed informed consent formulier...10 UMCG breed intrekking informed consent formulier.11 Proefpersoneninformatie...12 Uitleiding..16 Literatuurlijst 17 Bijlage Bijlage
3 Inleiding Tijdens mijn stage ter afronding van de studie Gezondheidswetenschappen, Beleid en Management Gezondheidszorg aan de Erasmus Universiteit Rotterdam heb ik een opdracht gedaan bij de UMC-staf kwaliteit met betrekking tot informed consent bij wetenschappelijk onderzoek. In het UMCG wordt geen standaardformulier voor informed consent of intrekking informed consent gehanteerd. Mede doordat informed consent bij wetenschappelijk onderzoek een patiëntenrecht is dat meer op de voorgrond komt, heeft dit geleid tot het uitzoeken van de mogelijkheid om tot een UMCG-breed formulier informed consent en intrekking informed consent te komen. Verschillende biobanken, zoals LifeLines en het Parelsnoer Initiatief, voorzien in formulieren voor informed consent en intrekking informed consent. Een verzoek tot verwijdering van lichaamsmateriaal en/of gegevens moet altijd specifiek gedaan worden. Terugtrekking heeft niet standaard verwijdering van gegevens tot gevolg. Tevens wordt bekeken hoe de proefpersonenbrief en patiëntenfolder optimaal vormgegeven kan worden. Introductie De rechten van patiënten in de gezondheidszorg zijn de laatste jaren voortdurend in ontwikkeling. Een belangrijk patiëntenrecht betreft het informed consent, de zogenoemde geïnformeerde toestemming. De definities gehanteerd voor informed consent bij wetenschappelijk onderzoek zijn divers. Het Parelsnoer Initiatief hanteert bijvoorbeeld de volgende definitie: Informed consent is de vrijwillig verkregen toestemming van een persoon/verantwoordelijke voor deelname aan de studie of het interventieprogramma. De persoon moet duidelijk ingelicht zijn over doel, methode, procedure, voordelen, risico s en de graad van onzekerheid van uitkomsten/onderzoek (SOP Standaard Procedure Parel 2012). Een belangrijk aspect wat in definities niet altijd terugkomt, is de schriftelijke toestemming die door een onderzoeksarts verkregen moet worden. Een biobank is een voor wetenschappelijk doeleinden of behandeling bijeengebrachte verzameling van lichaamsmateriaal met daaraan gekoppeld medische en/of genetische en/of genealogische en/of andere gegevens over de donoren. Een biobank kan, maar hoeft niet in ruimtelijke zin bijeengebracht te worden. Er zijn vier verschillende soorten biobanken te onderscheiden. Classical biobanken zijn kleine traditionele biobanken in een klinische en academische setting. Een population biobank is een grootschalige en bevolkingsbrede biobank in publieke setting. Commercial biobanken zijn biobanken die worden gehouden door (op winst gerichte) bedrijven. Tot slot blijft bij virtual biobanken het lichaamsmateriaal 3
4 op de locatie waar het is afgenomen, maar is het materiaal en de contactgegevens via een centraal databestand met informatie traceerbaar (Engberts & Ploem 2010). De belangrijkste biobanken voor dit onderzoek naar informed consent bij wetenschappelijk onderzoek zijn LifeLines en Parelsnoer Initiatief. LifeLines (2006) is een initiatief van onder andere de medische faculteit Groningen (UMCG en RUG), mede gesubsidieerd door Europese subsidies, de 3 noordelijke provincies, de Nierstichting en het Diabetesfonds. Zieke en gezonde personen uit 3 generaties worden gedurende minimaal dertig jaar gevolgd om inzicht te krijgen in de factoren die van belang zijn bij het ontstaan en verloop van chronische multifactoriële ziekten (bijvoorbeeld diabetes en hartfalen). Deelnemers worden eens in de 5 jaar benaderd om een vragenlijst in te vullen (ziekte, leefstijl, voeding, medicatie, gezondheid). Ook worden bloeddruk, gewicht, lengte, longfunctie en hartfunctie gemeten. Tevens worden waarden in bloed en urine onderzocht (Engberts & Ploem 2010). Het Parelsnoer Initiatief (1997) is opgericht door de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra om de lokale biobanken en zorginformatiesystemen van alle universitaire centra te koppelen. Gericht op zowel het prospectief verzamelen en bijeenbrengen van gegevens en lichaamsmateriaal als het koppelen van bestaande collecties. Er is geen landelijke biobank, maar wel een landelijk informatiesysteem dat wetenschappers toegang verschaft tot lokaal opgeslagen data en lichaamsmaterialen. De parels staan voor aandoeningen waarop het project is gericht (bijvoorbeeld beroerte of nierfalen). Het Parelsnoer Initiatief focust op specifieke ziekten en bevat naast DNA materiaal ook vaak urine, andere lichaamsvloeistoffen of stukjes weefsel. Daarnaast heeft het Parelsnoer Initiatief betrekking op toekomstige onderzoeksvragen (Engberts & Ploem 2010). Vraagstelling De vragen die centraal staan in dit advies zijn: 1. Hoe zou een UMCG-breed informed consent formulier voor wetenschappelijk onderzoek er uit kunnen zien? 2. Hoe zou een UMCG-breed intrekking informed consent formulier voor wetenschappelijk onderzoek er uit kunnen zien? 3. Welke informatie kan verwerkt worden in een proefpersonenbrief en patiëntenfolder ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek? 4. Welke arts (behandelend of onderzoeker) is verantwoordelijk voor het tekenen van informed consent bij wetenschappelijk onderzoek, in het kader van rollen en autorisaties, in het nieuwe EPD? 4
5 5. Wat kan en mag ten aanzien van afgenomen lichaamsmateriaal waarbij het onderzoeksdoel nog onduidelijk is op het moment van afname? De vraagstelling wordt beantwoord met behulp van een literatuuronderzoek naar relevante wetgeving en regelgeving. Tevens is informatie verkregen uit interviews met verschillende betrokken disciplines. 5
6 Juridisch kader Binnen dit hoofdstuk wordt relevante wetgeving en regelgeving met betrekking tot informed consent en intrekking informed consent uiteengezet. De internationale overkoepelende wetgeving wordt als eerste weergegeven, gevolgd door relevante Nederlandse wetgeving en regelgeving. Declaration of Helsinki (1964) In de verklaring worden richtlijnen en basisprincipes gegeven voor het verrichten van wetenschappelijk onderzoek op mensen en de omstandigheden waaronder deze zijn toegestaan. In grote lijnen onderstreept de verklaring dat het belang van de patiënt/proefpersoon altijd voorop staat en zwaarder weegt dan het belang van het onderzoek, dat deelname strikt vrijwillig moet zijn en dat de arts steeds het belang van de patiënt/proefpersoon voorop moet stellen en zo nodig de patiënt/proefpersoon tegen zichzelf moet beschermen. Het onderzoek is alleen toegestaan als de resultaten ook gepubliceerd worden en als de onderzoeksopzet wetenschappelijk verantwoord is, zodat de conclusies ook geldigheid hebben. Daarnaast is het onderzoek alleen toegestaan als het niet op een andere minder riskante of minder belastende manier kan worden verricht en als er niet al een betere behandeling of methode bekend is. Of aan al deze voorwaarden voldaan is moet worden getoetst door commissies (METc) die zelf geen belang hebben bij het onderzoek. Verdrag inzake de rechten van de mens en de biogeneeskunde (1997) In het verdrag is een hoofdstuk opgenomen over wetenschappelijk onderzoek, waarin als algemene regel wordt gesteld dat wetenschappelijk onderzoek op het gebied van biologie of geneeskunde vrij moet kunnen worden uitgevoerd. De bepalingen van het verdrag en andere wettelijke bepalingen ter bescherming van de rechten van de mens en de waardigheid van het menselijk wezen moeten in acht worden genomen. Het verdrag bevat ook bepalingen ter bescherming van proefpersonen en bepalingen ter bescherming van proefpersonen die niet in staat zijn om toestemming te geven voor wetenschappelijk onderzoek (wilsonbekwame personen). Good clinical practice (2001) Onder GCP wordt verstaan: het geheel van kwaliteitseisen op ethisch en wetenschappelijk gebied, welke internationaal zijn erkend en moeten worden gerespecteerd bij de opzet, uitvoering, registratie en rapportering van proeven met proefpersonen. De GCP had in eerste instantie betrekking op geneesmiddelenonderzoek. Door de uitgebreide eisen 6
7 waaraan geneesmiddelenonderzoek moet voldoen is het mogelijk om een aantal algemene eisen te betrekken op onderzoek zoals opgenomen in de WMO. WMO (1998) In de Wet Medisch wetenschappelijk Onderzoek met mensen zijn bepalingen ten aanzien geneesmiddelenonderzoek opgenomen, maar ook bepalingen voor onderzoek zonder geneesmiddelen. De WMO vereist dat voorafgaande aan het wetenschappelijk onderzoek informed consent is gevraagd aan de deelnemers (artikel 6 lid 1 sub a). Het betreft zowel experimenteel onderzoek met patiënten als observationeel onderzoek met patiënten. Een statusonderzoek of dossieronderzoek valt niet onder de WMO. Volgens artikel 6 lid 5 WMO dient de patiënt, alvorens toestemming wordt gevraagd, schriftelijk te worden ingelicht over: doel, aard, duur, risico s en bezwaren van het onderzoek voor de proefpersoon. WGBO (1995) In de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst is het toestemmingsvereiste en een uitzondering op het toestemmingsvereiste opgenomen. De belangrijkste artikelen zijn hieronder weergegeven. Artikel 7:457 BW voor het verlenen van inzage of het verstrekken van gegevens uit het medisch dossier is toestemming van de patiënt vereist. Een patiënt behoort hiertoe goed geïnformeerd te beslissen over deelname aan een onderzoek: aard, inhoud, doel, belang, de te verwachten duur en eventuele privacy aspecten. Artikel 7:458 BW bevat de uitzondering op het vragen van toestemming omdat dit feitelijke gezien onmogelijk is door overlijden, verhuizing of terugkerende psychische problematiek. Een eis hiervoor is dat de gegevens worden gecodeerd waardoor deze feitelijk niet in staat om tot individuen te herleiden. Bij het afzien van het vragen van toestemming moet het onderzoek een algemeen belang dienen, niet zonder desbetreffende gegevens kunnen worden uitgevoerd en mag de patiënt geen uitdrukkelijk bezwaar hebben tegen de verstrekking hebben gemaakt. Het is cruciaal dat patiënten heldere informatie hebben over het voorgenomen gebruik van gegevens voor wetenschappelijk onderzoek. WBP (2001) De Wet Bescherming Persoonsgegevens regelt onder andere de bescherming van de privacy van deelnemers en proefpersonen aan wetenschappelijk onderzoek. Een ziekenhuis of biobank die persoonsgegevens van een deelnemer aan wetenschappelijk onderzoek wil vastleggen is verplicht om de deelnemer hierover te informeren. De deelnemer mag de gegevens die de instantie heeft inzien en eventueel vragen om correctie of verwijdering. De hoofdstukken 2 en 3 van de WBP geven de rechtmatigheid van het verkrijgen van 7
8 persoonsgegevens en de regels ten aanzien van gedragscodes bij het verkrijgen van persoonsgegevens weer (artikel 6 WBP tot en met artikel 26 WBP). KZI (1996) De Kwaliteitswet Zorginstellingen voorziet in een aantal bepalingen ten aanzien van verantwoorde zorg. Onder verantwoorde zorg vallen onder andere de aanmeldingsprocedure (inclusief informed consent) bij een onderzoeker die verbonden is aan het ziekenhuis en de goedkeuringsprocedure door een METc. Code goed gebruik (2011) De code goed gebruik heeft betrekking op het gebruik van lichaamsmateriaal ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek. De code goed gebruik is van toepassing op patiënten/deelnemers, behandelaar beheerders van biobanken en onderzoekers. In de code goed gebruik is opgenomen dat anoniem of gecodeerd lichaamsmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek mag worden gebruikt, als de patiënt/deelnemer daar geen bezwaar tegen heeft gemaakt. Bij gecodeerd materiaal zal de patiënt/deelnemer uitdrukkelijk toestemming moeten geven (informed consent). Gecodeerd materiaal wordt tijdens wetenschappelijk onderzoek op een manier gebruikt dat de identiteit van de patiënt/deelnemer niet aan de onderzoeksmedewerkers bekend kan worden. Lichaamsmateriaal dient te worden behandeld zoals is beschreven in het onderzoeksprotocol, waarin ook de bewaartermijn van het materiaal is opgenomen. In principe moet na afronding en publicatie van het onderzoek het materiaal worden vernietigd. De code goed gebruik maakt een onderscheid tussen lichaamsmateriaal dat is overgebleven na diagnose en behandeling waartegen de patiënt wel of geen bezwaar heeft (de nader gebruik biobank) en lichaamsmateriaal afgenomen ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek waar de patiënt expliciet toestemming voor geeft (de novo biobank). Code goed gedrag (2003) Met de code goed gedrag worden relevante onderdelen van de WBP en de WGBO toegepast en verfijnd voor bepaalde types wetenschappelijk onderzoek. In de code wordt een onderscheid gemaakt tussen anonieme, indirect identificerende (gecodeerde) gegevens en direct identificeerbare gegevens. Voor het gebruik van direct en indirect identificerende gegevens dient vooraf toestemming te worden verkregen. Direct en indirect identificerende gegevens dienen beveiligd en gescheiden bewaard te worden en dienen na afloop van het onderzoek vernietigd te worden. 8
9 UMCG-biobankreglement (2012) Het UMCG-biobankreglement is van toepassing op systematisch opgezette collecties van lichaamsmateriaal en data in het UMCG. Het gaat hierbij om het aanleggen, beheren, gebruik en beëindigen van dergelijke collecties. Nadat een donor toestemming heeft verleend en er een positief METc advies is over het onderzoeksvoorstel mag lichaamsmateriaal worden afgenomen. Dit mag uitsluitend worden gedaan als er minimaal risico en minimale belasting voor de donor is. Materiaal dient te worden verwijderd indien toestemming is geweigerd, de bewaartermijn is verstreken, op verzoek van de patiënt/deelnemer. Dit laatst kan niet als het materiaal bewaard wordt voor geneeskundige doeleinden of voor bevindingen (artikel 3 UMCG-biobankreglement tot en met artikel 15 UMCG-biobankreglement). PSI-kaderreglement (2009) Het PSI-kaderreglement is een uitwerking van het Parelsnoer Initiatief van meerdere internationale en nationale bepalingen (hierboven genoemd). Europese privacyverordeningen (2012) Ook vanuit privacyoogpunt is er veel aandacht voor patiënteninformatie en informed consent. Er bestaat een nieuwe Europese Privacyverordening. Ten aanzien van toestemming is in deze verordening onder andere opgenomen dat toestemming altijd kan worden ingetrokken. Tevens is opgenomen dat er een recht is op het laten verwijderen van gegevens, in geval de patiënt bezwaar maakt tegen het verwerken van gegevens of de toestemming wordt ingetrokken (COM (2012) 11 final). Ook op het gebied van privacy is informed consent een gebied in ontwikkeling. Er zijn verschillende amendementen en wijziging ingediend op de privacyverordening, veelal in één jaar tijd. De privacyverordening treedt in 2016 in werking. 9
10 UMCG-breed informed consent formulier Het verdient een aanbeveling om voor iedere vorm van wetenschappelijk onderzoek informed consent te laten tekenen. Dit impliceert ook de mogelijkheid intrekking informed consent. Ten aanzien van het gebruik van lichaamsmateriaal kan het bezwaarsysteem blijven bestaan. Als deze gegevens anoniem opgeslagen worden, gewenst vanuit wetgeving en regelgeving (onder andere artikel 7:467 BW), moet duidelijk vermeld worden dat patiënt en/of proefpersoon NIET zijn of haar gegevens en/of lichaamsmateriaal kan laten verwijderen. In de praktijk blijkt het vaak zo te zijn dat de gegevens en/of het materiaal gecodeerd worden opgeslagen. In het mogelijke toekomstige geval dat ten aanzien van restmateriaal ook een informed consent moet worden getekend, moet het restmateriaal gecodeerd bewaard worden. In dit geval is het mogelijk om gegevens en/of materiaal te verwijderen. Het formulier informed consent moet zo kort mogelijk zijn: Toestemming voor onderzoek zoals beschreven in informatiebrief: datum en handtekening (informatie die wordt opgevraagd ten aanzien van medische gegevens, en GBA informatie wordt vermeld in de proefpersoneninformatie, hiervoor zou ook een informed consent getekend kunnen worden). Toestemming voor het verwerken van gegevens voor de doeleinden van het onderzoek zoals beschreven in informatiebrief. Toestemming voor het verwerken van gegevens die niet meer herleidbaar zijn tot de proefpersoon. Indien van toepassing: toestemming voor het overdragen van gegevens naar landen buiten de EU die niet gedekt zijn door de Europese richtlijnen voor de bescherming van persoonsgegevens. Er bestaan extra regels ten aanzien van geneesmiddelenonderzoek, deze zijn terug te vinden in de ICH GCP richtlijn en de CCMO notitie. 10
11 UMCG-breed intrekking informed consent formulier Het verdient een aanbeveling om het formulier intrekking informed consent formulier kort te houden, mede om verwarring bij proefpersonen te voorkomen. Een korte alinea ten aanzien van het onderzoek waaraan deelname wordt ingetrokken mag wel worden opgenomen. Aspecten die op het formulier intrekking informed consent vermeld moeten worden zijn: Ondergetekende trekt deelname aan onderzoek.. in. Er wordt geen nieuw lichaamsmateriaal afgenomen ten behoeve van het wetenschappelijk onderzoek en/of er worden geen nieuwe data verzameld ten behoeve van het wetenschappelijk onderzoek. Over het aanwezige lichaamsmateriaal of data in een biobank verklaart ondergetekende dat: het materiaal en/of de data nog gebruikt mag worden volgens een eerder informed consent of het materiaal en/of de data worden vernietigd. Het intrekken van een informed consent heeft betrekking op toekomstig onderzoek met lichaamsmateriaal en data. Informatie over lichaamsmateriaal of data verwerkt in een onderzoek kan niet worden vernietigd. Om de uitkomsten van het onderzoek te kunnen garanderen kan het nodig zijn dat bepaald lichaamsmateriaal en/of data gecodeerd beschikbaar blijft voor de onderzoeker. Het lichaamsmateriaal en/of de data wordt verwijderd wanneer het bewaren niet langer nodig is voor het doel van het onderzoek. Vermelding op welke termijn lichaamsmateriaal en/of data verwijderd wordt. Vermelding dat de proefpersoon een bevestiging ontvangt op het moment dat lichaamsmateriaal en/of data is verwijderd (datum waarop verwijderd is en korte vermelding van de werkwijze bij verwijdering). 11
12 Proefpersoneninformatie Proefpersonenbrief Het verdient een aanbeveling om proefpersonen op verschillende manier te informeren. Allereerst door middel van een proefpersonenbrief die volledig aansluit op het wetenschappelijk onderzoek dat wordt uitgevoerd. Extra inhoudsvereisten aan geneesmiddelenonderzoek zijn opgenomen in de bijlage. Het uitgangspunt van het advies is WMO onderzoek. De inhoudsvereisten aan deze brief met proefpersoneninformatie ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek betreft: Informatie over het doel, de aard en de duur van het onderzoek. Informatie over de eventuele risico s die het onderzoek voor de gezondheid van de proefpersoon kan hebben. Informatie over de risico s die het tussentijds beëindigen van het onderzoek voor de gezondheid van de proefpersoon met zich mee kan brengen. Informatie over de bezwaren die het onderzoek voor de proefpersoon met zich mee kan brengen. Contactgegevens en de rol van een onafhankelijk arts (niet betrokken bij het onderzoek). In een bijlage bij de proefpersoneninformatie kan informatie gegeven worden over verzekeringen: bedragen, uitsluitingen, verplichtingen die ontstaan door de verzekeringsovereenkomst, naam en adres van de verzekeraar. Er bestaan extra regels ten aanzien van geneesmiddelenonderzoek, deze zijn terug te vinden in de ICH GCP richtlijn en de CCMO notitie. In de brief met informatie voor proefpersonen moet daadwerkelijk gesproken worden over proefpersonen, niet over patiënten. Tevens is het van belang om te spreken over de onderzoeksarts en niet over de behandelend arts. Het belang van het verschil hiertussen is genoteerd in de adviesnota voor het nieuwe EPD. Het is aanbevelingswaardig om in de informatiebrief te vermelden dat de proefpersoon een bedenktijd krijgt om tot een zorgvuldige en weloverwogen beslissing ten aanzien van het informed consent te komen. Het verdient een aanbeveling om ook te vermelden dat de proefpersoon te allen tijde het informed consent kan intrekken (zonder opgaaf van reden). Tevens zou in de proefpersoneninformatie brief vermeld kunnen worden dat er mededelingen naar de proefpersoon worden gedaan indien het wetenschappelijke 12
13 onderzoek ongunstiger is voor de proefpersoon. Een laatste aanbeveling ten aanzien van de proefpersonen informatie betreft het vermelden van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Brochure Het UMCG maakt hoofdzakelijk gebruik van twee folders om patiënten te informeren. Dit betreft de folder uw opname in het ziekenhuis en de folder uw bezoek aan de polikliniek. Beide folders bevatten een hoofdstuk rechten en plichten, waarin gesproken wordt over informed consent en het gebruik van overgebleven lichaamsmateriaal. Informatie en toestemming Eén van de belangrijkste patiëntenrechten is het recht op informatie. U hoort informatie te krijgen over uw ziekte, de behandeling, de onderzoeken, de gevolgen en de risico s van de behandeling. Voor ieder onderzoek en voor iedere ingreep die moet worden uitgevoerd is uw toestemming nodig. Het is daarom belangrijk dat u de informatie begrijpt. Als dit niet het geval is, vraagt u dan om nadere uitleg (patiëntenfolder bezoek polikliniek UMCG, patiëntenfolder opname ziekenhuis UMCG). Gebruik van overgebleven lichaamsmateriaal Als bij u lichaamsmateriaal (zoals bloed, urine of weefsel) wordt onderzocht, dan kan er materiaal overblijven. Het overgebleven materiaal wordt dan gecodeerd bewaard. Dit betekent dat het materiaal niet direct te herleiden is tot uw persoon. Het overgebleven materiaal kan worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek. Als u dat niet wilt, kunt u dit doorgeven aan uw behandelaar. Soms is het voor wetenschappelijk onderzoek nodig dat het overgebleven lichaamsmateriaal niet gecodeerd wordt gebruikt. Het is dan dus direct herleidbaar tot uw persoon. In dat geval is altijd vooraf uw toestemming noodzakelijk. Uw behandelaar bespreekt een dergelijke situatie met u en geeft hierover uitleg (patiëntenfolder bezoek polikliniek UMCG, patiëntenfolder opname ziekenhuis UMCG). Het verdient een aanbeveling om twee brochures te gebruiken om patiënten en/of proefpersonen te informeren. Brochure 1 bestaat uit de informatie uit de huidige folder, terwijl brochure 2 algemene achtergrondinformatie geeft over biobanken. Vanuit brochure 1 kan verwezen worden naar brochure 2. 13
14 De huidige informatie informatie en toestemming uit de patiëntfolder bezoek polikliniek UMCG en patiëntfolder opname ziekenhuis UMCG zou kunnen worden uitgebreid. De nieuwe informatie over informatie en toestemming ziet er dan als volgt uit: Informatie en toestemming Eén van de belangrijkste patiëntenrechten is het recht op informatie. U hoort informatie te krijgen over uw ziekte, de behandeling, de onderzoeken, de gevolgen en de risico s van de behandeling. Voor ieder onderzoek en voor iedere ingreep die kan worden uitgevoerd is uw toestemming nodig. Het is daarom belangrijk dat u de informatie begrijpt. Als dit niet het geval is, vraagt u dan om nadere uitleg. Naast de toestemming die u geeft voor een onderzoek of behandeling door uw arts, is het mogelijk dat u deelneemt aan wetenschappelijk onderzoek. Voordat u deelneemt aan het wetenschappelijk onderzoek dient de onderzoeksarts u schriftelijk geïnformeerd te hebben over het onderzoek en daarvoor schriftelijk toestemming te hebben gevraagd. Ten aanzien van de informatie over gebruik van overgebleven lichaamsmateriaal verdient het een aanbeveling om te spreken van gebruik lichaamsmateriaal, omdat er ook sprake kan zijn van lichaamsmateriaal afgenomen ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek. De informatie zou er als volgt uit kunnen zien: Gebruik van lichaamsmateriaal Er zijn twee situaties waarbij lichaamsmateriaal gebruikt kan worden voor wetenschappelijk onderzoek. Allereerst is dit mogelijk wanneer lichaamsmateriaal (bloed, urine of weefsel) van u overblijft na een behandeling of onderzoek. Dit materiaal wordt in de meeste gevallen gecodeerd of anoniem bewaard in een biobank (voor meer informatie over biobanken, zie brochure 2). Gecodeerd materiaal is enkel door de onderzoeksarts te herleiden tot uw persoon. Als u niet wilt dat uw restmateriaal wordt gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek, dan kunt u hier bezwaar tegen aantekenen bij uw arts. Een andere situatie betreft het afnemen van lichaamsmateriaal ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek. Dit materiaal wordt gecodeerd bewaard in een biobank (voor meer informatie over biobanken, zie brochure 2). Bij het afnemen van lichaamsmateriaal ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek moet de onderzoeksarts expliciet uw toestemming vragen voor deelname aan het onderzoek. Indien u bezwaar maakt tegen het gebruik van restmateriaal of geen toestemming geeft voor deelname aan wetenschappelijk onderzoek, worden uw gegevens en lichaamsmateriaal niet gebruikt. 14
15 In brochure 2 kan aanvullende informatie over biobanken worden gegeven, bestaande uit: Wat is een biobank? Waarom een biobank? Hoe werkt een biobank? Wie kan er bij mijn gegevens en/of lichaamsmateriaal? (privacy) Welke wetten zijn van toepassing op een biobank? (wetgeving) Wat gebeurt er met mijn materiaal en/of gegevens als ik niet meer mee wil doen met wetenschappelijk onderzoek? (verwijdering materiaal en/of gegevens). 15
16 Uitleiding Bij het inlezen in het onderwerp informed consent bleek dat er nogal eens verwarring ontstaat omtrent informed consent voor zorg (behandeling) en informed consent bij wetenschappelijk onderzoek. Vooral bij wetenschappelijk onderzoek is het van groot belang om informed consent vast te leggen. Ik heb met veel plezier aan deze afstudeeropdracht gewerkt. Ik hoop dat de resultaten van de opdracht gebruikt kunnen worden door het UMCG en eventueel andere instanties (Parelsnoer Initiatief en LifeLines). Een aantal onderwerpen lenen zich voor uitgebreider onderzoek. Ik hoop dat onderwerpen, zoals besproken in deze afstudeeropdracht, opgepakt zullen worden voor nader onderzoek. 16
17 Literatuurlijst Bronnen: CCMO Handleiding voor de toetsing van medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen Engberts, D.P. & M.C. Ploem Wetenschappelijk onderzoek in de zorg. De juridische normering van medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen ICH GCP Richtsnoer voor good clinical practice UMCG Sop Standaard Procedure Parel Formulieren: Patiënteninformatie Parelsnoer Informed consent Parelsnoer Intrekking informed consent Parelsnoer Proefpersoneninformatie LifeLines Informed consent LifeLines Intrekking informed consent LifeLines Proefpersoneninformatie METc Interviews met diverse personen in de functies: Juristen Adviseur patiëntencommunicatie Projectleiders Parelsnoer Initiatief Privacy officer Beleidsmedewerker LifeLines Sectieanalist LifeLines Stafmedewerkers METc Programmamedewerkers nieuw EPD Stafadviseur kwaliteitssystemen Medisch specialisten Hoofdverpleegkundigen 17
18 Bijlage 1: Advies informed consent project nieuw EPD Naar aanleiding van de vraag in de werkgroep of de arts of de onderzoeker het IC samen met de patiënt ondertekent hebben we de wetgeving uitgeplozen en de METc gevraagd mee te lezen (actiepunt 5, notulen 28 mei 2013). Uit de informatie op de intranetsite van de METc blijkt dat de behandeld arts de patiënt globale informatie mag geven over het onderzoek. Indien de patiënt instemt met het onderzoek, benadert de onderzoeksarts de patiënt met schriftelijke patiënteninformatie en het vragen van een schriftelijke toestemming voor deelname (informed consent). De METc acht het wenselijk dat de behandelend arts niet de onderzoeksarts is. Het belang van de behandelend arts is anders dan het belang van een onderzoeksarts. In geval de behandelend arts ook de onderzoeksarts is, moet de arts waarborgen bieden ter bewaking van het patiëntenbelang. De belangrijkste reden hiervoor is dat het belang van het onderzoek en het belang van de patiënt niet altijd gelijk lopen. In geval de behandelend arts niet de onderzoeksarts is, wordt belangenvermenging voorkomen. Hierbij moet de behandelend arts kunnen instemmen met deelname van de patiënt aan het onderzoek. Onderlinge afstemming tussen de behandelend arts en de onderzoeksarts is vereist. De eis van de METc over het verkrijgen van informed consent voor wetenschappelijk onderzoek door de onderzoeksarts komt voort uit artikel 6 lid 5 WMO: Alvorens toestemming wordt gevraagd, draagt degene die het onderzoek uitvoert er zorg voor dat de persoon wiens toestemming is vereist, schriftelijk en desgewenst in een aan de toestemming voorafgaand onderhoud wordt ingelicht over (artikel 6 lid 5 WMO) a. het doel, de aard en de duur van het onderzoek; b. de risico's die het onderzoek voor de gezondheid van de proefpersoon met zich zou brengen; c. de risico's die het tussentijds beëindigen van het onderzoek voor de gezondheid van de proefpersoon met zich zou brengen; d. de bezwaren die het onderzoek voor de proefpersoon met zich zou kunnen brengen. In artikel 6 lid 1 sub a is opgenomen dat het verboden is om wetenschappelijk onderzoek uit te voeren bij personen zonder dat de proefpersoon daar toestemming voor heeft gegeven. In de WMO is niet expliciet opgenomen wie verantwoordelijk is voor de ondertekening van het 18
19 informed consent. Vanuit andere wetgeving (WGBO en ICH GCP) kan gesteld worden dat, mede in verband met de integriteit van een arts, de verantwoordelijkheid voor de ondertekening van het informed consent voor wetenschappelijk onderzoek bij de onderzoeksarts ligt. Op deze manier kan er ook een duidelijk onderscheid worden gemaakt tussen enerzijds een patiëntendossier en anderzijds een onderzoeksdossier. In de praktijk blijkt dat het regelmatig voorkomt dat de behandeld arts ook de onderzoeksarts is. De arts heeft twee petten op en moet voorafgaand aan het gesprek met de patiënt/proefpersoon aangeven of het een gesprek betreft ten behoeve van de behandeling of een gesprek ten behoeve van het wetenschappelijk onderzoek. De arts tekent het IC in de rol van onderzoeker en zal dat als zodanig op het IC moeten aangeven. Ten aanzien van het intrekken informed consent is de onderzoeksarts verantwoordelijk. Ook hierbij speelt de integriteit van de arts een belangrijke rol. Tevens zijn er situaties denkbaar waarin een onderzoek bijvoorbeeld vijf jaar duurt, terwijl de proefpersoon als patiënt slechts één jaar onder behandeling is bij de behandelend arts. Op het moment dat de proefpersoon informed consent wil intrekken is de onderzoeksarts de enige arts die een relatie met de proefpersoon heeft. In het processchema zou dat er als volgt uit komen te zien: Lisanne van der Molen, Student Gezondheidswetenschappen/BMG, Stagiaire UMC-staf Kwaliteit UMCG Lidia van Huizen, Senior Adviseur Kwaliteit UMCG 19
20 Bijlage 2: Advies naar aanleiding van gesprek op hematologie Problematiek hematologie: Op het moment dat er materiaal wordt afgenomen of gegevens worden opgeslagen moet er een informed consent getekend worden door de patiënt/proefpersoon. In de informatiebrief wordt het doel van het onderzoek beschreven: dit kan in eerste instantie heel uitgebreid. Op het moment dat het onderzoek concreet wordt en de onderzoeksopzet en/of onderzoeksvraag veranderd, moet er via de METc opnieuw toestemming worden gegeven voor uitvoering van het onderzoek. De implicatie hierbij is dat er ook aan de patiënten opnieuw toestemming moet worden gevraagd. Dit is in sommige gevallen moeilijk en/of onmogelijk: patiënt overleden of patiënt genezen (wil niet meer geconfronteerd worden met de ziekte). Een nieuwe wetenschapscommissie zou toetsend op moeten treden in dit geval (dus niet via de METc). Op het moment dat er meer onderzoek wordt uitgevoerd dan waar oorspronkelijk het IC voor getekend is, dan moet de wetenschapscommissie daar een besluit over doen. Advies: Is de opslag van lichaamsmateriaal waarover de hematologie spreekt een biobank? Als dit niet het geval is verdient het een aanbeveling om deze opslag om te zetten naar een biobank door middel van de overgangsregeling UMCG-biobankreglement. In het UMCGbiobankreglement van november 2012 is in artikel 9 een bepaling opgenomen over onder andere het gebruik van lichaamsmateriaal na overlijden van een patiënt/proefpersoon. Het verdient een aanbeveling om op een informed consent formulier een bepaling op te nemen ten aanzien van het toekomstig gebruik van lichaamsmateriaal en/of data uit een biobank, om toestemming door een METc of een nieuwe wetenschapscommissie te voorkomen. Daarbij moet vermeld worden dat de patiënt/proefpersoon de toestemming ten allen tijde kan intrekken. 20
Biobank Leukemie, Myeloom, Lymfklierkanker
Patiënteninformatie behorend bij het onderzoek Biobank Leukemie, Myeloom, Lymfklierkanker Geachte heer, mevrouw, Uw behandelend arts heeft u geïnformeerd over bovengenoemd medischwetenschappelijk onderzoek.
Nadere informatieInformatiebrief OncoLifeS Hematologische oncologie
Informatiebrief OncoLifeS Hematologische oncologie Inleiding Bij u is (mogelijk) recent of in het verleden de diagnose kanker gesteld en u wordt in het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) begeleid
Nadere informatieBijlage I bij het Kaderreglement van het Parelsnoer Initiatief. Handleiding Parelspecifiek reglement
Bijlage I bij het Kaderreglement van het Parelsnoer Initiatief Handleiding Parelspecifiek reglement Op grond van artikel 4 lid 17 van het Kaderreglement Parelsnoer Initiatief dient per Parel een reglement
Nadere informatieHOVON 141 CLL. Instructies voor de deelnemende site: ICF studie template aanpassen naar een lokaal biobank ICF
Instructies voor de deelnemende site: ICF studie template aanpassen naar een lokaal biobank ICF Doel van deze studie template Deze studie template is bestemd voor de deelnemende sites in Nederland van
Nadere informatieROSCAN Huidkanker Biobank
Kanker Instituut Uw behandelend arts in het Erasmus MC heeft u geïnformeerd over het bestaan van de ROSCAN Biobank. Hij/zij heeft u al het een en ander uitgelegd. Wij vragen u vriendelijk om mee te doen
Nadere informatieMeer informatie over het Parelsnoerproject kunt u vinden op de website van het Parelsnoer Initiatief (www.parelsnoer.org).
Patiënteninformatie CerebroVasculaire Aandoeningen (CVA) Parel Onderzoek naar erfelijke en omgevingsfactoren bij ontstaan van beroerte en bij de behandeling daarvan Geachte heer/mevrouw, U bent mondeling
Nadere informatieHet Parelsnoer Initiatief: Parel Reumatoïde artritis / artrose Biobank Reumatoïde artritis / artrose. Patiënten Informatiebrief
Het Parelsnoer Initiatief: Parel Reumatoïde artritis / artrose Biobank Reumatoïde artritis / artrose Patiënten Informatiebrief 1 INLEIDING...2 2 HET PARELSNOER-INITIATIEF...2 3 VRIJWILLIGE DEELNAME...3
Nadere informatieInformatie voor deelnemers aan de Groninger Antitrombine Studie
Informatie voor deelnemers aan de Groninger Antitrombine Studie Geachte heer, mevrouw, Bij u of een van uw familieleden is een antitrombine gebrek vastgesteld. Dat is een aandoening die een verhoogde kans
Nadere informatieInformatie voor donoren over UMC Utrecht Biobank TiN
Informatie voor donoren over UMC Utrecht Biobank TiN Geachte mevrouw/mijnheer, In het kader van de Trombocytopathie in Nederland studie wordt een gedeelte van het extra afgenomen bloed opgeslagen in een
Nadere informatieInformatiebrochure voor deelnemers
De Transplantatiebiobank Informatiebrochure voor deelnemers U bent bij het Universitair Groningen Transplantatie Centrum (GTC) omdat u een transplantatie dient te ondergaan of in het verleden heeft ondergaan.
Nadere informatieINFORMATIE BIOBANK ACT-2 VOOR PATIËNTEN MET EEN VERDENKING OP EEN TROMBOSEBEEN
INFORMATIE BIOBANK ACT-2 VOOR PATIËNTEN MET EEN VERDENKING OP EEN TROMBOSEBEEN Geachte meneer/mevrouw, We vragen u deel te nemen aan een biobank voor (erfelijke) biomarkers en risicofactoren voor trombose:
Nadere informatieGebruik van medische gegevens en/of resterend lichaamsmateriaal
Gebruik van medische gegevens en/of resterend lichaamsmateriaal Belangrijke telefoonnummers Algemeen nummer UMCG (050) 361 61 61 U kunt hier terecht met algemene vragen over het UMCG. Bijvoorbeeld over
Nadere informatieExtra Informatiebrief voor de Patiënt en Toestemmingsverklaring optioneel herkenningsstoffenonderzoek
Extra Informatiebrief voor de Patiënt en Toestemmingsverklaring optioneel herkenningsstoffenonderzoek Een fase 1 onderzoek met AEB071 bij patiënten met diffuus grootcellig B-lymfoom waarbij CD79 veranderd
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Rechten. van volwassen patiënten
PATIËNTEN INFORMATIE Rechten van volwassen patiënten De Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) regelt de relatie tussen u en de hulpverlener. Zowel u als de hulpverlener hebben op grond
Nadere informatieGebruik van uw medische gegevens en lichaamsmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek en onderwijs
Gebruik van uw medische gegevens en lichaamsmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek en onderwijs Geen bezwaar? Inleiding U bezoekt Medisch Spectrum Twente (MST) voor onderzoek en / of behandeling. In
Nadere informatieREGLEMENT B CEL MALIGNITEITEN
REGLEMENT B CEL MALIGNITEITEN Inleiding:Dit reglement is van toepassing op iedere handeling met lichaamsmateriaal en/of medische gegevens die in deze biobank worden bewaard, en de reglementsbepalingen
Nadere informatiePrivacyverklaring Erasmus MC. Patiënten. 21 januari 2019
21 januari 2019 Privacyverklaring Erasmus MC In het Erasmus MC werken wij samen aan het verbeteren en vernieuwen van de zorg van vandaag en de gezondheid van morgen. Dat doen we door het verlenen van zorg,
Nadere informatieProefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek. 16 jaar en ouder.
Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek. 16 jaar en ouder. Allo-antistofvorming bij sikkelcelziekte na transfusie: Wat is de rol van ontsteking en erfelijke aanleg?
Nadere informatieGeachte heer, mevrouw,
Proefpersoneninformatie ten behoeve van het verzamelen van extra beenmerg voor wetenschappelijk onderzoek bij patiënten met leukemie en MDS 06 januari 2014 Geachte heer, mevrouw, Uw behandelende arts heeft
Nadere informatieTitel van het onderzoek: Bepaling van Zink en het Ontstekingseiwit PTX3 bij Patiënten met Sikkelcelziekte (ZIP studie)
INFORMATIEBRIEF EN TOESTEMMINGSFORMULIER VOOR PATIËNTEN Titel van het onderzoek: Bepaling van Zink en het Ontstekingseiwit PTX3 bij Patiënten met Sikkelcelziekte () Geachte heer/mevrouw, Wij vragen u om
Nadere informatieInformatie voor donoren over UMC Utrecht Biobank: Maagtumoren
Informatie voor donoren over UMC Utrecht Biobank: Maagtumoren Datum: 09-09-2014 Versienummer: 2 Inleiding U bent in ons ziekenhuis onder behandeling in verband met een tumor van de maag. U bent gevraagd
Nadere informatieGebruik van uw medische gegevens en lichaamsmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek en onderwijs. Geen bezwaar?
Gebruik van uw medische gegevens en lichaamsmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek en onderwijs Geen bezwaar? 1 U bezoekt een van de Santeon ziekenhuizen voor onderzoek en/of behandeling. In een ziekenhuis
Nadere informatieInformatiebrief deelnemers MIND-TIA: De waarde van een bloedtest bij verdenking op een TIA
Informatiebrief deelnemers MIND-TIA: De waarde van een bloedtest bij verdenking op een TIA Julius Centrum UMC Utrecht Geachte heer/mevrouw, Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan een medisch-wetenschappelijk
Nadere informatieGegeven voor de wetenschap Regulering van onderzoek met gegevens, lichaamsmateriaal en biobanken Preadvies VGR mr dr M.C. Ploem Referaat Jasper
Gegeven voor de wetenschap Regulering van onderzoek met gegevens, lichaamsmateriaal en biobanken Preadvies VGR mr dr M.C. Ploem Referaat Jasper Bovenberg Overzicht Huidige regels voor wetenschappelijk
Nadere informatieInformatiebrief. Geachte heer/mevrouw,
Informatiebrief Geachte heer/mevrouw, Via deze brief wordt u geïnformeerd over de Biobank Biomarkers Cardiogenetica van de afdeling Klinische Genetica van het AMC en gevraagd om deel te nemen aan deze
Nadere informatieProefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek
Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek Bloedonderzoek als voorspeller van de kans op een tekort aan schildklierhormoon na verwijdering van één schildklierhelft Externe
Nadere informatieI-PACE-biobank: Hersen(vlies)ontsteking bij kinderen en volwassenen. Informatie voor volwassenen. Geachte mevrouw, mijnheer,
Informatie voor volwassenen Geachte mevrouw, mijnheer, Uw arts heeft u verteld over bovengenoemde biobank. Om te beoordelen of u hieraan mee wilt doen of niet, is goede voorlichting van onze kant en een
Nadere informatieGeachte heer, mevrouw,
Proefpersoneninformatie ten behoeve van het verzamelen van extra beenmerg voor wetenschappelijk onderzoek bij patiënten met verdenking op een aplastische anemie Geachte heer, mevrouw, Uw behandelende arts
Nadere informatiePersoonsgegevens in verband met wetenschappelijk onderzoek
1. Doel Bescherming van de persoonsgegevens van patiënten in het kader van wetenschappelijk onderzoek. 2. Inleiding/uitgangspunten/definities Onderzoek dat valt onder de Wet Medisch-wetenschappelijk Onderzoek
Nadere informatieProefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk. De waarde van inwendige echo in alvleesklierontsteking met onbekende oorzaak
Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek De waarde van inwendige echo in alvleesklierontsteking met onbekende oorzaak Officiële titel: De rol van endoscopische echografie
Nadere informatieJuridische notitie. Toestemming jongere niet medisch wetenschappelijk onderzoek. Mr. S.J.C. Höfte. Uitwerking
Juridische notitie Toestemming jongere niet medisch wetenschappelijk onderzoek Mr. S.J.C. Höfte Het lectoraat Residentiële Jeugdzorg doet onderzoek naar het leef- leer- en werkklimaat in residentiële (jeugd)inrichtingen.
Nadere informatieToetsingskader nwmo. Peggy Manders 4 november 2016 Symposium V&VN Research Professionals
Toetsingskader nwmo Peggy Manders 4 november 2016 Symposium V&VN Research Professionals Biobank: definitie en rationale Wat is een biobank? + + Waarom een biobank starten? Verbeteren gezondheidszorg voor
Nadere informatieInformatiebrief voor deelname moeder en kind aan de NOGBS studie
Informatiebrief voor deelname moeder en kind aan de NOGBS studie Preventie van bacteriële infecties bij pasgeboren baby s Prospectief multicenter observationeel cohort onderzoek naar perinatale bacteriële
Nadere informatieWetenschappelijk onderzoek met Karakter
Wetenschappelijk onderzoek met Karakter 1 Inleiding Karakter is als academisch centrum partner in een groot aantal multicenter studies. Voor het uitvoeren van uw onderzoek in samenwerking met Karakter
Nadere informatiePrivacy in Instituut Verbeeten
PRIVACY Juni 2018 Privacy in Instituut Verbeeten Uw rechten en plichten zijn vastgelegd in verschillende wetten. In deze wetten staat bijvoorbeeld wie wat met uw gegevens mag doen. Instituut Verbeeten
Nadere informatieWetenschappelijk onderzoek met bestaande gegevens bij Dimence
Wetenschappelijk onderzoek met bestaande gegevens bij Dimence Twee vormen: (1) actief betrekken van mensen en (2) gebruik maken van bestaande gegevens (1) Als de patiënt betrokken is doordat hij/zij een
Nadere informatieGebruik van uw medische gegevens en lichaamsmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek en onderwijs Geen bezwaar?
Gebruik van uw medische gegevens en lichaamsmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek en onderwijs Geen bezwaar? U bezoekt VU medisch centrum (VUmc) voor onderzoek en/of behandeling. In een ziekenhuis
Nadere informatieI-PACE-biobank: Hersen(vlies)ontsteking bij kinderen en volwassenen. Informatie voor volwassenen. Geachte mevrouw, mijnheer,
Informatie voor volwassenen Geachte mevrouw, mijnheer, Uw arts heeft u verteld over bovengenoemde biobank. Om te beoordelen of u hieraan mee wilt doen of niet, is goede voorlichting van onze kant en een
Nadere informatieMedisch-wetenschappelijk onderzoek
Medisch-wetenschappelijk onderzoek Met uw lichaamsmateriaal en/of weefsel U bezoekt het Maastricht UMC+ (MUMC+) voor onderzoek en/of behandeling. Dit kan poliklinisch zijn of misschien bent u opgenomen.
Nadere informatieInformatie voor wettelijke vertegenwoordiger van de wilsonbekwame patiënt
Informatie voor wettelijke vertegenwoordiger van de wilsonbekwame patiënt Beste vertegenwoordiger, De arts heeft u verteld over bovengenoemde biobank. Om te beoordelen of u namens uw partner of familielid
Nadere informatieStandard Operating Procedure
Standard Operating Procedure STZ SOP: VC9 Proefpersonen- en aansprakelijkheidsverzekering (centraal) Distributielijst : STZ Datum : 10-03-2014 Revisiedatum : 10-03-2015 Veranderingen ten opzichte van eerdere
Nadere informatieGebruik van uw medische gegevens en lichaamsmateriaal. Heeft u bezwaar?
Gebruik van uw medische gegevens en lichaamsmateriaal Heeft u bezwaar? Inleiding U bezoekt het Radboudumc voor onderzoek en/of behandeling. Om u zo goed mogelijk te kunnen onderzoeken en/of behandelen
Nadere informatieProefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek
Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek Observationeel onderzoek van de BioMimics 3D-stent bij de behandeling van perifeer vaatlijden Officiële titel: Een prospectief,
Nadere informatieTitel van het onderzoek: Biobank voor chronische lymfatische leukemie, lymfeklierkanker en myeloom
INFORMATIEBRIEF EN TOESTEMMINGSFORMULIER VOOR PATIENTEN Titel van het onderzoek: Biobank voor chronische lymfatische leukemie, lymfeklierkanker en myeloom Geachte heer, mevrouw, Uw arts heeft u geïnformeerd
Nadere informatieInformatiebrief Hersenonderzoek.nl Biobank: bloeddonatie
Informatiebrief Hersenonderzoek.nl Biobank: bloeddonatie Geachte heer/mevrouw, U ontvangt deze brief omdat u staat ingeschreven bij Hersenonderzoek.nl. In deze brief vragen we u of u bloed wilt doneren
Nadere informatieTransplantLines. De Transplantatiebiobank. Informatiebrochure voor potentiële nierdonoren
De Transplantatiebiobank Informatiebrochure voor potentiële nierdonoren U bent bij het Universitair Groningen Transplantatie Centrum (GTC) omdat u een nier zult doneren. U bent gevraagd deel te nemen aan
Nadere informatieRechten en plichten. Uw rechten
Rechten en plichten Als er met uw gezondheid iets aan de hand is, heeft u de hulp van een arts of een andere deskundige nodig. Zodra de behandelaar u gaat onderzoeken of behandelen, is er sprake van een
Nadere informatieOnderzoek naar het effect van body mass index (BMI) en het roken van sigaretten op de opname van fentanyl
Patiënteninformatie Onderzoek naar het effect van body mass index (BMI) en het roken van sigaretten op de opname van fentanyl Geachte heer/mevrouw, U bent in het Erasmus MC onder behandeling voor een vorm
Nadere informatieProefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk. De waarde van inwendige echo in alvleesklierontsteking met onbekende oorzaak
Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek De waarde van inwendige echo in alvleesklierontsteking met onbekende oorzaak Officiële titel: De rol van endoscopische echografie
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Wetenschappelijk onderzoek met uw resterend lichaamsmateriaal. Geen bezwaar?
PATIËNTEN INFORMATIE Wetenschappelijk onderzoek met uw resterend lichaamsmateriaal Geen bezwaar? Waarover gaat deze folder? Soms neemt een arts of verpleegkundige bij u wat lichaamsmateriaal af. Het ziekenhuis
Nadere informatiePersoonsgegevens in verband met wetenschappelijk onderzoek
1. Doel Bescherming van de persoonsgegevens van patiënten in het kader van wetenschappelijk onderzoek. 2. Inleiding/uitgangspunten/definities Onderzoek dat valt onder de Wet Medisch-wetenschappelijk Onderzoek
Nadere informatieINFORMATIEBLAD VOOR PROEFPERSONEN ONDERZOEK VAN TRANSTHYRETINE-GEASSOCICIEERDE AMYLOÏDOSEN (THAOS)
INFORMATIEBLAD VOOR PROEFPERSONEN ONDERZOEK VAN TRANSTHYRETINE-GEASSOCICIEERDE AMYLOÏDOSEN (THAOS) Protocoltitel: Protocolnummer: Naam opdrachtgever: Naam van THAOS-arts, contactgegevens en telefoonnummer:
Nadere informatieInformatiebrief voor deelname moeder en kind aan de NOGBS studie
Informatiebrief voor deelname moeder en kind aan de NOGBS studie Preventie van bacteriële infecties bij pasgeboren baby s Prospectief multicenter observationeel cohort onderzoek naar perinatale bacteriële
Nadere informatiePatiënteninformatieformulier imprint studie
Patiënteninformatieformulier imprint studie (imaging of PSMA: Registratie en Inventarisatie voor Nederlandse Toepassing) Inleiding Uw arts heeft voorgesteld een aanvraag te doen voor een PSMA-PET-scan.
Nadere informatieInformatiebrief met toestemmingsformulier voor kinderen van jaar bij opname in het Prinses Máxima Centrum
Informatiebrief met toestemmingsformulier voor kinderen van 12-16 jaar bij opname in het Prinses Máxima Centrum Beste, Je komt in het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie omdat er verdenking is
Nadere informatiePatiënten-informatiebrief Volwassenen ICOS
Patiënteninformatiefolder Voor patiënten van 18 jaar en ouder Behorende bij het onderzoek: International CIDP Outcome Study (ICOS) Een studie naar de variatie en de voorspellers van het ziektebeloop bij
Nadere informatieInformatiebrief D-dimer and AP-FXIII in CVT studie, versie 1.2 3 november 2011. D-dimer en AP-FXIII in de diagnostiek van sinustrombose
Informatiebrief voor de patiënt in tweede instantie Informatiebrief over de studie naar Geachte mevrouw / mijnheer, Op het moment dat u deze brief leest bent u herstellende van klachten waarvoor u werd
Nadere informatieGenetic origin of Dupuytren s disease and associated fibromatosis Genexpressie onderzoek
UMCG, Martini Ziekenhuis, MCL, MST, Isala Klinieken, UMCU, Catharina Ziekenhuis, Nederland 1 University of California, Los Angeles, Verenigde Staten Informatie Genetic origin of Dupuytren s disease and
Nadere informatieAlgemeen. Patiëntenrechten. Recht op informatie;toestemmingsvereiste
Algemeen Patiëntenrechten Recht op informatie;toestemmingsvereiste Inhoudsopgave Patiëntenrechten...4 Inleiding...5 Recht op informatie...6 Waarom informatie?...6 Wie geeft informatie?...6 Waarover informatie?...7
Nadere informatieProefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek
Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek Routine versus op indicatie verwijderen van de stelschroef Routinematig versus op indicatie verwijderen van de stelschroef:
Nadere informatieErasmus MC Biobank: PANCBANK
Patiënten Informatie Formulier behorend bij het onderzoek PANCBANK: pancreatic biobanking Geachte heer/mevrouw, U bezoekt het Erasmus Medisch Centrum (Erasmus MC) in verband met behandeling van een aandoening
Nadere informatieMedisch-ethische toetsing van gezondheidsonderzoek. Agnes van der Heide Afd. Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC
Medisch-ethische toetsing van gezondheidsonderzoek Agnes van der Heide Afd. Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Rotterdam, Erasmus MC Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Arbeid en gezondheid
Nadere informatiePATIËNTINFORMATIE STUDIE NAAR HET EFFECT VAN INTRA ARTERIËLE
PATIËNTINFORMATIE STUDIE NAAR HET EFFECT VAN INTRA ARTERIËLE BEHANDELING OP DE GEZONDHEIDSTOESTAND BIJ EEN HERSENINFARCT Geachte heer / mevrouw, Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan een medisch
Nadere informatieRadboud Biobank. onderdeel van het Radboudumc. Patiëntinformatie, toestemmings- en intrekkingsformulier
Radboud Biobank onderdeel van het Radboudumc Patiëntinformatie, toestemmings- en intrekkingsformulier Achtergrondinformatie m.b.t. het opstellen van patiënteninformatie, toestemmings- en intrekkkingsformulieren
Nadere informatieProefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek
Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek Routine versus op indicatie verwijderen van de stelschroef Routinematig versus op indicatie verwijderen van de stelschroef:
Nadere informatieUw patiëntendossier. bescherming van uw persoonsgegevens
Uw patiëntendossier bescherming van uw persoonsgegevens Uw patiëntendossier Als u naar het ziekenhuis komt voor onderzoek of behandeling maken wij een patiëntendossier over u. In de wet is vastgelegd wat
Nadere informatieProefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek
voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek Bloedonderzoek als voorspeller van de kans op een tekort aan schildklierhormoon na verwijdering van één schildklierhelft Externe validatie van een risicostratificatie
Nadere informatieProefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek
Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek Bloedonderzoek als voorspeller van de kans op een tekort aan schildklierhormoon na verwijdering van één schildklierhelft Externe
Nadere informatiePrivacyreglement versie: 1 auteur: Wieneke Groot invoerdatum: maart 2014 vaststellingsdatum: herzieningsdatum: september 2015
Privacyreglement versie: 1 auteur: Wieneke Groot invoerdatum: maart 2014 vaststellingsdatum: herzieningsdatum: september 2015 beheerder (functie/naam): Wieneke Groot, POH management bestemd voor: patiënten,
Nadere informatieGebruik van uw medische gegevens en lichaamsmateriaal
Gebruik van uw medische gegevens en lichaamsmateriaal Voor wetenschappelijk onderzoek en onderwijs: geen bezwaar? U bezoekt Gelre ziekenhuizen voor onderzoek en/of behandeling. Om u zo goed mogelijk te
Nadere informatieProefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek
Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek Titel van het onderzoek Fysiotherapie na een totale knie of heup prothese, de PATIO studie Inleiding Geachte heer/mevrouw, Wij
Nadere informatieProefpersoneninformatie
Proefpersoneninformatie Titel van het onderzoek: Implementatie van de keuzehulp bestraling bij borstkanker en DCIS: een pre- en post-interventie studie. Geachte mevrouw, Uw behandelend arts heeft met u
Nadere informatieRechten en plichten voor cliënten Cliëntinformatie over de WGBO
Rechten en plichten voor cliënten Cliëntinformatie over de WGBO Groningen, mei 2014 Inleiding De WGBO is een afkorting van Wet op de Geneeskundige Behandelings Overeenkomst. In deze wet zijn zowel de rechten
Nadere informatieProefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek
voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek Bloedonderzoek als voorspeller van de kans op een tekort aan schildklierhormoon na verwijdering van één schildklierhelft Externe validatie van een risicostratificatie
Nadere informatieWaar draait het om bij de METC? Yvonne Donselaar
Waar draait het om bij de METC? Yvonne Donselaar Yvonne Donselaar METC AMC Waarom dit verhaal? details naar de geest proefpersoon grote lijnen naar de letter naleven van regels Axel Munthe (1857 1949):
Nadere informatieOnderzoek naar bloedtest voor de diagnose beroerte
Onderzoek naar bloedtest voor de diagnose beroerte MicroRNA als biomarker voor acute beroerte Inleiding Geachte heer/mevrouw, Wij vragen u om mee te doen aan een medisch-wetenschappelijk onderzoek. Meedoen
Nadere informatiePrivacyverklaring Sanquin Research & Labservices v10juli
Deze privacyverklaring is voor het laatst aangepast in juni 2018 en komt in de plaats van eerdere versies. We kunnen deze privacyverklaring van tijd tot tijd aanpassen. We stellen je van eventuele wijzigingen
Nadere informatieRechten en plichten van de patiënt
Rechten en plichten van de patiënt Inleiding Als patiënt hebt u een aantal rechten en plichten die zijn vastgelegd in de Wet Bescherming Persoonsgegevens, de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst
Nadere informatieInformatiebrief voor de patiënt
Informatiebrief voor de patiënt Informatiebrief over de studie naar Geachte mevrouw / mijnheer, Uw arts vermoedt dat u de ziekte sinustrombose heeft. Op dit moment wordt er wetenschappelijk onderzoek gedaan
Nadere informatieUw medisch dossier. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Uw medisch dossier Voor een goede medische behandeling is het noodzakelijk dat uw behandelend arts een dossier bijhoudt. Dit dossier bevat aantekeningen over uw gezondheidstoestand en gegevens over de
Nadere informatieInformatie voor donoren over UMC Utrecht Biobank: Het STONE-project: Biobank voor studies naar kwaadaardige poliepen
Informatie voor donoren over UMC Utrecht Biobank: Het STONE-project: Biobank voor studies naar kwaadaardige poliepen Datum: 15 maart 2016 Versienummer: 1.2 Inleiding Geachte heer/mevrouw, U ontvangt deze
Nadere informatiePatiënten informatiebrief
Patiënten informatiebrief Landelijk onderzoek naar patiënten met trombocytopathie in Nederland Geachte mevrouw/mijnheer, Trombocytopathie in Nederland (TiN) Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan
Nadere informatiePrivacy. Informatie. www.arienszorgpalet.nl
Privacy Informatie www.arienszorgpalet.nl Inleiding Over ons Over AriënsZorgpalet AriënsZorgpalet is een toonaangevende zorginstelling in Enschede. Met 900 medewerkers en 350 vrijwilligers bieden we onze
Nadere informatiePrivacy in Instituut Verbeeten
Privacy Privacy in Instituut Verbeeten Ook uw gegévens behandelen wij met zorg Wij gebruiken privacygevoelige gegevens van u. We vinden het daarom ook belangrijk dat u weet dat uw gegevens bij ons in goede
Nadere informatieINFORMATIEBRIEF EN TOESTEMMINGSFORMULIER VOOR GEZONDE VRIJWILLIGERS
INFORMATIEBRIEF EN TOESTEMMINGSFORMULIER VOOR GEZONDE VRIJWILLIGERS Titel van het onderzoek: De rol van de vorming van neutrofiele extracellulaire traps (NETs) in sikkelcelziekte. Geachte heer/mevrouw,
Nadere informatieInleiding Geachte heer/mevrouw,
Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek De werking van het afweersysteem bij eiceldonatie zwangerschappen DONatie van Oocyten in Reproductie (DONOR); klinische en immunologische
Nadere informatieMedisch-wetenschappelijk onderzoek met uw gegevens en/of lichaamsmateriaal
Medisch-wetenschappelijk onderzoek met uw gegevens en/of lichaamsmateriaal Algemene informatie over medisch-wetenschappelijk onderzoek met reeds verzamelde gegevens en/of lichaamsmateriaal. patiëntencommunicatie
Nadere informatieRecht op inzage Hoe vraag ik inzage in een patiëntendossier?
ALGEMEEN Recht op inzage Hoe vraag ik inzage in een patiëntendossier? In deze folder vindt u de volgende informatie: Onderscheid klinisch dossier, poliklinisch dossier en radiologische gegevens Verzoek
Nadere informatieStandard Operating Procedure
Standard Operating Procedure STZ SOP: VL2 Aanpassen proefpersoneninformatie / toestemmingsformulier aan lokale situatie Distributielijst : STZ Datum : 20-03-2014 Revisiedatum : 20-03-2015 Veranderingen
Nadere informatieUw patiëntendossier bescherming van uw persoonsgegevens
Uw patiëntendossier bescherming van uw persoonsgegevens Uw patiëntendossier Als u naar het ziekenhuis komt voor onderzoek of behandeling maken wij een patiëntendossier over u. In de wet is vastgelegd wat
Nadere informatieonderzoek Invloed van UVB lichttherapie op huid en darmflora.
Uw behandelend arts of de onderzoeker heeft u geïnformeerd over het medisch-wetenschappelijk onderzoek Invloed van UVB lichttherapie op huid en darmflora. U beslist zelf of u wilt meedoen. Om deze beslissing
Nadere informatieTitel van het onderzoek: De rol van de vorming van neutrofiele extracellulaire traps (NETs) in sikkelcelziekte.
INFORMATIEBRIEF EN TOESTEMMINGSFORMULIER VOOR PATIËNTEN Titel van het onderzoek: De rol van de vorming van neutrofiele extracellulaire traps (NETs) in sikkelcelziekte. Geachte heer/mevrouw, Wij vragen
Nadere informatieInformatiebrief voor deelname moeder en kind aan de NOGBS studie
Informatiebrief voor deelname moeder en kind aan de NOGBS studie Preventie van bacteriële infecties bij pasgeboren baby s Prospectief multicenter observationeel cohort onderzoek naar perinatale bacteriële
Nadere informatiePrivacyreglement. Alles wat u moet weten over uw gegevens
Privacyreglement Alles wat u moet weten over uw gegevens Wet Bescherming Persoonsgegevens Toegang tot uw gegevens In 2001 is de Wet Bescherming Persoonsgegevens (WBP) ingevoerd. Een belangrijk onderdeel
Nadere informatieten behoeve van medisch-wetenschappelijk onderzoek
U bent in het Erasmus MC voor onderzoek en/of behandeling. Soms is het nodig bloed of lichaamsweefsel bij u af te nemen. Na afronding van dit onderzoek blijft vaak een deel van dit materiaal over. Dit
Nadere informatie