ONDERZOEK VAN DE HOOGCERVICALE WERVELKOLOM

Transcriptie

1 ONDERZOEK VAN DE HOOGCERVICALE WERVELKOLOM INTERBEOORDELAARSBETROUWBAARHEID VAN HET SEGMENTAAL BEWEGINGSFUNCTIE ONDERZOEK VAN DE HOOGCERVICALE WERVELKOLOM EN DE FLEXIE-ROTATIE METING MET HET CERVICAL RANGE OF MOTION MEETINSTRUMENT (CROM) Auteur: M.J. Vongehr Datum: 27 december

2 ONDERZOEK VAN DE HOOGCERVICALE WERVELKOLOM INTERBEOORDELAARSBETROUWBAARHEID VAN HET SEGMENTAAL BEWEGINGSFUNCTIE ONDERZOEK VAN DE HOOGCERVICALE WERVELKOLOM EN DE FLEXIE-ROTATIE METING MET HET CERVICAL RANGE OF MOTION MEETINSTRUMENT (CROM) Auteur: M.J. Vongehr Begeleider: drs. J.W.H. Elvers Datum: 27 december

3 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding pag. 4 Hoofdstuk 2 Materiaal en methoden pag Onderzoekspopulatie pag Meetinstrumenten pag Onderzoeksopzet pag Dataverwerking en statistische analyse pag.12 Hoofdstuk 3 Resultaten pag.14 Hoofdstuk 4 Discussie pag.16 Hoofdstuk 5 Conclusie pag.18 Samenvatting Literatuurlijst pag.20 pag.21 Bijlagen 1 Folder onderzoek in de praktijk pag.24 2 Vragenlijst hoofd-/nekpijn pag.25 3 Beoordelingsformulier A pag.27 4 Beoordelingsformulier B pag.28 5 Beoordelingsformulier C pag.29 Dankwoord pag

4 1. Inleiding Passieve intervertebrale bewegingen zijn gebruikelijk binnen de manuele therapie. Zowel in de diagnostiek als de therapie. De betrouwbaarheid van de passieve intervertebrale bewegingen is van belang voor het ontdekken van dysfuncties in de betreffende regio. Voor de hoogcervicale regio (bewegingssegment C0-C3) blijkt, dat de betrouwbaarheid bij het detecteren van pijnlijke bewegingssegmenten goed is (Jull, 1997). De Kappawaarden, die werden gevonden in deze studie varieerden tussen 0.78 en De interbeoordelaars betrouwbaarheid van het testen van de intervertebrale beweging bij een populatie met cervicogene hoofdpijn is acceptabel, waarbij acceptabel geclassificeerd wordt als een Kappa coëfficiënt gelijk of hoger is dan (Hanten, 2002). De Kappawaarden in dit onderzoek varieerden tussen en van de 15 testen hadden een Kappawaarde boven de Onderzoeken, waarin de proefpersonen enkel onderzocht werden op mobiliteit van de hoogcervicale regio (C1-C2 en C2-C3) laten een redelijke ( fair ) betrouwbaarheid zien (van Trijffel, 2005). In een onderzoek van Smedmark e.a. werd aangegeven dat de standaardisatie vaak tekort schiet en dat er consensus over stijfheid en eindgevoel zou moeten komen om tot betere resultaten te komen in een betrouwbaarheidsonderzoek (Smedmark, 2000). De CROM (cervical range of motion) blijkt betrouwbaar bij het meten van de actieve mobiliteit van de cervicale wervelkolom (Youdas, 1992). De intraclass correlaties (ICC) varieerden bij de flexie tussen 0.23 en 0.88 (mediaan 0.76), bij de extensie tussen 0.89 en 0.96 (mediaan 0.94), bij de lateroflexie links tussen 0.67 en 0.90 (mediaan 0.86), bij de lateroflexie rechts tussen 0.60 en 0.94 (mediaan 0.85), bij de links rotatie 0.81 en 0.95 (mediaan 0.84), bij de rechts rotatie 0.58 en 0.99 (mediaan 0.80), gemeten door 5 beoordelaars. Tot dusver is voor de mobiliteit van de hoogcervicale wervelkolom, de flexie en extensie getoetst op betrouwbaarheid (Dhimitri, 1998). 30 Proefpersonen zonder cervicale dysfunctie werden beoordeeld door drie beoordelaars. De ICC varieerde voor het meten van de rustpositie tussen 0.89 en Bij de flexie beweging varieerde de ICC tussen 0.85 en 0.90 en bij de extensie tussen 0.68 en

5 De rotatie van de hoogcervicale wervelkolom met de CROM is nog niet op betrouwbaarheid getest. Het Fastrak meetsysteem is op intrabeoordelaarsbetrouwbaarheid getest in de flexierotatie positie (Amiri, 2003). De populatie bestond uit 15 gezonde proefpersonen en er werd een test-hertest procedure gevolgd op dezelfde dag en op twee opeenvolgende dagen. De ICC varieerden tussen 0.85 en In dit onderzoek blijkt, dat in de flexierotatie positie de rotatie naar rechts en de rotatie naar links respectievelijk 56% en 50% bedraagt van de totale cervicale rotatie, wat overeenkomt met het theoretische fundament, dat de rotatie van C1-C2 de helft van de bewegingsmogelijkheid bezit van de rotatie van de gehele cervicale wervelkolom (Vernon, 2001) De vraagstellingen in dit onderzoek zijn: 1. Hoe groot is de overeenstemming tussen het door beoordelaar 1 en 2 passief uitgevoerd hoogcervicaal segmentaal onderzoek op bewegingssegment C0-C1, C1-C2 en C2-C3? 2. Hoe groot is de overeenstemming tussen de resultaten van beoordelaar 1 en 2 bij het uitvoeren van de actieve flexierotatie meting met de CROM? 3. Is er een lineaire correlatie tussen het passief segmentaal uitgevoerd bewegingsfunktie-onderzoek op het bewegingssegment C1-C2 en de gemeten resultaten van de actieve flexierotatie met de CROM? 2. Materiaal en methoden 2.1 Onderzoekspopulatie De proefpersonen in dit onderzoek hebben zich aangemeld in de praktijk voor fysiotherapie in het Medisch Centrum Aarveld in Heerlen, nadat zij geïnformeerd waren d.m.v. een folder in de wachtruimte van de praktijk (zie Bijlage 1.)

6 Inclusiecriteria: - Mensen met nekklachten en/of hoofdpijnklachten met een medische verwijzing voor fysiotherapeutische behandeling. - Mensen zonder klachten in hoofd- en/of nekregio. Exclusiecriteria: - Mensen met als diagnose cervicale radiculopathie. - Mensen bekend met congenitale, traumatische, inflammatoire of neoplasmatische afwijkingen in de hoogcervicale regio. - Andere oorzaken waardoor de flexie uitgangspositie van de cervicale wervelkolom niet mogelijk is. - Mensen, die niet de mogelijkheid hebben om op zaterdag 23 juli 2005 in het Medisch Centrum Aarveld te Heerlen aanwezig te zijn. 2.2 Meetinstrumenten De gebruikte mobiliteitstesten in het onderzoek zijn de testen beschreven in het boek Manuele diagnostiek wervelkolom (van der El, 2000). De bewegingen, die werden uitgevoerd, waren: - Lateroflexie links en rechts: bewegingssegment C0-C1 - Rotatie links en rechts: bewegingssegment C1-C2 - Driedimensionale flexie links en rechts:bewegingssegment C2-C3 - Driedimensionale extensie links en rechts: bewegingssegment C2-C3 Het protocol van het passief segmentaal bewegingsfunctie onderzoek: Lateroflexie C0-C1: - Vraag de proefpersoon om achter tegen de leuning van de stoel te gaan zitten met zijn bekken. - Vraag de proefpersoon zich uit te strekken en de bewegingen van de beoordelaar toe te laten

7 - Plaats de fixerende hand met duim en wijsvinger aan weerszijden ter hoogte van de arcus posterior van C2 en geef een caudale druk richting C3. - Plaats de uitvoerende hand met de ulnaire zijde van de basis os metatersale 5 ter hoogte van de arcus posterior van C1. - Roteer C1 en hoofd van proefpersoon t.o.v. C2 totdat de beweging zich voortzet op C2. - Verminder de rotatie van C1 t.o.v. C2 en plaats de pinkmuis van de uitvoerende hand op de processus mastoideus, rekeninghoudend met de gekoppelde beweging C0-C2 (Penning, 1998). - Geef een mediaal gerichte druk op de processus mastoideus en begeleidt met de borstkas de lateroflexie van de beoordelaar af. - Registreer het eindgevoel Rotatie C1-C2: - vraag de proefpersoon om achter tegen de leuning van de stoel te gaan zitten met zijn bekken. - Vraag de proefpersoon zich uit te strekken en de bewegingen van de beoordelaar toe te laten. - Plaats de fixerende hand met duim en wijsvinger aan weerszijden ter hoogte van de arcus posterior van C2 en geef een caudale druk richting C3. - Plaats de uitvoerende hand met de ulnaire zijde van de basis os metatersale 5 ter hoogt van de arcus posterior van C1. - Roteer C1 en hoofd van proefpersoon t.o.v. C2 totdat de beweging zich voortzet op C2. - Registreer het eindgevoel

8 Driedimensionale flexie C2-C3: - vraag de proefpersoon om achter tegen de leuning van de stoel te gaan zitten met zijn bekken. - Vraag de proefpersoon zich uit te strekken en de bewegingen van de beoordelaar toe te laten. - Plaats de fixerende hand met duim en wijsvinger aan weerszijden ter hoogte van de arcus posterior van C3 en geef een caudale druk richting C4. - Plaats de uitvoerende hand met de ulnaire zijde van de basis os metatersale 5 ter hoogte van de arcus posterior van C2. - Plaats het hoofd in een lichte dorsaalflexie en voer de beweging uit richting flexie, rotatie en lateroflexie naar de beoordelaar toe. - Registreer het eindgevoel in de driedimensionale eindstand. Driedimensionale extensie C2-C3: - Vraag de proefpersoon om achter tegen de leuning van de stoel te gaan zitten met zijn bekken. - Vraag de proefpersoon zich uit te strekken en de bewegingen van de beoordelaar toe te laten. - Plaats de fixerende hand met duim en wijsvinger aan weerszijden ter hoogte van de arcus posterior van C3 en geef een ventrale druk richting C4. - Plaats de uitvoerende hand met de ulnaire zijde van basis os metatersale 5 ter hoogte van de arcus posterior van C2. - Plaats het hoofd in een lichte ventraalflexie en voer de beweging uit richting extensie, rotatie en lateroflexie naar de beoordelaar toe. - Registreer het eindgevoel in de driedimensionale eindstand. Er wordt in de tweede vraagstelling gebruik gemaakt van het meetinstrument de CROM, Cervical Range Of Motion (Performance Attainment Associates, 3550 LaBore Rd, Suite 8, St.Paul)

9 De testprocedure met de CROM werd gestandaardiseerd: - Plaats de magneet van CROM om de hals van de proefpersoon. - Plaats het meetinstrument op de neusbrug en de oren van de proefpersoon en maak het vast met het klittenband achter het hoofd, zoals beschreven in de handleiding. - Vraag de proefpersoon om met zijn bekken tegen de stoelleuning plaats te nemen en de onder- en middenrug tegen de stoelleuning gefixeerd te houden - Vraag de proefpersoon het hoofd, zo ver als mogelijk is, te buigen zonder het contact te verliezen met de stoelleuning (zie Afbeelding 1.). Afbeelding 1. uitgangspositie bij de rotatie, gemeten met de CROM. - Stel het kompas in op 0 graden. - Vraag de proefpersoon het hoofd, zover als mogelijk is, te draaien zonder het hoofd op te tillen

10 - Plaats de vlakke hand op het hoofd van de proefpersoon om hem in de flexiepositie te houden. - Moedig hem twee keer aan: kunt u nog verder? en lees erna het resultaat op het kompas met een nauwkeurigheid van 2 graden (zie Afbeelding 2.). Afbeelding 2. aflezen van de rotatie van de CROM. Beoordelaars De beoordelaars waren 3 manueeltherapeuten, waarvan 2 met 11 jaar ervaring binnen de fysiotherapie en 1 met 8 jaar ervaring. Daarnaast allen 2,5 jaar ervaring binnen de manuele therapie. 2.3 Onderzoeksopzet Door middel van een folder aan de balie bij de huisartsassistenten van het Medisch Centrum Aarveld te Heerlen en aan de balie bij de afdeling fysiotherapie en manuele therapie werden mensen uitgenodigd om aan het onderzoek mee te doen. Door de naam en het telefoonnummer in te vullen en deze in te leveren bij de afdeling fysiotherapie en manuele therapie, werden deze mensen gebeld en door een onafhankelijke persoon (geen beoordelaar in het onderzoek) een vragenlijst met 18 items afgenomen (zie Bijlage 2.). Het doel van het afnemen van de vragenlijst was:

11 1. in- en exclusiecriteria achterhalen 2. noteren of de persoon hoofdpijn en/of nekklachten had. 3. afspraak maken voor het onderzoek. 4. informed consent vragen. De mensen werden door deze persoon op zaterdag 23 juli ingepland met een tijdsinterval van 10 minuten en er werd elke 2 uur een pauze ingepland van 40 minuten. Voordat met het onderzoek werd begonnen, is een trainingssessie gehouden. Om de testen te trainen werden proefpersonen uitgenodigd, die niet aan het onderzoek zouden deelnemen. Bij deze proefpersonen werden de testen uitgevoerd en aan de proefpersonen werd gevraagd naar verschillen in uitvoering tussen de twee verschillende beoordelaars. Verder werden de verschillen en overeenkomsten in testresultaten besproken door de beoordelaars en kwam men tot een consensus over wat een normaal eindgevoel en een stug eindgevoel van een bepaald bewegingssegment is. Tijdens het onderzoek was de volgorde van handelen als volgt: De proefpersoon werd de testruimte binnengelaten, waarna deze op de stoel plaatsnam. De eerste beoordelaar (A) deed het passief segmentaal onderzoek van de hoogcervicale wervelkolom van craniaal naar caudaal. Na elk bewegingssegment apart te hebben onderzocht werd op een daarvoor ontworpen formulier (zie Bijlage 3.) het nummer van binnenkomst en het resultaat van de testen genoteerd (kruisje in het hokje voor stug eindgevoel en er werd niets ingevuld bij normaal eindgevoel ). Het formulier werd omgedraaid en in een doos gelegd, zodat de volgende beoordelaar de resultaten van de voorganger niet kon zien. Beoordelaar A ging uit de testruimte en beoordelaar B kwam naar binnen. Deze volgde dezelfde procedure en noteerde zijn resultaat op een vergelijkbaar formulier (zie Bijlage 4.) als hierboven beschreven en daaropvolgend plaatste hij de magneet om de hals van de proefpersoon. Hij volgde de procedure van de meting met de CROM en noteerde het aantal graden rotatie naar links en rechts op het

12 formulier. Hierna werd ook dit formulier omgedraaid en in de doos gelegd. Beoordelaar B ging uit de testruimte en beoordelaar C kwam naar binnen. De proefpersoon had op dit moment nog de CROM op het hoofd bevestigd. Beoordelaar C deed de meting met de CROM, noteerde het aantal graden rotaties op het formulier (zie Bijlage 5.), draaide het formulier om en deed deze in de doos 2.4 Dataverwerking en statistische analyse Het percentage overeenstemming van de passief uitgevoerde bewegingstesten werd berekend voor zowel links als rechts. Daarna werd de Cohen s Kappa coefficient berekend om de metingen te corrigeren op toevallige overeenkomsten (Elvers, 2003). Voor het kwalitatief waarderen van de betrouwbaarheid uitgedrukt in Kappa (K) is gebruik gemaakt van een classificatie (zie Tabel 1.)(van Trijffel, 2005): Tabel 1. Classificatie Kappawaarden (naar vrije vertaling van van Trijffel) K < 0,00 K 0,00 0,20 K 0,21 0,40 K 0,41 0,60 K 0,61 0,80 K 0,81 1,00 Slecht Gering Redelijk Behoorlijk Substantieel Bijna perfect Ernaast werd het percentage positieve overeenkomsten berekend van de passief uitgevoerde bewegingstesten. De metingen met de CROM werden getoetst op normaliteit met Shapiro-Wilks. Omdat er sprake was van een normale verdeling, kon de correlatie berekend worden met de Pearson correlatie coëfficiënt. Bij een betrouwbaarheidsonderzoek van een meetinstrument wordt voor een goede betrouwbaarheid een correlatiecoëfficiënt van 0.8 of hoger geëist

13 Met de Pearson correlatie coëfficiënt werd berekend of er een correlatie bestaat tussen de passief segmentale bewegingstest van het bewegingssegment C1-C2 en de flexierotatie test met de CROM. Om te bepalen of de flexierotatie beweging met de CROM als beperkt of niet beperkt geclassificeerd kon worden is gebruik gemaakt van onderzoeksgegevens van Dvorak (Dvorak, 1992) In dit onderzoek zijn meetgegevens verzameld per geslacht en per leeftijd (n=150) van de flexierotatie meting, gemeten met de CA 6000 Spine Motion Analyzer (zie Tabel 2.) Tabel 2. Meetuitslagen van de flexierotatie meting met de CA 6000 Spine Motion Analyzer weergegeven in graden. De genoteerde uitslagen zijn de rotatie naar links en rechts bij elkaar opgeteld. Daarachter zijn de standaarddeviaties vermeld. De indeling is per geslacht en per leeftijd. n = 150. Leeftijd: >60 mannen 75,5(12,4) 66,0(13,6) 71,5(10,9) 77,7(17,1) 79,4(8,1) vrouwen 72,6(12,7) 74,6(10,5) 85,2(14,8) 85,6(9,9) 81,3(21,2) De gemiddelde waarden met de standaarddeviaties staan hierin vermeld. Om de proefpersonen als beperkt aan te duiden, moesten deze buiten de grens van twee maal de standaarddeviatie vallen. De gegevens werden hierna gedichotomiseerd. De correlatie werd berekend voor zowel beoordelaar A en CROM meting door beoordelaar B, beoordelaar B en CROM meting door beoordelaar B, beoordelaar A en CROM meting door beoordelaar C en beoordelaar B en CROM meting door beoordelaar C met behulp van de Pearson correlatie coëfficiënt (alpha = 0.05). De Pearson correlatie coëfficiënt is berekend met behulp van Microsoft Excel

14 3. Resultaten 34 proefpersonen voldeden aan de in- en exclusiecriteria en deden aan het onderzoek mee (10 mannen en 24 vrouwen). Bij de mannen was de gemiddelde leeftijd 56 (SD=11) en bij de vrouwen 50 (SD=19). 40% van de mannen gaf aan hoofd en nekpijn te hebben en bij de vrouwen was dit aantal 58%. Het percentage overeenstemming van alle passief uitgevoerde testen varieerde tussen 64% en 79%. De Kappa coëfficiënt varieerde tussen 0.30 en 0.50, welke overeenkomt met redelijk tot behoorlijk (zie Tabel 3. en Tabel 4.) Het percentage positieve overeenkomsten varieerde tussen 11% en 32% Bij de flexierotatie meting met de CROM was de gemiddelde mobiliteit in de rotatierichting naar links en rechts bij mannen zonder klachten respectievelijk 30(SD=8) en 31(SD=8) graden. Bij mannen met hoofd en nekpijn was dit 27(SD=5) en 28(SD=7)graden. Bij de vrouwen zonder klachten was de rotatie naar links en rechts respectievelijk 29(SD=6) en 27(SD=5) graden. Bij de vrouwen met hoofd en nekpijn was dit 28(SD=8) en 27(SD=7) graden. Tabel 3. Aantal proefpersonen in verschillende cellen: De door beoordelaar A en B gemeten bewegingssegmenten bij het passief segmentaal bewegingsfunctie onderzoek: Beiden stug eindgevoel gescoord; Beiden normaal eindgevoel gescoord; beoordelaar A stug eindgevoel gescoord en beoordelaar B normaal eindgevoel gescoord; Beoordelaar A normaal eindgevoel gescoord en beoordelaar B stug eindgevoel gescoord. n = C0-C1 l.li C0-C1 l.re C1-C2 r.li C1-C2 r.re C2-C3 fl.li C2-C3 fl.re C2-C3 ex.li C2-C3 ex.r

15 Tabel 4. Percentage overeenstemming, Cohen s Kappa coëfficiënt en het percentage positieve overeenkomsten van het passief segmentaal bewegingsfunctie onderzoek door beoordelaar A en B. n = 34. C0-C1 laterofl. C1-C2 rotatie C2-C3 3Dflexie C2-C3 3Dext. Links % overeenst. Kappa coëfficiënt % pos. overeenkom. Rechts % overeenst. Kappa coëfficiënt % pos. overeenkom. 73% % 79% % 73% % 64% % 70% % 73% % 67% % 73% % Bij de flexierotatie meting met de CROM, gemeten door beoordelaar B en C, was de correlatie coëfficiënt voor de rotatie naar links 0.81 en voor de rotatie naar rechts (zie Grafiek 1a. en 1b.) CROM rotatie links beoordelaar B beoordelaar C Grafiek 1a. Correlatie van rotatie links bij de metingen met de CROM door beoordelaar B en C. n =

16 CROM rotatie rechts 50 beoordelaar B beoordelaar C Grafiek 1b. Correlatie van rotatie rechts bij de metingen met de CROM door beoordelaar B en C. n = 34. De correlatie tussen de passief uitgevoerde segmentale beweging C1- C2 en de flexierotatie test met de CROM varieerde van tot 0.42 (zie Tabel 5.). Bij de passief uitgevoerde segmentale beweging C1-C2 en de flexierotatie test met de CROM naar rechts, uitgevoerd door dezelfde beoordelaar (beoordelaar B) was de correlatie significant (0.42). Tabel 5. Pearson correlatie coëfficiënt tussen de passief segmentaal uitgevoerde bewegingstest van het bewegingssegment C1-C2 en de flexierotatie test met CROM per beoordelaar. n = 34. links rechts C1-C2(A) / CROM(B) C1-C2(B) / CROM(B) C1-C2(A) / CROM(C) C1-C2(B) / CROM(C) Discussie Beperkingen van het onderzoek naar de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid van het passief segmentaal bewegingsfunctie onderzoek van de hoogcervicale wervelkolom:

17 De ervaring van de manueeltherapeuten in het uitvoeren van het passief segmentaal onderzoek, was enkel 2,5 jaar. Ervaring in de specifieke handgrepen kan een rol spelen bij de mate van betrouwbaarheid. Daarnaast was alvorens het onderzoek werd uitgevoerd 1 enkele oefensessie uitgevoerd. Meerdere oefensessies zouden de mate van overeenstemming kunnen bevorderen. De tijd die per proefpersoon was ingepland (10 minuten), bleek achteraf te kort te zijn, waardoor de individuele metingen onder tijdsdruk kwamen te staan. Dit is mede van invloed geweest op de concentratie van de beoordelaars tijdens de metingen. Er blijkt een grote onenigheid te zijn over de bruikbaarheid van de Kappa statistiek om te toetsen op overeenstemming tussen beoordelaars. De Kappa coëfficiënt gebruikt de term verwachte proportie overeenstemmende uitkomsten. Dit wordt geïnterpreteerd als het aantal malen dat beoordelaars overeenstemmen alleen op basis van toeval. Dit is alleen relevant als er statistische onafhankelijkheid is van de beoordelaars. Daar beoordelaars duidelijk niet onafhankelijk zijn, is het twijfelachtig of de Kappa coëfficiënt kan fungeren als een correctie op de actuele overeenstemming tussen beoordelaars (Kappa Coefficients, 2005). Daarnaast kan het beperkte aantal proefpersonen (n= 34) en het relatief lage percentage aan positieve overeenkomsten de uiteindelijke Kappa coëfficiënt beïnvloeden (Smedmark, 2000). Beperkingen van het onderzoek naar de interbetrouwbaarheid van de flexierotatie meting met de CROM: Er is 1 maal een oefensessie gehouden voor het trainen van de meting met de CROM op deze specifieke manier. Meerdere oefensessies zouden de betrouwbaarheid ten goede kunnen zijn gekomen. Onduidelijk is welke invloed de verticalisering van het kompas van de CROM heeft tijdens de metingen. Tijdens de flexie van de cervicale wervelkolom kwam het kompas meer verticaal te liggen, waardoor de naald van het kompas soms met het glas in contact kwam. Het is niet duidelijk of dit de uitslag van de metingen beïnvloed heeft. Voor het berekenen van de correlatie tussen het passief segmentaal bewegingsfunctie onderzoek van het bewegingssegment C1-C2 in de

18 rotatierichting en de flexierotatie meting met de CROM zijn referentiewaarden gebruikt van metingen met een ander meetinstrument (Spine Motion Analyzer). Dit kan invloed hebben gehad op de resultaten van het onderzoek. Referentiewaarden zouden in de toekomst met de CROM in de flexierotatie uitgangshouding gemeten moeten worden. Dit onderzoek liet een relatief hoog percentage overeenstemming zien in het passief segmentaal bewegingsfunctie onderzoek tussen de beoordelaars, maar de Kappa coëfficiënten waren maar redelijk tot behoorlijk. Het blijkt, dat de Kappa coëfficiënt instabiel wordt als er een groot verschil is in celaantal en dat dit de uiteindelijke Kappa waarden beïnvloedt (Smedmark, 2000). Het aantal positieve overeenkomsten beïnvloedt de uiteindelijke Kappa coëfficiënten (zie Tabel 4.) Overeenstemming tussen de beoordelaars varieerde niet veel per bewegingssegment, hoewel het opvallend is, dat een relatief gemakkelijk te onderzoeken bewegingssegment als C1-C2 het laagste percentage overeenstemming heeft behaald en een bewegingssegment als C0-C1 met een beperkte mobiliteit van 3 graden het hoogste percentage (Kapandji, 1993). Dit is het eerste onderzoek, waarbij een driedimensionale beweging onderzocht is (C2-C3). De CROM in de flexierotatie uitgangshouding kan een meetinstrument zijn bij onderzoek naar bewegingsfunctiestoornissen in de hoogcervicale regio bij diagnoses als cervicogene hoofdpijn en cervicogene duizeligheid. 5. Conclusie Antwoord op de vraagstellingen: 1 Hoe groot is de overeenstemming tussen het door beoordelaar 1 en 2 passief uitgevoerd hoogcervicaal segmentaal onderzoek op bewegingssegment C0-C1, C1-C2 en C2-C3?

19 De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid van het passief uitgevoerd segmentaal bewegingsfunctie onderzoek van de hoogcervicale wervelkolom (C0-C3) is enkel redelijk tot behoorlijk ( ). 2 Hoe groot is de overeenstemming tussen de resultaten van beoordelaar 1 en 2 bij het uitvoeren van de actieve flexierotatie meting met de CROM? De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid van de actieve flexie-rotatietest met de CROM is goed. 3 Is er een lineaire correlatie tussen het passief segmentaal uitgevoerd bewegingsfunktie-onderzoek op het bewegingssegment C1-C2 en de gemeten resultaten van de actieve flexierotatie met de CROM? Er is geen lineaire correlatie tussen de passief uitgevoerde rotatie C1- C2 en de actieve flexie-rotatietest met de CROM

20 Samenvatting Passieve segmentale bewegingsfunctie testen zijn gebruikelijk in de manuele therapie. De betrouwbaarheid van deze testen voor de hoogcervicale wervelkolom blijkt uit onderzoek enkel redelijk tot behoorlijk te zijn. In dit onderzoek wordt het passieve segmentale bewegings-functie onderzoek van de hoogcervicale wervelkolom (C0- C3) uitgevoerd door twee beoordelaars en getoetst op betrouwbaarheid. De betrouwbaarheid van de CROM blijkt goed te zijn voor bewegingen van de gehele cervicale wervelkolom. De flexierotatie test met de CROM (cervical range of motion) meet de hoogcervicale rotatie en wordt in dit onderzoek op interbeoordelaarsbetrouwbaarheid getoetst. Correlaties tussen beide meetinstrumenten zijn berekend. 34 Proefpersonen met en zonder hoofd en nekpijn deden mee aan het onderzoek. Data zijn geanalyseerd met percentage overeenkomst, Kappa coëfficiënt, percentage positieve overeenkomsten en Pearson correlatie coëfficiënt. Resultaten lieten percentages overeenkomst zien, die varieerden tussen 64% en 79%, Kappa coëfficiënten tussen 0.30 en 0.50 en percentages positieve overeenkomsten, die varieerden tussen 11% en 32% bij de passieve segmentale bewegingsfunctie testen. De Pearson correlatie coëfficiënt van de beoordelaars van de flexierotatie test was voor de rotatie naar links 0.81 en voor de rotatie naar rechts De Pearson correlatie coëfficiënt tussen het passief segmentaal bewegingsfunctie onderzoek van het bewegingssegment C1-C2 en de flexierotatie meting met de CROM varieerden tussen en De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid van het passief segmentaal bewegingfunctie onderzoek van de bewegingssegmenten C0-C3 bleek enkel redelijk tot behoorlijk. De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid van de flexierotatie meting met de CROM bleek goed. Er was geen lineaire correlatie tussen het passief segmentaal bewegingsfunctie onderzoek van het bewegingssegment C1-C2 in rotatierichting en de flexierotatie meting met de CROM

21 Literatuur Amiri, M., Jull, G., Bullock-Saxton, J. Measuring range of active cervical rotation in a position of full head flexion using the Fastrak measurement system: an intra-tester reliability study Manual Therapy, 8(3), pag , 2003 Dhimitri, K., Brodeur, S., Croteau, M., Richard, S., Seymour, C.J. Reliability of the cervical range of motion device in measuring upper cervical motion The Journal of Manual en Manipulative Therapy, Vol. 6, Nr. 1, pag , 1998 Dvorak, J., Dvorak, V., Schneider, W., Spring, H., Tritschler, T. Manuelle Medizin: Diagnostik Georg Thieme Verlag Stuttgart-New York, 5 ueberarbeitete und erweiterte Auflage, pag , 1997 El, A. van der, Manuele diagnostiek wervelkolom Uitgeverij Manthel Rotterdam, vierde druk, pag , 2000 Elvers, J.W.H. Inleiding tot de beschrijvende statistiek: voor medici en paramedici in het kader van hun wetenschappelijke Scholing GMI, Gezondheidkundig Methodologisch Instituut, Beuningen, 6 de druk, pag , , 2003 Hanten, W.P., Olsen, S.L., Matson Ludwig, G. Reliability of manual mobility testing of the upper cervical spine in subjects with cervicogenic headache The Journal of Manual and Manipulative Therapy, Vol. 10, no.2, pag ,

22 Jull, G., Zito, G., Trott, P., Potter, H., Shirley, D., Richardson, C. Inter-examiner reliability to detect painful upper cervical joint dysfunction Australian Journal of Physiotherapy, Vol. 43, no.2, pag , 1997 Kapandji, I.A. Bewegingsleer deel 3: de romp Uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum, eerste druk, zesde oplage, pag , 1993 Kappa Coefficients: A critical appraisal pag. 1-2, 2005 Penning, L. Normale bewegingen van de hals- en lendenwervelkolom: vergeleken met elkaar en met de wervelkolom van viervoetige zoogdieren Uitgeverij Lemma BV, Utrecht, pag , 1998 Smedmark, V., Wallin, M., Arvidsson, I. Inter-examiner reliability in assessing passive intervertebral motion of the cervical spine Manual Therapy, 5(2), pag , 2000 Trijffel, E. van Hoe betrouwbaar is passief segmentaal bewegingsonderzoek van de wervelkolom? Stimulus, 24 ste jaargang, no.4, pag , 2005 Vernon, H. The cranio-cervical syndrome Butterworth Heinemann, Oxford, pag. 100,

23 Youdas, J.W., Garret, T.R., Suman, V.J., Bogard, C.L., Hallman, H.O., Carey, J.R. Normal range of motion of the cervical spine: an initial goniometric study Physical Therapy, Vol.72., no.11, pag ,

24 Dankwoord Hierbij wil ik mijn partner Audry Adriolo en collega Ruud Bröcheler bedanken, dat zij hun kostbare uren hebben opgeofferd om met mij dit onderzoek uit te voeren. Zonder beoordelaars geen interbeoordelaarsonderzoek! Hans Elvers wil ik bedanken voor het op enthousiaste en duidelijke wijze inzichtelijk maken van statistische methoden en zijn kritische opmerkingen. Rob Oostendorp heeft me naast de leerzame presentaties bij Scholing in Wetenschap geleid naar een collega in België, die me via, het voor mij nog onbekende medium, Skype verscheidene goede tips en opmerkingen heeft gegeven: Willem de Hertogh. Hier mijn dank voor. Medisch Centrum Aarveld bedank ik voor het tot beschikking stellen van de locatie, waar het onderzoek heeft kunnen plaatsvinden. Collegae Harry Wald, Jo Stessen en Jan Ruijters bedank ik voor hun kritische kanttekeningen bij het schrijven van het onderzoeksverslag. Last but not least bedank ik alle proefpersonen, die het vertrouwen hebben gehad, dat ze niet met meer klachten naar buiten zouden gaan, dan ze waren gekomen. Zonder hen zou het onderzoek niet mogelijk zijn geweest