Vieren: tijd voor het gezin 1

Transcriptie

1 Catechese voor en over het gezin Vieren: tijd voor het gezin 1 A. Openingslied 2 Strofe 2: Halleluja, de vogels laat Gij zingen, Halleluja, de vissen laat Gij spelen, Halleluja, voor alle, alle dieren, Halleluja, hoe groot en goed zijt Gij, Heer! Strofe 3: Halleluja, Hij heeft tot ons gesproken, Halleluja, Hij is voor ons gestorven, Halleluja, om ons is Hij verrezen, Halleluja, hoe groot en goed zijt Gij, Heer! Heer onze God! 1 Deze catechese is een aangepaste vertaling gebaseerd op La famille: le travail et la fête. Catéchèses préparatoires pour la VIIe rencontre mondiale des Familles (Milan, 30 mai 3 juin 2012), Libre Editrice Vaticana, 2011, pag Dit lied, de aanroepingen van de Heilige Geest en het slotgebed zijn suggesties, ze mogen naar believen worden vervangen door andere geschikte gebeden of liederen. 1

2 B. Aanroeping van de Heilige Geest Heilige Geest, doordat U altijd in ons aanwezig bent, zet U ons ertoe aan uit liefde ons leven te geven. En zelfs als wij U soms vergeten, stort U vreugde over ons uit. (Frère Roger van Taizé) C. Schriftlezing 3 Genesis 2, 1-4a [1] Zo werden de hemel en de aarde voltooid, en alles waarmee ze toegerust zijn. [2] Op de zevende dag bracht God het werk dat Hij verricht had tot voltooiing. Hij rustte op de zevende dag van al zijn werk dat Hij verricht had. [3] God zegende de zevende dag en maakte hem heilig, want op die dag rustte God van al het werk dat Hij scheppend tot stand had gebracht. [4] Dit is de geschiedenis van het ontstaan van de hemel en de aarde, zoals ze geschapen zijn. Exodus 20, 8-11 [8] Denk aan de sabbat; die moet voor u heilig zijn. [9] Zes dagen kunt u werken en alle arbeid verrichten. [10] Maar de zevende dag is de sabbat voor de HEER uw God. Dan zult u geen enkele arbeid verrichten: uzelf niet, uw zoon niet, uw dochter niet, uw slaaf niet, uw slavin niet, uw dieren niet, evenmin als de vreemdeling die bij u woont. [11] Want in zes dagen heeft de HEER de hemel, de aarde en de zee en al wat ze bevatten gemaakt. Maar de zevende dag heeft Hij gerust en zo de sabbat gezegend en tot een heilige dag gemaakt. D. Bijbelse catechese 1. De zevende dag van de schepping De moderne mens creëerde vrije tijd en verloor daardoor de betekenis van het vieren. De betekenis van het vieren, in het bijzonder de betekenis van de zondag, als tijd voor de mens of als tijd voor het gezin moet in zijn eer worden hersteld. De herontdekking van het wezenlijke van het vieren is ook doorslaggevend voor de vermenselijking van het werk. Zo wordt het werk niet herleid tot een noodzaak, maar wordt het gericht op gemeenschapsvorming en solidariteit met de gemeenschap, met zijn naaste en met God. De zevende dag is voor christenen de dag van de Heer omdat we dan in het bijzonder de Verrezen Heer vieren die aanwezig is in de christelijke gemeenschap, in het gezin en in het persoonlijk leven. Het is de wekelijkse opstanding, dus het wekelijks Pasen. De zondag is geen breuk 3 Willibrordvertaling: Katholieke Bijbelstichting, 's-hertogenbosch,

3 met de joodse sabbat, maar vult deze aan. Om het unieke van de christelijke zondag te begrijpen is het nodig om te verwijzen naar het gebod van de sabbat. Om de feestdag te heiligen volgens het gebod, moeten de christenen tijd wijden aan God en de mensen. In het Oude Testament is er een sterk en nauw verband tussen de zevende dag van de schepping en de wet om de sabbat te heiligen. Het gebod van de sabbat voorziet in een tijd voor God en heeft ook de intentie om tijd te scheppen voor de mens. Na zes dagen van werken is de rustdag de voltooiing van Gods schepping. Op de eerste dag stelt God het ritme van de tijd in door dag en nacht te laten afwisselen. Op de vierde dag schiep God de sterren, de zon en de maan. Zij moeten als tekens dienen, voor zowel de feesten als voor de dagen en de jaren (Genesis 1,14). Op de zevende dag bracht God al het werk dat Hij verricht had tot voltooiing. Het begin, het midden en het einde van de scheppingsweek worden gemarkeerd door de tijd, die eindigt met de dag van de Heer. De eredienst en het vieren geven zo betekenis aan de menselijke tijd. Door de eredienst worden mens en God met elkaar verbonden en treedt God binnen in de geschiedenis van de mens. De zevende dag beschermt de menselijke tijd met zijn ruimte voor onbaatzuchtigheid en menselijke relaties. Het vieren of het feest als vrije tijd wordt vandaag steeds meer beleefd in het kader van het weekend dat ernaar neigt om steeds verder uit te breiden en dat steeds meer kenmerken van verstrooiing en vluchtgedrag aanneemt. Het druk gevulde weekend vol activiteiten verstikt de ruimte van de zondag. In plaats van rust geeft men de voorkeur aan ontspanning, verstrooiing en uitstapjes. Dit heeft een invloed op het gezin met opgroeiende kinderen. Het gezin heeft het moeilijk om huiselijke momenten van sereniteit en verbondenheid te vinden. De zondag verliest zijn familiaal karakter omdat de zondag eerder individueel dan gezamenlijk wordt beleefd. De vrije zondag wordt vaak een flexibele en verplaatsbare dag om tegemoet te komen aan de eisen van het werk en zijn organisatie en loopt zo het risico om niet langer een vaste dag te zijn. Men rust niet louter om vervolgens het werk te hervatten, maar om te vieren. Het is voor de gezinnen echt raadzaam om het feest en de liturgie te herontdekken als ruimte voor ontmoeting met God en voor wederzijdse nabijheid door een familiale sfeer te scheppen, vooral wanneer de kinderen nog jong zijn. De sfeer van de eerste levensjaren thuis blijft voor altijd in het geheugen van de mens gegrift staan. De geloofsbeleving op zondag en de jaarlijkse feestdagen moet eveneens het gezinsleven bepalen, zowel thuis als in de samenleving. Er wordt gezegd dat niet zozeer Israël de sabbat bewaart, maar de sabbat Israël. Zo houdt ook de christelijke zondag het gezin in stand én de christengemeenschap die de zondag viert. De zondag draagt bij tot de ontmoeting met het heilige mysterie van God. Door de zondag kunnen ook de familiebanden opnieuw aangehaald worden. 2. Het gebod om de sabbat te heiligen Het derde gebod (Exodus 20,8-11: Denk aan de sabbat; die moet voor u heilig zijn. [ ] ) herinnert aan de verlossing uit Egypte, het geschenk van de vrijheid waarop Israël als volk is gegrondvest. Het is een blijvend teken van het verbond tussen God en mens waaraan ieder leven deelneemt, ook dat van de dieren. Ook de aarde (die rust in het zevende jaar) en de hele schepping (het jubeljaar, de sabbat van de jaren) nemen eraan deel (Leviticus 25,1-7 en 8-55). Daarom heeft de sabbat in de tien geboden een sociale en bevrijdende betekenis. Het gebod wordt niet enkel door het scheppingswerk gemotiveerd, maar ook door het verlossingswerk: Bedenk dat u slaaf bent geweest in Egypte en dat de HEER uw God u met sterke hand en uitgestrekte arm uit dat land heeft geleid. Daarom heeft Hij u geboden de sabbat te onderhouden (Deuteronomium 5,15). Het scheppingswerk 3

4 en de herinnering aan de bevrijding uit Egypte gaan hand in hand. De sabbat onderhouden betekent een uittocht in het belang van de menselijke vrijheid die gaat van slavernij tot dienstbaarheid. Gedurende zes dagen zal de mens dienen door hard te werken maar op de zevende dag stopt hij het slaafse werk zodat hij kan dienen in dankbaarheid en lofprijzing. Zo voert de sabbat weg uit dienstbaarheid/slavernij en leidt binnen in dienstbaarheid/vrijheid. In de liturgie is er een wondermooi gebed (het offerandegebed van de twintigste zondag) dat ons kan helpen om de viering als voltooiing van het menselijk werk te herontdekken: Heer, aanvaard onze gaven waarvoor Gij ons uw gaven geeft. Schenk Uzelf aan ons nu wij U aanbieden wat Gij ons reeds geschonken hebt. Het gebed evoceert de wonderlijke ontmoeting tussen onze behoeftigheid en Gods grootheid. Deze wisselwerking komt tot stand in de ontmoeting tussen werk en vieren, tussen de productieve en de belangeloze dimensie van het leven. Thuis en in de christelijke gemeenschap ervaart het gezin de vreugde om het dagelijkse leven om te vormen tot een levende liturgie. Door thuis te bidden bereidt het koppel de feestelijke liturgische viering voor en straalt ze het feestelijke karakter ervan uit. Wanneer kinderen hun ouders zien bidden in hun bijzijn en samen met hen, zullen ook zij leren bidden in de kerkgemeenschap. 3. Schenk Uzelf aan ons Deze smeekbede uit het eerder vermelde offerandegebed vraagt God niet alleen om gezondheid, sereniteit en vrede in het gezin maar ze vraagt God niets minder dan Hemzelf. De betekenis en zin van de dagelijkse arbeid bestaat erin ons werk om te vormen tot een dankbare offergave als blijk van erkentelijkheid voor de gaven die ons worden geschonken: het leven, onze partner, onze kinderen, gezondheid, werk, vallen en opstaan in het bestaan. De christelijke vrijheid bestaat in de bevrijding van en door arbeid, om aldus vrij te zijn voor God en voor de anderen. Man en vrouw, maar vooral het gezin, zouden in hun manier van leven de betekenis en zin van het vieren moeten betrekken, om niet alleen te leven als mensen met behoeften en noden, maar vooral als een gemeenschap van ontmoeting. De ontmoeting met God en met de andere is de kern van het vieren. De zondagse maaltijd, thuis en met de gemeenschap, verschilt van de dagelijkse maaltijd. Het dagelijks voedsel dient om te overleven, terwijl het zondagse dient om de vreugde van de ontmoeting te ervaren. Het feestmaal is een tijd voor God, een ruimte voor gemeenschap en om te luisteren, om beschikbaar te zijn voor de eredienst en voor naastenliefde. Het vieren en de dienstbaarheid zijn de twee fundamentele vormen van de wet waardoor men God eert en waardoor men zijn gave van liefde ontvangt: in de liturgie deelt God op onbaatzuchtige wijze zijn barmhartigheid en liefde aan ons mee. Door de dienstbaarheid wordt deze onbaatzuchtige gave van God een doorleefde liefde die gedeeld en beleefd wordt met anderen. De dies Domini (dag des Heren) moet ook dies hominis (dag van de mens) worden! Wanneer het gezin de viering op die manier benadert, zal het mogelijk zijn om deze als dag van de Heer te beleven. 4

5 E. Uit kerkelijke documenten Het gezin dat de drukte kan onderbreken en een adempauze neemt om alles wat het uit Gods hand mocht ontvangen, dankbaar te gedenken, oefent zichzelf in het binnentreden in de rust van de Heer. Het gezin dat geroepen is om te rusten in de Heer weet hoe het de verstrooiing van de dagen terug kan richten op de dag van dankbaarheid. Het weet hoe de verwachtingen van de dagen omgezet kunnen worden in de unieke verwachting van de dag van de Heer. Het gezin keert terug zoals de genezen melaatse die terugkeert om de heer te danken voor de redding van allen. Dankzij de aanhoudende voorspraak van het gezin wordt het wachten op de achtste dag ingekort. De achtste dag, is de dag die door de Bruidegom werd beloofd aan zijn bruid: Ja, Ik kom spoedig. Amen. Kom, Heer Jezus! (Openbaring 22,20). Herdenk de sabbat Het gebod van de decaloog waarmee God het onderhouden van de sabbat verplicht stelt, wordt in het boek Exodus op karakteristieke wijze geformuleerd: "Denk aan de sabbat: die moet heilig voor u zijn" (Ex 20,8). Verderop geeft de geïnspireerde tekst de reden aan door te wijzen op het werk van God: "In zes dagen immers heeft de Heer de hemel, de aarde, de zee met al wat er in is gemaakt. Maar de zevende dag heeft Hij gerust en zo de sabbat gezegend en tot een heilige dag gemaakt." (Ex 20,11). Voordat het gebod de plicht oplegt iets te doen, wijst het op iets, wat men moet gedenken. Het spoort aan tot het opfrissen van het geheugen waar het het grote en fundamentele werk van God, de schepping, betreft. Deze herinnering moet heel het godsdienstig leven van de mens inspireren om uiteindelijk de dag te bereiken waarop de mens geroepen wordt te rusten. De rust krijgt zo een gewijde waarde: de gelovige wordt uitgenodigd te rusten, niet alleen zoals God rustte, maar om te rusten in de Heer door Hem heel de schepping te overhandigen, door lofzang en dank, door kinderlijke verbondenheid en echtelijke vriendschap. Het thema van de 'herinnering' aan de wonderdaden die de Heer verricht heeft in relatie tot de sabbatsrust komt ook naar voren in Deuteronomium (Dt 5,12-15) waar de grondslag voor het voorschrift niet zozeer gelegd wordt in het scheppingswerk, maar meer in het verlossingswerk van God in de uittocht: "Bedenk dat u slaaf bent geweest in Egypte en dat de HEER uw God u met sterke hand en uitgestrekte arm uit dat land heeft geleid. Daarom heeft Hij u geboden de sabbat te onderhouden". Deze formulering is klaarblijkelijk een aanvulling op de eerdere. Samen openbaren ze de betekenis van de 'dag des Heren' in een perspectief waarin de theologie van de schepping en die van het heil samenvallen. De inhoud van het voorschrift is dus niet op de eerste plaats slechts een onderbreking van het werk, maar het vieren van de wonderdaden die door God zijn verricht. In de mate waarin de van dank en lof jegens God vervulde 'herinnering' levendig is, krijgt de rust van de mens, de dag van de Heer, zijn volle betekenis. Daarmee treedt de mens in de dimensie van de 'rust' van de Heer en neemt hij er intensief aan deel. Hij krijgt zo de mogelijkheid een zindering te ervaren van de vreugde die de Schepper zelf na de schepping ervoer, toen Hij zag dat alles wat Hij gemaakt had "heel goed" was (Gen 1,31). [Dies Domini, 16-17] 5

6 F. Reflectie en uitwisseling Vragen voor het koppel: Hoe beleven wij de zondag in ons gezin en onze familie? Is onze zondag een dag van rust in de Heer? Voor de Bijbel is het vieren een tijd van innerlijke vrijheid, wederzijdse luisterbereidheid en gezinsverbondenheid. Hoe is onze huiselijke sfeer op zondag? De ontmoeting met God en met de ander is de wezenlijke kern van het vieren. Vormen het vieren van God en de tijd voor de ander werkelijk het middelpunt van onze zondag? Vragen voor het gezin en de gemeenschap: Hoe worden feest en vrije tijd beleefd in onze huidige samenleving? Welke initiatieven kunnen christenen suggereren om de zondag te beleven als een tijd voor God en de medemens? Welke initiatieven kunnen parochies en kerkelijke gemeenschappen nemen om mensen en gezinnen te helpen om de zondag te beleven? Hoe kan de viering van de zondag het brandend braambos worden dat ons helpt om de betekenis van God te herontdekken? 6

7 G. Verbintenis voor het sociale en familiale leven Formuleer kort voor jezelf en/of de groep: Wat draag ik mee vanuit de catechese en het gesprek? Wat willen we als gemeenschap, gezin uit de catechese en het gesprek vasthouden? H. Spontane gebeden. Onzevader I. Slotgebed God, onze Vader, dikwijls voelen we ons eenzaam en onmachtig. Zo moeizaam dringen we door in de levensstijl van het evangelie van Jezus. Als wij met Hem op weg konden gaan langs de wegen van onze tijd, en zijn woorden drinken zoals zij eerste vrienden! Toch gaat Hij met ons totdat Hij wederkomt. Zoals toen, breekt Hij voor ons het Brood en biedt Hij de beker aan. Als wij samenkomen vanuit onze vele huizen en onze vele bekommernissen om Eucharistie te vieren, is Hij in ons midden. Dan staan wij als het ware in zijn evangelie En worden wij opgenomen in zijn verhaal. Laat ons delen in zijn mentaliteit En zijn manier van leven. Maak ons hart mild en deemoedig als zijn hart. Laat ons in dienstbaarheid Ten einde toe gaan. En maak ons meer dan ooit één met elkaar, Mensen van één gemeenschap. En laat ons met Hem doen wat Eucharistie is, danken en blij zijn om al wat Hij doet in lengte van dagen, om al wat Gij zijt, onze Vader. (Paul Schruers Voor brood en wijn, in Dagsluitingen, Antwerpen, 1973, p. 59.) 7

8 Een gezin: tussen werken en vieren De zin en betekenis van het vieren verschilt van vrije tijd, die individualistisch en vermoeiend is. Een tijd voor de Een tijd voor Een tijd om te Een tijd om het werk mens het gezin rusten te vermenselijken Een feest dat bevrijdt, en zo de betekenis van het menselijk handelen te ontdekken. omdat het het juiste verband tussen de schepping en bevrijding bevestigt. omdat het de harmonie tussen productiviteit en gratuïteit bevestigt. Een feest om van het werk een erkentelijk offer aan God te maken door te bidden in het gezin door de zondagse Eucharistieviering en de ontmoeting te beleven met God en met onze naaste. 8