Mantelzorg dichtbij. Handleiding voorlichting aan bijzondere groepen

Transcriptie

1 Mantelzorg dichtbij Handleiding voorlichting aan bijzondere groepen

2 Colofon Uitgave Palet, juli 2011 Palet, adviseurs diversiteit Willemstraat 59, 5611 HC Eindhoven T. (040) E. I. KvK Brabant Redactie Bijdragen Foto s Willie Vissers, communicatie adviseur bij Palet Mohammed Bouyanzari (Palet), Conny Musch (SMV), Wim Kop (Palet) Conny Musch Dit is een uitgave in opdracht van Steunpunt Mantelzorg Verlicht in Eindhoven, in het kader van het project Mantelzorg in de buurt. 2 Palet / Voorlichting mantelzorg

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding pag De ambassadeurs Werving ambassadeurs Taken ambassadeurs 5 3. Toerusten van de ambassadeurs Basistraining Werkbijeenkomsten 7 4. Huiskamerbijeenkomsten De gastvrouw Keuze tijdstip Werven van deelnemers Invulling bijeenkomst 9 5. Tot slot 11 Bijlage: opzet training ambassadeurs 12 Palet / Voorlichting mantelzorg 3

4 1. Inleiding Wat is de situatie? Allochtonen, meestal vrouwen, worden vaak belast met mantelzorgtaken, waarbij de ondersteuning van de omgeving gering of afwezig is. Door deze belasting krijgen zij vaker lichamelijke en psychische klachten. Daarbij komt dat allochtone mantelzorgers niet voldoende bekend zijn met ondersteuningsmogelijkheden; mantelzorg als begrip is veelal onbekend. De mantelzorgvoorzieningen hebben op hun beurt moeite allochtone doelgroepen te bereiken. Enkele oorzaken daarvoor zijn; de vanzelfsprekendheid waarmee allochtone mantelzorgers hun rol op zich nemen (je klaagt er dus niet over), een zekere trots die vragen om hulp in de weg staat, en de afstand tot de hulpverlening, onder andere vanwege de taal. Met een laagdrempelige aanpak en gebruikmaking van de eigen netwerken van allochtonen kan een groter bereik gerealiseerd worden. Kenmerkend voor die aanpak zijn kleinschaligheid en laagdrempeligheid. Daar worden twee methodieken voor ingezet: huiskamerbijeenkomsten 1 en ambassadeurs voor de organisatie daarvan. In Eindhoven is in 2010/2011 een pilot uitgevoerd volgens deze methoden door Steunpunt Mantelzorg Verlicht en Palet, adviseurs diversiteit. De ervaringen daaruit zijn gebruikt voor deze handleiding. Voor het leesgemak en omdat het meestal om vrouwen gaat wordt in de tekst gesproken over vrouwen. Daar kan dus ook mannen gelezen worden. Juist omdat veelal vrouwen mantelzorg verlenen worden mannelijke mantelzorgers snel over het hoofd gezien. Wees daar alert op. Voor mannen zullen vaak aparte bijeenkomsten moeten worden georganiseerd, omdat gemengde huiskamerbijeenkomsten bij veel allochtone groepen niet haalbaar zijn. 1 Huiskamerbijeenkomsten zijn afgeleid van de Tupperware formule. Er is een uitvoerig en zeer bruikbaar draaiboek uitgewerkt door het Trimbos Instituut. Ook GGD Utrecht heeft een methodiek beschreven gericht op Turkse mantelzorgers. 4 Palet / Voorlichting mantelzorg

5 2. De ambassadeurs Ambassadeurs zijn vrijwilligers met een groot contactennetwerk, die vertrouwen genieten en communicatief sterk zijn. Het is niet per se nodig dat zij zelf ervaring als mantelzorger hebben, maar zij zijn wel geïnteresseerd in mantelzorg en zien er het belang van in. Daarnaast is een beetje lef nuttig en een goede beheersing van het Nederlands. De ambassadeurs krijgen een korte opleiding om mantelzorgers te kunnen herkennen en huiskamerbijeenkomsten te organiseren. Vervolgens werven zij binnen hun eigen netwerken gastvrouwen voor de bijeenkomsten. De ambassadeurs ontvangen een vrijwilligersbijdrage. 2.1 Werving ambassadeurs Een persoonlijke benadering geeft de meeste kansen op succes. Spreek mensen aan die je kent en vraag hen of zij er voor voelen om ambassadeur te worden, of dat zij mensen kennen die dit zouden kunnen. Denk hierbij aan de eigen netwerken van mantelzorgorganisaties, persoonlijke contacten en nieuwsbrieven. Zelforganisaties kunnen ook een vruchtbare bron zijn of allochtonen die maatschappelijk actief zijn en als intermediair kunnen dienen. Op bijeenkomsten van allochtonen kun je informatie geven over de bedoeling en personen benaderen. Mogelijk kunnen ze je verwijzen naar andere geschikte kandidaten. De meeste contacten ontstaan via via. Werf een ruim aantal ambassadeurs. In de praktijk blijkt dat er altijd enkelen afvallen om allerlei redenen: te druk, ziek, andere baan, verhuizing etc. De motieven om ambassadeur te worden zijn divers: ze geloven in het concept, willen ervaring opdoen, zijn zelf mantelzorger (geweest) of willen hun kansen op werk vergroten. Vooral persoonlijke ervaring met mantelzorg is een sterke motivatie om ambassadeur te worden. Ik heb zelf ervaren dat veel mantelzorgers de weg naar het Steunpunt niet weten te vinden of zelfs niet weten dat het bestaat. Dat er hulp voor hen is weten zij niet. Voor mezelf vond ik het belangrijk om een rol te kunnen spelen om die twee bij elkaar te brengen. (ambassadeur) Nodig de geïnteresseerde kandidaten uit voor een kennismakingsbijeenkomst. Vertel daar over de bedoeling van het project en wat er verwacht wordt van de ambassadeurs. Vraag om reacties en kijk of er voldoende enthousiasme is om verder te gaan. 2.2 Taken ambassadeurs Zoals al aangegeven, is de belangrijkste taak van ambassadeurs om mantelzorgers te vinden die als gastvrouw op willen treden voor een huiskamerbijeenkomst. Daarnaast ondersteunt de ambassadeur de gastvrouw bij het werven van deelnemers en de organisatie van de bijeenkomst. De ambassadeur overlegt met de voorlichter, de mantelzorgconsulent, over de dag, tijdstip en opzet van de bijeenkomst. Tijdens de huiskamergesprekken let de ambassadeur mede op of de bezoekers de informatie Palet / Voorlichting mantelzorg 5

6 begrijpen en licht indien nodig een en ander toe in de eigen taal. De ambassadeur maakt een verslag van de bijeenkomst. Door hun rol krijgen de ambassadeurs ook individuele vragen van mantelzorgers om hen te helpen. In plaats van daar zelf op in te gaan, kunnen zij beter verwijzen naar de instellingen die verder kunnen helpen. 6 Palet / Voorlichting mantelzorg

7 3. Toerusten van de ambassadeurs 3.1 Basistraining Om de ambassadeurs voor te bereiden op hun taken volgen zij een korte training. In enkele bijeenkomsten van 2 3 uur krijgen zij informatie over wat mantelzorg is, wie mantelzorgers zijn en welke mogelijkheden en voorzieningen er voor mantelzorgers zijn. Zij leren een huiskamerbijeenkomst opzetten en de basisprincipes van communicatie, motiveren en overtuigen en voorlichting. De vaardigheden worden geoefend in rollenspelen. De opleiding moet niet te lang duren en vooral informatief en enthousiasmerend zijn. Een complicerende factor is dat het niveau van de deelnemers erg verschillend kan zijn, zoals vaak bij vrijwilligersgroepen. Voor de een zal de informatie gesneden koek zijn, voor de ander totaal nieuw. Houd hier rekening mee en probeer er gebruik van te maken. Voor de binding in de groep is het van belang dat alle ambassadeurs deelnemen aan de training. Vooral het oefenen van praktijksituaties is belangrijk als voorbereiding op hun werk. Na afloop van de training kan een certificaat gegeven worden. Zie de bijlage voor een mogelijke opzet van de training. 3.2 Werkbijeenkomsten De ambassadeurs komen regelmatig bijeen met ondersteuning van een professional van (een van) de betrokken organisatie(s). Daar wisselen zij ervaringen uit en ondersteunen elkaar. Het vertellen over een succesvolle bijeenkomst door een van de ambassadeurs werkt als stimulans en uitdaging voor de anderen. Het versterkt de betrokkenheid van de ambassadeurs en vergroot de kansen op succes. Deze bijeenkomsten vinden plaats bij de betrokken mantelzorgorganisatie om zo de bekendheid en herkenbaarheid daarvan te vergroten. De ambassadeurs hebben ook baat bij een regelmatig contact met professional(s) van de betrokken organisatie, die hen kan helpen bij problemen en vragen kan beantwoorden. Deze professionals moeten dus goed bereikbaar zijn en de communicatielijnen kort. Tijdens de werkbijeenkomsten wordt ook gekeken of de doelstelling wordt gehaald en of bijstelling of verbeteringen nodig zijn. Aanvankelijk wilden we buurtgericht werken, vanwege de afstand en herkenbaarheid, maar dat hebben we losgelaten. De netwerken blijken de buurt te overstijgen en vaak is er ook geen herkenbare plaats waar men bijeenkomt. Het Steunpunt Mantelzorg Verlicht is een herkenningspunt geworden, waar de ambassadeurs bijeenkwamen. (projectleider) Palet / Voorlichting mantelzorg 7

8 4. De huiskamerbijeenkomsten Het instrument huiskamerbijeenkomst is uitermate geschikt om in contact te komen met moeilijk bereikbare doelgroepen. Doordat de gastvrouwen uit het eigen netwerk deelnemers werven kennen de meeste vrouwen elkaar. Dat maakt de sfeer meteen al meer ontspannen, waardoor men makkelijker praat. Bovendien kun je het aantal bezoekers sturen, waardoor je de bijeenkomst klein en vertrouwd kunt houden. Bezoekers die minder goed Nederlands spreken vertellen makkelijker iets in een kleine groep. In een grote groep krijgen ze hiervoor niet of minder de kans. De huiskamerbijeenkomsten worden georganiseerd door de ambassadeur. Zij zoekt hiervoor een mantelzorger die als gastvrouw op wil treden. Samen werven zij andere deelnemers uit hun netwerk die zelf mantelzorger zijn of uit de omgeving van mantelzorgers komen. Het idee is in de loop van het project losgelaten om alleen mantelzorgers uit te nodigen. Juist omdat het begrip mantelzorg niet als zodanig bekend is en veel mensen zich niet herkennen, zijn ook vrouwen uitgenodigd die belangstelling hadden voor het onderwerp. Na de voorlichting bleek dan dat sommigen zich nu wel als mantelzorger herkenden, anderen juist familieleden erkenden als mantelzorger. (mantelzorgconsulent) Huiskamerbijeenkomsten vinden bij de gastvrouw thuis plaats. Er nemen gemiddeld acht tot tien personen aan deel. Tijdens de bijeenkomst geeft een medewerkster van een mantelzorgorganisatie voorlichting, is alert op vragen en maakt zonodig met individuele deelnemers een vervolgafspraak. De ambassadeur heeft in de bijeenkomst de taak om te signaleren of de informatie door deelnemers begrepen wordt en indien nodig extra uitleg te geven in de eigen taal of te vertalen. 4.1 De gastvrouw De ambassadeur gaat in haar netwerk op zoek naar een geschikte gastvrouw. De gastvrouw moet positief bekend staan in de gemeenschap en bereid zijn gasten te ontvangen in haar huis. De gastvrouw nodigt uit haar netwerk andere mantelzorgers uit voor de huiskamerbijeenkomst. Zij zorgt ook voor de versnaperingen tijdens de bijeenkomst en krijgt daarvoor een onkostenvergoeding. Als waardering voor hun inzet kun je hen na afloop een bloemetje of klein presentje geven. Het is niet altijd gemakkelijk voor de ambassadeur om een gastvrouw te vinden en daar ben je wel van afhankelijk om een huiskamergesprek te organiseren. De ambassadeur moet een goede balans zien te vinden tussen het verzoek om medewerking en de druk op gastvrouwen om gemaakte afspraken na te komen. De gastvrouwen doen het immers vrijwillig. Het maken van duidelijke afspraken, verwachtingen overbrengen en regelmatig contact tijdens de voorbereiding kunnen een goed verloop bevorderen. 8 Palet / Voorlichting mantelzorg

9 4.2 Keuze tijdstip Het is belangrijk om zorgvuldig een dag en tijdstip te kiezen voor een huiskamerbijeenkomst. Hebben de beoogde deelnemers overdag of alleen s avonds tijd? Zijn er activiteiten, feestdagen of andere zaken die de aandacht van de deelnemers vragen? Wat is een gunstig tijdstip, i.v.m. koken, kinderen naar bed brengen of verzorgingstaken? De gastvrouw is hierbij leidend, zij stelt immers haar huis en zichzelf beschikbaar. De ambassadeur volgt de voorbereidingen nauwlettend om er zo aan bij te dragen dat de bijeenkomst succesvol verloopt. De huiskamerbijeenkomst moet niet te lang duren, 2 2½ uur is voldoende. 4.3 Werven van de deelnemers De gastvrouw, eventueel ondersteund door de ambassadeur, gaat op zoek naar 8 10 mantelzorgers in hun omgeving en nodigt hen uit voor de huiskamerbijeenkomst. Hierdoor kunnen groepen ontstaan van eenzelfde etnische achtergrond, maar dat hoeft niet. Een gemengde groep kan een extra dimensie geven aan het praten over mantelzorg en wat daarbij komt kijken. Niet iedereen herkent zich als mantelzorger, dus kan het nodig zijn je wat breder te richten op mensen die met een zorgsituatie te maken hebben. Tijdens de bijeenkomst wordt dit dan wel duidelijk. Het is al winst als meer mensen uit de omgeving van zorgvragers kennis hebben van mantelzorg en ondersteuningsmogelijkheden. Voor de uitvoering dachten we dat ambassadeurs vooral in de eigen groep zouden werven. Hun netwerk bleek veel breder, ook wijkoverstijgend. Dit bleek wel sterker bij Somalische en Afghaanse ambassadeurs dan bij Turkse of Marokkaanse. Mogelijk heeft dit ook te maken met de grootte van de gemeenschappen in de betreffende gemeente. (projectleider) Indien de beheersing van het Nederlands een probleem is, geniet een homogene groep de voorkeur. De ambassadeur kan dan zaken in de eigen taal toelichten. Vluchtelingen zijn over het algemeen hoger opgeleid en leren gemakkelijker de Nederlandse taal. De Turkse en Marokkaanse vrouwen die naar de huiskamerbijeenkomsten komen zijn die taal minder machtig en soms zelfs analfabeet. Over basale dingen kunnen de vrouwen zich wel in het Nederlands redden, maar het praten over de eigen emoties vergt een andere taalbeheersing. Wees bedacht op storende elementen tijdens de bijeenkomsten, bezoekers komen te laat of moeten eerder weg, gebruik van (mobiele) telefoons of onderlinge gesprekken. Ook kan het voorkomen dat deelnemers kinderen meebrengen naar de bijeenkomst. Probeer hier vooraf duidelijke afspraken over te maken of oplossingen voor te vinden. 4.4 Invulling bijeenkomst Kijk bij de invulling van de bijeenkomst naar de samenstelling van de groep, het niveau en de voorkennis van de deelnemers en hun beheersing van het Nederlands. In alle gevallen is een grote flexibiliteit in de uitvoering van het geplande programma wenselijk. Palet / Voorlichting mantelzorg 9

10 Persoonlijk contact en het opbouwen van een vertrouwensrelatie zijn belangrijk voor het binden van mantelzorgers aan je organisatie. In grote lijnen kan het verloop van de bijeenkomst zijn: informatie over wat mantelzorg wel en niet is en de ondersteuningsmogelijkheden; Vermijdt daarbij jargon, licht eenvoudig en duidelijk de zaken toe en geef voorbeelden die aansluiten bij de doelgroep. ruimte voor vragen van de deelnemers; nagaan wat de ondersteuningsbehoefte is van de aanwezige mantelzorgers; Allochtone mantelzorgers weten vaak niet wat de mogelijkheden zijn. Om hun behoeften duidelijk te krijgen is het goed om expliciet aandacht te besteden aan die mogelijkheden. de mogelijkheid voor inschrijving bij een steunpunt mantelzorg. Inschrijfformulieren kunnen het best meteen op de bijeenkomst ingevuld worden. Wanneer je ze meegeeft, worden ze vaak niet meer ingeleverd. Sommige aanwezigen vinden het lastig om in een groep over hun situatie te vertellen, al zal dat niet altijd openlijk gezegd worden. Soms is het ook niet wenselijk. In beide gevallen kan het aanleiding zijn om een vervolg te plannen. Dit kan in de vorm van een huisbezoek of individuele ondersteuning bij specifieke vragen van een mantelzorger. Een huiskamerbijeenkomst kan ook andere effecten hebben: Er volgt een nieuwe bijeenkomst voor dezelfde groep met verdieping van een onderwerp uit de eerste bijeenkomst. Er komt een nieuwe bijeenkomst bij een van de deelnemers, waar een nieuwe groep aan deelneemt en die vanuit de oorspronkelijke informatie start. Evalueer na afloop de bijeenkomst met de ambassadeur, de gastvrouw en de voorlichter. Formuleer eventuele verbeterpunten voor een volgende keer. 10 Palet / Voorlichting mantelzorg

11 5. Tot slot Toegankelijkheid voor alle doelgroepen is voor veel instellingen niet vanzelfsprekend. Daar moet inspanning voor verricht worden. Contacten opbouwen kost enige tijd, het vertrouwen moet worden gewonnen. Door personen uit de beoogde doelgroep in te schakelen kan dat proces versneld worden. Belangrijk is daarbij duidelijk te zijn in wat u verwacht aan inzet en afspraken te maken. Zorg dat bijeenkomsten laagdrempelig zijn, bijvoorbeeld door huiskamergesprekken. Dat maakt de bijeenkomsten veilig, intiem en het aantal deelnemers beheersbaar. Gebruik maken van een andere ruimte, die voor de beoogde doelgroep bekend is en waar zij gemakkelijk binnenlopen, is ook mogelijk. Alleen is dan minder voorspelbaar wie er komen en hoeveel bezoekers er zullen zijn. Dat kan gevolgen hebben voor de openheid waarmee bezoekers over hun situatie willen vertellen en vragen durven stellen. Tot slot, misschien ten overvloede, nog enkele tips: Organiseer geen activiteiten in de zomermaanden: houd rekening met een lange vakantieperiode. Houd rekening met feest en gedenkdagen van de beoogde doelgroep. Kijk of er geen andere activiteiten zijn voor de doelgroep op of rond het beoogde tijdstip of datum. Houd de tijdsinvestering beperkt; voor de vrijwilliger moet het leuk blijven. De professional moet de werkzaamheden binnen de reguliere taken kunnen uitvoeren. Houd de tijdspanne tussen werving ambassadeurs en uitvoering huiskamerbijeenkomsten zo kort mogelijk. Periodes van inactiviteit kunnen de ambassadeurs doen afhaken. Wees duidelijk dat het een vrijwillige en onbetaalde activiteit is voor gastvrouw en ambassadeur. Wanneer u hiermee aan de slag gaat, zult u ervaren dat het misschien lastig is om bepaalde doelgroepen te bereiken, maar ook leuk, leerzaam en zeker lonend. Palet / Voorlichting mantelzorg 11

12 Bijlage: Opzet training Ambassadeurs in de Mantelzorg (voorbeeld) Thema s Dagdeel 1: 1. Kennismaking 2. Mantelzorg, hoe zit dat? Dagdeel 2: 3. Intercultureel Communiceren 4. Presenteren Dagdeel 3: 5. Omgaan met weerstand 6. Motiveren & Inspireren Dagdeel 4: 7. Organisatie van Huiskamerbijeenkomsten 8. Coachen van gastvrouwen Eerste Huiskamerbijeenkomsten Dagdeel 5: Terugkomdag Thema s worden naar aanleiding van praktijkvragen uit de huiskamerbijeenkomsten ingevuld 12 Palet / Voorlichting mantelzorg