Hersentumoren Radboud universitair medisch centrum

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Hersentumoren Radboud universitair medisch centrum"

Transcriptie

1 Hersentumoren

2

3 Behandeling in het Radboudumc U bent verwezen naar het Radboudumc vanwege een hersentumor. Onderzoek en behandeling van hersentumoren wordt in het Radboudumc uitgevoerd door een multidisciplinair team van behandelaars. Dit team bestaat uit een neuro-oncoloog, verpleegkundig specialist, neurochirurg, radiotherapeut, radioloog, internistoncoloog en patholoog. Deze behandelaars zijn gespecialiseerd in het onderzoeken en behandelen van hersentumoren. Zij werken onderling nauw samen en komen wekelijks bijeen in de tumor werkgroep neuro-oncologie. Tijdens deze bespreking worden patiënten met uiteenlopende neuro-oncologische problemen besproken en er wordt een behandeladvies opgesteld. Vervolgens wordt de diagnose en het behandelplan met de patiënt besproken. De tumor werkgroep neuro-oncologie van het Radboudumc is een multidisciplinaire werkgroep die ook actief is op landelijk en internationaal niveau. De werkgroep neemt deel aan (internationaal) wetenschappelijk onderzoek om de zorg en behandeling voor patiënten met hersentumoren te verbeteren. Belangrijke telefoonnummers en adressen Per neurooncologie@radboudumc.nl Per telefoon Maandag t/m vrijdag uur Verpleegkundige specialisten Sandra Bossmann of Claudia van Opstal; of Buiten kantooruren en in het weekend 1. Bent u net geopereerd of wacht u op een operatie? Verpleegafdeling Neurochirurgie Krijgt u chemotherapie en/of bestraling? Verpleegafdeling Medische Oncologie Bent u bij de Neuroloog onder controle en krijgt u momenteel geen medische behandeling? Verpleegafdeling Neurologie Medische spoed: Eigen huisarts/huisartsenpost of 112 1

4 Wat is een hersentumor? Een hersentumor is een gezwel in het hoofd. Het weefsel waaruit de tumor ontstaat bepaalt het type tumor. Er zijn goed- en kwaadaardige tumoren. Goedaardige tumor Een goedaardige tumor is meestal goed afgegrensd, groeit langzaam en dringt niet door in het omliggende weefsel. De tumor kan echter wel het omringende hersenweefsel verdringen, zodat ook een goedaardige hersentumor grote gevolgen kan hebben. De meest voorkomende goedaardige hersentumor is het meningeoom, dat ontstaat vanuit de hersenvliezen. Een ander goedaardig gezwel is de hypofysetumor, dat ontstaat vanuit de hypofyse, een klein, hormonenproducerend orgaan achter de ogen. Kwaadaardige tumor Primaire, kwaadaardige hersentumoren worden gliomen genoemd. Ze ontstaan vanuit de steuncellen (=gliacellen) van het hersenweefsel. Zij worden genoemd naar het type cel waaruit ze ontstaan. De belangrijkste soorten zijn astrocytomen, oligodendrogliomen en mengvormen hiervan. De mate van kwaardaardigheid van een glioom wordt uitgedrukt in verschillende gradaties. De meest gebruikelijke indeling is die in laaggradige (graad 1 en 2) en hooggradige (graad 3 en 4) gliomen. Het hooggradige glioom (graad 4) komt het meeste voor en wordt glioblastoom genoemd. Hooggradige gliomen groeien snel en ongeremd, laaggradige gliomen groeien langzaam. Een glioom is niet goed afgegrensd en ziet er grillig uit. De tumor verdringt niet alleen het omringende weefsel, maar kan er ook binnendringen (infiltratieve groei). Hierdoor is de tumor vrijwel nooit in zijn geheel operatief te verwijderen. Ondanks aanvullende behandeling zal de tumor in de loop der tijd weer aangroeien. In tegenstelling tot kwaadaardige tumoren elders in het lichaam zaait een glioom zelden uit naar andere organen in het lichaam. In Nederland wordt er jaarlijks bij ongeveer 1000 mensen een primaire hersentumor vastgesteld. Het laaggradige glioom treedt meestal op tussen de 20 en 40 jaar, het glioblastoma multiforme komt vaker voor boven de jaar. Over de oorzaken ervan is nog geen zekerheid. Gliomen zijn over het algemeen niet 2

5 erfelijk, in uitzonderlijke gevallen komt een glioom in het kader van een (meestal al bekende) erfelijke aandoening voor. Hersenmetastasen Naast de primaire hersentumoren bestaan er ook de zogenoemde secundaire hersentumoren. Secundaire hersentumoren zijn uitzaaiingen (metastasen) naar de hersenen die vanuit kanker elders in het lichaam ontstaan. Meestal ontstaan ze laat in het beloop van de ziekte. Longkanker, borstkanker en huidkanker zijn de meest voorkomende oorzaken, maar ook andere kankersoorten kunnen uitzaaiingen in de hersenen veroorzaken. In tegenstelling tot de gliomen zijn de hersenmetastasen wel goed afgrensbaar. De behandelingsmogelijkheden hangen o.a. af van de aard van de oorspronkelijke tumor, de fase van de ziekte en het aantal uitzaaiingen. Klachten De klachten die optreden als gevolg van de hersentumor zijn sterk afhankelijk van de plaats in de hersenen waar de tumor zich bevindt. De klachten zijn in drie grote groepen te verdelen: Epilepsie. Aanvallen, bijvoorbeeld van schokken in de ledematen met of zonder bewustzijnsverlies. Uitvalsverschijnselen. Door beschadiging of druk op hersenweefsel vallen functies uit die door het betreffende deel van de hersenen worden verzorgd. Zo kunnen verlammingsverschijnselen, stoornissen in het spreken, begripsstoornissen of gezichtsvelddefecten optreden. Dit is afhankelijk van de plaats waar de tumor zich bevindt. Ook problemen met concentratie, geheugen en aandacht komen vaak voor. Klachten als gevolg van verhoogde druk binnen de schedel. Door ruimte inname van de tumor neemt de druk binnen de schedel toe. Ook oedeem (vocht) dat zich ophoopt rond de tumor kan de druk verhogen. Hierdoor kan hoofdpijn, misselijkheid en braken ontstaan. Bij toenemende drukverhoging kan sufheid optreden. 3

6 De diagnose van een hersentumor Er is een verdenking op een hersentumor door een combinatie van klachten en verschijnselen, afwijkingen bij een neurologisch onderzoek en een afwijking op MRI of CT scan. Het onderzoek door de neuroloog bestaat uit een anamnesegesprek waarin wordt gevraagd naar de aard en het beloop van de klachten. In deze anamnese krijgt de arts meteen een indruk van belangrijke hersenfuncties, zoals het denken, geheugen, spraak- en taalvermogen. Daarna volgt een lichamelijk onderzoek waarbij vooral het zenuwstelsel wordt onderzocht, zoals de spraak, kracht, gevoel, coördinatie en reflexen. Bij een verdenking op een hersentumor of andere hersenziekte laat de arts een MRI of CT-scan van de hersenen maken. Meestal kan op basis van de scan de diagnose hersentumor worden gesteld. Voor de definitieve diagnose is een scan niet voldoende. Hiervoor is weefsel uit de hersentumor nodig om onder de microscoop te onderzoeken. Uit dit weefsel kan de soort en de kwaadaardigheid van de tumor worden vastgesteld. Soms kan worden volstaan met het nemen van een klein stukje weefsel uit het afwijkende gebied: een biopsie. In andere situaties wordt weefsel verkregen door middel van een grotere operatie, waarbij zoveel mogelijk van de tumor wordt verwijderd Behandeling Nadat de diagnose gesteld is, kan de juiste behandeling worden bepaald. De behandeling is mede afhankelijk van de tumorsoort. De meest toegepaste behandelingen bij een hersentumor zijn: Chirurgie (operatie) Radiotherapie (bestraling) Chemotherapie Symptoombestrijding met dexamethason Ook kan worden gekozen voor een afwachtend beleid. Hierbij blijft een patiënt onder controle bij een neuroloog en worden er regelmatig MRI-scans gemaakt. Voor een afwachtend beleid kan worden gekozen als er geen of weinig klachten zijn, als het om een laaggradige tumor gaat en als een behandeling kan worden uitgesteld tot een later moment. 4

7 Bij een hersentumor (glioom) is de behandeling gericht op het remmen van de groei van de tumor en/of vermindering van de klachten. Een glioom is echter vrijwel nooit in zijn geheel te verwijderen. Na verloop van tijd zal de tumor weer aangroeien. Dat heet een recidief tumor. Op dat moment wordt er opnieuw bekeken welke behandelingsmogelijkheden er zijn. Chirurgie Bijna alle patiënten met een hersentumor op een scan worden verwezen naar een neuro-chirurg. Het verwijderen van een hersentumor of een deel van de tumor kan om de volgende redenen plaatsvinden: diagnose, bestrijding van klachten en behandeling. Diagnose: Om de precieze aard van de tumor vast te stellen is het nodig om tumorweefsel te verkrijgen dat in het laboratorium onder een microscoop onderzocht wordt. De aard van de tumor is bepalend voor het vaststellen van een eventuele verdere behandeling. Bestrijding van klachten: De klachten van een patiënt met een hersentumor worden voor een deel veroorzaakt door groei in de hersenen (infiltratie) en voor een deel door verdringing van de hersenen (massawerking). Het verwijderen van de tumor of een deel van de tumor geeft vrijwel meteen een vermindering van de massawerking en kan tot een snelle vermindering van de klachten leiden. Behandeling van de tumor: Bij de meeste hersentumoren (gliomen) verwijdert de neurochirurg zo veel mogelijk tumorweefsel,. Dat is vooral afhankelijk van de locatie van de tumor. De chirurg verwijdert zoveel tumor als mogelijk is. Het uitgangspunt is dat er geen neurologische functies verloren mogen gaan U krijgt specifieke informatie over een operatie van de neurochirurg. Radiotherapie (bestraling) Radiotherapie is de behandeling van kanker door middel van straling. Het doel is de kankercellen te doden, terwijl de gezonde cellen zo veel mogelijk gespaard blijven. 5

8 De meeste hersentumoren worden uitwendig bestraald met een zogenaamde lineaire versneller. De lineaire versneller lijkt op een groot röntgenapparaat dat om de patiënt draait. De bestralingsbundel kan zo vanuit verschillende richtingen op de tumor in het hoofd worden gericht. De radiotherapeut (bestralingsarts) zorgt ervoor dat de stralenbundel nauwkeurig wordt gericht en dat het omliggende, gezonde weefsel zoveel mogelijk buiten de bestraling blijft. Om gezond hersenweefsel zoveel mogelijk de kans te geven om zich na de bestraling te herstellen, wordt de totale dosis meestal over een groot aantal bestralingen verdeeld. De periode waarin de bestraling plaatsvindt, verschilt meestal van drie tot zes weken. In die tijd gaat u vier à vijf keer per week naar de bestralingsafdeling van het ziekenhuis. De dagelijkse bestralingsbehandeling duurt enkele minuten. In de weken dat u bestraald wordt, hebt u wekelijks een afspraak met de radiotherapeut Voor de bestraling is geen opname in het ziekenhuis nodig. U moet elke keer zeer nauwkeurig worden bestraald. Daarom moet u tijdens de behandeling uw hoofd heel stil houden. Omdat dit niet eenvoudig is, wordt meestal een maskergemaakt. Hiervoor wordt een afdruk van uw hoofd gemaakt. Als u op de bestralingstafel ligt, legt de laborant het masker over uw hoofd en bevestigt dat aan de tafel. Op dit masker wordt het bestralingsgebied afgetekend. U krijgt specifieke informatie over bestraling van de bestralingsarts (radiotherapeut). Chemotherapie Chemotherapie is de behandeling van kanker met celdodende of celdelingremmende medicijnen: cytostatica. Er zijn verschillende soorten cytostatica, elk met een eigen werking. De medicijnen kunnen op verschillende manieren worden toegediend, bijvoorbeeld per infuus of tablet. Bij primaire hersentumoren wordt gebruik gemaakt van: 6

9 Temozolomide (Temodal ). Temodal is een chemotherapeuticum dat in capsules wordt toegediend. Via de maag komt het in de bloedbaan terecht en wordt het naar de hersenen getransporteerd. PCV kuren: Een PCV kuur is een combinatie van drie cytostatica: -- Lomustine (CCNU), capsules -- Procarbazine (Natulan), capsules -- Vincristine (Oncovin), infuus Belangrijk om te weten Door behandeling met chemotherapie kan de bloedaanmaak tijdelijk verminderd zijn en kan er een tekort optreden van bloedcellen. Door verminderde aanmaak van rode bloedcellen kan er bloedarmoede ontstaan. Bij een tekort van bloedplaatjes kunt u last krijgen van neusbloedingen en blauwe plekken. Een tekort van witte bloedcellen kan leiden tot ernstige infecties. U dient dus een arts te waarschuwen als u: Koorts heeft (boven 38.5 graden Celsius). Bij optreden van spontane bloedingen als een bloedneus, blauwe plekken of kleine puntbloedingen (meestal op de onderbenen). Controle Voor elke kuur chemotherapie wordt uw bloed onderzocht om te controleren hoe u op de behandeling reageert. Als er bijwerkingen zijn, kan het nodig zijn de therapie aan te passen of de behandeling te stoppen. Wanneer u tussentijds nog niet goed hersteld bent, kan het nodig zijn om een volgende kuur uit te stellen. Na elke twee of drie kuren chemotherapie wordt een MRI scan gemaakt om de behandeling te evalueren. Evaluatie Evaluatie van de behandeling vindt plaats op basis van uw klachten, conditie en een MRI scan. Er wordt een scan gemaakt vóór de start van de vervolgkuren 7

10 Temodal. De uitslag van deze scan wordt met u besproken door de neuro-oncoloog. Dit gesprek vindt plaats op de polikliniek neurologie. U krijgt specifieke informatie over chemotherapie van de internist-oncoloog. Symptoombehandeling met het medicijn dexamethason Bij mensen met een hersentumor wordt bijna altijd dexamethason voorgeschreven. De werking van dexamethason Dexamethason is een geneesmiddel uit de groep van de corticosteroïden. Een ander geneesmiddel uit deze groep is prednison. Door de hersentumor ontstaat druk en een ontstekingsreactie. Hierdoor ontstaat vocht in het omringende hersenweefsel, ook wel oedeem genoemd. Corticosteroïden zijn ontstekingsremmers en verminderen de ontsteking en daardoor het oedeem. De zwelling neemt af en het verdrukte hersenweefsel krijgt meer ruimte. Hierdoor kunnen neurologische uitvalsverschijnselen en bijvoorbeeld hoofdpijn afnemen. Bijwerkingen van dexamethason Dexamethason heeft (zeker op de lange termijn) veel bijwerkingen. De bijwerkingen van dexamethason staan duidelijk vermeld in de bijsluiter. Slechts enkele belangrijke bijwerkingen worden hier besproken. Maagklachten Bij maagklachten (zuurbranden of pijn in de maagstreek) tijdens het gebruik van dexamethason kunt u starten met een maagbeschermer (bijvoorbeeld pantoprazol of omeprazol). Hoge bloedsuikers (veel plassen en drinken) Dexamethason kan hoge suikers geven in het bloed. Soms merkt u dat aan veel dorst en veel plassen. De suikers in het bloed kunnen soms levensgevaarlijk hoog worden, zonder dat u dat merkt. Daarom is het noodzakelijk het suikergehalte in het bloed minstens één per twee weken te laten controleren. Dit kan met een vingerprik. 8

11 Slapeloosheid Dexamethason kan slapeloosheid geven. Soms is het dan zinvol om de dagdosis in een keer s morgens in te nemen. Overleg dit met uw behandelend arts. Hij kan ook eventueel tijdelijk een slaapmiddel voorschrijven. Preventie botontkalking Bij het langdurig gebruik van een hogere dosis dexamethason (>2,25mg/dag) kan botontkalking optreden. Probeer in elk geval zoveel mogelijk te blijven bewegen om dit zoveel mogelijk te voorkomen. Ontstekingen / Infecties Dexamethason remt het immuunsysteem. Hierdoor kunnen zeldzame ontstekingen/infecties ontstaan. Een schimmelinfectie (met candida) in de mondholte komt regelmatig voor. Dit uit zich als wit beslag op de slijmvliezen. Als de slokdarm ook ontstoken is, dan kan deze schimmelinfectie ook hevige pijn geven bij slikken. Deze infectie is over het algemeen goed te behandelen met een orale gel (miconazol of nystatine). Overleg hierover met uw behandelend arts. Verwardheid (opgewekt en ontremd) Dexamethason kan psychiatrische klachten veroorzaken. Meestal treedt dit op binnen enkele weken na de start of het verhogen van dexamethason. Een hersentumor zelf kan ook psychiatrische klachten veroorzaken. Het onderscheid is dus niet altijd makkelijk te maken. Door dexamethason zijn mensen vaak opgewekt, druk en ongeremd. Maar ook snel geïrriteerd, chaotisch en rusteloos. Soms komt agressie voor. Bij voorkeur wordt de dexamethason verlaagd. Overleg bij dergelijke klachten in elk geval met uw behandelend arts. De dosis dexamethason De dosis dexamethason is sterk afhankelijk van de persoonlijk situatie. Een dagdosis van meer dan 16mg dexamethason is meestal niet zinvol. Bij toegenomen neurologische uitval en/of hoofdpijn kan de dosis dexamethason soms beter fors verhoogd worden, zodat er een snel effect optreedt. Daarna kan het eventueel langzaam weer worden afgebouwd tot de benodigde dosis. Bij het uitblijven van een positief effect kan u vaak beter direct terug naar de uitgangsdosis. Soms krijgt 9

12 u een eenmalig hoge dosis dexamethason voor een snel effect (bijvoorbeeld eenmalig 8 of 10mg). Overleg altijd met uw behandelend arts hierover. Klinische studies Naast de algemeen geaccepteerde behandelingen, zoals operatie, radiotherapie en chemotherapie zijn er ook behandelingen in studieverband Hierbij wordt een nieuwe behandeling onderzocht op werkzaamheid en/of bijwerkingen. Epilepsie Niet iedereen met een hersentumor krijgt epileptische aanvallen. Epilepsie uit zich in de vorm van aanvallen. Deze aanvallen ontstaan door een plotselinge, tijdelijke kortsluiting van de elektrische prikkeloverdracht in de hersenen. Er zijn veel verschillende soorten aanvallen. De verschijnselen hangen af van welk deel van de hersenen meedoet. Iemand kan spierschokken hebben, vreemde bewegingen maken, iets vreemds ruiken, even afwezig zijn en/of buiten bewustzijn raken. Over het algemeen kunnen aanvallen van epilepsie goed behandeld worden met medicijnen. Er bestaan twee soorten medicijnen tegen epilepsie: medicijnen om aanvallen te voorkomen en medicijnen om aanvallen te onderdrukken. Anti-epileptica Deze medicijnen zorgen ervoor dat hersencellen minder gevoelig worden voor prikkels die ze ontvangen. Hierdoor is er minder kans op aanvallen. De behandeling met anti-epileptica bestaat uit het voorschrijven van het juiste medicijn. Het gaat niet alleen om het onderdrukken van de aanvallen maar ook om het voorkomen van bijwerkingen. De vorm van epilepsie en het soort aanvallen spelen een belangrijke rol bij de keuze van het juiste medicijn. Daarom is een goede beschrijving van de ziektegeschiedenis en uw aanvalsverloop belangrijk. Als er twijfel is of er (nog) sprake is van epileptische aanvallen, kan een EEG (electroencephalogram) meer duidelijkheid geven. Naast het soort medicijn wat geschikt is, is ook de dosis belangrijk. Die is per persoon verschillend. In de eerste weken van behandeling met een anti-epilepticum moet het lichaam eraan wennen. Bijwerkingen die dan kunnen optreden zijn: slaperigheid, moe- 10

13 heid, duizeligheid, dubbelzien, cognitieve stoornissen en stemmingsstoornissen. Meestal verdwijnen deze bijwerkingen na enkele weken. Adviezen bij gebruik van anti-epileptica: Houd uw voorraad anti-epileptica in de gaten, zodat u niet plotseling zonder komt te zitten. Een herhaalrecept voor medicijnen kunt u bij uw huisarts halen. Uw medicatie neemt u altijd in, ook als u een andere ziekte heeft. Als u door een arts andere medicijnen krijgt voorgeschreven, geef dan altijd aan dat u anti-epileptica gebruikt. Als de medicatie uitgebraakt wordt, neem de dosis dan nogmaals in. Neem uw medicijnen regelmatig in. Bouw een routine in, bijvoorbeeld na de maaltijd. Gebruik niet te veel alcohol. Leef en eet regelmatig. Medicijnen om aanvallen van epilepsie te voorkomen De meeste gebruikte medicijnen om epilepsie zoveel mogelijk te voorkomen zijn: levetiracetam (Keppra), natriumvalproaat (Depakine), lacosamide (Vimpat), Clobazam (Frisium), carbamazepine (Tegretol), fenytoine (Diphantoine), oxcarbazepine (Trileptal), en lamotrigine (Lamictal). Meestal wordt met een lage dosis begonnen en kan de dosis worden opgehoogd bij onvoldoende effect. Bij enkele medicijnen is het nodig de dosis geleidelijk te verhogen. Medicijnen om aanvallen van epilepsie te onderdrukken Bij langer durende aanvallen met spierschokken is het soms nodig medicijnen te geven die de aanval onderdrukken. Vooral als de spierschokken langer door gaan dan vijf minuten. Voorbeelden van dergelijke medicijnen zijn midazolam (Dormicum, neusspray) en diazepam (Stesolid, rectiole voor rectale toepassing). Midazolam neusspray is het makkelijkst in gebruik en daarom het meest voorgeschreven. Als de spierschokken langer dan vijf minuten aanhouden, wordt in elk neusgat één pufje midazolam gegeven van 2,5 mg. Totaal dus twee pufjes = 5mg midazolam. 11

14 Medicijnen tegen epilepsie bij onvermogen tot slikken Door een gedaald bewustzijn of neurologische uitval is een patiënt soms niet meer in staat om te slikken. Een infuus is in deze situatie vaak niet mogelijk of wenselijk. Vaak is het wenselijk om toch medicijnen tegen epilepsie te blijven geven Op vaste tijden kan diazepam via de anus of clonazepam via de mondholte worden toegediend. Overleg dit met uw arts. Wat is epilepsie? Een epileptische aanval kan verschillende vormen hebben, afhankelijk van de plaats waar de stoornis zich bevindt en van de grootte van het gebied dat erbij betrokken is. Soorten aanvallen: Er zijn twee hoofdgroepen van epilepsie: partiële en gegeneraliseerde epilepsie. Onder deze hoofdgroepen vallen vele soorten aanvallen. Partiële aanvallen Bij partiële aanvallen begint de stoornis in een bepaald gedeelte van de hersenen. De verschijnselen zijn heel verschillend. Deze zijn afhankelijk van het gedeelte van de hersenen waarin de stoornis optreedt. Bij de meeste aanvallen blijft iemand bij bewustzijn, soms is er een bewustzijnsstoornis. Uitingsvormen: Plotseling ongecontroleerde bewegingen van armen of benen; Het ruiken van een vreemde geur of een nare smaak in de mond krijgen; Prikkelingen of tintelingen in hand, arm, been of voet; Trekkingen om de mond. Gegeneraliseerde aanvallen Bij gegeneraliseerde aanvallen doet de stoornis zich plotseling in de hele hersenen voor (beide hersenhelften, links en rechts). Een partiële aanval kan overgaan in een gegeneraliseerde aanval.. Bij gegeneraliseerde aanvallen is er altijd een stoornis van het bewustzijn, dat wil zeggen dat mensen zich niet meer herinneren wat zich tijdens een aanval gebeurde. 12

15 Uitingsvormen: Tonisch-clonische (grote) aanvallen Tonisch-clonisch betekent verkrampt en schokkend. Dit is de meest bekende aanval, maar het is niet de meest voorkomende. Iemand raakt bij dit soort aanvallen plotseling buiten bewustzijn en kan vallen. In de eerste fase - zijn alle spieren van het lichaam gespannen. Door deze spanning wordt de lucht die in de longen zit naar buiten geperst langs de aangespannen stembanden, waardoor vaak een schreeuw ontsnapt. De persoon merkt daar zelf niets van en de schreeuw is geen uitdrukking van pijn of angst. Hierna tredenschokkende bewegingen op. Een tongbeet en incontinentie van urine zijn bijkomende verschijnselen. De clonische fase duurt zelden langer dan enkele minuten. Als de krampen ophouden, is de aanval voorbij. De persoon blijft wel nog enige tijd buiten bewustzijn door de uitputting van de hersenen. Daarna, als het bewustzijn terugkeert, voelt iemand zich moe, is nog wat in de war en klaagt vaak over hoofdpijn. Er is een grote drang om te gaan slapen. De volgende dag heeft iemand vaak last van spierpijn door de grote krachtsinspanning die is geleverd. Status epilepticus Een status epilepticus is in feite een aanval die blijft voortduren. De aanvalstoestand kan lang duren of een aanval gaat over in de volgende, zonder dat iemand bij bewustzijn is geweest. Er is sprake van een status epilepticus als de aanval of serie aanvallen langer duurt dan 30 minuten. Adviezen voor omstanders Bij de meeste soorten aanvallen is eerste hulp niet nodig De meeste epileptische aanvallen stoppen binnen enkele minuten. Het is wel belangrijk om gevaarlijke situaties die tijdens een aanval kunnen ontstaan, te vermijden. Bij een status epilepticus moet de patiënt altijd naar het ziekenhuis. Tips voor de omstander(s) tijdens de aanval: Houd nieuwsgierige voorbijgangers op afstand. Probeer het hoofd te beschermen door er iets zachts onder te leggen. Maak knellende kleding los (jas, stropdas). Neem een eventuele bril af. 13

16 Blijf bij de persoon, observeer wat er gebeurt en houd de tijd bij. Verplaats de persoon alleen als de situatie waarin hij/zij zich bevindt onveilig is. Na de aanval: Als de aanval voorbij is en de persoon verslapt, leg hem/haar dan op de zij. Doe het hoofd iets naar achteren en verwijder eventueel een loszittend kunstgebit. Dit om de ademweg vrij te maken. Blijf bij de persoon tot hij/zij weer goed bij kennis is, vertel wat er gebeurd is en stel hem/haar gerust. Wat moet de omstander niet doen bij een aanval? Probeer niets tussen de tanden te stoppen. Meestal is het hiervoor toch te laat, omdat de kaken al op elkaar geklemd zijn. U kunt uw vingers in gevaar brengen of de tanden van de betrokkene beschadigen. Probeer de heftige bewegingen van armen en/of benen niet tegen te houden, dit heeft geen zin en kan spierbeschadiging en/of botbreuken van de betrokkene veroorzaken. Haal, als dat mogelijk is, wel voorwerpen in de omgeving van de betrokkene uit de weg zodat deze zich niet onnodig kan bezeren. Verplaats de betrokkene niet, tenzij deze zich tenminste in een onveilige situatie bevindt. Mond-op-mond beademing heeft geen zin, de luchtwegen zijn geblokkeerd. Geef niets te eten of te drinken tot de betrokkene goed bij bewustzijn is. Geef geen extra anti-epileptica. Als het voorgeschreven is, kan een rectiole (vloeibare vorm van het medicijn dat via de anus wordt toegediend) toegediend worden. Als de aanval langer duurt dan vijf minuten of als de aanval snel wordt gevolgd door een volgende aanval, is het zinvol om medicatie toe te dienen. Wij raden u aan contact te zoeken met een arts. In eerste instantie belt u met uw huisarts en eventueel met

17 Epilepsie en autorijden Een epileptische aanval tijdens het autorijden kan ernstige gevolgen hebben. Alleen deskundigen kunnen bepalen of mensen met epilepsie mogen deelnemen aan het gemotoriseerde verkeer. Daarvoor zijn officiële keuringseisen. Deze zijn gebaseerd op het type aanval en de kans op herhaling van een aanval binnen een bepaalde tijd. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft een Regeling Eisen Geschiktheid opgesteld over autorijden en epilepsie. Het Centraal Bureau voor Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) geeft een verklaring van geschiktheid af. De algemene regel is dat mensen met epilepsie voor het klein rijbewijs een jaar aanvalsvrij moeten zijn voordat zij (weer) mogen autorijden. Het gebruik van anti-epileptica vormt in de meeste gevallen en bij een normale dosering geen probleem. Voor het groot rijbewijs zijn de regels strenger. De procedure U begint met het aanvragen van een Verklaring van geschiktheid. Daarmee vraagt u het CBR om een beoordeling van uw geschiktheid. Bij uw gemeente koopt u een Eigen verklaring. De Eigen verklaring vult u zelf in. De verklaring laat u door uw behandelend arts ondertekenen in combinatie met een recente verslag van een consult bij de neuroloog en een kopie van uw legitimatiebewijs. Dat stuurt u op naar uw regiokantoor van het CBR. Medische beoordeling De medisch adviseur van het CBR neemt een besluit over rijgeschiktheid op basis van de informatie die hem wordt toegezonden. Het is mogelijk dat de adviseur vraagt om een specialistisch rapport bij de behandelend of een onafhankelijk neuroloog. Verantwoordelijkheid Het is uw eigen verantwoordelijkheid om een wijziging in uw medische situatie aan het CBR te melden. Uw arts of verpleegkundig specialist bespreekt met u de mogelijke gevolgen van uw medische situatie voor uw rijbevoegdheid,maar doet 15

18 daar geen melding van aan het CBR. Hij/zij vermeldt dit wel in de medische correspondentie. Informatie over de medische geschiktheid vindt u ook op: Meer hulp en informatie Informatie over hersentumoren Begeleiding Stichting niet aangeboren hersenletsel Professionals in NAH Psychosociale begeleiding Helen Dowling Instituut, Centrum voor begeleiding van mensen met kanker Lotgenotencontact Stichting cerebraal, vereniging voor mensen met niet- aangeboren hersenletsel Verliesverwerking van kinderen en jongeren Stichting Achter de Regenboog Stichting in de wolken 16

19 Epilepsie Nationaal Epilepsie Fonds Voorlichting en advies Epilepsie Vereniging Nederland 17

20 Adres Verpleegafdeling Neurochirurgie en Plastische Chirurgie Hoofdingang Geert Grooteplein-Zuid 10, route 736, zone C GA Nijmegen Postadres Radboudumc Huispost 736 Verpleegafdeling Neurochirurgie en Plastische Chirurgie Postbus HB Nijmegen Contact Telefoon (024) Adres Verpleegafdeling Neurologie (N20) Ingang oost Reinier Postlaan 4, route GC Nijmegen Postadres Radboudumc Huispost 923 Verpleegafdeling Neurologie Postbus HB Nijmegen Contact Telefoon (024) Radboud universitair medisch centrum

UMC St Radboud Patiënteninformatie. Hersentumor. Keten Neuro-oncologie

UMC St Radboud Patiënteninformatie. Hersentumor. Keten Neuro-oncologie UMC St Radboud Patiënteninformatie Hersentumor Keten Neuro-oncologie 09-2010-6831 Persoonlijke gegevens Deze Patiënten Informatie Map is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Plaats: Telefoon: Bij verlies

Nadere informatie

Neurologie en Neurochirurgie. Hersentumor. www.catharinaziekenhuis.nl

Neurologie en Neurochirurgie. Hersentumor. www.catharinaziekenhuis.nl Neurologie en Neurochirurgie Hersentumor www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Inleiding... 3 Hersentumoren... 5 Diagnose en onderzoeken... 8 Behandeling... 9 Epilepsie... 17 Meer hulp en informatie... 22

Nadere informatie

Dexamethason. Voorgeschreven door de neuroloog. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op

Dexamethason. Voorgeschreven door de neuroloog. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op Dexamethason Voorgeschreven door de neuroloog Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U bent gestart met het medicijn dexamethason. In deze folder leest u meer over

Nadere informatie

Laatste levensfase met een hersentumor

Laatste levensfase met een hersentumor Neurologie en Neurochirurgie Laatste levensfase met een hersentumor www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Palliatieve zorg... 4 Het te verwachten beloop... 4 Neurologische symptomen... 5 Complicaties... 6

Nadere informatie

Hersenoperatie. Informatie voor patiënten. Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl

Hersenoperatie. Informatie voor patiënten. Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl Hersenoperatie Informatie voor patiënten F0647-3415 december 2011 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam 070 357 44

Nadere informatie

Hersentumoren (gliomen) Tien minuten

Hersentumoren (gliomen) Tien minuten Hersentumoren (gliomen) Tien minuten 1. Slecht bericht - Horen dat u een kwaadaardige hersentumor (glioom) hebt is een slecht bericht. - Een glioom is een ernstige vorm van kanker. - Er gaat waarschijnlijk

Nadere informatie

Kanker in het hoofd-halsgebied

Kanker in het hoofd-halsgebied Kanker in het hoofd-halsgebied Afdeling Keel- Neus- en Oorheelkunde Deze patiënteninformatie map is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Plaats: Telefoon: 10-2015-6094 Geachte... U heeft een bezoek gebracht

Nadere informatie

Een hersentumor Symptomen Doel van de operatie

Een hersentumor Symptomen Doel van de operatie Hersenoperatie Uw neuroloog heeft een tumor in uw hersenen geconstateerd. Hiervoor moet u binnenkort een operatie ondergaan (craniotomie genoemd). De ingreep wordt uitgevoerd door de neurochirurg. In deze

Nadere informatie

Kanker in het hoofd-halsgebied

Kanker in het hoofd-halsgebied Kanker in het hoofd-halsgebied Afdeling Mond-, Kaak-, Aangezichtschirurgie Deze patiënteninformatie map is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Plaats: Telefoon: 09-2015-6212 Geachte... U heeft een bezoek

Nadere informatie

Uitzaaiingen in de wervelkolom

Uitzaaiingen in de wervelkolom Oncologie Uitzaaiingen in de wervelkolom Inleiding Kwaadaardige gezwellen (tumoren) kunnen soms uitzaaien naar andere delen van het lichaam. We spreken dan van uitzaaiingen of metastasen. Uitzaaiingen

Nadere informatie

Behandelwijzer Neuro-oncologie locatie Alkmaar.

Behandelwijzer Neuro-oncologie locatie Alkmaar. Behandelwijzer Neuro-oncologie locatie Alkmaar www.nwz.nl Inhoud 1. Waarom deze behandelwijzer? 2. Belangrijke telefoonnummers 3. Behandeling in Noordwest Ziekenhuisgroep 4. Wat is een hersentumor? 5.

Nadere informatie

7 Epilepsie. 1 Inleiding. In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie. 4 Epilepsie-aanvallen. SAW DC 7 Epilepsie

7 Epilepsie. 1 Inleiding. In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie. 4 Epilepsie-aanvallen. SAW DC 7 Epilepsie DC 7 Epilepsie 1 Inleiding In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie 4 Epilepsie-aanvallen 1 1 2 Wat is epilepsie? Een epileptische aanval is een plotselinge kortsluiting

Nadere informatie

Diagnose en therapie. Prof dr Martin J van den Bent Neuroloog

Diagnose en therapie. Prof dr Martin J van den Bent Neuroloog Diagnose en therapie Prof dr Martin J van den Bent Neuroloog Hersentumoren: soorten en maten Verschillende tumoren, sterk verschillende uitkomsten - Meningeomen: doorgaans goedaardige hersentumoren, uitgaande

Nadere informatie

FAQ: Veel gestelde vragen

FAQ: Veel gestelde vragen FAQ: Veel gestelde vragen Een hersentumor is een aandoening met ingrijpende gevolgen. Hier vindt u antwoorden op enkele belangrijke vragen. U kunt ook altijd contact opnemen met de verpleegkundigen via

Nadere informatie

Hoe handelen bij een epileptische aanval

Hoe handelen bij een epileptische aanval Hoe handelen bij een epileptische aanval Wat is epilepsie? Epilepsie is een hersenaandoening die zich uit in de vorm van aanvallen. Epilepsie is een plotselinge, tijdelijke verstoring van het elektrisch

Nadere informatie

Midazolam neusspray (bij volwassenen)

Midazolam neusspray (bij volwassenen) Midazolam neusspray (bij volwassenen) 2 U wordt behandeld voor epilepsie. Als u een aanval krijgt, kan iemand in uw naaste omgeving Midazolam neusspray toedienen als dat nodig is. In deze folder leest

Nadere informatie

Epilepsie. Dr Tom J Snijders Neuroloog, UMC Utrecht Voorzitter redactieraad Hersentumor.nl

Epilepsie. Dr Tom J Snijders Neuroloog, UMC Utrecht Voorzitter redactieraad Hersentumor.nl Epilepsie Dr Tom J Snijders Neuroloog, UMC Utrecht Voorzitter redactieraad Hersentumor.nl Epilepsie: symptoom van de tumor Medicatie Status epilepticus Rijgeschiktheid Nieuwe ontwikkelingen Epilepsie:

Nadere informatie

Een hersentumor. En nu?

Een hersentumor. En nu? Een hersentumor. En nu? Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 2 Aanvullend onderzoek en waarschijnlijke diagnose... 2 3 Wachttijd tot opname UMCG... 3 4 Klachten, die meteen behandeld (moeten) worden... 3 5 Tot

Nadere informatie

FAQ: Veel gestelde vragen

FAQ: Veel gestelde vragen FAQ: Veel gestelde vragen Een hersentumor is een aandoening met ingrijpende gevolgen. Hier vindt u antwoorden op enkele belangrijke vragen. U kunt ook altijd contact opnemen met de verpleegkundigen via

Nadere informatie

Cyclofosfamide (Endoxan ) tabletten bij reumatische aandoeningen

Cyclofosfamide (Endoxan ) tabletten bij reumatische aandoeningen Cyclofosfamide (Endoxan ) tabletten bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel cyclofosfamide te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over

Nadere informatie

Behandeling met dexamethason bij een hersentumor

Behandeling met dexamethason bij een hersentumor Behandeling met dexamethason bij een hersentumor Informatie voor patiënten F0722-3111 december 2010 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411,

Nadere informatie

Cyclofosfamide (Endoxan ) infuus bij reumatische aandoeningen

Cyclofosfamide (Endoxan ) infuus bij reumatische aandoeningen Cyclofosfamide (Endoxan ) infuus bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel cyclofosfamide te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit

Nadere informatie

Adviezen na een hersenoperatie

Adviezen na een hersenoperatie Adviezen na een hersenoperatie Informatie voor patiënten F0982-3415 januari 2012 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam

Nadere informatie

Midazolam neusspray. (bij volwassenen) Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!

Midazolam neusspray. (bij volwassenen) Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Midazolam neusspray (bij volwassenen) U wordt behandeld voor epilepsie. Als u een aanval krijgt, kan iemand in uw naaste omgeving Midazolam neusspray toedienen als dat nodig is. In deze folder leest u

Nadere informatie

Radiotherapie Medische Oncologie Chemoradiotherapie gevolgd door chirurgie bij slokdarmkanker

Radiotherapie Medische Oncologie Chemoradiotherapie gevolgd door chirurgie bij slokdarmkanker Radiotherapie Medische Oncologie Chemoradiotherapie gevolgd door chirurgie bij slokdarmkanker Uitwendige bestraling van slokdarmkanker in combinatie met chemotherapie, voorafgaand aan een operatie van

Nadere informatie

Radiotherapie bij de behandeling van uitzaaiingen in de hersenen

Radiotherapie bij de behandeling van uitzaaiingen in de hersenen Radiotherapie bij de behandeling van uitzaaiingen in de hersenen In deze folder leest u meer over bestraling van de gehele hersenen (radiotherapie) bij de behandeling van uitzaaiingen in de hersenen (hersenmetastasen).

Nadere informatie

Trastuzumab (Herceptin )

Trastuzumab (Herceptin ) Trastuzumab (Herceptin ) Borstkanker (mammacarcinoom) De diagnose borstkanker is bij u vastgesteld. Dit wordt ook wel een mammacarcinoom genoemd. De behandeling van een mammacarcinoom bestaat uit een operatieve

Nadere informatie

Azathioprine (Imuran) bij kinderen bij de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en auto-immuun hepatitis

Azathioprine (Imuran) bij kinderen bij de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en auto-immuun hepatitis Azathioprine (Imuran) bij kinderen bij de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en auto-immuun hepatitis In overleg met de behandelend arts is besloten dat uw kind het medicijn Azathioprine gaat gebruiken.

Nadere informatie

Klachten en Symptomen. Dr. Jacoline Bromberg Neuroloog / neuro-oncoloog Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam

Klachten en Symptomen. Dr. Jacoline Bromberg Neuroloog / neuro-oncoloog Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam Klachten en Symptomen Dr. Jacoline Bromberg Neuroloog / neuro-oncoloog Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam Voorbeeld 1 Een voorheen gezonde man van 48 jaar krijgt plots een epileptische aanval. Deze

Nadere informatie

Misselijkheid en braken tijdens chemotherapie

Misselijkheid en braken tijdens chemotherapie Misselijkheid en braken tijdens chemotherapie In overleg met uw behandelend arts hebt u besloten tot een behandeling met chemotherapie. Door deze behandeling kunnen misselijkheid en braken optreden. In

Nadere informatie

Methotrexaat (ledertrexate of emthexate) bij de ziekte van Crohn bij kinderen

Methotrexaat (ledertrexate of emthexate) bij de ziekte van Crohn bij kinderen Methotrexaat (ledertrexate of emthexate) bij de ziekte van Crohn bij kinderen 2 In overleg met de behandelend arts is besloten dat uw kind het medicijn Methotrexaat gaat gebruiken, afgekort MTX. De reden

Nadere informatie

Diazepam rectiole. (bij volwassenen) Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!

Diazepam rectiole. (bij volwassenen) Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Diazepam rectiole (bij volwassenen) U wordt behandeld voor epilepsie. Als u een aanval krijgt kan iemand in uw naaste omgeving een diazepam rectiole toedienen als dat nodig is. In deze folder leest u meer

Nadere informatie

Tumoren van centrale zenuwstelsel. Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014

Tumoren van centrale zenuwstelsel. Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014 Tumoren van centrale zenuwstelsel Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014 Indeling Metastasen van tumoren van elders In de parenchym van de hersenen In hersenvliezen: leptomeningeale

Nadere informatie

Ontstaan en voorkomen Soorten gliomen Graad 1 Graad 2 Graad 3

Ontstaan en voorkomen Soorten gliomen Graad 1 Graad 2 Graad 3 Gliomen In het hoofd kunnen verschillende soorten tumoren voorkomen. In deze folder e vindt u alleen informatie over tumoren die ontstaan van het hersenweefsel zelf. Over andere soorten van tumoren, bijvoorbeeld

Nadere informatie

Radiotherapie ter preventie van uitzaaiingen in de hersenen

Radiotherapie ter preventie van uitzaaiingen in de hersenen Radiotherapie ter preventie van uitzaaiingen in de hersenen In deze folder leest u meer over bestraling van de gehele hersenen (radiotherapie) ter voorkoming van uitzaaiingen in de hersenen (hersenmetastasen).

Nadere informatie

Prednison/ Prednisolon (corticosteroïden) bij reumatische aandoeningen

Prednison/ Prednisolon (corticosteroïden) bij reumatische aandoeningen Prednison/ Prednisolon (corticosteroïden) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel prednison te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over

Nadere informatie

Ciclosporine (Neoral, Sandimmune ) bij reumatische aandoeningen

Ciclosporine (Neoral, Sandimmune ) bij reumatische aandoeningen Ciclosporine (Neoral, Sandimmune ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel ciclosporine te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit

Nadere informatie

Midazolam neusspray (bij kinderen)

Midazolam neusspray (bij kinderen) Midazolam neusspray (bij kinderen) Uw kind wordt behandeld voor epilepsie. Soms is extra medicatie nodig bij aanvallen. Om uw kind bij een aanval te kunnen helpen, heeft de arts in overleg met u Midazolam

Nadere informatie

Stereotactische Radiotherapie van de hersenen

Stereotactische Radiotherapie van de hersenen Stereotactische Radiotherapie van de hersenen Informatie voor patiënten F0752-4510 september 2008 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411,

Nadere informatie

Toedienen van Stesolid bij epilepsie

Toedienen van Stesolid bij epilepsie Sophia Kinderziekenhuis Uw kind is onderzocht op de afdeling Kinderneurologie wegens epilepsie. Bij sommige kinderen is het nodig de epilepsie te behandelen met anti-epileptica. Deze medicijnen zorgen

Nadere informatie

Hersentumoren: Klachten, verschijnselen en oorzaken

Hersentumoren: Klachten, verschijnselen en oorzaken Hersentumoren: Klachten, verschijnselen en oorzaken Zaterdag 17 maart 2018 De Landgoederij, Bunnik Naam Functie Maaike Vos Neuroloog Haaglanden Medisch Centrum Opbouw Inleiding Klachten en verschijnselen

Nadere informatie

Ontstaan en voorkomen Soorten van hersentumoren Graad 1 Graad 2 Graad 3

Ontstaan en voorkomen Soorten van hersentumoren Graad 1 Graad 2 Graad 3 Hersentumoren In het hoofd kunnen verschillende soorten gezwellen (tumoren) voorkomen. In dit stuk gaat het alleen over tumoren die ontstaan van het hersenweefsel zelf. Andere soorten van tumoren zijn

Nadere informatie

Hersentumoren INLEIDING ONTSTAAN EN VOORKOMEN SOORTEN VAN TUMOREN. Neurochirurgie polikliniek 020 5125114

Hersentumoren INLEIDING ONTSTAAN EN VOORKOMEN SOORTEN VAN TUMOREN. Neurochirurgie polikliniek 020 5125114 Hersentumoren INLEIDING In het hoofd kunnen allerlei soorten gezwellen (= tumoren) voorkomen. In dit stuk gaat het alleen over tumoren die uitgaan van het hersenweefsel zelf. Andere soorten van tumoren

Nadere informatie

Sulfasalazine (Salazopyrine EC, salazosulfapyridine) bij reumatische aandoeningen

Sulfasalazine (Salazopyrine EC, salazosulfapyridine) bij reumatische aandoeningen Sulfasalazine (Salazopyrine EC, salazosulfapyridine) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel sulfasalazine te willen gaan behandelen. Deze folder geeft

Nadere informatie

Stesolid (bij kinderen)

Stesolid (bij kinderen) Stesolid (bij kinderen) 2 Uw kind wordt behandeld voor epilepsie. Soms is extra medicatie nodig bij aanvallen. Om uw kind bij een aanval te kunnen helpen, heeft de arts in overleg met u Stesolid voorgeschreven.

Nadere informatie

hersentumoren Soorten van tumoren Ontstaan en voorkomen

hersentumoren Soorten van tumoren Ontstaan en voorkomen hersentumoren kunnen ook veel eerder of later optreden. Wat dat betreft is er een grote spreiding. Mannen en vrouwen lopen min of meer in gelijke mate het risico een hersentumor te krijgen. Hersentumoren

Nadere informatie

Rijvaardigheid met of na een hersentumor

Rijvaardigheid met of na een hersentumor Rijvaardigheid met of na een hersentumor Inleiding Een aandoening aan de hersenen kan gevolgen hebben voor uw rijvaardigheid. Deze folder is bestemd voor patiënten die een hersentumor hebben (gehad) en

Nadere informatie

Biopsie bij een ruimte-innemend proces in de hersenen

Biopsie bij een ruimte-innemend proces in de hersenen Biopsie bij een ruimte-innemend proces in de hersenen In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten tot een biopsie of punctie van een ruimte-innemend proces in de hersenen. Deze operatie vindt

Nadere informatie

Hydrocefalus bij volwassenen

Hydrocefalus bij volwassenen Hydrocefalus bij volwassenen Samen met uw behandelend arts heeft u besloten tot opname op de afdeling Neurochirurgie van het UMC St Radboud voor de behandeling van een hydrocefalus (waterhoofd). Om u

Nadere informatie

Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij de ziekte van Crohn en Collitus Ulserosa bij kinderen

Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij de ziekte van Crohn en Collitus Ulserosa bij kinderen Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij de ziekte van Crohn en Collitus Ulserosa bij kinderen In overleg met de behandelend arts is besloten dat uw kind het medicijn Prednison gaat gebruiken. De

Nadere informatie

Hersentumoren. C. Lafosse Revalidatieziekenhuis RevArte

Hersentumoren. C. Lafosse Revalidatieziekenhuis RevArte Hersentumoren Hersentumoren C. Lafosse Revalidatieziekenhuis RevArte Fouten in de celdeling Goedaardige en kwaadaardige tumoren Uitzaaiingen Verschillende soorten hersentumoren Beschrijving van een veelvoorkomend

Nadere informatie

Hersentumorcentrum Amsterdam

Hersentumorcentrum Amsterdam Cancer Center Amsterdam Locatie VUmc Hersentumorcentrum Amsterdam De polikliniek 2 Amsterdam UMC Cancer Center Amsterdam Inleiding Neuro-oncologie is het specialisme dat zich concentreert op ziekten van

Nadere informatie

Kinderneurologie.eu. Ganglioglioom.

Kinderneurologie.eu. Ganglioglioom. Ganglioglioom Wat is een ganglioglioom? Een ganglioglioom is een relatief goedaardige hersentumor die ontstaan is uit zenuwcellen en uit ondersteunende cellen in de hersenen. Hoe wordt een ganglioglioom

Nadere informatie

Licht traumatisch hoofd/hersenletsel (LTH)

Licht traumatisch hoofd/hersenletsel (LTH) Licht traumatisch hoofd/hersenletsel (LTH) Afdeling Spoedeisende Hulp Locatie Veldhoven U heeft een ongeval gehad waarbij u mogelijk letsel aan het hoofd/hersenen heeft opgelopen. In deze folder kunt u

Nadere informatie

Bosentan (Tracleer ) bij reumatische aandoeningen

Bosentan (Tracleer ) bij reumatische aandoeningen Bosentan (Tracleer ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel bosentan te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft

Nadere informatie

Ambrisentan (Volibris ) bij reumatische aandoeningen

Ambrisentan (Volibris ) bij reumatische aandoeningen Ambrisentan (Volibris ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel ambrisentan te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel.

Nadere informatie

9.1 Chemotherapie na een operatie bij borstkanker

9.1 Chemotherapie na een operatie bij borstkanker 9.1 Chemotherapie na een operatie bij borstkanker Uw behandelend chirurg heeft in overleg met u en de internist-oncoloog (internist gespecialiseerd in de behandeling van kanker), besloten om na uw operatie

Nadere informatie

Patienten Informatie Map Hersentumoren

Patienten Informatie Map Hersentumoren Patienten Informatie Map Hersentumoren Wij adviseren u deze map goed te lezen en tijdens uw ziekenhuisbezoeken mee te nemen. Patiënteninformatiemap (PIM) Eigendom van Adres Postcode en woonplaats Telefoon

Nadere informatie

Nacontrole: scan goed, alles goed? Dr Tom J. Snijders Neuroloog, UMC Utrecht

Nacontrole: scan goed, alles goed? Dr Tom J. Snijders Neuroloog, UMC Utrecht Nacontrole: scan goed, alles goed? Dr Tom J. Snijders Neuroloog, UMC Utrecht Nacontrole De controles na afronding van een behandeling De controles bij een tumor die in eerste instantie niet behandeld wordt

Nadere informatie

Radiotherapie Medische Oncologie Curatieve chemoradiotherapie

Radiotherapie Medische Oncologie Curatieve chemoradiotherapie Radiotherapie Medische Oncologie Curatieve chemoradiotherapie Uitwendige bestraling van slokdarmkanker in combinatie met chemotherapie Radiotherapie Medische Oncologie Inleiding Na verschillende onderzoeken

Nadere informatie

Aan de minister van Infrastructuur en Milieu. Geachte minister,

Aan de minister van Infrastructuur en Milieu. Geachte minister, Aan de minister van Infrastructuur en Milieu Datum: 21 augustus 2017 Uw kenmerk: IENM/BSK-2016/48892 E-mail: s.kunst@gr.nl Bijlagen: 1 Ons kenmerk: 1196614/SK/msj/006-X Telefoon: 070 340 71 70 Onderwerp:

Nadere informatie

Hersentumoren;de basis

Hersentumoren;de basis Hersentumoren;de basis Zaterdag 16 maart 2019 De Landgoederij, Bunnik Anja Gijtenbeek Neuroloog Radboudumc Nijmegen De basis Inhoud Casus Opbouw hersenen Locatie van functies Ontstaan en beloop klachten

Nadere informatie

Hydroxychloroquine (Plaquenil ) bij reumatische aandoeningen

Hydroxychloroquine (Plaquenil ) bij reumatische aandoeningen Hydroxychloroquine (Plaquenil ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel hydroxychloroquine te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over

Nadere informatie

Thioguanine. Bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa

Thioguanine. Bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Thioguanine Bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa 2 Uw MDL-arts heeft u 6-Thioguanine (merknaam Thiosix) voorgeschreven voor de behandeling van de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa. Om dit medicijn

Nadere informatie

Stereotactische bestraling bij uitzaaiingen in de wervelkolom

Stereotactische bestraling bij uitzaaiingen in de wervelkolom Stereotactische bestraling bij uitzaaiingen in de wervelkolom In deze folder leest u meer over stereotactische bestraling (radiotherapie) bij de behandeling van uitzaaiingen in de wervelkolom (wervelmetastasen).

Nadere informatie

Midazolam neusspray (bij kinderen)

Midazolam neusspray (bij kinderen) Midazolam neusspray (bij kinderen) Uw kind wordt behandeld voor epilepsie. Soms is extra medicatie nodig bij aanvallen. Om uw kind bij een aanval te kunnen helpen, heeft de arts in overleg met u Midazolam

Nadere informatie

Methotrexaat (MTX) bij kinderen

Methotrexaat (MTX) bij kinderen Methotrexaat (MTX) bij kinderen In overleg met de behandelend arts is besloten dat uw kind het medicijn Methotrexaat, afgekort MTX, gaat gebruiken, De reden hiervan zal de behandelend arts uitleggen.

Nadere informatie

Prednison bij nieraandoeningen

Prednison bij nieraandoeningen Prednison bij nieraandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel prednison te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft u na het lezen

Nadere informatie

Mabthera + CVP (rituximab + cyclofosfamide + vincristine + prednisolone) PATIËNTENBROCHURE

Mabthera + CVP (rituximab + cyclofosfamide + vincristine + prednisolone) PATIËNTENBROCHURE PATIËNTENBROCHURE Mabthera + CVP (rituximab + cyclofosfamide + vincristine + prednisolone) TOON DEZE FOLDER AAN UW HUISARTS, HUISAPOTHEKER EN THUISVERPLEEGKUNDIGE www.ziekenhuisgeel.be 2 Behandelschema

Nadere informatie

Beentumoren (=bottumoren)

Beentumoren (=bottumoren) Beentumoren (=bottumoren) Inleiding Gezwellen in beenderen worden beentumoren genoemd. Er zijn verschillende typen beentumoren te onderscheiden. Zo zijn er vormen waarbij de tumor of het gezwel direct

Nadere informatie

Adviezen na een hersenoperatie

Adviezen na een hersenoperatie Adviezen na een hersenoperatie U hebt zojuist te horen gekregen dat u het ziekenhuis mag verlaten. Om problemen na de opname te beperken en vragen te beantwoorden, vindt u in deze folder aanvullende informatie

Nadere informatie

Koortsstuipen. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!

Koortsstuipen. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Koortsstuipen Jonge kinderen zijn bij koorts gevoelig voor stuipen. Ongeveer 5 procent van de kinderen tussen de drie maanden en zes jaar heeft weleens een koortsstuip. In deze folder leest u over de achtergrond

Nadere informatie

Voorbereiding op de operatie

Voorbereiding op de operatie Hersenbiopsie U ondergaat binnenkort een biopsie. De ingreep wordt uitgevoerd door de neurochirurg. In deze folder leest u wat de ingreep inhoudt. U wordt voor deze ingreep ongeveer drie dagen opgenomen

Nadere informatie

De behandelwijzer: Stereotactie schedel Onze website:

De behandelwijzer: Stereotactie schedel Onze website: De behandelwijzer: Stereotactie schedel Onze website: www.mst.nl/radiotherapie PI-010278 versie 0.1 / 24-11-2014 1 Inhoudsopgave Hersenen 3 Uitzaaiingen in de hersenen 4 Het intake gesprek 5 Stereotactische

Nadere informatie

Hersenoperatie (trepanatie)

Hersenoperatie (trepanatie) Hersenoperatie (trepanatie) In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten tot een operatie binnen de schedel, ook wel trepanatie genoemd. Deze operatie vindt plaats op de afdeling Neurochirurgie

Nadere informatie

Behandeling met methylprednisolon bij multiple sclerose

Behandeling met methylprednisolon bij multiple sclerose Behandeling met methylprednisolon bij multiple sclerose Tijdens een acute verslechtering van MS kunnen MS-patiënten behandeld worden met methylprednisolon. In deze folder willen wij u informeren over de

Nadere informatie

Electro Convulsie Therapie (ECT)

Electro Convulsie Therapie (ECT) Electro Convulsie Therapie (ECT) In overleg met uw psychiater heeft u besloten voor Electro Convulsie Therapie (ECT) als behandeling. Deze vorm van behandeling wordt toegepast bij verschillende, over

Nadere informatie

9.1 Chemotherapie voorafgaand aan de operatie bij borstkanker

9.1 Chemotherapie voorafgaand aan de operatie bij borstkanker 9.1 Chemotherapie voorafgaand aan de operatie bij borstkanker Uw behandelend chirurg heeft na overleg met de internist-oncoloog (internist gespecialiseerd in de behandeling van kanker) en in overleg met

Nadere informatie

Rode Kruis ziekenhuis. Patiënteninformatie. Epilepsie. rkz.nl

Rode Kruis ziekenhuis. Patiënteninformatie. Epilepsie. rkz.nl Patiënteninformatie Epilepsie rkz.nl Wat is het en waar heb je last van? Epilepsie is een hersenaandoening die het gevolg is van een plotselinge, tijdelijke verstoring van het elektrisch evenwicht in de

Nadere informatie

behandelingen-bij-borstkanker/

behandelingen-bij-borstkanker/ https://www.isala.nl/patientenfolders/6682-borstkanker-pid-h3- behandelingen-bij-borstkanker/ Borstkanker (PID): H3 Behandelingen bij borstkanker Als borstkanker is vastgesteld, bespreekt een team van

Nadere informatie

Radiotherapie. Preoperatieve radiotherapie bij endeldarmkanker

Radiotherapie. Preoperatieve radiotherapie bij endeldarmkanker Radiotherapie Preoperatieve radiotherapie bij endeldarmkanker Radiotherapie Inleiding Na verschillende onderzoeken is bij u endeldarmkanker vastgesteld. De arts die u behandelt, heeft met u besproken

Nadere informatie

Hoe vaak komt een craniofaryngeoom voor? Een craniofaryngeoom komt bij een op de 300.000 kinderen voor.

Hoe vaak komt een craniofaryngeoom voor? Een craniofaryngeoom komt bij een op de 300.000 kinderen voor. Craniofaryngeoom Wat is een craniofaryngeoom? Een craniofaryngeoom is een relatief goedaardige hersentumor die ontstaat op een bepaald gebied in de hersenen uit speciaal weefsel wat het zakje van Ratke

Nadere informatie

Mycofenolaat Mofetil (MMF CellCept ) bij reumatische aandoeningen

Mycofenolaat Mofetil (MMF CellCept ) bij reumatische aandoeningen Mycofenolaat Mofetil (MMF CellCept ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel mycofenolaat mofetil te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie

Nadere informatie

Rituximab (Mab Thera ) bij reumatische aandoeningen

Rituximab (Mab Thera ) bij reumatische aandoeningen Rituximab (Mab Thera ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel rituximab te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel.

Nadere informatie

Hersenbiopsie. Informatie voor patiënten. Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl

Hersenbiopsie. Informatie voor patiënten. Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl Hersenbiopsie Informatie voor patiënten F0979-3415 december 2011 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam 070 357 44

Nadere informatie

Inwendige bestraling slokdarm (Brachytherapie)

Inwendige bestraling slokdarm (Brachytherapie) Inwendige bestraling slokdarm (Brachytherapie) In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten tot het plaatsen van een sonde in uw slokdarm en aansluitend een behandeling met bestraling. Hiervoor

Nadere informatie

Verwijdering hypofysetumor. Van opname tot en met ontslag

Verwijdering hypofysetumor. Van opname tot en met ontslag Verwijdering hypofysetumor Van opname tot en met ontslag Bij u is de diagnose hypofysetumor gesteld. In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten tot een operatie aan deze hypofysetumor. Deze folder

Nadere informatie

Borstverwijdering bij borstkanker

Borstverwijdering bij borstkanker Chirurgie Borstverwijdering bij borstkanker www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Hoe ontstaat kanker?... 3 De opname... 4 Voorbereiding op de operatie... 4 De operatie... 4 Na de operatie... 5 Drains... 5

Nadere informatie

Praktische informatie over chemotherapie

Praktische informatie over chemotherapie Praktische informatie over chemotherapie Beste patiënt Een behandeling met chemotherapie bestaat uit het toedienen van één of meerdere celremmende geneesmiddelen, cytostatica genoemd. De bedoeling van

Nadere informatie

Polikliniekbezoek Hersentumorcentrum

Polikliniekbezoek Hersentumorcentrum Polikliniekbezoek Hersentumorcentrum Erasmus MC Rotterdam Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U bent opgenomen in het Albert Schweitzer ziekenhuis op verpleegafdeling

Nadere informatie

Kindergeneeskunde. Patiënteninformatie. Koortsstuip bij kinderen. Slingeland Ziekenhuis

Kindergeneeskunde. Patiënteninformatie. Koortsstuip bij kinderen. Slingeland Ziekenhuis Kindergeneeskunde Koortsstuip bij kinderen i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen Uw kind ligt in het ziekenhuis omdat hij/zij een koortsstuip heeft gehad. Jonge kinderen zijn bij koorts

Nadere informatie

Cyclofosfamide (Cycloblastine, Endoxan) bij reumatische aandoeningen

Cyclofosfamide (Cycloblastine, Endoxan) bij reumatische aandoeningen Cyclofosfamide (Cycloblastine, Endoxan) bij reumatische aandoeningen In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten het geneesmiddel cyclofosfamide te gebruiken. Deze folder geeft informatie over

Nadere informatie

Stereotactische radiotherapie voor hersenmetastasen

Stereotactische radiotherapie voor hersenmetastasen Radiotherapie Stereotactische radiotherapie voor hersenmetastasen www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl RTH015 / Stereotactische radiotherapie

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Longkanker

Patiënteninformatie. Longkanker Patiënteninformatie Longkanker Inhoudsopgave Pagina Wat is longkanker? 4 Onderzoek en diagnose 4 De meest voorkomende onderzoeken. 5 Behandeling 7 De meest voorkomende behandelmethoden 8 Revalidatie 9

Nadere informatie

Sildenafil (Revatio ) bij reumatische aandoeningen

Sildenafil (Revatio ) bij reumatische aandoeningen Sildenafil (Revatio ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel sildenafil te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel.

Nadere informatie

Temozolomide (Temodal ) bij hersentumoren

Temozolomide (Temodal ) bij hersentumoren Temozolomide (Temodal ) bij hersentumoren Inleiding De informatie in dit document is bedoeld als aanvulling op de informatie die u al heeft gekregen van uw behandelend internist-oncoloog en de oncologieverpleegkundige.

Nadere informatie

Borstsparende operatie bij borstkanker

Borstsparende operatie bij borstkanker Chirurgie Borstsparende operatie bij borstkanker www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Hoe ontstaat kanker?... 3 Voorbereiding op de operatie... 4 De opname... 4 De operatie... 4 Na de operatie... 5 Mogelijke

Nadere informatie

Radiotherapie bij de behandeling van non-hodgkin lymfoom

Radiotherapie bij de behandeling van non-hodgkin lymfoom Radiotherapie bij de behandeling van non-hodgkin lymfoom In deze folder leest u meer over radiotherapie (bestraling) bij de behandeling van non-hodgkin lymfoom (een vorm van lymfklierkanker). Deze informatie

Nadere informatie

Uitwendige bestraling bij prostaatkanker

Uitwendige bestraling bij prostaatkanker Uitwendige bestraling bij prostaatkanker In deze folder leest u meer over radiotherapie (bestraling) bij de behandeling van prostaatkanker. Deze informatie ontvangt u als aanvulling op de algemene informatie

Nadere informatie

Verwijderen van een zaadbal via de lies. Inguinale orchidectomie

Verwijderen van een zaadbal via de lies. Inguinale orchidectomie Verwijderen van een zaadbal via de lies Inguinale orchidectomie Inhoudsopgave Inleiding... 1 De operatie... 1 Na de operatie... 2 Bloedverdunners... 2 Ontslag... 3 Tot slot... 4 Ruimte voor vragen... 5

Nadere informatie