RIJKSUNIVERSITEIT te GENT. Faculteit der Wetenschappen Academiejaar EXPERIMENTELE EN THEORETISCHE STUDIE VAN DE

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "RIJKSUNIVERSITEIT te GENT. Faculteit der Wetenschappen Academiejaar 1978-1979 EXPERIMENTELE EN THEORETISCHE STUDIE VAN DE"

Transcriptie

1 r M RIJKSUNIVERSITEIT te GENT Faculteit der Wetenschappen Academiejaar EXPERIMENTELE EN THEORETISCHE STUDIE VAN DE TERUGSTROOIING VAN FISSIEFRAGMENTEN Promotor Prof. Dr. A.J. Deruytter Proefsèhrift voorgelegd tot het verkrijgen van de graad van Doctor in de Wetenschappen Groep Natuurkunde Garrit CODDENS

2 f?. RIJKSUNIVERSITEIT te GENT Faculteit der Wetenschappen Academiejaar EXPERIMENTELE EN THEORETISCHE STUDIE VAN DE TERUGSTROOÜNG VAN FISSIEFRAGMENTEN Promotor Prof. Dr. A.J. Deruytter Proefschrift voorgelegd tot het verkrijgen van de graad van Doctor in dé Wetenschappen Groep Natuurkunde Gerrit COODENS

3 DANKWOORD Bij het indienen van dit proefschrift wil ik heel speciaal mijn promotor Prof. Dr. A.J. Deruytter bedanken voor zijn grote steun en interesse die het mij mogelijk gemaakt hebben dit werk uit te voeren. Het is tevens aan hem dat ik het idee voor deze thesis te danken heb. De professoren die instonden voor mijn wetenschappelijke vorming blijf ik erkentelijk. Graag wil ik ook op deze plaats mijn grote dank en erkentelijkheid betuigen aan Dr. C. Wagemans, onder wiens vriendschappelijke leiding het een plezier is geweest te werken. De bereidwilligheid waarmee hij steeds klaar heeft gestaan om mij te helpen en de talloze discussies hebben tot het welslagen van dit werk in belangrijke mate bijgedragen. Tevens gaat mijn dank uit naar Dr. M. Nêve de Mévergnies, departementshoofd van de afdeling Neutronenfysica van het S.C.K./C.E.N. te Mol die het mij mogelijk gemaakt heeft dit werk in zijn departement uit te voeren. Zijn aanmoedigende belangstelling en de vriendelijkheid waarmee ik in zijn departement ontvangen ben zijn voor mij een grote steun geweest. Zeer veel dank ben ik verschuldigd aan Dr. W. Mampe en Dr. T. von Egidy van het ILL te Grenoble voor de hulp die zij mij ter plaatse geboden hebben. Ook dank ik Dr. G. Wegener-Penning wiens ervaring en raadgevingen voor mij een belangrijke hulp geweest zijn in het uitbouwen van het experiment. Zeer veel dank ben ik verschuldigd aan de afdeling electronica van het departement Neutronenfysica van het S.C.K7C.E.N. o.l.v. de Heer E. Mies voor het opbouwen en het onderhouden van de electronische meetapparatuur. Ik houd er aan hier heel speciaal de Heer P. D'Hooghe te bedanken omdat hij spontaan met mij mee is gegaan naar Grenoble om er de apparatuur op punt te stellen. Ook wil ik speciaal mijn grote dankbaarheid betuigen aan Dr. A. Declercq voor de manier waarop hij mij in Grenobis op een heel kritiek moment met de apparatuur uit de nood heeft geholpen. i - Verder dank ik de afdeling electromechanica van het departement Neutronenfysica van het S.C.K./C.E.N., met name de HeerL. Vansteelandt en de Heren A. Goos en F. Van Velthoven voor het opbouwen van de fissiekamer. Ik dank ook H. Depuydt en het departement Toegepaste Wiskunde van het S.C.K./C.E.N. voor de hulp bij het programmeren en het verschaffen van alle computer faciliteiten. Ten slotte dank ik ook de mensen die de uitvoering van deze thesis hebben verzorgd : de Heer F. Van Velthoven die de tekeningen maakte, de dactylopool voor het typen van de tekst en de dienst editie van het S.C.K./C.E.N. voor de uitgave.

4 TEN GELEIDE Oe voorbereidende werkzaamheden en het op punt stellen van de meetapparatuur werden uitgevoerd in het departement Neutronenfysica van het S.C.K./C.E.N. te Mol. De uiteindelijke metingen vonden plaats aan de HFR van het ILL te Grenoble. Oe analyse van de gegevens werd uitgevoerd in het S.C.K./C.E.N. te Mol op de ibm/135 en de IBM/148. Oe Monte Carlo-berekeningen werden uitgevoerd op de IBM/168 van het Ministerie van Economische Zaken te Brussel. De financiële steun van het I.W.O.N.L., het I.I.K.W. en het N.F.W.O. hebben het mij mogelijk gemaakt dit onderzoekswerk uit te voeren. Ik houd er aan al deze instellingen en in het bijzonder hun directies te bedanken voor hun bereidwillige gastvrijheid en steun.

5 Dankwoord Abstract - Samenvatting Hoofdstuk I - Inleiding p Enkele aspecten van het 23S U(n t j. f)-proces 9 2. Het belang van een goede kennis van de terugstrooiing van fissiefragmenten De Lindhard-theorie voor de interactie van geladen deeltjes met de materie Overzicht van gedane metingen en berekeningen over de terugstrooiing van fissiefragmenten Besluit : Probleemstelling 24 Hoofdstuk II - Beschrijving van de apparatuur 1. Inleiding. Principe van de opstelling 2. De bron 3. De strooiplaat 4. De detectoren 5. De neutronenbundel 6. Uittesten van de apparatuur Hoofdstuk III - Monte Carlo - simulatie van de terugstrooiing van 235 U(n tn,f)-fragmenten aan 197 Au Inleiding Beschrijving van het terugstrooiingsproces. Stroomschema van de Monte Carlo - berekeningen Resultaten Vergelijking van de LNS-theorie met de theorie van Güttner et al. 67 Hoofdstuk IV - Experimentele studie van de terugstrooiing van 2ss ü(n t.,f)- fragmenten aan 197 Au. Vergelijking van de resultaten met de theorie 1. Voorbereidende en rechtstreekse metingen Metingen in terugstrooiing 3]

6 i.' f Hoofdstuk V - Experimentele studie van de terugstrooiing van 235 U(n,,f)- fragmenten aan Cu en Al Inleiding 9] 2. De terugstrooiing van 235 U(n,,f)-fragmenten aan Cu De terugstrooiing van 235 U(n..,f)-fragmenten aan Al Besluit 97 Hoofdstuk VI - Practische toepassingen 99 Appendices 1. Berekening van de ruimtehoek Q waaronder men de strooiplaat ziet vanuit een rechthoekige bron evenwijdig met de strooiplaat Kwalitatieve berekening van het afschermend effect van de bron 3. Berekening van de componente van de resolutie te wijten aan de strcoiplaat 4. Gedetailleerde berekeningen i.v.m. de Monte Carlo-simulatie van de terugstrooiing van 235 U(n,,f)-fragmenten aan 197 Au Referenties 1' ;-

7 ABSTRACT In this work, the backscattering of 23S U (n th,f) fragments from Al, Cu and Au is studied. These data are needed e.g. for the correction of fission cross section measurements. This study is also interesting from a theoretical point of view as a test of the Linhard-theory for the interaction of charged particles with matter. When this work was started, the available experimental data presented a wide diversity of values for the amount of fission fragments backscattered from a given material. Since only qualitative explanations were given, the results were not suited for practical applications. By this work this situation has come to an end in the case of the backscattering of fission fragments from gold. The experimental set up allowed to control all the critical experimental conditions, viz the geometry of the set up, the source thickness and the energy discriminator setting. It consists of 8 Si (Au) surface barrier detectors, located on a circle with its center in the middle of the scattering plate. Hence it is possible to measure the angular distributions and the energy distributions at different angles of the backscattered fission fragments. The measurements were done at the HFR of the ILI in Grenoble after testing and improving the set up at the BR2 at Mol. The influence of the critical parameters mentioned on the experimental results was investigated for Au. These and also some other experiments done by other investigators were computer simulated in a Monte Carlo calculation based on the Lindhard-theory. These calculations have a much better underlying theory then the calculations done by Giittner et al., which were based on an ad hoc theory. Both theoretical and experimental results give a detailed description of the influence of the experimental conditions on the results. The wide diversity of values obtained earlier can be explained now quantitatively. Since the agreement between the experimental results and the theoretical

8 predictions is perfect it becomes possible to use the theory to calculate the backscattering in other experimental conditions. E.g. the extrapolation to a 27t-geometry yields a value of 5.12 % for the total amount of fission fragments backscattered from gold. \ f- In a series of measurements on Cu and Al the strong Z 2 -dependence of the backscattering process was illustrated. However the empirical rules for this dependence are strictly bound to the experimental set up used. Finally a few examples are given of the application of our results to correct some experimental data obtained with various experimental set ups.

9 SAMENVATTING In dit werk wordt de terugstrooiing bestudeerd van 23S U (n t >,» f ) " fragmenten aan Al, Cu en vooral aan Au. Deze gegevens zijn vereist voor het corrigeren van fissie-werkzame-doorsnede-metingen. Ook vanuit fundamenteel en vanuit theoretisch standpunt (als test van de Lindhard-theorie voor de interactie van geladen deeltjes met de materie) is dit interessant. Vroegere experimenten leverden wijd uiteen lopende waarden op voor de percentages teruggestrooide fragmenten aan een bepaald materiaal. Doordat hiervoor slechts kwalitatieve verklaringen konden gegeven worden, waren deze resultaten niet bruikbaar voor het doorvoeren van de vermelde correcties. In dit werk is aan deze toestand een einde gemaakt voor het geval van de terugstrooiing van fissiefragmenten aan Au. Er werd een experimentele opstelling opgebouwd waarin voor het eerst alle kritische experimentele omstandigheden, namelijk de geometrie van de opstelling, de dikte van de bron en de instelling van de energiediscriminatie, streng controleerbaar waren. De opstelling bestaat uit een aantal Si (Au)-oppervlakte-grenslaagdetectoren, opgesteld langs een gegradueerde kwartcirkel, gecentreerd op de strooiplaat, waardoor men de hoekdistributies en de energiedistributies bij de verschillende hoeken van de teruggestrooide fragmenten kan meten. De metingen werden na het uittesten van de apparatuur aan de BR2 te Mol, uitgevoerd aan de HFR van het ILL te Grenoble en de invloed van de vernoemde kritische parameters op de experimentele resultaten werd voor Au experimenteel volledig onderzocht. Deze en ook de door andere onderzoekers vroeger gedane experimenten aan Au werden aan de hand van Monte Carlo - berekeningen op basis van de Lindhard-theorie gesimuleerd op een IBM/168-computer. Deze berekeningen moeten aanzien worden als de eerste werkelijk gefundeerde theoretische benadering van het probleem aangezien de berekeningen van Giittner et al., slechts steunen op een ad hoc ontworpen theorie. Zowel theorie als experiment geven een gedetailleerd, overzichtelijk

10 14. beeld van de beslissende invloed van de experimentele omstandigheden op de bekomen resultaten. Hierdoor is het wijd uiteenlopen van de vroeger bekomen experimentele resultaten opgehelderd. \ ;; Doordat de overeenstemming tussen de theoretische predicties en de experimentele resultaten perfect is, vervalt de moeilijkheid dat de resultaten vanwege hun stricte gebondenheid aan één experimentele opstelling, niet kwantitatief bruikbaar zijn in andere omstandigheden. Vanwege de gebleken hoge betrouwbaarheid van de theorie kan men namelijk aannemen dat deze ook goede voorspellingen zal leveren voor andere experimentele omstandigheden. Zo levert deze extrapolatie bv. voor het totale percentage teruggestrooide fissiefragmenten aan Au in een 2rt-geometrie een waarde van 5.12%. Tenslotte werd in een aantal metingen aan Cu en Al de sterke Z 2 -afhankelijkheid van het terugstrooiingsproces geïllustreerd. Er wordt op gewezen dat empirische regels om het terugstrooiingsproces over de hele nuclidenkaart te beschrijven strict experiment - gebonden zijn en dus niet echt bruikbaar. Als besluit worden nog enkele praktische toepassingen van de door ons bekomen resultaten gegeven.

11 1 I; HOOFDSTUK I : Inleiding 1. Enkele aspecten van het 23S U(n..,f)-proces th' 2. Het belang van een goede kennis van de terugstrooiing van fissiefragmenten 3. De Lindhard-theorie voor de interactie van geladen deeltjes met de materie 4. Overzicht van vroeger gedane metingen en berekeningen over de terugstrooiing van fissiefragmenten 5. Besluit : Probleemstelling 15.

12 LIJST VAN DE FIGUREN BIJ HOOFDSTUK I Fig. I Post-neutron-massa-distributie van de reactie 235 U(n t,,f) (F1G7O) Fig. 2 Illustratie van de fijnstructuur in de pre-neutron-massa-distributies van 233 U(-), 235 U( ) en 239 Pu("-) (ThV64) Fig. 3 Pulshoogte-spectrum van de reactie 23S U(n th,f) (WaD75) Fig. 4 (Ei (O),A!)-distributie van de reactie 23S U(n th> f) (FrM63) Fig. 5 Universele ladingsdistributiecurve volgens (Wah62) bij Thermische neutronen Fig. 6 Universele ladingsdistributiecurve volgens (McM68) bij verschillende excitatie-energieën tot * 40 MeV Fig. 7 Illustratie van een aantal terugstrooiingseffecten bij een werkzame-doorsnede-meting Fig. 8 Werkzame doorsnede voor nucleaire botsingen volgens Lindhard (LNS63.2) Fig. 9 Vergelijking van de Lindhard-theorie met het experiment voor fissiefragmenten 16.

13 ]r " Fig. 1

14 4. Fig :, XX) E. /kanalen Fig. 3

15 5. 10 Fig. A 0.50 I Fig. 5

16 Fig, 6 6.

17 7. 2TT orocn nrid 27T pree»» nr(2) 'low gtometry"

18 1. Enkele aspecten van het 235 U(n.,f)-proces In deze paragraaf zullen enkele aspecten van het fissieproces worden besproken die nauw verband hebben met onze metingen. a. Inleiding Onder fissie verstaat men het splijten van de kern in twee of meer delen, waarvan er minstens twee vergelijkbare massa's hebben, de zogenaamde fissiefragmenten. Deze aanvankelijk sterk geëxciteerde fragmenten desexciteren via neutronen- en gamma-emissie waarna ze, wegens hun hoge neutronenexces, door p-emissie vervallen naar een stabiele eindtoestand. Bij de reactie 235 U(n,,f) worden gemiddeld ± neutronen (Bol77) van gemiddeld 1.99 ± 0.05 MeV (Ste77) uitgezonden en 6.51 ± 0.3 gammas (Ple72) met een totale energie van gemiddeld 6.43 ± 0.3 MeV (Ple72). Afhankelijk van het reactie-type spreekt men van spontane of geïnduceerde fissie, beiden kunnen nogmaals onderverdeeld worden in binaire en ternaire fissie. Onder geïnduceerde fissie verstaat men het splitsen van de kern na excitatie door het invangen van een deeltje (b.v. een neutron, een gamma, een proton, een a-deeltje, een electron, etc.; van deze reactietypes is de door neutronen geïnduceerde fissie veruit het meest bestudeerd). In het geval van spontane fissie splijt de kern, zonder voorafgaaadslijke excitatie, door tunneling in de grondtoestand door de fissiebarrière. Bij biaaire fissie splitst de kern in t*?ee ongeveer gelijke delen, bij ternaire fissie in drie delen. De meest waarschijnlijke vorm van ternaire fissie is deze waarbij de kern splitst in twee ongeveer gelijke fragmenten en een zogenaamd ternair a-deeltje. Dit is echter reeds een tamelijk zeldzaam proces (bij 235 U(n t,,f) gebeurt dit 1 maal op 615 ± 20 binaire fissies (WaD75). Splitsing in 3 fragmenten met ongeveer gelijke massa is nog veel zeldzamer (1 maal op 10 s a 10 6 binaire fissies bij 23S U(n t.,f) (Mug67)). Hogere orders van fissie (b.v. quaternaire fissie) zijn theoretisch ook mogelijk maar met steeds minder waarschijnlijkheid.

19 1 10. Een overzicht van de bestaande fissie-theorieën is te vinden in (Thi77) en (VaH73). Wij willen echter een aantal karakteristieken van het 235 U(n,,f)-proces waarop we in dit werk zullen steunen, fenomenologisch beschrijven. \ ^ b. Het begrip thermisch neutron Energie naam onderverdelingen ev traag < ev : koude ~ ev v 0.5 ev ev : thermisch (n t i,) : epitherroisch : resonantie > kev MeV MeV MeV intermediaire snelle hoge energii neutronen ultra hoge energie neutronen Tabel 1 In Tabel 1 staan een aantal benamingen die men neutronen geeft naargelang hun energie. De neutronen uit een thermische reactor volgen een Maxwell-Boltzmaon-verdeling voor de snelheden : M*- (- -J e-,w 2 /2KI ft met N = het totale aantal neutronen m = de massa van het neutron T = de temperatuur waarmee de neutronen in evenwicht zijn v = de snelheid van het neutron k = de constante van Boltzmann De gemiddelde energie 3/2 kt = 25 mev komt overeen met een snelheid van 2200 m/s of een temperatuur van 20 C.

20 25. IJ. c. Distributies van de fissie-fragmenten Bij het fissie-proces hebben de kinetische energie Ei, de massa Ai, de kernlading Zi en de ionlading qi van het fissiefragment geen vaste waarde, maar een distributie, waarbij deze grootheden dan nog allemaal gecorrelleerd zijn. De situatie wordt nog verder gecomplexeerd doordat deze grootheden na het splijten van de kern nog kunnen veranderen door neutronen-emissie (Ai en Ej ), p - emissie (Zi en qi) en inwendige conversie (qi). In verband met het veranderen van Ai door neutronenemissie spreekt men van pre-neutron- en post-neutron-massas. Voor de pre-neutron-massa zullen we in het vervolg Ai* noteren en Ai voor de post-neutron-massa. De volledige (Ei,Ai,Zi,qi)-distributie is nog voor geen enkele fissie-reactie g gekend. Wel zijn j een aantal ggecumuleerde distributies gekend : Aii '-distributies,, Ei i '-distributies, (Ai,Zi)- (O\ fit) (O) (jt) distributies, (Ei, Ai ')-distributies en (Ei* 1,Ai,qi)-distributies. a. De massa-distributies Een mooi overzicht van de experimentele kennis en de systematiek van de massa-distributies is gegeven in (Thi77) en (VaH73). We kunnen hier volstaan met een korte beschrijving van de post-neutron-massadistributie van 23S U(n.,f), zoals te zien in Fig. 1. Hierbij valt op dat de fissie asymmetrisch is, d.w.z. splitsing in 2 gelijke fragmenten met een massa van "> 118 a.m.u. komt practisch niet voor, wat zich op de figuur manifesteert in een vallei in dit gebied (de piek/vallei - verhouding is voor 23s U(n th,f) gelijk aan 620 (F1G70)). Als gevolg hiervan kan men spreken van een zwaar en een licht fragment. Het gemiddeld zwaar fragment na neutron-emissie heeft een massa van a.m.u. (Uni73), het gemiddeld licht fragment van 94.9 a.m.u. (Uni73). De pieken vertonen verder een fijnstructuur met een periode van 5 a.m.u. (Th64) (zie Fig. 2). 8. De '-di distributies De wet van behoud van impuls toegepast op het fissieproces leidt tot : E lh } A lh - E ll } A ll (1)

21 26. f 12. waarbij de indices 1 slaan op het lichte fragment en de indices h op het zware. De grootheden in (1) zijn allemaal pre-neutron-waarden. Oe post-neutroa-energieën worden gegeven door : (2) Als gevolg hiervan introduceert de asymmetrie van de Ai-distributie eveneens twee pieken in de Ei ( )-distributie, zoals te zien in Fig. 3 (WaD75). De gemiddelde energie van het zware fragment is 70.4 MeV, deze van het lichte fragment is MeV (Uni73) (Dit zijn pre-neutronwaarden). De pieken in Fig. 3 zijn in eerste benadering Gaussisch. De piek/vallei-verhouding wordt hier mede bepaald door de resolutie van de detectie-apparatuur en de dikte van de bron (WaD75). y. De i k,ai)-distributies (O) i Meer informatie dan met de Ei - of Ai-distributies afzonderlijk krijgt men met de (E, Ai)-distributie, welke voor de reactie 23S U(n.,f) weergegeven is in Fig. 4 (Fr M63) en die nu 2 "fissie-bergen" vertoont. 6. De,Ai,qi)-distributies Een eerste beschrijving van deze distributies voor 23s U(n..,f) is gemaakt in (Won 76).. De (Ai.Zi)-distributies Deze worden in de literatuur steeds weergegeven door de Zi-distributies bij verschillende Ai-waarden te geven. Een algemeen overzicht van de systematiek die hierbij aan het licht treedt kan men vinden in (Thi77) en (VaH73). Wij beperken ons hier tot het beschrijven van de post-neutrondistributies bij 23f U(n th,f). Bij een bepaalde post-neutron-massa Ai blijkt de kernlading Zj van het fiss:e-fragment een smalle Gauss-distributie te bezitten (Wah62) 1 exp[-(zi-z p (Ai)) 2 /2a z

22 13. met CT = 0.62 ± 0.06 (Wah62) en Z p 1 de meest waarschijnlijke lading. ïi Merkwaardig is hierbij vooral dat a ^ een universele constante blijkt te zijn, onafhankelijk van de splijtende kern en tot ~ 40 MeV ook onafhankelijk van de excitatie-energie zoals Fig. 5 en 6 illustreren. ((Wah62) en (McM68)). Voor 235 U(n t v,f) is Z door verscheidene auteurs getabelleerd ((Wah62), (Ami74)). Amiel en Feldstein ((Ami74), (Ami77), hebben aangetoond dat de Zi-distributie het best wordt weergegeven door op de Gauss-kromme van Wahl een protonenkoppelingseffect te superponeren van gemiddeld +25 % voor de even-zi-kernen en -25 % voor de oneven-zi-kernen. Een merkbaar schilleneffect treedt volgens hen enkel op voor 134 Te (Z=52,N=82). Tabellen van Z voor < andere kernen en/of andere excitatieenergieën vindt men nog in (Ume71). 2. Het belang van een goede kennis van de terugstrooiing van fissiefragmenten a. Voor de bepaling van fissie-werkzame-doorsneden Een voorbeeld van een zeer nauwkeurige bepaling van een fissie-werkzaraedoorsnede is deze van (Der73). Het gaat hier om de werkzame doorsnede van de reactie 235 U(n t.,f) waarbij n t > een thermisch neutron met een energie E t _ =25-3 mev voorstelt. Deze werkzame doorsnede bedraagt ± 2.6 barn. Een van de bijdragen tot de onzekerheid van 2.6 barn was de onvoldoende kennis van de terugstrooiing van fissiefragmenten. Ten zo nauwkeurig mogelijke waarde voor deze werkzame doorsnede is zeer belangrijk, in de eerste plaats omdat de thermische fissie-werkzame-doorsnede van 235 U gebruikt wordt als standaard. Metingen van bijvoorbeeld a( 23S U(n,f)) bij andere neutronen-energieën 27.

23 14. E zijn namelijk meestal slechts relatieve metingen. Hiermeer wordt bedoeld dat slechts o( 235 U(n,f)) ff( 23s U(n th,f)) / ff(u(n th, gemeten wordt. Het is dus uiterst belangrijk de referentiewaarde zo nauwkeurig mogelijk te kennen. Een nauwkeurige waarde voor or( 235 U(n.,,f)) is ook belangrijk vanuit een zuiver financieel standpunt gezien. Ter illustratie hiervan moge Tabel 2 dienen, ontleend aan (Bec77). Deze tabel geeft de veranderingen in de brandstofcycluskosten per lading van kg U voor een licht-water-vermogen-reactor bij 1 % stijging van de fissie werkzame doorsneden. Om een reactor zo economisch mogelijk te gebruiken is een goede kennis van de fissie werkzame doorsneden dus belangrijk. Splijtbare kern Snelle neutronen (>5530 ev) Resonantie neutronen (1.8 ev-5530 ev) Thermische neutronen (< 1.8 ev) ü 235 ü $ 4,716 (. 017) - $ 4,784 - $ 24,181 (-.085) 0 - $ 100,910 (-.373) 0 ü 238 (-.018) - $ 91,999 (0.) 0 (0.) 0 Pu 239 Pu 240 Pu 241 Pu 242 (-.340) - $ 4,785 (-.018) - $ 1,008 (-.004) - $ 1,126 (-.004) - $ 140 (-.001) (0.) - $ 28,108 (-.104) - $ 25 (.000) - $ 10,583 (-.039) 0 (0.) (0.) - $ 236,277 (-.874) 0 (0.) - $ 41,665 (-.154) 0 (0.) Tabel 2 28.

24 15. De interpretatie van f.ssie-werkzame-doorsnede-metingen in het algemeen wordt door verstrooiingseffecten bemoeilijkt op verscheidene manieren. Principieel zal men bij een fissie-werkzame-doorsnede-meting terwille van de efficiëntie metingen doen in een zo hoog mogelijke geometrie. Laat ons om de gedachten te vestigen en de moeilijkheden te schetsen uitgaan van een 2n-geometrie. Er zijn dan verscheidene effecten waarvoor men correcties zou moeten kunnen uitvoeren. Het i r mogelijk dat een fragment (zie Fig. 7), uitgestuurd buiten de ruimtehoek 2rt teruggestrooid wordt door de backing binnen de ruimtehoek 2rt en aldus toch gedetecteerd wordt. Dit leidt tot een overschatten van de fissie-werkzame-doorsnede. Ook is het denkbaar dat een fragment, uitgestuurd binnen de ruimtehoek 2n, maat onder een zeer kleine hoek ("grazing angle") t.o.v. het oppervlak van de bron, zo veel energie verliest binnen de bron dat de resterende gedetecteerde energie beneden de discriminator-setting voor ruis etc. valt. Het fragment wordt dan niet gedetecteerd. Dit kan dan aanleiding geven tot een onderschatten van de fissie-werkzame-doorsnede (zie Fig. 7). Verder zijn er nog tal van neveneffecten die de interpretatie van de werkzame-doorsnede-meting bemoeilijken, b.v. verstrooiing aan de wanden van de fissiekamer, verstrooiing aan de detectorvensters, enz.. Bij het meten van grote werkzame doorsneden is dit alles minder ernstig omdat de terugstrooiing vooral onder kleine hoeken t.o.v. het oppervlak gebeurt en men zich bij dergelijke metingen kan beperken tot een "low geometry" (zie Fig. 7). Toch blijft een zo hoog mogelijke geometrie van het allerhoogste belang voor vele werkzame doorsnede metingen. Teneinde nu correcties uit te kunnen voeren voor de hierboven beschreven storende effecten is een goede kennis van het terugstrooiingsproces noodzakelijk. b. Voor ü- metingen Het gemiddeld aantal neutronen per fissie uitgezonden (u) is een belangrijk parameter voor kriticaliteitsberekeningen van een reactor. In het geval van spontane fissie kan men ü experimenteel bepalen door 29.

25 16. het meten van de absolute fissietelsnelheid en van de absolute neutrontelsnelheid van een zelfde bron (zie b.v. (Boz77) voor het geval van 252 Cf). De nauwkeurigheid op het eindresultaat voor ü wordt hier mede beperkt door een onvoldoende kennis van de terugstrooiing van fissiefragmenten. c. Voor hoekdistributiemetingen van fissiefragmenten Tengevolge van de terugstrooiing van fissiefragmenten door de backing krijgt men afwijkingen bij het meten van hoekdistributies van fissiefragmenten. Deze laten zich onderkennen doordat de waargenomen hoekdistributies tot op zekere hoogte blijken af te hangen van de oriëntatie van de fissie-bron t.o.v. de bundel van de deeltjes waarmee men de fissie induceert (zie (CoH58)). Men wordt hierdoor verplicht eenzelfde meting verscheidene malen te herhalen met een andere oriëntatie van de bron. d. Als een test van de Lindhard-theorie voor de interactie van geladen deeltjes met de materie Vanuit theoretisch standpunt is de terugstrooiing van fissiefragmenten een veelvuldig verstrooiingsproces, te situeren binnen het kader van de interactie van geladen deeltjes met de materie. ' Een algemeen overzicht van de theorie hiervan werd gegeven door Bohr (Boh48). Een meer verfijnde theorie, die op dit proces van toepassing is, werd uitgewerkt door lindhard et al. ((LNS63,2), (LNS63.3) (LNS61)). Een vergelijking van experimentele resultaten over de terugstrooiing van fissiefragmenten met een theoretische berekening ervan op basis van het Lindhard-model vormt aldus een test van deze theorie, die we in de volgende paragraaf zullen beschrijven. 3. De Lindhard-theorie voor de interactie van geladen deeltjes met de materie Inleiding Volgens de Lindhard-tneorie (afgekort de LNS-theorie) ((LNS 63,2), (LNS 63,3), (LNS 61)) mag men het terugstrooiingsproces scheiden in twee 30.

26 17. delen, nl. Coulomb-verstrooiing aan de atomaire electronen (dit veroorzaakt energie-verlies) en Coulombverstrooiing aan de atoomkernen van het verstrooiend materiaal (dit veroorzaakt zowel hoekafwijkingen als energieverlies voor het fissiefragment). a. De Coulomb-verstrooiing aan de atoomkernen Dit is typisch een strooiing aan een afgeschermde Coulomb potentiaal van de kern. LNS geven op basis van een Thomas-Fermi-statistische behandeling hiervoor de formule V(r) = ZiZ 2 e 2 4rt o r (in M.K.S.-eenheden) met : Z 2 <)> 0 = het aantal protonen van het invallende deeltje = het aantal protonen van het aangebotste deeltje = de Fermi-functie = a ^ 3 2/3 ~ l/2 met a 0 = Bohr-radius = 5.29X10* 11 m Zj* = het aantal electronen van het invallende deeltje Z 2 * = het aantal electronen van het aangebotste deeltje s o = de diëlectriciteitsconstante van het vacuum = 8.854x10 12 F/m r = de afstand tussen de 2 deeltjes Bohr (zie (Boh48)) gaf een gelijkaardige formule met exp(-r/ag), (a g = a /0.8853)i.p.v. ^(r/a^g). De exponentiële gaat echter te snel naar o als r *». LNS introduceren verder P = <?NA 2 4na TN<, LNS 2 (Ai + A 2 ) 2 Ai not (1) El a LNS Az 4ne o e s Z x Z 2 e 2 A 2 ) (2)

27 18. met : «= een weglengte afgelegd door het invallende deeltje N = het aantal doelwit-atomen per m 3 A2 = het atoommassagetal van de doelwit-atomen Ai = het atoommassagetal van het invallende deeltje Ej = de energie in het lab-systeem van het invallende deeltje e = de lading van het electron als dimensieloze maten van energie en weglengte. Typische waarden voor deze parameters kan men vinden in Tabel 1 hoofdstuk 4. Een meer practische gedaante van (2) die eruit afgeleid kan worden is : = + Z 2 * 2/3 ) l/2, met Y = Ai/A 2 Op basis van de potentiaal V berekenden LNS een universele werkzame doorsnede da = W 2t3/2 met : t 1 2 = sin 6, 6 = de cms-strooihoek 2 f een getabelleerde functie (zie Fig. 8) ((LNS63.3), (LNS63.2)) Winterborn et al. (zie (Win70)) zijn er in geslaagd binnen de nauwkeurigheid van de Thomas-Fermi-benadering de getabelleerde functie analytisch te fitten door : f(t l/2 ) = \ t l/e [1 + (2\t 2/3 ) 2/3 P /2, met \ = Dit leidt tot : a T 2 coss/2 A ( sin 9/2) l/a [l+(2\(e sin e/2)* /3 ) 2/3 ]' 3/2 "LNS 4 sin 2 e/2 d6d4]> In de limiet e *» geeft dit de Rutherford-werkzame-doorsnede : nb 2 cos9/2 ) = ded< ) 8 sin 3 6/2

28 19. daar b = 2 ZiZ 2 e 2 (A!+A 2 ) 47ie 0, v = snelheid van het invallende deeltje b. Coulomb-verstrooiing aan de atomaire electronen Volgens LNS wordt het energie-verlies hierbij gegeven door l/2 met : Z x k Ir - = S 2 / Z 2/3 3 3 / 4 2 ) Z 2 l/z (Ai + A 2 ) 3 / s, 4 e c. De LNS-theorie en het experiment Een gedeeltelijke vergelijking van de LNS-theorie met het experiment wordt reeds gegeven in (LNS63,2) Figuur 9 toont duidelijk de goede overeenstemming van deze theorie met het experiment bij fissiefragmenten. Bij de vergelijking van de LNS-theorie met andere experimentele resultaten moet men er rekening mee houden dat de LNS-theorie slechts geldig is binnen bepaalde grenzen : 1 e» 0.15 Ei< MaV > < At Zi > 10 Z 2 > 10.4/3 def (HeV) (zie (LNS63,2), (zie (StW74)) (zie (LNS63,2)) (zie (LNS63,2)) (StW72))

29 Overzicht van vroeger gedane metingen en berekeningen over de terugstrooiing van fissiefragmenten Men kan in de gedane metingen twee soorten onderscheiden nl. met een isotrope flux van fissiefragmenten die teruggestrooid wordt en met een gecollimeerde bundel van fissiefragmenten. a. Isotrope flux-experimenten Een eerste schatting voor een percentage terugstrooiing van fissiefragmenten vindt men in (A1G60). De bedoeling van hun experimenten was het bepalen van 23S U(n.,f)-fragment-ranges met behulp van de catcherfoiltechniek. Hierbij werd een dun 235 U-laagje gesandwiched tussen een Au-en een Al-folie. In de Al-folie vindt men dan een teveel aan fissiefragmenten dat men kan toeschrijven aan de terugstrooiing van fissiefragmenten van het Au in het Al. Ze vinden voor dit effect 3.0 ± 0.6 %. (EnW64) hebben de terugstrooiing van 235 U(n,,f)-fragmenten onderzocht met behulp van solid state track detectoren. Ze gebruikten films van polycarbonaathars met een detectiedrempel van 6 MeV. In hun isotrope flux-experimenten onderzochten zij de terugstrooiing van fissiefragmenten aan verscheidene materialen : C, Al, Fe, Ag en Pt. De teruggestrooide percentages werden gemeten alsook de hoekdistributies van de teruggestrooide fragmenten. Qua opvatting was de opstelling van deze experimenten ongeveer dezelfde als de onze, met als belangrijkste verschil dat zij solid scate track detectoren gebruikten. Hierdoor kunnen zij niet de energiedistributies (bij de verschillende hoeken) van de teruggestrooide fragmenten meten, wat in onze opstelling wel mogelijk is door het gebruik van Si(Au)-oppervlakte-grenslaag - detectoren. Hun resultaten zijn samengevat in Tabel 3 en kunnen met uitzondering voor C, voorgesteld worden door s met = Z 2 4 ' 3 : f = het percentage teruggestrooide fragmenten s Z2 = de kernlading van het terugstrooiend materiaal.

Quantum Chemie II 2e/3e jaar

Quantum Chemie II 2e/3e jaar Quantum Chemie II e/3e jaar Universiteit Utrecht Faculteit Bèta Wetenschappen Departement Scheikunde Vakgroep Theoretische Chemie 008 Het college Quantumchemie wordt met wisselende omvang en naam, al sinds

Nadere informatie

Herkansing tentamen: Kernenergie voor natuurkundigen

Herkansing tentamen: Kernenergie voor natuurkundigen Herkansing tentamen: Kernenergie voor natuurkundigen Docenten: J. F. J. van den Brand en R. Aaij Telefoon: 0620 539 484 Datum: 8 juli 2013 Zaal: WN-KC137 Tijd: 12:00-14:45 uur Maak elke opgave op een apart

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35972 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Wang, Qiang Title: Photon detection at subwavelength scales Issue Date: 2015-10-27

Nadere informatie

Theory DutchBE (Belgium) De grote hadronen botsingsmachine (LHC) (10 punten)

Theory DutchBE (Belgium) De grote hadronen botsingsmachine (LHC) (10 punten) Q3-1 De grote hadronen botsingsmachine (LHC) (10 punten) Lees eerst de algemene instructies in de aparte envelop alvorens te starten met deze vraag. In deze opdracht wordt de fysica van de deeltjesversneller

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20843 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Schramm, Sebastian Markus Title: Imaging with aberration-corrected low energy

Nadere informatie

Gamma en neutron afscherming. Jan Leen Kloosterman Interfacultair Reactor Instituut Technische Universiteit Delft

Gamma en neutron afscherming. Jan Leen Kloosterman Interfacultair Reactor Instituut Technische Universiteit Delft Gamma en neutron afscherming Jan Leen Kloosterman Interfacultair Reactor Instituut Technische Universiteit Delft Verschillen gamma s-neutronen Gamma s hebben interactie met atoomschil Foto-elektrisch effect

Nadere informatie

samenvatting interactie ioniserende straling materie

samenvatting interactie ioniserende straling materie samenvatting interactie ioniserende straling materie Sytze Brandenburg sb/radsaf2005/1 ioniserende straling geladen deeltjes α-deeltjes electronen en positronen electromagnetische straling Röntgenstaling

Nadere informatie

Samenvattitrg. De BBS

Samenvattitrg. De BBS Samenvattitrg Dit proefschrift bestaat uit twee delen. Het eerste deel, bestaande uit de hoofdstukken 3 tot en met 5, behandelt de diverse rnetingen die aan de Big-Bite Spectrometer (BBS) op het KVI zijn

Nadere informatie

The Color of X-rays. Spectral Computed Tomography Using Energy Sensitive Pixel Detectors E.J. Schioppa

The Color of X-rays. Spectral Computed Tomography Using Energy Sensitive Pixel Detectors E.J. Schioppa The Color of X-rays. Spectral Computed Tomography Using Energy Sensitive Pixel Detectors E.J. Schioppa Samenvatting Het netvlies van het oog is niet gevoelig voor deze straling: het oog dat vlak voor het

Nadere informatie

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE. Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE. Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010 FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010 Voeg aan het antwoord van een opgave altijd het bewijs, de berekening of de argumentatie toe. Als je een onderdeel

Nadere informatie

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE Tentamen Analyse 6 januari 203, duur 3 uur. Voeg aan het antwoord van een opgave altijd het bewijs, de berekening of de argumentatie toe. Als je een onderdeel

Nadere informatie

PROJECT 1: Kinematics of a four-bar mechanism

PROJECT 1: Kinematics of a four-bar mechanism KINEMATICA EN DYNAMICA VAN MECHANISMEN PROJECT 1: Kinematics of a four-bar mechanism Lien De Dijn en Celine Carbonez 3 e bachelor in de Ingenieurswetenschappen: Werktuigkunde-Elektrotechniek Prof. Dr.

Nadere informatie

7 College 01/12: Electrische velden, Wet van Gauss

7 College 01/12: Electrische velden, Wet van Gauss 7 College 01/12: Electrische velden, Wet van Gauss Berekening van electrische flux Alleen de component van het veld loodrecht op het oppervlak draagt bij aan de netto flux. We definieren de electrische

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica. Examination 2DL04 Friday 16 november 2007, hours.

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica. Examination 2DL04 Friday 16 november 2007, hours. TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica Examination 2DL04 Friday 16 november 2007, 14.00-17.00 hours. De uitwerkingen van de opgaven dienen duidelijk geformuleerd en overzichtelijk

Nadere informatie

GridPix: Development and Characterisation of a Gaseous Tracking Detector W.J.C. Koppert

GridPix: Development and Characterisation of a Gaseous Tracking Detector W.J.C. Koppert GridPix: Development and Characterisation of a Gaseous Tracking Detector W.J.C. Koppert Samenvatting Deeltjes Detectie in Hoge Energie Fysica De positie waar de botsing heeft plaatsgevonden in een versneller

Nadere informatie

nieuw deeltje deeltje 1 deeltje 2 deeltje 2 tijd

nieuw deeltje deeltje 1 deeltje 2 deeltje 2 tijd Samenvatting Inleiding De kern Een atoom bestaat uit een kern en aan de kern gebonden elektronen, die om de kern cirkelen. Dat de elektronen aan de kern gebonden zijn, komt doordat er een kracht werkt

Nadere informatie

Wisselwerking. van ioniserende straling met materie

Wisselwerking. van ioniserende straling met materie Wisselwerking van ioniserende straling met materie Wisselwerkingsprocessen Energie afgifte en structuurverandering in ontvangende materie Aard van wisselwerking bepaalt het juiste afschermingsmateriaal

Nadere informatie

Classification of triangles

Classification of triangles Classification of triangles A triangle is a geometrical shape that is formed when 3 non-collinear points are joined. The joining line segments are the sides of the triangle. The angles in between the sides

Nadere informatie

Hoofdstuk 5 Straling. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal

Hoofdstuk 5 Straling. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal Hoofdstuk 5 Straling Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 5.1 Straling en bronnen Eigenschappen van straling RA α γ β 1) Beweegt langs rechte lijnen vanuit een bron. ) Zwakker als ze verder

Nadere informatie

Vraagstuk 1 (10 eenheden) In het algemeen zal een ferro-magnetisch lichaam zich opsplitsen in een aantal magnetische domeinen.

Vraagstuk 1 (10 eenheden) In het algemeen zal een ferro-magnetisch lichaam zich opsplitsen in een aantal magnetische domeinen. Tentamen vragen DEEL B Materiaalkunde dec. 1999 Vraagstuk 1 (10 eenheden) In het algemeen zal een ferro-magnetisch lichaam zich opsplitsen in een aantal magnetische domeinen. a). Wanneer treedt deze toestand

Nadere informatie

Langere vraag over de theorie

Langere vraag over de theorie Langere vraag over de theorie a) Bereken de potentiaal van een uniform geladen ring met straal R voor een punt dat gelegen is op een afstand x van het centrum van de ring op de as loodrecht op het vlak

Nadere informatie

Compton-effect. Peter van Zwol Sietze van Buuren Assistent: Heinrich Wörtche 16 oktober Samenvatting

Compton-effect. Peter van Zwol Sietze van Buuren Assistent: Heinrich Wörtche 16 oktober Samenvatting Compton-effect Peter van Zwol Sietze van Buuren Assistent: Heinrich Wörtche 6 oktober 23 Samenvatting Onder verschillende hoeken zijn energiespectra van fotonen, die door een vrij elektron zijn verstrooid,

Nadere informatie

Matthias Van Wonterghem, Pieter Vanhulsel Aluminium en hoge snelheid, een mooie toekomst?

Matthias Van Wonterghem, Pieter Vanhulsel Aluminium en hoge snelheid, een mooie toekomst? Matthias Van Wonterghem, Pieter Vanhulsel Aluminium en hoge snelheid, een mooie toekomst? Milieu is een hot topic. En terecht. Het is nu dat er moet gediscussieerd worden om onze huidige levenskwaliteit

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen Stralingsfysica (3D100) d.d. 9 januari 2008 van 9:00 12:00 uur

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen Stralingsfysica (3D100) d.d. 9 januari 2008 van 9:00 12:00 uur TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Tentamen Stralingsfysica (3D d.d. 9 januari 8 van 9: : uur Vul de presentiekaart in blokletters in en onderteken deze. Gebruik van boek, aantekeningen of notebook is niet

Nadere informatie

wiskunde B pilot vwo 2017-II

wiskunde B pilot vwo 2017-II wiskunde B pilot vwo 017-II Formules Goniometrie sin( tu) sin( t)cos( u) cos( t)sin( u) sin( tu) sin( t)cos( u) cos( t)sin( u) cos( tu) cos( t)cos( u) sin( t)sin( u) cos( tu) cos( t)cos( u) sin( t)sin(

Nadere informatie

SAMENSTELLEN EN ONTBINDEN VAN SNIJDENDE KRACHTEN

SAMENSTELLEN EN ONTBINDEN VAN SNIJDENDE KRACHTEN II - 1 HOODSTUK SAMENSTELLEN EN ONTBINDEN VAN SNIJDENDE KRACHTEN Snijdende (of samenlopende) krachten zijn krachten waarvan de werklijnen door één punt gaan..1. Resultante van twee snijdende krachten Het

Nadere informatie

Proefopstelling Tekening van je opstelling en beschrijving van de uitvoering van de proef.

Proefopstelling Tekening van je opstelling en beschrijving van de uitvoering van de proef. Practicum 1: Meetonzekerheid in slingertijd Practicum uitgevoerd door: R.H.M. Willems Hoe nauwkeurig is een meting? Onderzoeksvragen Hoe groot is de slingertijd van een 70 cm lange slinger? Waardoor wordt

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen Stralingsfysica (3D100) d.d. 16 november 2004 van 14:00 17:00 uur

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen Stralingsfysica (3D100) d.d. 16 november 2004 van 14:00 17:00 uur TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Tentamen Stralingsfysica (3D) d.d. 6 november 4 van 4: 7: uur Vul de presentiekaart in blokletters in en onderteken deze. Gebruik van boek, aantekeningen of notebook is

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen OGO Fysisch Experimenteren voor minor AP (3MN10) Tentamen Inleiding Experimentele Fysica (3AA10)

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen OGO Fysisch Experimenteren voor minor AP (3MN10) Tentamen Inleiding Experimentele Fysica (3AA10) TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Tentamen OGO Fysisch Experimenteren voor minor AP (3MN10) Tentamen Inleiding Experimentele Fysica (3AA10) d.d. 30 oktober 2009 van 9:00 12:00 uur Vul de presentiekaart

Nadere informatie

Uitdijing van het heelal

Uitdijing van het heelal Uitdijing van het heelal Zijn we centrum van de expansie? Nee Alles beweegt weg van al de rest: Alle afstanden worden groter met zelfde factor a(t) a 4 2 4a 2a H Uitdijing van het heelal (da/dt) 2 0 a(t)

Nadere informatie

RADIOACTIEF VERVAL. Vervalsnelheid

RADIOACTIEF VERVAL. Vervalsnelheid /stralingsbeschermingsdienst 8385-I dictaat september 2000 RADIOACTIEF VERVAL Voor een beperkt aantal van nature voorkomende kernsoorten en voor de meeste kunstmatig gevormde nucliden wijkt de neutron/proton

Nadere informatie

Uit: Niks relatief. Vincent Icke Contact, 2005

Uit: Niks relatief. Vincent Icke Contact, 2005 Uit: Niks relatief Vincent Icke Contact, 2005 Dé formule Snappiknie kanniknie Waarschijnlijk is E = mc 2 de beroemdste formule aller tijden, tenminste als je afgaat op de meerderheid van stemmen. De formule

Nadere informatie

Uitwerking Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 1. 1 Het Zonnestelsel en de Zon. 1.1 Het Barycentrum van het Zonnestelsel

Uitwerking Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 1. 1 Het Zonnestelsel en de Zon. 1.1 Het Barycentrum van het Zonnestelsel Uitwerking Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 1 1 Het Zonnestelsel en de Zon 1.1 Het Barycentrum van het Zonnestelsel Door haar grote massa domineert de Zon het Zonnestelsel. Echter, de planeten hebben een

Nadere informatie

AAN DE SLAG Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1)

AAN DE SLAG Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1) Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1) Is de arbeid die moet verricht worden op een voorwerp om dat voorwerp over een afstand h omhoog te brengen, afhankelijk van de gevolgde weg? Kies een van

Nadere informatie

Phydrostatisch = gh (6)

Phydrostatisch = gh (6) Proefopstellingen: Bernoulli-opstelling De Bernoulli-vergelijking (2) kan goed worden bestudeerd met een opstelling zoals in figuur 4. In de figuur staat de luchtdruk aangegeven met P0. Uiterst links staat

Nadere informatie

Langere vraag over de theorie

Langere vraag over de theorie Naam (in drukletters): Studentennummer: Langere vraag over de theorie (a) Bereken de elektrische potentiaal voor een uniform geladen ring en dit voor een punt dat ligt op de as die loodrecht staat op de

Nadere informatie

wisselwerking ioniserende straling met materie

wisselwerking ioniserende straling met materie wisselwerking ioniserende straling met materie Sytze Brandenburg sb/radsaf4_mz2006/1 wat is ioniserende straling wat zijn de bronnen van ioniserende straling hoe verloopt de wisselwerking tussen ioniserende

Nadere informatie

Geleid herontdekken van de golffunctie

Geleid herontdekken van de golffunctie Geleid herontdekken van de golffunctie Nascholingscursus Quantumwereld Lodewijk Koopman lkoopman@dds.nl januari-maart 2013 1 Dubbel-spleet experiment Er wordt wel eens gezegd dat elektronen interfereren.

Nadere informatie

1. Langere vraag over de theorie

1. Langere vraag over de theorie 1. Langere vraag over de theorie a) Bereken, vertrekkend van de definitie van capaciteit, de capaciteit van een condensator die bestaat uit twee evenwijdige vlakke platen waarbij de afstand tussen de platen

Nadere informatie

Tentamen: Energie, duurzaamheid en de rol van kernenergie

Tentamen: Energie, duurzaamheid en de rol van kernenergie Tentamen: Energie, duurzaamheid en de rol van kernenergie Docenten: J. F. J. van den Brand en J. de Vries Telefoon: 0620 539 484 Datum: 27 mei 2014 Zaal: WN-M143 Tijd: 08:45-11.30 uur Maak elke opgave

Nadere informatie

Foutenberekeningen Allround-laboranten

Foutenberekeningen Allround-laboranten Allround-laboranten Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE... 2 LEERDOELEN :... 3 1. INLEIDING.... 4 2. DE ABSOLUTE FOUT... 5 3. DE KOW-METHODE... 6 4. DE RELATIEVE FOUT... 6 5. GROOTHEDEN VERMENIGVULDIGEN EN DELEN....

Nadere informatie

Elementaire Deeltjesfysica

Elementaire Deeltjesfysica Elementaire Deeltjesfysica FEW Cursus Jo van den Brand 24 November, 2008 Structuur der Materie Inhoud Inleiding Deeltjes Interacties Relativistische kinematica Lorentz transformaties Viervectoren Energie

Nadere informatie

Werkblad 2.2: Doppelspalt Simulatie voor Fysische Optica en voor Quantum Verschijnselen 1

Werkblad 2.2: Doppelspalt Simulatie voor Fysische Optica en voor Quantum Verschijnselen 1 Werkblad 2.2: Doppelspalt Simulatie voor Fysische Optica en voor Quantum Verschijnselen 1 Vandaag doe je: I. De simulatie van quantum golven/deeltjes op http://phet.colorado.edu (geen gedetailleerde instructies,

Nadere informatie

L i mb u r g s e L a n d m a r k s

L i mb u r g s e L a n d m a r k s L i mb u r g s e L a n d m a r k s P r o g r a m m a I n v e s t e r e n i n S t ed e n e n D o r p e n, l i j n 2 ; D e L i m b u r g s e I d e n t i t e i t v e r s i e 1. 0 D o c u m e n t h i s t o

Nadere informatie

Meten en experimenteren

Meten en experimenteren Meten en experimenteren Statistische verwerking van gegevens Een korte inleiding 3 oktober 006 Deel I Toevallige veranderlijken Steekproef Beschrijving van gegevens Histogram Gemiddelde en standaarddeviatie

Nadere informatie

Moleculaire Dynamica en Monte Carlo Simulaties Case Study 17 Solid-Liquid Equilibrium of Hard Spheres. Joost van Bruggen 0123226 6 juli 2004

Moleculaire Dynamica en Monte Carlo Simulaties Case Study 17 Solid-Liquid Equilibrium of Hard Spheres. Joost van Bruggen 0123226 6 juli 2004 Moleculaire Dynamica en Monte Carlo Simulaties Case Study 17 Solid-Liquid Equilibrium of Hard Spheres Joost van Bruggen 0123226 6 juli 2004 1 Inhoudsopgave 1 Thermaliseren 2 2 Waarde van λ max 2 3 Integreren

Nadere informatie

Examen VWO. wiskunde B (pilot) tijdvak 2 woensdag 21 juni uur

Examen VWO. wiskunde B (pilot) tijdvak 2 woensdag 21 juni uur Eamen VW 017 tijdvak woensdag 1 juni 13.30-16.30 uur wiskunde B (pilot) Dit eamen bestaat uit 17 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 74 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met

Nadere informatie

Coaxial Plasmonic Metamaterials for Visible Light M.A. van de Haar

Coaxial Plasmonic Metamaterials for Visible Light M.A. van de Haar Coaxial Plasmonic Metamaterials for Visible Light M.A. van de Haar Samenvatting Optische metamaterialen zijn kunstmatige materialen opgebouwd uit elementen die typisch kleiner zijn dan de golflengte van

Nadere informatie

Hoofdstuk 5 Straling. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal

Hoofdstuk 5 Straling. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal Hoofdstuk 5 Straling Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 5.1 Straling en bronnen Eigenschappen van straling RA α γ β 1) Beweegt langs rechte lijnen vanuit een bron. 2) Zwakker als ze verder

Nadere informatie

vwo: Het maken van een natuurkunde-verslag vs 21062011

vwo: Het maken van een natuurkunde-verslag vs 21062011 Het maken van een verslag voor natuurkunde, vwo versie Deze tekst vind je op www.agtijmensen.nl: Een voorbeeld van een verslag Daar vind je ook een po of pws verslag dat wat uitgebreider is. Gebruik volledige

Nadere informatie

(a) Noem twee eigenschappen die quarks en leptonen met elkaar gemeen hebben.

(a) Noem twee eigenschappen die quarks en leptonen met elkaar gemeen hebben. Uitwerkingen HiSPARC Elementaire deeltjes C.G.N. van Veen 1 Hadronen Opdracht 1: Elementaire deeltjes worden onderverdeeld in quarks en leptonen. (a) Noem twee eigenschappen die quarks en leptonen met

Nadere informatie

Eindronde Natuurkunde Olympiade 2015 theorietoets deel 1

Eindronde Natuurkunde Olympiade 2015 theorietoets deel 1 Eindronde Natuurkunde Olympiade 2015 theorietoets deel 1 Opgave 1 Botsend blokje (5p) Een blok met een massa van 10 kg glijdt over een glad oppervlak. Hoek D botst tegen een klein vastzittend blokje S

Nadere informatie

De Large Hadron Collider 2.0. Wouter Verkerke (NIKHEF)

De Large Hadron Collider 2.0. Wouter Verkerke (NIKHEF) De Large Hadron Collider 2.0 Wouter Verkerke (NIKHEF) 11 2 De Large Hadron Collider LHCb ATLAS CMS Eén versneller vier experimenten! Concept studie gestart in 1984! Eerste botsingen 25 jaar later in 2009!!

Nadere informatie

Fietsenstalling. Eigenschappen voor Polycarbonaat. Maximale gebruikstemperatuur. Lineaire uitzettingscoëfficiënt. Brandgedrag

Fietsenstalling. Eigenschappen voor Polycarbonaat. Maximale gebruikstemperatuur. Lineaire uitzettingscoëfficiënt. Brandgedrag Fietsenstalling De lasafdeling krijgt een bestelling voor 10 fietsenstallingen. Er moet heel wat gerekend en beslist worden om een prijsofferte te kunnen maken en om het materiaal te kunnen bestellen.

Nadere informatie

NATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE. Eindronde practicumtoets A. 5 juni beschikbare tijd: 2 uur (per toets A of B)

NATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE. Eindronde practicumtoets A. 5 juni beschikbare tijd: 2 uur (per toets A of B) NATONALE NATUURKUNDE OLYMPADE Eindronde practicumtoets A 5 juni 00 beschikbare tijd: uur (per toets A of B) Bepaling van de grootte van het gat tussen de geleidingsband en de valentieband in een halfgeleider

Nadere informatie

wisselwerking ioniserende straling met materie

wisselwerking ioniserende straling met materie wisselwerking ioniserende straling met materie Sytze Brandenburg sb/radsaf2005/1 ioniserende straling geladen deeltjes electronen, positronen... α-deeltjes (kern van 4 He-atoom) atoomkernen/ionen van alle

Nadere informatie

Eindexamen natuurkunde vwo I

Eindexamen natuurkunde vwo I Eindexamen natuurkunde vwo 0 - I Beoordelingsmodel Opgave Zonnelamp maximumscore antwoord: doorzichtige koepel buis lamp toepassen van de spiegelwet (met een marge van ) tekenen van de tweemaal teruggekaatste

Nadere informatie

Non Diffuse Point Based Global Illumination

Non Diffuse Point Based Global Illumination Non Diffuse Point Based Global Illumination Karsten Daemen Thesis voorgedragen tot het behalen van de graad van Master of Science in de ingenieurswetenschappen: computerwetenschappen Promotor: Prof. dr.

Nadere informatie

EEN SIMULATIESTUDIE VAN DE SCHEDULE CONTROL INDEX

EEN SIMULATIESTUDIE VAN DE SCHEDULE CONTROL INDEX EEN SIMULATIESTUDIE VAN DE SCHEDULE CONTROL INDEX Universiteit Gent Faculteit economie en bedrijfskunde Student X Tussentijds Rapport Promotor: prof. dr. M. Vanhoucke Begeleider: Y Academiejaar 20XX-20XX

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen Stralingsfysica (3D100) d.d. 16 januari 2006 van 14:00 17:00 uur

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen Stralingsfysica (3D100) d.d. 16 januari 2006 van 14:00 17:00 uur TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Tentamen Stralingsfysica (3D d.d. 6 januari 6 van 4: 7: uur Vul de presentiekaart in blokletters in en onderteken deze. Gebruik van boek, aantekeningen of notebook is

Nadere informatie

Straling. Onderdeel van het college Kernenergie

Straling. Onderdeel van het college Kernenergie Straling Onderdeel van het college Kernenergie Tjeerd Ketel, 4 mei 2010 In 1946 ontworpen door Cyrill Orly van Berkeley (Radiation Lab) Nevelkamer met radioactiviteit, in dit geval geladen deeltjes vanuit

Nadere informatie

Na(3s) Na(3p) He(1s 2 )+hν(58 nm) + Na +

Na(3s) Na(3p) He(1s 2 )+hν(58 nm) + Na + In dit proefschrift worden experimenten beschreven waarbij ionen of atomen met een bepaalde snelheid op een ensemble van doelwitatomen worden gericht. Wanneer twee deeltjes elkaar voldoende genaderd hebben,

Nadere informatie

WINDENERGIE : STROMINGSLEER

WINDENERGIE : STROMINGSLEER INHOUD: Drag-kracht en lift-kracht Krachten op roterende wiek De pitch hoek en de angle of attack Krachtwerking De rotorefficiëntie C P Karakteristieken van een turbine Beschouwen we een HAWT (horizontal

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39638 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Pelt D.M. Title: Filter-based reconstruction methods for tomography Issue Date:

Nadere informatie

De Relatie Tussen de Gehanteerde Copingstijl en Pesten op het Werk. The Relation Between the Used Coping Style and Bullying at Work.

De Relatie Tussen de Gehanteerde Copingstijl en Pesten op het Werk. The Relation Between the Used Coping Style and Bullying at Work. De Relatie Tussen de Gehanteerde Copingstijl en Pesten op het Werk The Relation Between the Used Coping Style and Bullying at Work Merijn Daerden Studentnummer: 850225144 Werkstuk: Empirisch afstudeeronderzoek:

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen Stralingsfysica (3D100) d.d. 21 januari 2005 van 14:00 17:00 uur

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen Stralingsfysica (3D100) d.d. 21 januari 2005 van 14:00 17:00 uur TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Tentamen Stralingsfysica (3D) d.d. januari 5 van 4: 7: uur Vul de presentiekaart in blokletters in en onderteken deze. Gebruik van boek, aantekeningen of notebook is niet

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/31602 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Cuylle, Steven Hendrik Title: Hydrocarbons in interstellar ice analogues : UV-vis

Nadere informatie

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE Tentamen Bewijzen en Technieken 1 7 januari 211, duur 3 uur. Voeg aan het antwoord van een opgave altijd het bewijs, de berekening of de argumentatie toe.

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Stein F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, juni 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k S t e i

Nadere informatie

In Pursuit of Lepton Flavour Violation. A search for the τ -> μγγ decay with ATLAS at s = 8 TeV. I. Angelozzi

In Pursuit of Lepton Flavour Violation. A search for the τ -> μγγ decay with ATLAS at s = 8 TeV. I. Angelozzi In Pursuit of Lepton Flavour Violation. A search for the τ -> μγγ decay with ATLAS at s = 8 TeV. I. Angelozzi Samenvatting Wat zijn de fundamentele bouwstenen van het universum? Welke krachten bepalen

Nadere informatie

Natuurkunde Practicum II. Nuclear Magnetic Resonance

Natuurkunde Practicum II. Nuclear Magnetic Resonance Natuurkunde Practicum II Nuclear Magnetic Resonance Door: Jiri Tik Djiang Oen 5814685 September 2008 0 Samenvatting In dit verslag is te lezen hoe NMR werkt en hoe de relaxatietijden zich verhouden tot

Nadere informatie

1 Bellenvat. 1.1 Intorductie. 1.2 Impuls bepaling

1 Bellenvat. 1.1 Intorductie. 1.2 Impuls bepaling 1 Bellenvat 1.1 Intorductie In dit vraagstuk zullen we een analyse doen van een bellenvat foto die genomen is van een interactie van een π bundeldeeltje in een waterstof bellenvat. De bijgesloten foto

Nadere informatie

HOVO Het quantum universum donderdag 19 februari 2009 OPGAVEN WEEK 3 - Oplossingen

HOVO Het quantum universum donderdag 19 februari 2009 OPGAVEN WEEK 3 - Oplossingen HOVO Het quantum universum donderdag 9 februari 009 OPGAVEN WEEK 3 - Oplossingen Naam: Opgave : Ga uit van vergelijking 53) op bladzijde 34. Maak gebruik van een grove benadering waarbij we de afgeleide

Nadere informatie

Langere vraag over de theorie

Langere vraag over de theorie Langere vraag over de theorie (a) Potentiaal van een uniform geladen ring Totale lading Q uniform verdeeld over de ring met straal R: λ Q πr. Ook hier beperken we de berekening tot punten op de as loodrecht

Nadere informatie

Later heeft men ook nog een ongeladen deeltje met praktisch dezelfde massa als een proton ontdekt (1932). Dit deeltje heeft de naam neutron gekregen.

Later heeft men ook nog een ongeladen deeltje met praktisch dezelfde massa als een proton ontdekt (1932). Dit deeltje heeft de naam neutron gekregen. Atoombouw 1.1 onderwerpen: Elektrische structuur van de materie Atoommodel van Rutherford Elementaire deeltjes Massagetal en atoomnummer Ionen Lading Twee (met een metalen laagje bedekte) balletjes,, die

Nadere informatie

1 Wisselwerking en afscherming TS VRS-D/MR vj Mieke Blaauw

1 Wisselwerking en afscherming TS VRS-D/MR vj Mieke Blaauw 1 Wisselwerking en afscherming TS VRS-D/MR vj 2018 2 Wisselwerking en afscherming TS VRS-D/MR vj 2018 1-3 Atoombouw en verval 4,5 Wisselwerking van straling met materie en afscherming 6-9 Röntgentoestellen,

Nadere informatie

Samenvatting EEN MID INFRAROOD ELLIPSOMETER

Samenvatting EEN MID INFRAROOD ELLIPSOMETER SAMENVATTING In het begin van de vorige eeuw werd het fenomeen supergeleiding ontdekt. Als bepaalde materialen worden afgekoeld tot onder een kritische temperatuur geleiden ze stroom zonder weerstand.

Nadere informatie

TENTAMEN. Van Quantum tot Materie

TENTAMEN. Van Quantum tot Materie TENTMEN Van Quantum tot Materie Prof. Dr. C. Gooijer en Prof. Dr. R. Griessen Vrijdag 22 december 2006 12.00-14.45 Q105/ M143/ C121 Dit schriftelijk tentamen bestaat uit 5 opdrachten. Naast de titel van

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/36998 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/36998 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/36998 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dunnen, Angela den Title: Surface-structure dependencies in catalytic reactions

Nadere informatie

Ruimte, Ether, Lichtsnelheid en de Speciale Relativiteitstheorie. Een korte inleiding:

Ruimte, Ether, Lichtsnelheid en de Speciale Relativiteitstheorie. Een korte inleiding: 1 Ruimte, Ether, Lichtsnelheid en de Speciale Relativiteitstheorie. 23-09-2015 -------------------------------------------- ( j.eitjes@upcmail.nl) Een korte inleiding: Is Ruimte zoiets als Leegte, een

Nadere informatie

NATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE. Tweede ronde - theorie toets. 21 juni beschikbare tijd : 2 x 2 uur

NATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE. Tweede ronde - theorie toets. 21 juni beschikbare tijd : 2 x 2 uur NATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE Tweede ronde - theorie toets 21 juni 2000 beschikbare tijd : 2 x 2 uur 52 --- 12 de tweede ronde DEEL I 1. Eugenia. Onlangs is met een telescoop vanaf de Aarde de ongeveer

Nadere informatie

I.S.T.C. Intelligent Saving Temperature Controler

I.S.T.C. Intelligent Saving Temperature Controler MATEN & INFORMATIE I.S.T.C. Intelligent Saving Temperature Controler Deze unieke modulerende zender, als enige ter wereld, verlaagt het energieverbruik aanzienlijk. Het werkt in combinatie met de energy

Nadere informatie

QUANTUM FYSICA 1 3NB50. donderdag 28 oktober uur. Dit tentamen omvat 2 opgaven.

QUANTUM FYSICA 1 3NB50. donderdag 28 oktober uur. Dit tentamen omvat 2 opgaven. 1 QUANTUM FYSICA 1 3NB5 donderdag 8 oktober 1 14. 17. uur Dit tentamen omvat opgaven. Bij ieder onderdeel wordt aangegeven wat de maximale score is op een schaal van 1 punten. Het formuleblad voor dit

Nadere informatie

Eindexamen vwo natuurkunde pilot 2012 - I

Eindexamen vwo natuurkunde pilot 2012 - I Eindexamen vwo natuurkunde pilot 0 - I Opgave Lichtpracticum maximumscore De buis is aan beide kanten afgesloten om licht van buitenaf te voorkomen. maximumscore 4 De weerstanden verhouden zich als de

Nadere informatie

Eindexamen natuurkunde 1-2 vwo 2001-I

Eindexamen natuurkunde 1-2 vwo 2001-I Eindexamen natuurkunde -2 vwo 200-I 4 Antwoordmodel Opgave Armbrusterium antwoord: 70 207 277 Zn + Pb 30 82 2 Ab notatie nieuwe isotoop keuze voor de 70 Zn-isotoop aantal nucleonen links en rechts kloppend

Nadere informatie

AÏerinzagelegging 7906634

AÏerinzagelegging 7906634 Octrooiraad AÏerinzagelegging 7906634 Nederland @ NL ^ fj) @ @ Inrichting voor het bepalen van lokale absorptieverschillen in een objekt. Int.CI 3.: A61B6/02. Aanvrager: N.V. Philips' Gloeilampenfabrieken

Nadere informatie

Verschillende normen voor de bepaling van het rendement van een inductiemachine

Verschillende normen voor de bepaling van het rendement van een inductiemachine Verschillende normen voor de bepaling van het rendement van een inductiemachine Focus Voor elke motor die op de markt gebracht wordt, dienen enkele kengetallen te worden gegeven als maat voor de performantie

Nadere informatie

Foutenberekeningen. Inhoudsopgave

Foutenberekeningen. Inhoudsopgave Inhoudsopgave Leerdoelen :... 3 1. Inleiding.... 4 2. De absolute fout... 5 3. De KOW-methode... 7 4. Grootheden optellen of aftrekken.... 8 5. De relatieve fout...10 6. grootheden vermenigvuldigen en

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/32149 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/32149 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/32149 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Renema, Jelmer Jan Title: The physics of nanowire superconducting single-photon

Nadere informatie

Sterrenkundig Practicum 2 3 maart Proef 3, deel1: De massa van het zwarte gat in M87

Sterrenkundig Practicum 2 3 maart Proef 3, deel1: De massa van het zwarte gat in M87 Proef 3, deel1: De massa van het zwarte gat in M87 Sterrenkundig Practicum 2 3 maart 2005 Vele sterrenstelsels vertonen zogenaamde nucleaire activiteit: grote hoeveelheden straling komen uit het centrum.

Nadere informatie

Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 4: Lineaire regressie

Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 4: Lineaire regressie Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 4: Lineaire regressie Inleveren: Uiterlijk 15 februari voor 16.00 in mijn postvakje Afspraken Overleg is toegestaan, maar iedereen levert zijn eigen werk in. Overschrijven

Nadere informatie

University of Groningen. Electron Holography of Nanoparticles Keimpema, Koenraad

University of Groningen. Electron Holography of Nanoparticles Keimpema, Koenraad University of Groningen Electron Holography of Nanoparticles Keimpema, Koenraad IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please

Nadere informatie

EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1977 NATUURKUNDE. Vrijdag 19 augustus, uur

EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1977 NATUURKUNDE. Vrijdag 19 augustus, uur EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWJS N 1977 Vrijdag 19 augustus, 9.30-12.30 uur NATUURKUNDE Zie ommezijde Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van het Besluit eindexamens

Nadere informatie

Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van het Besluit eindexamens v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.

Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van het Besluit eindexamens v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o. I V- 14 EINDEXAMEN VOORBEREIDEND WETENSCHAPPELIJK ONDERWIJS IN 1977 Woensdag II mei, 9.30-12.30 uur NATUURKUNDE Zie ommezijde Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van het

Nadere informatie

Relatieve massa. t.o.v. de atoommassaeenheid. m(kg) ,66 10 kg

Relatieve massa. t.o.v. de atoommassaeenheid. m(kg) ,66 10 kg . Atoombouw. Atoom Sommige Griekse filosofen (Democritus 4 v.c.) waren er al van overtuigd dat alle materie opgebouwd is uit massieve niet meer te delen bollen, de atomen. Dalton (88) kon op wetenschappelijke

Nadere informatie

Technische Universiteit Eindhoven Tentamen Thermische Fysica II 3NB65. 15 augustus 2011, 9.00-12.00 uur

Technische Universiteit Eindhoven Tentamen Thermische Fysica II 3NB65. 15 augustus 2011, 9.00-12.00 uur Technische Universiteit Eindhoven Tentamen Thermische Fysica II 3NB65 15 augustus 2011, 9.00-12.00 uur Het tentamen bestaat uit drie, de hele stof omvattende opgaven, onderverdeeld in 15 deelopgaven die

Nadere informatie

Ae Table 1: Aircraft data. In horizontal steady flight, the equations of motion are L = W and T = D.

Ae Table 1: Aircraft data. In horizontal steady flight, the equations of motion are L = W and T = D. English Question 1 Flight mechanics (3 points) A subsonic jet aircraft is flying at sea level in the International Standard Atmosphere ( = 1.5 kg/m 3 ). It is assumed that thrust is independent of the

Nadere informatie

Experiment DutchBE (Belgium) Dansende korrels - Een model voor fase-overgangen en instabiliteiten

Experiment DutchBE (Belgium) Dansende korrels - Een model voor fase-overgangen en instabiliteiten Q2-1 Dansende korrels - Een model voor fase-overgangen en instabiliteiten (10 punten) Lees de algemene instructies in de aparte enveloppe voor je met het experiment begint. Introductie Fase-overgangen

Nadere informatie

Add the standing fingers to get the tens and multiply the closed fingers to get the units.

Add the standing fingers to get the tens and multiply the closed fingers to get the units. Digit work Here's a useful system of finger reckoning from the Middle Ages. To multiply $6 \times 9$, hold up one finger to represent the difference between the five fingers on that hand and the first

Nadere informatie

Higgs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud

Higgs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud Higgs-deeltje Peter Renaud Heideheeren Inhoud 1. Onze fysische werkelijkheid 2. Newton Einstein - Bohr 3. Kwantumveldentheorie 4. Higgs-deeltjes en Higgs-veld 3 oktober 2012 Heideheeren 2 1 Plato De dingen

Nadere informatie