VNP KONINKLIJKE VERENIGING VAN NEDERLANDSE PAPIER- EN KARTONFABRIEKEN PAPIER EN KARTON PAPER AND BOARD

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "VNP KONINKLIJKE VERENIGING VAN NEDERLANDSE PAPIER- EN KARTONFABRIEKEN PAPIER EN KARTON PAPER AND BOARD"

Transcriptie

1 VNP KONINKLIJKE VERENIGING VAN NEDERLANDSE PAPIER- EN KARTONFABRIEKEN PAPIER EN KARTON PAPER AND BOARD 1

2 Koninklijke VNP Vereniging van Nederlandse Papier- en kartonfabrieken Kruisweg 761, 2132 NE Hoofddorp Postbus 731, 2130 AS Hoofddorp MADE IN HOLLAND

3 Inhoud Voorwoord 5 De industrie door de jaren heen 7 Biobased economy Op weg naar een groene economie De toekomst van de biobased economy De papier- en kartonindustrie in de biobased economy Overheid zet in op biobased economy Biobased economy in de samenleving Made in Holland Bedrijfsprofielen 75 Co-creatie Slimme slanke ketens VNP In de media 126 Issues 128 Bestuur, Bureau, Partners en Leden Koninklijke VNP 145 Het jaar 2010 in cijfers Koninklijke VNP, Vereniging van Nederlandse Papier- en kartonfabrieken Royal Netherlands Paper and Board Association Interessante links Colofon

4 MADE IN HOLLAND Graag bieden wij u hierbij het jaarverslag 2010 van de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier- en Kartonfabrieken (VNP) aan. In dit jaarverslag, deze keer in de vorm van een informatieve gids, zoomt de sector in op de biobased economy, daarnaast een kort stukje historie, gevolgd door de innovatieve aanpak van de Nederlandse papieren kartonindustrie, aanpak van buiten de papierketen en visies vanuit de overheid en de wetenschap. Daarnaast treft u het bureaudeel aan waaronder de issues en de statistieken. 7 Meer hierover leest u allemaal in deze Made in Holland gids. Kortom, we nemen u graag mee in de wereld van de biobased economy, de toekomst! Wij wensen u veel leesplezier toe! Drs. M.J. Hartvelt Voorzitter Koninklijke VNP Ir. G.J. Koopman Directeur Koninklijke VNP

5 8 9 DE INDUSTRIE DOOR DE JAREN HEEN

6 10 11 De geschiedenis van het ontstaan en de productie van papier gaat ver terug in de tijd. Om precies te zijn was dit 105 na Chr. Papyrus=Papier Papier ontleent zijn naam in basis aan de papyrusplant, een moerasplant die voornamelijk groeit langs de rivieren in Azië. De Babyloniërs, Egyptenaren en Romeinen ontdekten dat zij uit de plant papierachtig materiaal konden maken. Dit door strengeldelen en bladeren als een vlechtwerk samen te pletten. Het maken van papier op basis van plantaardige vezels is ontdekt in China. Dit is toe te schrijven aan de Chinese keizerlijke ambtenaar Ts ai Lun, die ongeveer 105 na Chr. uit textielafval en een bast van een moerbeiboom het eerste blad papier wist te maken. Hij probeerde door het nat stampen van boombast, hennep, zijde en visnet een vezelbrij te maken, welke na het verdunnen met water kon worden vervilt tot papier. Deze productietechniek werd vanuit China via de Arabieren naar Europa gebracht.

7 12 13 In Europa werd papier van lompen gemaakt in papiermolens. Van Europa maken we graag een sprong in de tijd naar Nederland. De eerste Papiermolen In het Zuiden van Nederland bouwde men rond 1400 de eerste papiermolens. In het Noorden werd in 1585 de eerste papiermolen in de buurt van Dordrecht gebouwd. Op de Veluwe, waar veel snelstromende beken en sprengen waren, belangrijk voor watermolens voor o.a. de papierfabricage, kwam deze industrie op in de 17e eeuw. Er ontstond tegelijkertijd een nieuw beroep, dat van de voddenman. Hij kocht in de dorpen en steden lompen op, om ze door te verkopen aan de papiermolens. Bij de toename van de productie en het belang van de drukpersen ontstond een zodanige schaarste aan lompen, dat die door verschillende staten als strategische grondstof werden beschouwd en daarom niet mochten worden uitgevoerd. De Schoolmeester Oorspronkelijk stonden er zo n 60 door wind aangedreven papiermolens in de Zaanstreek. De Schoolmeester is de laatste die in de Zaanstreek is overgebleven. De molen werd oorspronkelijk bemand door 13 man vast personeel en 5 tot 10 voddenscheursters. Deze werden per kilogram betaald. De molen vervaardigt Zaansch Bord, in diverse kleuren, diktes en formaten. Dit papier wordt onder andere gebruikt door boekbinders en kunstenaars. Al het papier wordt vervaardigd van lompen, textielafval, vlas en hennep. Het productieproces is te volgen van grondstof tot eindproduct. Het doel van deze papiermolen is het ambachtelijk vervaardigen van papier en zo de laatste (wind)papiermolen ter wereld te behouden. Guispad 3 te Westzaan, geopend: ma-vrij tot uur en op afspraak

8 14 15 Middelste Molen De Middelste Molen in Loenen op de Veluwe, sinds 1622, is de enige professioneel werkende papierfabriek in Nederland die wordt aangedreven door een waterrad en een stoommachine. De zuivere grondstoffen bestaan uit: katoen, linnen, hennep en cellulose van naaldhout. De geringe draaisnelheid van de papiermachine uit 1887 en het zachte Veluwse beekwater vormen de basis voor dit traditionele kunstenaarspapier. Pas in de Middeleeuwen kwam de techniek van het papierscheppen naar Europa. zomer en te weinig in de winter), was een regelmatige productie niet het hele jaar mogelijk. Met de komst van de stoommachine en later elektriciteit ging men over op machinale productie en kon men ook tijdens de wintermaanden blijven produceren. Met de stoommachine was er bovendien ook warmte beschikbaar om het papier snel te drogen. De Middelste Molen is de enige authentieke door waterkracht aangedreven producerende papierfabriek in Nederland. De productie, enige malen per week, gebeurt zowel machinaal als met de hand. Het proces is nog steeds hetzelfde als bijna 400 jaar geleden. Door de uitvinding van de boekdrukkunst werd de vraag naar papier steeds groter. De papierindustrie op de Veluwe ontwikkelde zich goed en rond 1740 zijn er op de Veluwe 168 papiermolens. Zowel voor de aandrijving van de molen als voor de productie van het papier gebruikte men het water van de Loenense beek. Doordat de watertoevoer niet constant was (veel water in het voorjaar en in de herfst, minder in de Kanaal Zuid 499, Loenen De papierwinkel is open van woe t/m za van tot uur.

9 16 17 Papier scheppen Allereerst werden door een groep van 6-8 vrouwen de lompen kapot gescheurd. Dat was een vies en hels karwei. In de papiermolen werden de lompen gesorteerd. De lompen werden in stroken gesneden, gekookt in een ketel of kuip met water en een beetje loog, net zolang tot de lompen zacht werden. Vanuit de kookketel ging het in de hamerbak waar het werd verpulverd. Urenlang stampten grote houthamers, aangedreven door waterkracht, de lompen tot kleine vezeltjes die zich vermengden met het water. Dan was de papierpap, ook wel pulp genoemd klaar. Later werd de hamerbak vervangen voor de kollergang. In 1680 vond men een machine uit die het maken van papierpap, een mengsel van vezels en water (pulp genaamd), versnelde. Omdat het om een Hollandse uitvinding ging werd de machine de Hollander genoemd. Het was kortweg een houten trommel met daarop messen en messen op de wand waar de trommel doorheen draaide. Door de ronddraaiende beweging werden de vezels verkort en/of gefibrilleerd (opruwen van de vezelwand) afhankelijk van de stand van de messen tot elkaar. Hoe fijner de brij hoe gladder het soort papier. Papier werd per vel geschept. De papiermaker (de schepper) dompelde zijn schepvorm, een houten raamwerk met een bodem van fijn gaas bestaande uit textiel of koperdraad, onder in de kuip met pulp. Als hij hem eruit haalde, moest hij hem eerst heel goed schudden zodat de brij over de vorm verdeeld werd. Daarna gaf hij de schepvorm aan de man (ook wel koetser genoemd) die het laagje papier afkoetste op een laag vilt. Door ieder vel op een laag vilt af te koetsen ontstond er een stapel die daarna zwaar geperst werd. De rest van het water stroomde weg. Tot slot werden de vellen aan droogstokken opgehangen om te drogen. Met mooi weer was je blij, want dan kon het papier in 2 dagen droog zijn, met slecht weer duurde het namelijk soms wel vijf dagen. Althans dit was het geval voordat de stoomdroogmachine uit 1895 in gebruik kwam. Met de stoomdroogmachine is het papier tegenwoordig in een paar minuten droog.

10 18 19 Na het drogen was het papier nog steeds niet geschikt om bedrukt of beschreven te worden. Het moest eerst nog belijmd worden. Daartoe werden de vellen in een lijmbad gedompeld en opnieuw gedroogd. Daarna werden de vellen opnieuw geperst en op maat gesneden. Hierna was het papier gereed voor gebruik of klaar voor verwerking. Tegenwoordig gebruikt men bij de nog in Nederland overgebleven papiermolens bijna geen vodden en lompen meer. Veel kleding wordt tegenwoordig gemaakt van kunststof. Dit is niet te gebruiken als grondstof voor het maken van papier. Grondstoffen zijn tegenwoordig natuurlijke vezels van puur katoen en linnen, hennep, (cellulose manilla abaca van de bananenboom) en houtcellulose (naaldhout). Opkomst strokarton Strokarton maakte men vroeger van het restproduct stro. Hoewel er tegenwoordig nog amper strokarton wordt gemaakt, was stro ongeveer 100 jaar geleden wel de belangrijkste grondstof om karton te produceren. Tussen 1870 en 1970 werd het met name geproduceerd in de noordelijke provincies Groningen en Friesland en in de aangrenzende Duitse Provincies (waaronder in de stad Leer). De boer als grondstofleverancier Boeren uit Groningen hadden te maken met aanzienlijke stro-overschotten en vervulden zo voor de strokartonindustrie een belangrijke rol als grondstoffenleverancier. De eerste strokartonfabriek opgericht in 1867 te Leeuwarden maakte op deze manier dankbaar gebruik van de landbouwers uit de omgeving.

11 20 21 De overgang van veeteelt naar akkerbouw zorgde ervoor dat er steeds meer graan werd geproduceerd en daardoor dus ook meer stro beschikbaar was. En al snel kwamen er meer strokartonfabrieken in de Noordelijke provincie en dit maakte Oude-Pekela tot het centrum van strokarton. Wat zich uiteraard vertaalde in een enorme toename van productie. De Eendracht in Appingedam was hier een voorbeeld van. Deze fabriek heeft bijna 100 jaar lang voor werkgelegenheid gezorgd in Appingedam. De fabriek werd in 1908 opgericht als een Coöperatieve Vereniging van boeren, die hun stro niet langer onder de prijs wilden verkopen aan handelaren. De Eendracht (later verder onder de naam Heinzel Paperboard) groeide al snel uit tot een grote onderneming, die van grote betekenis werd voor Appingedam en omgeving. Bron: Op papier gesteld, Bram Bouwens, 2004 De moderne papierfabriek De papiermolens zijn vervangen door fabrieken met papiermachines die meer dan 100 meter lang kunnen zijn. Die maken het papier niet meer vel voor vel, maar in een continueproces wordt een eindeloze papierbaan tot grote rollen opgerold. De machines produceren variërend van enkele tot wel 2000 meter papier per minuut. Dit gebeurt door de, met veel water verdunde, vezels in een continueproces over een eindeloze band van een geweven kunststof zeefdoek te gieten. Aan het einde van de zeefpartij kan geen water meer worden verwijderd met de daar gebruikte methode van onderdruk en gaat de nog natte gevormde papierbaan naar de perspartij. In de perspartij wordt het papier uitgeperst tot ongeveer 50% water en 50% vezels. Om het laatste vocht er uit te halen wordt het papier daarna over grote met stoom verhitte cilinders geleid (dit is het langste deel van de papiermachine). Op het eind van de papiermachine kunnen walsenkoppels er voor zorgen dat de gewenste gladheid wordt bereikt, waarna het

12 22 23 eindresultaat op een grote (jumbo)rol opgerold wordt. Vaak wordt dan de rol, die tonnen kan wegen, in een nabewerking in kortere en smallere rollen gesneden en als zodanig afgeleverd aan de eindverbruiker, meestal een drukkerij of kartonnage fabriek, die dan het papier op gewenst formaat snijdt en verder verwerkt. Een andere nabewerking is het strijken van een coating op het papier, waardoor bijvoorbeeld een glanzende oppervlakte wordt verkregen, zoals bij magazinepapier. En tegenwoordig is papier overal om ons heen. Je kunt het zo gek niet verzinnen of er zit wel een papiertje of kartonnen verpakking omheen. Of het nu gaat om een velletje kladpapier, de dagelijkse krant of een schoenendoos, maar ook melk- en sappakken, toiletpapier, de gebruiksaanwijzing voor je I-pad, stevig verpakkingskarton en papieren bekers voor de koffieautomaat... het is allemaal van papier en/of karton. In Nederland gebruikt men per persoon ongeveer 225 kilo papier per jaar. De soorten papier zijn flink uitgebreid maar grappig genoeg is het productieproces nauwelijks veranderd. Vezels voor papier en karton Als we teruggaan in de tijd waren de overige gebruikte vezels voor de productie van papier o.a.: grassoorten, suikerriet, bamboe, vlas, stro en esparto en katoen. Bij het gebruik van plantaardige vezels uit grassoorten krijg je te maken met korte vezels in vergelijking met de verse houtvezel. In de zeventiende eeuw experimenteerden wetenschappers en papiermakers met diverse grondstoffen. Een voorbeeld hiervan zijn de experimenten van de Duitse wetenschapper Schäffer. Hij maakte vele papiermonsters op basis van grondstoffen als: wespennesten, brandnetels, boerenkoolstronken, mos en fruitschillen. Later volgden door andere wetenschappers de toepassingen van: suikerbieten, kastanjes, bananenbladeren en zeewier voor het maken van papier.

13 24 25 Alternatieve grondstoffen Zoals u kunt lezen is papier door de eeuwen heen uit verschillende grondstoffen vervaardigd. Tot ongeveer een eeuw geleden werd papier bijna uitsluitend geproduceerd uit plantaardige non wood vezels. Maar in plaats van alleen natuurlijke producten zoals katoen- en houtvezels te gebruiken is tegenwoordig het grootste aandeel van de grondstof oud papier. Op dit moment wordt zo n 94% van het papier dat we gebruiken weer ingezameld en gerecycled. Daarnaast is katoen nog wel steeds een veel voorkomende vezelsoort. De vezel is lang en sterk, wit en vergeelt niet zo sterk. De industrie gebruikt katoen voor de productie van bankbiljetten, waardepapieren en kunstpapieren. Transities tussen grondstoffen zijn vooral gebaseerd geweest op prijs en beschikbaarheid. In de groeiende biobased economy zal de beschikbaarheid van houtcellulose afnemen en zullen prijzen stijgen. Daarnaast worden ook door andere sectoren technologieën ontwikkeld om agrarische cellulosehoudende grondstoffen te ontsluiten en te benutten. Kortom, de zoektocht naar alternatieve grondstoffen is weer terug van weggeweest. De papier- en kartonindustrie is partner in diverse initiatieven om agrarische reststromen te raffineren tot waardevolle componenten, waaronder cellulose voor papier.

14 26 27 BIOBASED ECONOMY

15 Podiumuitspraken Over de biobased economy Groene chemie biedt veel kansen voor ons land maar moet vooralsnog opboksen tegen een ijzersterke, op fossiele grondstoffen gebaseerde chemie. Daarvoor is van de zijde van de Rijksoverheid een heldere, consistente strategie nodig, met een realistische roadmap en fondsen om deze transitie mogelijk te maken, aldus oud-premier Ruud Lubbers tijdens Netwerkbijeenkomst biobased economy, op 7 december 201 in kasteel Groenendaal te Baarn. Juist met hoogwaardige grondstoffen kan op een slimme manier iets worden gedaan, aldus Joop Atsma, Staatssecretaris Milieu Nederland kan toegroeien naar een misschien wel volledige biobased economy. Voorwaarde is wel dat de politiek niet te hard trekt aan biomassaverbranding in energiecentrales en met bedrijfsleven en wetenschap inzet op hoogwaardige innovatieve toepassingen. Anders zou de biobased economy niet verder komen dan een veredelde biomassa meestookeconomie. Dat zei VNO-NCW-voorzitter Bernard Wientjes bij de presentatie van de kennis- en innovatieagenda biobased economy, 6 april Een vraag die we zullen inbrengen is of de ontwikkeling van biobased technologie een nieuw perspectief kan bieden voor kenniswerkers die in andere sectoren hun werk dreigen te verliezen, aldus Catelene Passchier, FNV, SER bijeenkomst 17 december De biobased economy moet zich ontwikkelen binnen de draagkracht van de aarde. Het toepassen van biomassa moet evident bijdragen aan CO 2 -winst over de hele keten en niet leiden tot directe en indirecte negatieve milieueffecten hier in Nederland en in andere landen, aldus Fokko van Duyne, Stichting Natuur en Milieu en de voorzitter van de voorbereidingscommissie SER bijeenkomst 17 december Boer heeft toekomst als duurzame bio-econoom, aldus Dorette Corbey, voorzitter Commissie duurzaamheidsvraagstukken biomassa. Het zou goed zijn voor het politieke debat als er meer aandacht komt voor de kern van het bio-economie concept: optimale verwaarding van biomassa en het sluiten van ketens. Rathenau Instituut, maart Het kabinet Rutte vindt dat Nederland zich op het terrein van innovatie moet gaan concentreren op een aantal zogenoemde topgebieden. De komende jaren wordt 1,5 miljard euro gepompt in onder andere de sectoren water, voedsel, tuinbouw, hightech en chemie. De SER ziet vooral kansen voor toelevering door agrosectoren en voor toepassingen in chemie en hightechmaterialen. Op langere termijn zouden ook energietoepassingen kansen kunnen bieden. Voor die toepassingen is het belangrijk eerst de duurzaamheid goed te borgen, Alexander Rinnooy Kan tijdens SER bijeenkomst 24 februari Duurzame economie kent geen afval meer. (Bron: Omslag naar bio-economie bij één minister neerleggen. (Bron: EnergieGids.nl, )

16 OP WEG NAAR EEN GROENE De biobased economy gaat er komen, sterker nog, de eerste stappen zijn al gezet door de papier- en kartonindustrie. 30 ECONOMIE 31 De Nederlandse papier- en kartonindustrie is koploper in de ontwikkeling richting duurzaamheid en energiebesparing. Zij wil in de komende jaren Afvalloze papier- en kartonindustrie Bioraffinage een begrip Unieke samenwerkingsverbanden Doel DBC deze voorsprong verder uitbreiden. Hiervoor worden sinds 2004/2005 al concrete stappen gezet in de Energietransitie Papierketen. Ontwikkeling en implementatie van innovaties die een drastische reductie opleveren in het materiaal- en energieverbruik over de hele papierketen. Afvalloze papier- en kartonindustrie BIOBASED ECONOMY Door gebruikt papier en karton opnieuw in te zetten creëert men een Cradle-to-Cradle productieketen die bijdraagt aan de energie- en materiaalbesparing. De al bewerkte en geïsoleerde vezels in het oud papier vereisen namelijk veel minder bewerkingsenergie wanneer ze opnieuw ingezet worden voor papierproductie dan verse vezels. Verder leidt recycling tot een verhoging van de beschikbaarheid van hoge kwaliteit verse biomassa (bomen) die nu gebruikt kunnen worden voor andere toepassingsmogelijkheden. Ook overige reststromen zullen worden hergebruikt, leidend tot een afvalloze papier- en kartonindustrie in 2020.

17 32 33 Volgens de Wetenschappelijke en Technologische Commissie voor de biobased economy gaat de industrie meer dan ooit juist nu gebruik maken van producten die afkomstig zijn van het land. Maar naar verwachting zal tegelijkertijd het belang van de petrochemie gaan afnemen. Lees meer hierover en de Visie van Rudy Rabbinge op pagina 36. Nederland is volgens de WTC in een goede positie om proeftuin voor de groene chemie te worden, waarbij economie, landbouw en innovatie de hoofdrol zullen spelen. Precies de ingrediënten die sinds kort samen het ministerie van EL&I vormen. Nederland lijkt bestuurlijk dus al klaar voor de biobased economy. Lees meer hierover en de Visie van Roel Bol op pagina 50. Bioraffinage een begrip Centraal in de biobased economy staat het concept bioraffinage. Zoals ruwe olie in de petrochemie optimaal wordt benut door scheiding in verschillende fracties, zo laat ook biomassa zich scheiden in koolwaterstoffen (suikers, zetmeel), vezelachtige stoffen, eiwitten, vetten, vitamines, kleur- en smaakstoffen en andere componenten. Die componenten kunnen ieder een aparte toepassing krijgen. Het idee is dat je biomassa op deze manier veel efficiënter kunt gebruiken en een veel hogere economische waarde krijgt dan wanneer de biomassa in ruwe vorm, zonder scheiding in componenten, zou zijn ingezet. Unieke samenwerkingsverbanden Om tot een betere benutting van bio-based grondstoffen te komen bundelt de papier- en kartonindustrie in de eigen keten, vergroot zij haar eigen kennis en maakt de hele keten sterker door samenwerking daarbinnen en daarbuiten. De papier- en kartonindustrie is een samenwerking aangegaan met de agrofoodindustrie. Om elkaars kennis en grondstoffen volledig te

18 In de groeiende biobased economy zullen steeds meer materialen en energiedragers worden geproduceerd uit biomassa, aldus Annita Westenbroek, Programma Manager Kenniscentrum Papier en Karton en directeur Dutch Biorefinery Cluster. Gebruik biomassa eerst voor hoogwaardige toepassingen, maak van wat overblijft andere hoogwaardige producten en gebruik pas de laatste restanten voor energietoepassingen. Colette Alma, directeur van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) kunnen benutten zijn de krachten gebundeld in het Dutch Biorefinery Cluster. Aangesloten bedrijven maken hierdoor een sprong voorwaarts in het vollediger tot waarde brengen van biomassa. Daarnaast werken Agro-, Papier- en Chemiesector (APC) samen aan een ketenoverschrijdend initiatief. De papiersector werkt hierbinnen samen aan een concept voor de gezamenlijke productie van hoogwaardige cellulose en biobased building blocks uit ligno-cellulose-houdende reststromen. In bioraffinage, het uiteenrafelen van groene grondstoffen, zijn de samenwerkende bedrijven al decennia gespecialiseerd. De mogelijkheden om groene grondstoffen efficiënter en vollediger te benutten zijn legio: nieuwe vezels en voedingsstoffen, nieuwe grondstoffen voor de chemische industrie en duurzame energie. Voor de Agrofood-sector en papierindustrie, die een substantieel deel van de biomassa in ons land verwerken, is dan ook een sleutelrol weggelegd in de transitie naar een biobased economy. Doel DBC Het Dutch Biorefinery Cluster richt zich op: het creëren van hoogwaardige producten en duurzame, gesloten productieketens. Cascaderen, recyclen en upcyclen zijn de leidende principes. Partners zijn: Royal Cosun, Avebe, FrieslandCampina, Courage, Productschap Akkerbouw en Koninklijke VNP. Naast minder emissies, efficiënter grondstoffengebruik, kostenreductie en energiebesparing, heeft de samenwerking ook tot doel nieuwe businessopportunities te creëren door de gezamenlijke ontwikkeling van nieuwe producten, technologieën en concepten.

19 Nieuwe media Tweets over biobased economy Food_Biobased Food & Biobased Res. Leuk en duidelijk filmpje over de #biobased economy youtu.be/cbdtzaz3r0y?a #BBE 3 Feb Favorite Retweet Reply WageningenUR wur.nl by Food_Biobased Researchblog: Plantenveredeling is cruciaal voor de transitie van petro- naar biobased economy. Nederland heeft sleutel Food_Biobased Food & Biobased Res. Vijf miljoen euro voor Centre for biobased economy in Wageningen #BBE #Biobased Food_Biobased Food & Biobased Res. werkt aan nieuwe biobased bouwstenen en materialen, samen met 3 universiteiten en 8 bedrijven #Biobasedeconomy #BBE 24 Jan Favorite Retweet Reply bioraffinage BioBased Innovations #Kansen voor #chemie en #agro in #brabant? nl/nieuws/kansen-voor-chemie-en-agro-429.html 2 Oct Favorite Retweet Reply bioraffinage BioBased Innovations Biotech-sector pleit voor beter vestigingsklimaat 14 Jul Favorite Retweet Reply FreekvdnHeuvel Freek van den Heuvel by bioraffinage #overheid neem actie, anders verdwijnt industrie uit NL #biobased is oplossing om concurrentiepositie #chemie en #food te versterken 13 Jul Favorite Retweet Reply bioraffinage BioBased Innovations Zeeland, West-Brabant en Oost-Vlaanderen kunnen de leidende regio worden in Europa als het gaat om biobased economie 19 Apr Favorite Retweet Reply Biobased Economy en nieuwe media BBE op LinkedIn en Facebook Na de netwerkbijeenkomst van december 2010 is er een biobased economy LinkedIn groep opgericht. Er zijn inmiddels meer dan 350 mensen lid van deze groep en er wordt actief gediscussieerd. Word ook lid van de groep en doe mee! (Biobased Economy) Er is inmiddels ook een Facebook groep opgericht. U kunt daar fan van worden en onder andere Biobased gerelateerde Twitterberichten volgen en video s bekijken. (Biobased Economy) Dagelijks e-paper over biobased economy Dankzij een groeiend aantal Twitteraars is er communicatie over biomass(a) gerelateerde onderwerpen door middel van de hashtag #biochat. Deze club heeft zelfs een dagelijkse E-paper waarin dagelijks circa 400! artikelen, geplaatst door (tot nu toe) 140 internationale twitteraars. De paper is te lezen via:

20 Visie wetenschap 38 DE TOEKOMST VAN DE BIOBASED ECONOMY Prof.dr.ir. Rudy Rabbinge Universiteitshoogleraar Duurzame Ontwikkeling en voedselzekerheid, Wageningen University, onderdeel van Wageningen UR Bio-economie op macro-, meso- en microniveau Er is een duidelijke samenhang tussen de volgende drie niveaus: op macroniveau betreft het de overgang van petrochemie naar een biochemische industrie. Dit is direct van invloed op materialen en overige producten. Graag wijs ik jullie op het rapport van de Wetenschappelijke en Technologische Commissie (i.o. van ministerie EL&I en onderdeel van het programma biobased economy), dat de verandering van de chemie, landbouw en materialensector - de verschuiving van de petrochemie naar de groene chemie beschrijft en met name daarbij de researchagenda formuleert. 39 Op meso-niveau is het van belang dat sectoren elkaar positief beïnvloeden als belangrijke spelers in de bio-economie. Een concreet voorbeeld hiervan is het Dutch Biorefinery Cluster, waar papier en chemie elkaar al ontmoeten. Op microniveau gaat het er om dat incrementele veranderingen nodig zijn en plaatsvinden doch op systeemniveau de echte innovaties plaatsvinden.

21 Visie wetenschap Visie wetenschap Om daadwerkelijk een duurzame ontwikkeling te realiseren is een combinatie van het macro- en meso-niveau op topniveau nodig. Denk bijvoorbeeld aan de ontwikkeling naar zonne- of windenergie en nieuwe vormen van cascadering. Zoek verbindingen Door niet alleen op waarden en kansen binnen je eigen keten te focusnen, dit kan ook een kans zijn voor de papier- en kartonindustrie! sen, maar juist verbindingen te leggen met andere ketens of sectoren zijn substantiële stappen mogelijk. Deze manier van denken en het kijken naar de bruikbaarheid van de verschillende onderdelen kost wel tijd! Doe je dit niet dan is de kans groot dat je bezig bent met suboptimalisatie. 4x winsituatie Het aardappeleiwitproject van Avebe-dochter Solanic is een heel goed voorbeeld van een goede win-win-win-winsituatie. Het eiwit heeft vrijwel dezelfde functionaliteiten als dierlijk eiwit. Het geheim achter het eiwit is een scheidingsmethode op basis van absorptie. Het mooie van het systeem van Solanic is dat zij het water niet langer hoeven te verhitten, hierdoor blijven de eiwitten intact en de energiekosten laag. Solanic werkt met verschillende fabrikanten in uiteenlopende productgroepen (zuivel, bakproducten, vlees) samen aan het ontwikkelen van eindproducten. Het nieuwe denken voor de papierindustrie kan zijn van dozen naar ingrediënten. Bio-economisch bedrijfsterrein Een goed voorbeeld is op kleine schaal de agro-industrie met kassen die bijvoorbeeld op hun beurt zorg dragen voor de energiehuishouding van de veehouderij. De afvalstof van een sector kan als grondstof worden ingezet voor de andere industrie. Dit levert een grote bijdrage aan winst voor een beter milieu door minder afval, het benutten van restwarmte en besparen van energie. Kortom het draait om herontwerp van terrei Wettelijke barrières Als je kijkt naar de rol van de overheid zie ik drie belangrijke functies: allereerst is het de taak aan de overheid om het ruimtelijk allemaal mogelijk te maken. Herontwerp van bedrijfsterreinen vraagt ook om een andere manier van denken bij de overheid. Kortom faciliteren als overheid. Vervolgens is het belangrijk om milieuwetten op een hoger niveau te plaatsen. Stuur aan op resultaten, stimuleer een doelgerichte aanpak in plaats van op alleen de methodieken. En tot slot is het ook aan de overheid om garanties te stellen, verleen meer subsidies voor de korte termijn. En vooral, geef ondernemers de ruimte! Samenwerking in de keten kan door concrete acties uit te voeren. Zet een eerste stap nu zo snel mogelijk. Zo denk ik op de korte termijn aan een gezamenlijk ontwerp voor een proefinstallatie. Of de ombouw van de productie-eenheid bij Norske Skog Parenco te Renkum. Het is tijd om de daad bij het woord te voegen, maak keuzes om commitment te krijgen.

22 Papier- en kartonindustrie DE PAPIER- EN KARTON- INDUSTRIE IN DE BIOBASED ECONOMY BIOBASED ECONOMY Benut reststromen Minister Verburg overhandigde papier- en kartonindustrie subsidie-oorkondes Tijdens de netwerkbijeenkomst Bioraffinage op 8 juli 2010 te Den Haag overhandigde Minister Verburg oorkondes aan o.a. de gehonoreerde projecten: grasraffinage, een samenwerking tussen Solidpack en Millvision, het vervolg op Grassaproject in het Noorden (o.a. Eska Graphic Board) en Cellulose-reststromen voor Melkzuur, ingediend door Purac, i.s.m. Crown Van Gelder en Bumaga. Allen kwamen in aanmerking voor een symbolisch certificaat voor het verkrijgen van subsidie. De papierindustrie werkt bijvoorbeeld samen met de chemie- en voedingsmiddelenindustrie en de agrosector. Het afval van de ene tak van een bedrijf is een grondstof voor een ander bedrijf. Een belangrijke transitie heeft al plaatsgevonden in het bewustzijn rondom reststromen. In plaats van een focus op kostenreductie, ligt de focus inmiddels op waardecreatie door reststroomvalorisatie. Energieconversie is een voor de hand liggende optie, maar inmiddels worden ook de waardevolle vezels in reststromen steeds vaker binnen de eigen sector nuttig heringezet. Nieuwe initiatieven gaan nog een stap verder. Zo worden vetzuren geïsoleerd uit proceswater, fijnstoffen geïsoleerd ten behoeve van bioplastics en worden technologieën ontwikkeld om andere waardevolle chemicaliën uit reststromen terug te winnen. Het Biorefinery Programma van de Energietransitie Papierketen heeft 2 actielijnen Valorisatie van de reststromen van de papier- en kartonindustrie: Multi-Product Paper Mills. Vervanging van een significant deel van de huidige houtgebaseerde grondstoffen door alternatieve grondstoffen.

Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2

Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2 Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2 Energietransitie Papierketen De ambities binnen Energietransitie Papierketen: Halvering van het energieverbruik per eindproduct in de keten per

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie

Duurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie Duurzame Industrie De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

Rotie: Cleaning & Services Amsterdam: Tankstorage Amsterdam: Orgaworld: Biodiesel Amsterdam:

Rotie: Cleaning & Services Amsterdam: Tankstorage Amsterdam: Orgaworld: Biodiesel Amsterdam: Rotie maakt onderdeel uit van de Simadan Groep. De Simadan Groep is een wereldwijd uniek industrieel ecosysteem waarin bij het verwerken van organische reststromen en frituurvet geen bruikbare energie

Nadere informatie

>> Ats het,qaat am duurzaamheid, innovatie en internationaa! Agentschap NL Minisrerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie

>> Ats het,qaat am duurzaamheid, innovatie en internationaa! Agentschap NL Minisrerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Agentschap NL Minisrerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie > Retouradres Postbus 8242, 3503 RE Utrecht Koninklijke VNP t.a.v. G.J. Koopman Kruisweg 761 2132 NE Hoofddorp Croeselaan 15 3521 BJ

Nadere informatie

Duurzaam ondernemen in Renkum

Duurzaam ondernemen in Renkum Duurzaam ondernemen in Renkum Ontwikkeling Biorefinery Campus Renkum 15 september 2011 Cinemec, Ede De wereld van Norske Skog Follum Skogn Saugbrugs Corporate centre, Oslo Parenco Golbey Walsum Bruck Sing

Nadere informatie

Samenvatting. economy.

Samenvatting. economy. Samenvatting 6 SAMENVATTING Samenvatting Door toenemende technologische kennis en innovatie is het steeds beter mogelijk om de verschillende bestanddelen van planten, bomen, gewassen en dierlijke reststromen

Nadere informatie

Interactie tussen bio-materialen en bio-energie. Annita Westenbroek 17 december 2013

Interactie tussen bio-materialen en bio-energie. Annita Westenbroek 17 december 2013 Interactie tussen bio-materialen en bio-energie Annita Westenbroek 17 december 2013 Discussiepunten (1) Er is genoeg biomassa! Ja, na gebruik voor materialen en chemie blijft er voldoende over voor energie!

Nadere informatie

Biobased Economy. Wageningen UR Food & Biobased Research. Windesheim 3 december, Ben van den Broek

Biobased Economy. Wageningen UR Food & Biobased Research. Windesheim 3 december, Ben van den Broek Biobased Economy Wageningen UR Food & Biobased Research Windesheim 3 december, Ben van den Broek Wageningen UR Food & Biobased Research Wageningen UR Universiteit Onderzoeksinstituten Wageningen UR Food

Nadere informatie

Museum Vaassen Historie

Museum Vaassen Historie Museum Vaassen Historie 1591 Arnhem Jansz. van Aelst 1593 Apeldoorn Johan. van Steenbergen de Jonge (Later in het bezit van Andries en Lodewijk van Aelst zonen van Jansz.) 1597 Hattem Johan van der Schuur

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt

Duurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt Duurzame Industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

Netwerkbijeenkomst VAVI, VIGEF & NEBAFA

Netwerkbijeenkomst VAVI, VIGEF & NEBAFA Netwerkbijeenkomst VAVI, VIGEF & NEBAFA Bio-based Economy Den Haag, 17 april 2013 VAVI VAVI is een belangenvereniging die de belangen behartigt van 7 Nederlandse ondernemingen binnen de aardappelverwerkende

Nadere informatie

Nascheiding kunststoffen. Het heldere alternatief van Attero

Nascheiding kunststoffen. Het heldere alternatief van Attero Nascheiding kunststoffen Het heldere alternatief van Attero Sinds 1 januari 2010 moet elke gemeente in Nederland een fors deel van het kunststof verpakkingsafval scheiden van de rest van het huishoudelijk

Nadere informatie

Biobased producten uit resthout

Biobased producten uit resthout Biobased producten uit resthout Tijs Lammens, Bio-energiedag Overijssel Your partner in the bioeconomy Inhoud Verschillende perspectieven van hout Over biobased producten: materialen vs. chemicaliën Biomassa

Nadere informatie

CRODA - Groene chemische bouwstenen voor polymeren

CRODA - Groene chemische bouwstenen voor polymeren CRODA - Groene chemische bouwstenen voor polymeren Polymeren zijn niet weg te denken (plastics, vezels, smeermiddelen, transparante folie en coatings). Productie nu meestal op basis van petrochemische

Nadere informatie

Voorproefje Cosun MVO-verslag 2011

Voorproefje Cosun MVO-verslag 2011 Voorproefje Cosun MVO-verslag 2011 1 Dit is een voorproefje in druk van het digitale Cosun MVO-verslag over 2011. Wilt u meer gegevens raadplegen over wat wij zoal ondernemen met het oog op onze maatschappelijke

Nadere informatie

Energie uit bintjes en bieten 1981 een doodlopende weg

Energie uit bintjes en bieten 1981 een doodlopende weg Energie uit bintjes en bieten 1981 een doodlopende weg Prof. dr ir R. Rabbinge Prov. Gelderland / Arnhem, 19 oktober 2015 1 Bio-fuel in historisch perspectief ethanol Energie uit Bieten en Bintjes, Chemisch

Nadere informatie

Mineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking

Mineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking Mineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking Aanleiding In Twente is het mestoverschot aanzienlijk. De agrarische bedrijven moeten een bestemming voor het mestoverschot vinden buiten

Nadere informatie

Innovatie in de Hoeksche Waard. Projectleider Biobased Economy Hoeksche Waard Henk Groeneveld

Innovatie in de Hoeksche Waard. Projectleider Biobased Economy Hoeksche Waard Henk Groeneveld Projectleider Biobased Economy Hoeksche Waard Henk Groeneveld Biobased Economy: De overgang van een economie die draait op fossiele grondstoffen naar een economie die draait op biomassa als grondstof In

Nadere informatie

Circulaire economie en de rol van groen. Annita Westenbroek Dutch Biorefinery Cluster 25 januari 2018

Circulaire economie en de rol van groen. Annita Westenbroek Dutch Biorefinery Cluster 25 januari 2018 Circulaire economie en de rol van groen Annita Westenbroek Dutch Biorefinery Cluster 25 januari 2018 DBC leden DBC netwerk en geassocieerde leden DBC Missie Het vollediger tot economische waarde brengen

Nadere informatie

Biobased Economy als onderdeel van een duurzame samenleving

Biobased Economy als onderdeel van een duurzame samenleving Biobased Economy als onderdeel van een duurzame samenleving Dr. Hans Derksen Lector Biobased Economy Het petrochemisch tijdperk? een kort interval in de geschiedenis van de mensheid! De wereldoliereserves

Nadere informatie

Toelichting op de Nederlandse Roadmap Bioraffinage

Toelichting op de Nederlandse Roadmap Bioraffinage Toelichting op de Nederlandse Roadmap Bioraffinage René van Ree & Bert Annevelink Informatiebijeenkomst Innovatieagenda Energie, 3 november 2009 Inhoud presentatie introductie begrip bioraffinage Nederlandse

Nadere informatie

Biomethanol. Resultaten en bevindingen van project. Datum September 2010 Status Definitief. BioMCN, e.a. in opdracht van Agentschap NL

Biomethanol. Resultaten en bevindingen van project. Datum September 2010 Status Definitief. BioMCN, e.a. in opdracht van Agentschap NL Resultaten en bevindingen van project Biomethanol Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus energie-innovatie. Tussen 2005 en 2011 kregen ruim 1000 innovatieve onderzoeks- en praktijkprojecten

Nadere informatie

Verwaarding van zeefgoed:

Verwaarding van zeefgoed: Verwaarding van zeefgoed: Subtitel Verkenning van afzetmogelijkheden Rik Winters, Amersfoort, 13 maart 2012. Inleiding Bioclear/KNN Zeefgoed Toepassingsmogelijkheden Belemmeringen Conclusies Vervolg Bioclear

Nadere informatie

Multi-Input-Multi-Output Papierfabriek

Multi-Input-Multi-Output Papierfabriek Multi-Input-Multi-Output Papierfabriek Platform Vezelgrondstoffen 12 maart 2013 Michiel Adriaanse sheet 1 w Doelstelling van de Dag - MIMO concept introduceren - Uitwisselen best practices - Inspiratie

Nadere informatie

De Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie

De Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie De Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie Irene Mouthaan, themaleider Bio-based Economy, directie Industrie & Handel, ministerie van LNV en IPE 0 Opbouw Presentatie Bio-based Economy

Nadere informatie

Reactie visiedocument: Duurzame bio-economie 2030

Reactie visiedocument: Duurzame bio-economie 2030 Reactie visiedocument: Duurzame bio-economie 2030 Prof. dr. M.B. Katan, Prof. dr ir R. Rabbinge & Prof. dr. L.E.M. Vet Bijeenkomst Commissie Corbey / Utrecht, 16 januari 2015 1 Light use efficiency: terrestrial

Nadere informatie

Biobased Economy economie en duurzaamheid

Biobased Economy economie en duurzaamheid Biobased Economy economie en duurzaamheid Peter Besseling Senior beleidsmedewerker duurzame industrie Directie Topsectoren en Industriebeleid Inhoud presentatie 1. Introductie 2. Kansen voor biobased en

Nadere informatie

Toekomstige Biobased Materialen. Dr Harriëtte Bos Wageningen UR, Biobased Products

Toekomstige Biobased Materialen. Dr Harriëtte Bos Wageningen UR, Biobased Products Toekomstige Biobased Materialen Dr Harriëtte Bos Wageningen UR, Biobased Products Geld verdienen met biomaterialen 23 november 2011 Groene grondstoffen in non-food toepassingen Zo oud als de mensheid!

Nadere informatie

Sept 2014. Workshop Provincie Flevoland Innovatiekansen voor gras Huhtamaki Grasverpakking

Sept 2014. Workshop Provincie Flevoland Innovatiekansen voor gras Huhtamaki Grasverpakking Sept 2014 Workshop Provincie Flevoland Innovatiekansen voor gras Huhtamaki Grasverpakking Harald Kuiper, 24 Sept 2014 Korte introductie Huhtamaki Wereldwijde producent van consumentenverpakkingen en speciale

Nadere informatie

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019 ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:

Nadere informatie

Biobased economy in het Groene Hart

Biobased economy in het Groene Hart Biobased economy in het Groene Hart Energie & Bio/Groen Gas 27 juni 2013, Langeraar, Michiel van Galen Inhoud Landelijke doelen energie en beleid Stimuleringsbeleid Groen Gas Het proces Stand van zaken

Nadere informatie

Materiaal keuzes. Globaal genomen zijn er 4 basis functies denkbaar waarom men het product wilt verpakken.

Materiaal keuzes. Globaal genomen zijn er 4 basis functies denkbaar waarom men het product wilt verpakken. Materiaal keuzes Waarom verpakken we het product? Dit is de eerste vraag die beantwoord moet worden. Immers als het niet nodig is om een product te verpakken, is een materiaal keuze ook niet nodig en ontstaat

Nadere informatie

Boeren met energie. 11 November 2010

Boeren met energie. 11 November 2010 Boeren met energie 11 November 2010 Wat doen wij? Ontwikkelen projecten energie uit biomassa Opzetten expertisecentrum energie uit hout droogtechnieken stookgedrag rookgasmetingen rookgasreiniging Ontwikkelen

Nadere informatie

Inleiding Vrienden Papier Geschiedenis 16 mei Wiel Brand

Inleiding Vrienden Papier Geschiedenis 16 mei Wiel Brand Inleiding Vrienden Papier Geschiedenis 16 mei 2013 Wiel Brand De geschiedenis van het ontstaan en de productie van papier gaatver terug in de tijd. Om precies te zijn was dit 105 na Chr. Papyrus=Papier

Nadere informatie

Subsidies in de regio

Subsidies in de regio Subsidies in de regio Noord Nederland Subsidies in de regio -- Noord-Nederland Om bepaalde regio s binnen Nederland direct of indirect te versterken zijn er verschillende regionale, nationale en Europese

Nadere informatie

Bio Energy to Overijssel

Bio Energy to Overijssel Bio Energy to Overijssel Wat is BE2.O? BE2.O is een gezamenlijk project van de provincie Overijssel, de Universiteit Twente en regionale bedrijven met als doel in Overijssel de toepassing van bio-energie

Nadere informatie

GRONDSTOFFEN VAN DE TOEKOMST MICHIEL ADRIAANSE

GRONDSTOFFEN VAN DE TOEKOMST MICHIEL ADRIAANSE GRONDSTOFFEN VAN DE TOEKOMST MICHIEL ADRIAANSE KCPK DOORWERTH 1 FEBRUARI 2017 SIA 2020: VISIE PAPIER- EN KARTONINDUSTRIE "Papiersector is aanjager van een biomassa gebaseerde circulaire economie. We halen

Nadere informatie

ZUIDWEST-NEDERLAND DE NATIONALE KOPLOPER (OP WEG NAAR DE BIOBASED DELTA) Biobased Business Cases

ZUIDWEST-NEDERLAND DE NATIONALE KOPLOPER (OP WEG NAAR DE BIOBASED DELTA) Biobased Business Cases ZUIDWEST-NEDERLAND DE NATIONALE KOPLOPER (OP WEG NAAR DE BIOBASED DELTA) Biobased Business Cases Mei 18, 2011 Waarom koploper? Zuidwest-Nederland: Aanwezigheid grondstoffen Hoogwaardige bedrijven in agro,

Nadere informatie

B-96 Green Deal de winst van paardenmest

B-96 Green Deal de winst van paardenmest B-96 Green Deal de winst van paardenmest Ondergetekenden: 1. De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, de heer drs. M.J.M. verhagen, en de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu,

Nadere informatie

VERKENNING van de BioBased Economy

VERKENNING van de BioBased Economy VERKENNING van de BioBased Economy Biobased of Biowaste? Vereniging van Ver(s)kenners Martijn Wagener 28-nov-2013 Indeling Introductie Virida! Wat is de Biobased Economy?! Principes: cascadering en raffinage!

Nadere informatie

Bio Base Europe Innovation & Training for the bio-based economy

Bio Base Europe Innovation & Training for the bio-based economy Biopark Terneuzen Duurzame havens Bio Base Europe Innovation & Training for the bio-based economy Terneuzen Diepgang 12,50 meter Oppervlakte circa 2100 ha Ports of Vlissingen and Terneuzen Vlissingen Diepgang

Nadere informatie

UITDAGING CREATING SUSTAINABLE FIBRE SOLUTIONS. Papier en karton altijd en overal 13-6-2016

UITDAGING CREATING SUSTAINABLE FIBRE SOLUTIONS. Papier en karton altijd en overal 13-6-2016 Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier-en kartonfabrieken CREATING SUSTAINABLE FIBRE SOLUTIONS Papier en karton altijd en overal UITDAGING De belangrijkste uitdaging is het gevaloriseerd en geïmplementeerd

Nadere informatie

Het Groene Hart Werkt

Het Groene Hart Werkt Het Groene Hart Werkt Verwaarding van grasmaaisels Aldert van der Kooij Alphen a/d Rijn, 29 maart 2018 Wat zijn maaisels? Maaisels van wegbermen, dijken, parken, watergangen en natuurterreinen Bestaat

Nadere informatie

4,5. Spreekbeurt door een scholier 1460 woorden 8 juni keer beoordeeld. Inleiding

4,5. Spreekbeurt door een scholier 1460 woorden 8 juni keer beoordeeld. Inleiding Spreekbeurt door een scholier 1460 woorden 8 juni 2011 4,5 32 keer beoordeeld Vak Anders Inleiding Ik ben op dit onderwerp gekomen omdat ik alle onderwerpen waar over ik mijn spreekbeurt kon houden op

Nadere informatie

Duurzaamheid. De voordelen van blikverpakkingen

Duurzaamheid. De voordelen van blikverpakkingen Duurzaamheid De voordelen van blikverpakkingen Duurzaamheid Duurzaamheid is één van de belangrijke aandachtspunten van het bedrijfsleven. Deze brochure is een initiatief van EMPAC, de organisatie van de

Nadere informatie

Naar de Peel Martijn Wagener

Naar de Peel Martijn Wagener Naar de Peel Martijn Wagener Indeling Grassa: van project naar bedrijf Wat doet Grassa BV? Grassa! raffinage proces Meer waarde uit gras De producten: mn eiwitconcentraat en Grassa!silage Van Pilot naar

Nadere informatie

Subsidie voor innovatieve projecten. Informatie over het Innovatief Actieprogramma Groningen. provincie groningen

Subsidie voor innovatieve projecten. Informatie over het Innovatief Actieprogramma Groningen. provincie groningen Subsidie voor innovatieve projecten Informatie over het Innovatief Actieprogramma Groningen provincie groningen Subsidie voor innovatieve projecten INFORMATIE OVER HET INNOVATIEF ACTIEPROGRAMMA GRONINGEN

Nadere informatie

Intentieverklaring biomassa uit bos, natuur, landschap en de houtketen

Intentieverklaring biomassa uit bos, natuur, landschap en de houtketen Intentieverklaring biomassa uit bos, natuur, landschap en de houtketen Ondergetekenden: 1. De minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, mevrouw G. Verburg, handelend als bestuursorgaan, hierna

Nadere informatie

zonweringsdoeken gemaakt van planten THE FIRST SUNSCREEN FABRIC IN THE WORLD WITH CRADLE TO CRADLE CERTIFIED GOLD

zonweringsdoeken gemaakt van planten THE FIRST SUNSCREEN FABRIC IN THE WORLD WITH CRADLE TO CRADLE CERTIFIED GOLD zonweringsdoeken gemaakt van planten THE FIRST SUNSCREEN FABRIC IN THE WORLD WITH CRADLE TO CRADLE CERTIFIED GOLD M + N PROJECTEN ONTWIKKELDE EEN NIEUWE GENERATIE ZONWERINGSDOEKEN, DIE DE HUIDIGE MATERIALEN

Nadere informatie

Biomassa: brood of brandstof?

Biomassa: brood of brandstof? RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply

Nadere informatie

Interdepartementaal Programma BioBased Economy. Dirk de Jong

Interdepartementaal Programma BioBased Economy. Dirk de Jong Interdepartementaal Programma BioBased Economy Dirk de Jong 2 Drivers van de BioBased Economy Innovatie Milieubeleid Broeikasgassen (o.a. CO 2 ) Werkgelegenheid Regionaal en landbouwbeleid Energiezekerheid

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De overgang van energie-intensief naar energie-efficient

Duurzame Industrie. De overgang van energie-intensief naar energie-efficient Duurzame Industrie De overgang van energie-intensief naar energie-efficient De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

Stichting Springtij Ophelialaan 69-A 1431 HA, Aalsmeer

Stichting Springtij Ophelialaan 69-A 1431 HA, Aalsmeer Stichting Springtij Ophelialaan 69-A 1431 HA, Aalsmeer T.a.v. Klimaat Jury Wieke de Jong Executive assistant Directie Projectondersteuning Betreft: Pleit Nota Springtij -2017 Groen Gas Nederland Beste

Nadere informatie

Bioraffinagesite Renkum-Wageningen

Bioraffinagesite Renkum-Wageningen Bioraffinagesite Renkum-Wageningen Inventarisatie mogelijke keten activiteiten Paulien Harmsen (WUR-FBR) met medewerking van Steef Lips (WUR-FBR), Edwin Bosma(NSP), Erwin Schuitema (NSP) en Joep Koene

Nadere informatie

Innovatieagenda Melkveehouderij

Innovatieagenda Melkveehouderij Innovatieagenda Melkveehouderij stappen naar een nieuwe melkweg samen met ketenpartijen in de melkveehouderij INLEIDING NL 20 Waarom een innovatieagenda? Innovatie is een belangrijke voorwaarde voor de

Nadere informatie

Papier - Algemene inleiding Papyrus en Japans papier door Wilma Papier, geschiedenis en fabricage door Bert. 21 april 2013 B OEKBINDERIJ PAPYRUS

Papier - Algemene inleiding Papyrus en Japans papier door Wilma Papier, geschiedenis en fabricage door Bert. 21 april 2013 B OEKBINDERIJ PAPYRUS Algemene inleiding Papyrus en Japans papier door Wilma Papier, geschiedenis en fabricage door Bert Algemene inleiding Papyrus en Japans papier door Wilma Papier Papier kort historisch overzicht 100 na

Nadere informatie

Informatiecentrum Papier en Karton. Spil en platform in de informatievoorziening over duurzaamheid van Papier en Karton

Informatiecentrum Papier en Karton. Spil en platform in de informatievoorziening over duurzaamheid van Papier en Karton Informatiecentrum Papier en Karton Spil en platform in de informatievoorziening over duurzaamheid van Papier en Karton Organisatie IPK: keten Partners Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier- en

Nadere informatie

Synergie energie hergebruik overheden, agrarische sector en industrie

Synergie energie hergebruik overheden, agrarische sector en industrie Synergie energie hergebruik overheden, agrarische sector en industrie Doelstelling thema bijeenkomst: Inzicht in ontwikkelingen bij overheid, industrie en agrarische sector Inzicht in kansen voor synergie

Nadere informatie

Green Deal van Essent New Energy met de Rijksoverheid

Green Deal van Essent New Energy met de Rijksoverheid Green Deal van Essent New Energy met de Rijksoverheid Ondergetekenden: 1. De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, en de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, ieder handelende

Nadere informatie

Manifest Bio-based Economy Wij, vertegenwoordigers van het bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld in Nederland, verklaren het volgende:

Manifest Bio-based Economy Wij, vertegenwoordigers van het bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld in Nederland, verklaren het volgende: Manifest Bio-based Economy De contouren van een Bio-based Economy - een economie gebaseerd op het gebruik van hernieuwbare grondstoffen tekenen zich steeds duidelijker af. Partijen uit het maatschappelijk

Nadere informatie

Creëren van synergie in Biopark Terneuzen Energieconversiepark Sluiskil (NL) Jan Broeze, 14 mei 2013

Creëren van synergie in Biopark Terneuzen Energieconversiepark Sluiskil (NL) Jan Broeze, 14 mei 2013 Creëren van synergie in Biopark Terneuzen Energieconversiepark Sluiskil (NL) Jan Broeze, 14 mei 2013 Overzicht presentatie Ankerpunt: Biopark Terneuzen Ontwikkelingsproces Passende ontwikkelingsopties

Nadere informatie

Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei

Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Burgers, bedrijven, milieu-organisaties en overheden hebben vandaag op initiatief van minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en

Nadere informatie

Van een lineaire naar een circulaire economie: Kansen en Bedreigingen Prof. dr. Jacqueline Cramer, directeur

Van een lineaire naar een circulaire economie: Kansen en Bedreigingen Prof. dr. Jacqueline Cramer, directeur Van een lineaire naar een circulaire economie: Kansen en Bedreigingen Prof. dr. Jacqueline Cramer, directeur Aanpak van het USI Vraaggericht expertise mobiliseren om kennis te valoriseren ( integrating

Nadere informatie

Helmonds Energieconvenant

Helmonds Energieconvenant Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende

Nadere informatie

De Biobased Economy in de Zuidvleugel

De Biobased Economy in de Zuidvleugel De Biobased Economy in de Zuidvleugel Wat is er nodig om de biobased-economy in de Zuidvleugel een impuls te geven? 17 1 13, Douwe-Frits Broens LEI: Biobased Economics - financiële en milieudoelen halen

Nadere informatie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!

Nadere informatie

Circulaire Economie. Jacqueline Cramer Member Amsterdam Economic Board, oud minister van VROM en hoogleraar duurzaamheid

Circulaire Economie. Jacqueline Cramer Member Amsterdam Economic Board, oud minister van VROM en hoogleraar duurzaamheid Circulaire Economie Jacqueline Cramer Member Amsterdam Economic Board, oud minister van VROM en hoogleraar duurzaamheid John Nederstigt Inleider Hoe maken we de MRA Circulair? Jacqueline Cramer Ambassadeur

Nadere informatie

Een zoektocht naar mogelijkheden

Een zoektocht naar mogelijkheden Inhoud presentatie Camiel Hoogland Introductie Hoogland B.V. Een zoektocht naar mogelijkheden (Regionale) Kansen Stellingen Hoogland BV Historie: Sinds 1880 Handelsonderneming Familiebedrijf >30 mill omzet

Nadere informatie

Wilt u uw producten en processen slimmer, veiliger en efficiënter maken?

Wilt u uw producten en processen slimmer, veiliger en efficiënter maken? you make it work Wilt u uw producten en processen slimmer, veiliger en efficiënter maken? ERIKS levert werktuigbouwkundige componenten in alle industriële sectoren. Maar we gaan verder dan dat. Als specialist

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 32 637 Bedrijfslevenbeleid Nr. 55 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag,

Nadere informatie

ZeefGOUD Van Afvalstoffenverwerker naar Energiefabriek en Grondstoffenfabriek. Marco Kwak Projectontwikkeling

ZeefGOUD Van Afvalstoffenverwerker naar Energiefabriek en Grondstoffenfabriek. Marco Kwak Projectontwikkeling ZeefGOUD Van Afvalstoffenverwerker naar Energiefabriek en Grondstoffenfabriek Marco Kwak Projectontwikkeling Waterschappen en Attero: Gemeenschappelijk doel Grondstoffen en Nutriënten Energie GrondstoffenFabriek

Nadere informatie

Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011

Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011 Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011 Dames en heren, Degenen, die hier te lande na 1820 verbetering van

Nadere informatie

Dennis Froeling 2 februari 2017

Dennis Froeling 2 februari 2017 Dennis Froeling 2 februari 2017 Inhoudsopgave HVC Huidige verwerking (berm)gras Uitgangpunten (berm)gras verwerking Technologieën Gras naar papier HVC: Samen halen we eruit wat erin zit 52 aandeelhouders:

Nadere informatie

Ellen van Selm. P10 - Ingrediënten. Wij zijn de bestuurders van het platteland, van 16 gemeenten met:

Ellen van Selm. P10 - Ingrediënten. Wij zijn de bestuurders van het platteland, van 16 gemeenten met: en wat het te bieden heeft een bodem voor de borrel bij de P10 Ellen van Selm voorzitter P10 & burgemeester gemeente Opsterland P10 - Wij zijn de bestuurders van het platteland, van 16 gemeenten met: Veel

Nadere informatie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) stimuleert Europa de regionale

Nadere informatie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) stimuleert Europa de regionale

Nadere informatie

Tuinbouw zoekt Chemie voor Puur Plantaardig

Tuinbouw zoekt Chemie voor Puur Plantaardig Tuinbouw zoekt Chemie voor Puur Plantaardig Conferentie Agro met Energie verbinden, Rotterdam, 10 mei 2011 Jan Smits Toekomst Tuinbouw in de Biobased Economy Achtergrond Wat willen we bereiken Kenniscentrum

Nadere informatie

Bio Base Europe Innovation & Training for the bio-based economy

Bio Base Europe Innovation & Training for the bio-based economy BioPark Terneuzen Duurzame havens Bio Base Europe Innovation & Training for the bio-based economy Zeeland Seaports Missie Zeeland Seaports zorgt op een toegewijde en respectvolle manier voor de duurzame

Nadere informatie

4.A.1 Ketenanalyse Groenafval

4.A.1 Ketenanalyse Groenafval 4.A.1 Ketenanalyse Groenafval Prop Beplantingswerken v.o.f. Autorisatie Nummer/versie Datum Opsteller Goedgekeurd directie 01 22-01-2015 Naam: F. van Doorn Naam: A. Prop Datum: 22 januari 2015 Datum: 22

Nadere informatie

WERKGEBIED VEZELGRONDSTOFFEN

WERKGEBIED VEZELGRONDSTOFFEN WERKGEBIED VEZELGRONDSTOFFEN ROADMAP 2017-2020 EN JAARPLAN 2018 MICHIEL ADRIAANSE VISIE EN IMPACT Visie: - Oudpapier blijft voornaamste grondstof voor PKI Nl - Hoeveelheid & samenstelling oudpapier verandert

Nadere informatie

Samen vooruit. in de circulaire economie. CIRCLES inspireert en ondersteunt u met tools en praktische kennis. Re-creating (y)our environment

Samen vooruit. in de circulaire economie. CIRCLES inspireert en ondersteunt u met tools en praktische kennis. Re-creating (y)our environment Samen vooruit in de circulaire economie Re-creating (y)our environment CIRCLES inspireert en ondersteunt u met tools en praktische kennis Circulaire economie wat moet ik ermee? Circulaire economie: u hoort

Nadere informatie

Waarom doen we het ook alweer?

Waarom doen we het ook alweer? Apart inzamelen van gft-afval Als Vereniging Afvalbedrijven stimuleren we dat al het afval in Nederland op de juiste manier wordt verwerkt. Hierbij houden we rekening met het milieu en de kosten. De meest

Nadere informatie

Maak samen meer van je land

Maak samen meer van je land Team 12 06 januari 2012 Eo Wijersprijsvraag 2011-2012 Maak samen meer van je land Inleiding Binnen de landbouw in de Veenkoloniën zijn suikerbieten en (zetmeel)aardappelen de meest voorkomende akkerbouwgewassen.

Nadere informatie

Biobrandstoffenfabriek Hardenberg. Innovatie en duurzaamheid

Biobrandstoffenfabriek Hardenberg. Innovatie en duurzaamheid Biobrandstoffenfabriek Hardenberg Innovatie en duurzaamheid Presentatie voor het Kenniscentrum Papier en Karton Bio Rights B.V. 11 december 2012 1 Inhoud van de presentatie Biobrandstoffenfabriek Hardenberg

Nadere informatie

Bioenergie in Oost-Nederland

Bioenergie in Oost-Nederland Bio-energie cluster Oost Nederland Bioenergie in Oost-Nederland www.bioenergieclusteroostnederland.nl Inhoud 1. inleiding - het bioenergiecluster BEON - duurzame energie en de rol van bio-energie slide

Nadere informatie

De rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017

De rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017 Jan Peter Nap Hanze Research Energy De rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017 Energietransitie 2 Er staat veel op het spel Klimaatverandering - CO 2, opwarming, milieu, afspraken

Nadere informatie

Attero Holding N.V., bestaande uit: N.V. Afvalverbranding Zuid Nederland (A.Z.N.)

Attero Holding N.V., bestaande uit: N.V. Afvalverbranding Zuid Nederland (A.Z.N.) CERTIFICAAT, bestaande uit: Attero B.V. Attero Noord B.V. Attero Zuid B.V. AZN Holding B.V. Meander 861 6825 MH Arnhem Postbus 4114 6080 AC Haelen en de toepassing daarvan voldoen aan de voorwaarden gesteld

Nadere informatie

Langer plezier van karton en papier

Langer plezier van karton en papier Langer plezier van karton en papier Stichting Papier Recycling Nederland PERSEN DROGEN GLADSTRIJKEN SNIJDEN BEDRUKKEN GEBRUIKEN KRANT KARTON RECLAME KRANT 1 6 5 2 VAN OUD NAAR NIEUW 3 4 PULP WEKEN ONTINKTEN

Nadere informatie

VAPPR Haalt eruit wat erin zit

VAPPR Haalt eruit wat erin zit Haalt eruit wat erin zit Vappr maakt van biomassa duurzame grondstoffen en warmte en legt CO2 in de bodem vast. We halen eruit wat erin zit en voegen verantwoord waarde toe in de duurzame circulaire economie.

Nadere informatie

Routekaart Papier. Michiel Adriaanse

Routekaart Papier. Michiel Adriaanse Routekaart Papier Michiel Adriaanse Inhoud van de presentatie 1 Papier-en Kartonindustrie in Nl 2 Biobased ambities 3 Trends 4 Visie 5 Business cases 6 Take home messages sheet 2 De Nederlandse Papier-en

Nadere informatie

Eneco Groep. Duurzame energie voor iedereen

Eneco Groep. Duurzame energie voor iedereen Eneco Groep Duurzame energie voor iedereen Duurzame koploper Eneco is het grootste energiebedrijf van Nederland in publieke handen. Onze missie is betaalbare duurzame energie mogelijk maken die altijd,

Nadere informatie

Circulaire Economie Tilburg. Analyse grondstofstromen op gemeenteniveau

Circulaire Economie Tilburg. Analyse grondstofstromen op gemeenteniveau Circulaire Economie Tilburg Analyse grondstofstromen op gemeenteniveau 28 november 2017 Aanleiding Aanpak circulaire economie Tilburg (december 2016): Voedsel: minder voedselverspilling Consumptiegoederen

Nadere informatie

het groenste papier ter wereld spaart bomen spaart energie spaart water

het groenste papier ter wereld spaart bomen spaart energie spaart water het groenste papier ter wereld spaart bomen spaart energie spaart water 100%eco & north river écht duurzaam produceren 100%eco 100% betrouwbaar - 100% transparant Ons doel is een kleurrijk voetspoor op

Nadere informatie

Valorisatie reststromen met aquatische biomassa. Rommie van der Weide, Wim van Dijk, Sander Huurman, Hellen Elissen,...

Valorisatie reststromen met aquatische biomassa. Rommie van der Weide, Wim van Dijk, Sander Huurman, Hellen Elissen,... Valorisatie reststromen met aquatische biomassa Rommie van der Weide, Wim van Dijk, Sander Huurman, Hellen Elissen,... Inhoud Motivatie Waarom aquatische biomassa? Acrres Onderzoek aquatische biomassa

Nadere informatie

Flevoland maakt werk van duurzame energie

Flevoland maakt werk van duurzame energie Flevoland maakt werk van duurzame energie Hans Rijnten Provincie Flevoland Chris de Visser Acrres Pieter Bergmeijer Trilance 6 december 2007 Workshop bioraffinage 1 Inhoud presentatie Flevoland maakt werk

Nadere informatie

Beleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu

Beleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem

Nadere informatie

De Transitie naar een Circulaire Economie in Flevoland: Kansen voor People, Planet en Profit. Jacqueline Cramer Ambassadeur Circulaire Economie

De Transitie naar een Circulaire Economie in Flevoland: Kansen voor People, Planet en Profit. Jacqueline Cramer Ambassadeur Circulaire Economie De Transitie naar een Circulaire Economie in Flevoland: Kansen voor People, Planet en Profit Jacqueline Cramer Ambassadeur Circulaire Economie PEOPLE People, Planet, Profit (PPP) Van een lineaire naar

Nadere informatie

Duurzame biomassa. Een goede stap op weg naar een groene toekomst.

Duurzame biomassa. Een goede stap op weg naar een groene toekomst. Duurzame biomassa Een goede stap op weg naar een groene toekomst. Nuon Postbus 4190 9 DC Amsterdam, NL Spaklerweg 0 1096 BA Amsterdam, NL Tel: 0900-0808 www.nuon.nl Oktober 01 Het groene alternatief Biomassa

Nadere informatie

C-197 Green Deal Business met biomassa en biobased gas

C-197 Green Deal Business met biomassa en biobased gas C-197 Green Deal Business met biomassa en biobased gas Partijen 1. De Minister van Economische Zaken, de heer H.G.J. Kamp, handelend in zijn hoedanigheid van bestuursorgaan; 2. De staatssecretaris van

Nadere informatie

Proeftuin FoodValley. Biobased economy en energietransitie

Proeftuin FoodValley. Biobased economy en energietransitie Proeftuin FoodValley Biobased economy en energietransitie 1 2 Inhoudsopgave Inleiding Waarom is een biobased economy belangrijk voor FoodValley? Wat is de ambitie voor FoodValley? Hoe kun je innovaties

Nadere informatie