Anne-Marie Pluijm, Vruchten om te plukken? Marktverkenning kansen samenwerking bibliotheek en bedrijfsleven

Transcriptie

1 Anne-Marie Pluijm, 2014 Vruchten om te plukken? Marktverkenning kansen samenwerking bibliotheek en bedrijfsleven

2 Colofon In opdracht van: Uitgevoerd door: Anne-Marie Pluijm

3 Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding... 3 Aanleiding onderzoek... 3 Doelstelling onderzoek... 4 Vraagstelling onderzoek... 4 Opdrachtgevers... 5 Hoofdstuk 2 Marktverkenning... 6 Opzet marktverkenning... 6 Stap ❶ DESTEP - Trends en positionering... 7 Stap ❷ Informatie scannen en verzamelen... 8 Stap ❸ In kaart brengen bedrijven, instellingen en activiteiten... 8 Stap ❹ Verkenning speelveld Hoofdstuk 3 Conclusies Hoofdstuk 4 Aanbevelingen Overwegingen vooraf Concrete aanbevelingen Tot slot Bijlage 1 Overzicht bedrijven Automotive Campus Helmond Bijlage 2 Overzicht onderwijsinstellingen Automotive Campus Bijlage 3 Overzicht voorbeelden activiteiten en initiatieven binnen Brainport regio/automotive Campus Bijlage 4 DESTEP analyse Bijlage 5 Notities overleg vertegenwoordigers onderwijs Automotive regio/brainport Bijlage 6 Notities gesprek Cor Fransen, Manager Producten & Diensten & Innovatie Bibliotheek Helmond-Peel Bijlage 7 Notities gesprek Dianne Timmers, Manager Publieke Dienstverlening Bibliotheek Helmond- Peel

4 Hoofdstuk 1 Inleiding De provincie Noord-Brabant heeft 20 basisbibliotheken. In opdracht van de provincie Noord-Brabant ondersteunt De Brabantse Netwerkbibliotheek (BNB) de afzonderlijke Brabantse bibliotheken. BNB bestaat uit de 20 Brabantse bibliotheken en Cubiss. Een essentieel doel van de Brabantse Netwerkbibliotheek is het creëren van een goed toegankelijk netwerk. Een plek waar ideeën floreren, waar informatie en ervaringen worden uitgewisseld en waar kennis wordt gedeeld zodat de klant uiteindelijk optimaal wordt bediend. Cubiss is de uitvoerende organisatie binnen BNB en voert het meerjarig beleidsplan uit. Hiervoor is een werkplan opgesteld met negen projecten. In deze projecten wordt de kennis van verschillende disciplines ingezet, zowel van de Brabantse bibliotheken, als van Cubiss. Eén van de projectonderdelen is het oprichten van een expertisepool. Deze expertisepool richt zich op verschillende thema s, met de bedoeling nieuw spirit en elan toe te voegen aan de bibliotheekbranche. Hierbij staat het opbouwen en delen van nieuwe kennis centraal. Eén van de thema s van de expertisepool is business development. Binnen dit thema worden nieuwe producten en/of diensten bedacht en ontwikkeld voor diverse bibliotheekorganisaties om deze vervolgens succesvol in de markt te zetten. Dankzij mijn commerciële ervaring heb ik binnen dit thema van de expertisepool de kans gekregen om een kijkje te nemen achter de schermen van het bibliotheekwezen met al haar uitdagingen en kansen. Het rapport wat voor u ligt brengt hiervan verslag. Dit rapport draagt een steentje bij aan de waardevolle uitwisseling van informatie en ervaringen zoals dat centraal staat binnen BNB en Cubiss. Aanleiding onderzoek Bibliotheken zoeken naar mogelijkheden voor eigen financiering omdat het risicovol is om te blijven vertrouwen op subsidies, niet alleen omdat de geldkraan dicht kan (afhankelijkheid van lokale politieke ontwikkelingen en de volgende bezuinigingsronde) maar ook omdat er door de gemeente eisen gesteld kunnen worden die strijdig zijn met de kernproposities 1 van het bibliotheekwezen. De ledenaantallen en uitleningen staan onder druk. Subsidiegelden nemen gestaag af. De bibliotheek moet daarom op zoek naar nieuwe samenwerkingsverbanden en dit zouden partijen kunnen zijn die op dit moment nog niet per definitie actief benaderd worden. Het ondernemen zit nog niet noodzakelijkerwijs in het DNA van het bibliotheekwezen. Dit laatste is een observatie waarmee ik bedoel dat er op microniveau (stad waarin de bibliotheek zich bevindt) al wel heel veel gebeurd en er ook veel bereikt is de laatste jaren. Op mesoniveau (regionaal) worden de eerste stappen gezet, waaronder deze marktverkenning, maar dat er op macroniveau (provinciaal) nog veel werk aan de winkel is. De bibliotheken Helmond-Peel, Veldhoven en Best hebben de wens geuit om meer marktgericht te willen werken en minder afhankelijk te worden van subsidies. De tijden zijn veranderd en business development is daarom onvermijdelijk. De maatschappij blijft snel veranderen, de leefwereld van leerlingen verschilt steeds meer van die in het schoolgebouw, werknemers moeten flexibel zijn, zelfstandig en reflectief, en kennis en vaardigheden kunnen opdoen en toepassen is net zo belangrijk 1 Met welke producten/diensten en met welk aanbod gaat een bedrijf de markt op 3

5 als kennis hebben. Zo al vier redenen waarom een bibliotheek er principieel anders uit zou moeten zien. Doelstelling onderzoek Voordat ik de onderzoeksopdracht van dit onderzoek verder beschrijf, wil ik hier eerst wat dieper ingaan op de term business development om daarmee de doelstelling van het onderzoek toe te lichten. In dit onderzoek ben ik als het ware een drietal maanden in de huid van een business developer gekropen. Deze rol binnen een bedrijf is belangrijk omdat de business developer nieuw marktaandeel en nieuwe klanten aanbrengt. Een business developer wil in de eerste plaats de activiteiten van de organisatie uitbreiden. De doelstellingen zijn daarbij: Op zoek gaan naar nieuwe producten of diensten die de organisatie zou kunnen aanbieden, en daarbij producten of diensten voorstellen waardoor het bedrijf een nieuwe richting zou kunnen inslaan. Nieuwe klanten aantrekken door het onderzoeken en bewerken van de markt en daarbij te mikken op de behoeften van toekomstige klanten. Markten onderzoeken waar de organisatie nog niet actief is. Deze elementen zijn essentieel voor elk bedrijf dat zijn concurrentiekracht en zijn aanwezigheid op de markt wil versterken. Het doel van dit onderzoek is om te bekijken of en hoe bibliotheekorganisaties nieuwe klanten kunnen aantrekken, nieuwe samenwerkingsverbanden aan kunnen gaan. Het lokale bedrijfsleven is hiervoor in kaart gebracht. In verband met de beperkte tijd voor dit onderzoek wordt business development hier gedefinieerd als marktverkenning (bij een marktverkenning wordt er informatie verzameld over de mogelijke markten en mogelijke klanten) om antwoord te geven op de vraag of er voor bibliotheekorganisaties mogelijkheden zijn om aansluiting te vinden bij bedrijven en of die aansluiting wellicht tot nieuwe verdienmodellen kan leiden. Bij een verdienmodel gaat het puur financieel gezien om hoe een bedrijf geld verdient maar in principe om de wijze waarop een bedrijf maatschappelijke meerwaarde creëert. Voor de duidelijkheid, er worden in dit rapport geen nieuwe verdienmodellen beschreven, het is een eerste aanzet tot verdienmogelijkheden en de verkenning daarvan. Deze marktverkenning dient daarom als basis voor vervolgonderzoek en vervolgstappen. In de aanbevelingen wordt dit verder uitgewerkt. Vraagstelling onderzoek Binnen het kader van het hierboven beschreven thema business development is de centrale vraag van dit onderzoek in hoeverre er voor de bibliotheek kansen liggen om tot samenwerkingsverbanden te komen met het bedrijfsleven. 4

6 Opdrachtgevers Vanuit Cubiss werd deze opdracht uitgevoerd voor de drie hieronder kort beschreven bibliotheken; Bibliotheek Helmond-Peel, Bibliotheek Best en Bibliotheek Veldhoven. Bibliotheek Helmond-Peel is in 2005 ontstaan uit een fusie van de bibliotheken in Asten, Deurne, Helmond en Someren en heeft een werkgebied van ongeveer inwoners. Bibliotheek Helmond-Peel heeft in de regio op dit moment 4 bibliotheekvestigingen en een groeiend aantal de Bibliotheek op School vestigingen (dbos). Bibliotheek Best, sinds januari 2014 Cultuurspoor Best, heeft twee vestigingen waarvan een in het centrum van Best en een op het Heerbeeck College en is met meer dan fysieke en digitale bezoeken en leden de grootste publieke en culturele instelling in Best. Dé culturele hotspot in Best. Vijftig jaar actief en verbindend in Veldhoven. De bibliotheek Veldhoven bedient een verzorgingsgebied van ruim inwoners en ligt in het hart van het centrum. Gezamenlijk hebben deze drie bibliotheken een niet te onderschatten bestand van leden. 5

7 Hoofdstuk 2 Marktverkenning Tijdens dit korte onderzoek is de keuze gemaakt om hoofdzakelijk te kijken naar bedrijven en kennisinstellingen die zich op de automotive campus in Helmond bevinden. De automotive campus, gelegen in de Brainport regio, is de nationale en internationale hotspot, ontmoetingsplek en vestigingslocatie op het gebied van automotive 2. Ook al ligt de focus van de marktverkenning op deze campus, deze verkenning is relevant voor de drie betrokken bibliotheken. Zo kent de regio Veldhoven de High Tech Campus en de regio Best de Healthcare Campus en de automotive campus wordt als voorbeeld gebruikt voor hoe te werk gegaan kan worden in het verkennen van de markt. De bevindingen van dit onderzoek zijn dus te projecteren op het werkveld van de bibliotheek Veldhoven en de bibliotheek Best. Van belang is dat het vergelijkbare bedrijventerreinen zijn waar de unieke manier van samenwerken de basis vormt voor open innovatie, waardoor kennis delen leidt tot kennis vermenigvuldiging. Opzet marktverkenning Zoals in het eerste hoofdstuk is aangegeven wordt business development in dit rapport gedefinieerd als marktverkenning. Het resultaat van deze marktverkenning geeft antwoord op de vraag of er kansen voor de genoemde bibliotheken liggen om tot samenwerkingsverbanden te komen met het bedrijfsleven. Hieronder wordt beschreven hoe in deze marktverkenning te werk is gegaan en voor welke opzet is gekozen. In dit onderzoek is er voor gekozen om volgens een trechtermodel te werken, van breed naar smal. Ik heb mee eerst verdiept in de markt waarin de bibliotheekorganisatie zich beweegt. Dit om te komen tot een beter inzicht van toekomstige opgaven, waarin wellicht kansen schuilen tot nieuwe verdienmogelijkheden. De volgende stappen zijn genomen: ❶ Uitvoering DESTEP analyse (bijlage 4) ❷ QuickScan van relevante bronnen (jaarverslagen, beleidsplannen) om zoveel mogelijk informatie te verzamelen en een beter beeld te krijgen van de betrokken bibliotheken en het bibliotheekwezen in zijn algemeen ❸ In kaart brengen van bedrijven, instellingen en activiteiten (bijlage 1, 2 en 3) ❹ Verkenning van het speelveld De resultaten van bovengenoemde stappen in de marktverkenning zijn hieronder nader uitgewerkt. Beschreven wordt ondermeer welke bedrijven en speerpunten in de regio toonaangevend zijn, beïnvloedende trends die de kerntaken van de bibliotheek raken alsook het spanningsveld waar zij in relatie tot het bedrijfsleven in verkeren. De verschillende overzichten van bedrijven, instellingen en activiteiten zijn terug te vinden in de bijlagen. 2 De automotive sector betreft het ontwerpen, ontwikkelen, produceren en verkopen van auto's, trucks, motors etc. 6

8 Stap ❶ DESTEP - Trends en positionering Als resultaat van de DESTEP-analyse is een aantal trends naar voren gekomen die invloed hebben op de vraag hoe de bibliotheek in de toekomst haar rol gaat invullen. Deze trends vormen geen concrete kansen om tot nieuwe samenwerkingsverbanden te komen, maar zijn wel relevant in het speelveld waarin de bibliotheek zich moet bewegen om tot nieuwe kansen te komen. Digitalisering, globalisering, individualisering zijn drie trends die enorm van invloed zijn op de kern van het bibliotheekwerk: informatie, educatie, leesbevordering, ontmoeting, cultuur en debat. Daarnaast zijn er uiteraard regionale en lokale ontwikkelingen die van invloed zijn op de bibliotheek en hoe die op een goede manier haar functie kan vervullen richting de inwoners, instellingen en andere organisaties. Veel bibliotheken kampen met sterk afnemende subsidiegelden en worstelen met verdienmodellen. In de nabije toekomst maar ook op lange termijn, is een toenemende mate van samenwerking met zowel maatschappelijke als commerciële partijen van essentieel belang. Ook met als doel om beter aansluiting te kunnen vinden bij de wensen en behoeften van de burgers en de koppeling aan imago verandering. Verzakelijking en professionalisering van de bibliotheekorganisaties heeft zich al jaren geleden ingezet en de druk van de klant/bezoeker neemt toe. Leden verwachten bijvoorbeeld een betere en snellere service. Om het teruglopend budget aan te kunnen vullen zullen nieuwe kansen en markten moeten worden onderzocht en dit rapport hoopt hierin een bijdrage te kunnen leveren. Onderstaande afbeelding geeft een goed beeld van de positionering van de bibliotheek en vat (al dan niet gedeeltelijk) de resultaten van de uitgevoerde DESTEP analyse (voor de volledige analyse zie bijlage 4) samen. Afbeelding 1: De bibliotheek als verbindende schakel. Bron: SIOB 7

9 Stap ❷ Informatie scannen en verzamelen Automotive draait om beweging. Een zijdelingse vraag die de moeite waard is om te stellen zonder hier direct een antwoord op te kunnen en te willen geven, is de vraag of de bibliotheekorganisatie iets kan leren van de automotive sector? De auto-industrie hoort immers bij de meest innovatieve industrieën ter wereld. Wat kan de bibliotheek in beweging zetten? Na het lezen van de beleidsplannen van de betrokken bibliotheken en de visienota van de Automotive Campus, heb ik onderstaand overzicht van raakvlakken in visie en functie van Automotive Campus en de bibliotheekorganisatie geformuleerd. Een op ontmoeting gerichte omgeving waar kennis en kennisdeling centraal staat, een kristallisatiepunt voor innovatie en onderwijs. Op de campus worden gebouwen en faciliteiten steeds meer ingericht op het creëren van ontmoetingen. De bibliotheek richt zich ook steeds meer in op dit gebied, de Programmerende Bibliotheek (vraaggericht programma). Bijvoorbeeld Skoolzone in de bibliotheek Helmond waar studenten op vaste tijden studiebegeleiding van docenten kunnen krijgen. Educatie is een van de pijlers voor de ontwikkeling van Automotive Campus, versterkt door de vestiging van clusterorganisaties op het educatieve vlak zoals ACE (Automotive Centre of Expertise) en M.A.C. (MBO Automotive Centre). Eén van de kernfuncties van de bibliotheek is educatie en samenwerking met onderwijsinstellingen in bijvoorbeeld de vorm van De Bibliotheek op School. Zowel Automotive Campus als de bibliotheek denken na over en houden zich bezig met imagoverbetering of in ieder geval imagoversterking richting de samenleving en stakeholders zoals de gemeente. De gemeente speelt overigens een belangrijke rol bij de promotie van de campus en zoekt naar mogelijkheden om de campus onder de aandacht te brengen bij de burgers. Tot slot is het voor beide partijen belangrijk dat de visie die uitgedragen wordt aansluit bij relevante maatschappelijke ontwikkelingen en vraagstukken. Inspelen op de actualiteit middels activiteiten in de bibliotheek is hier een voorbeeld van. Het netwerk van bibliotheekvoorzieningen past zich voortdurend aan bij de mogelijkheden van de regio. Met bovenstaande aanknopingspunten als uitgangspunt heb ik vervolgens een aantal overzichten gemaakt om inzichtelijk te krijgen wat er zoal op de automotive campus gebeurt en welke gesprekspartners mogelijk interessant zijn. Zie voor een overzicht van bedrijven op de automotive campus bijlage 1 en een overzicht van de onderwijsinstellingen op de campus bijlage 2. Eerst kijken we in de volgende alinea op nationaal niveau naar de samenstelling van het bedrijfsleven, dan volgt een beschrijving van de Brainport regio om vervolgens als laatste naar de automotive campus in Helmond te kijken. Stap ❸ In kaart brengen bedrijven, instellingen en activiteiten Hoe ziet dat bedrijfsleven er nu eigenlijk uit? Als je op nationaal niveau kijkt naar de samenstelling van het bedrijfsleven (zie figuur 1) is het opvallend dat 99% van alle Nederlandse bedrijven binnen de categorie midden- en kleinbedrijf (MKB) valt. Dit zijn bedrijven met maximaal 250 werknemers. De vijver om uit te vissen beperkt zich dus zeker niet tot de belangrijke en grote spelers in Brabant zoals een Philips, een ASML of een Vlisco. Hiermee is niet gezegd dat de multinationals niet interessant zijn 8

10 als mogelijke samenwerkingspartner, maar het MKB is naar mijn mening toegankelijker en ontvankelijker voor nieuwe initiatieven. Harde uitspraken hierover kunnen echter niet gedaan worden in de reikwijdte van dit korte onderzoek. Interessant is dat er vorig jaar zo n nieuwe bedrijven zijn bijgekomen waarvan meer dan de helft in de branche dienstverlening, hiervan is overigens 94% ZZP-er. Figuur 1: Info graphic Nederlands bedrijfsleven (Bron: MKB Servicedesk) 9

11 Na deze korte verkenning van het bedrijfsleven op nationaal niveau gaan we verder kijken, maar voordat ik de focus leg op de automotive campus wordt hieronder eerst aandacht besteed aan de speerpuntsectoren van de Brainport regio waarvan de automotive campus een onderdeel is. bestaat uit 21 Brabantse gemeentes en is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een high tech centrum van Europa. Deze regio is een concentratie van kennis- en maakindustrie waarin gewortelde multinationals zoals Philips en DAF een belangrijk aandeel hebben. Het is een belangrijke pijler van de Nederlandse economie met de vijf hieronder beschreven speerpuntsectoren; High Tech Systems & Materials (Best), Food & Technology, Lifetec & Health (Veldhoven), Design en Automotive (Helmond). High Tech Systems & Materials is de 'moeder' van de andere belangrijke technologiegebieden in de Brainport Regio. Cruciaal voor de ontwikkeling van kennis, technieken en ondernemingen. De High Tech Systems & Materials industrie in de regio is sterk vertegenwoordigd, met internationaal opererende toptechnologiebedrijven. Food & Technology Regio Zuidoost-Nederland is de derde exporterende regio van Nederland in voedselproductie- en verwerking. De meerwaarde van de foodsector voor de Brainport regio ligt vooral in het feit dat deze raakvlakken heeft met technologiegebieden zoals High Tech Systems & Materials en Lifetec & Health. Naast grote producenten als Campina en Bavaria zijn er honderden MKB-bedrijven gevestigd met foodactiviteiten. Zij produceren levensmiddelen uiteenlopend van zoetwaren, vlees, zuivel, bier en groenten tot ingrediënten en 'poeders' voor de levensmiddelenindustrie. Een uitgebreid netwerk van bedrijven in de Brainport regio is actief op het gebied van 'lifetec en health': de verzamelnaam voor 'medische technologie en life sciences'. Wereld leidende ontwikkelaars en producenten zijn bijvoorbeeld Frencken, Sioux en Philips Medical Systems. Ook de Technische Universiteit Eindhoven investeert veel researchcapaciteit in biomedische en medische technologie. Dit onderzoek is multidisciplinair en wordt uitgevoerd in samenwerking met de industrie en medische instellingen in de regio. Design zit al tientallen jaren in het DNA van de regio Eindhoven. Vanuit een industriële en technologische achtergrond groeide Eindhoven uit tot een innovatieve en creatieve stad, herkenbaar in de vele innovatieve producten die worden bedacht, ontwikkeld en geproduceerd in de Brainport regio. Designiconen zijn de Design Academy Eindhoven, de top ontwerpstudio van Philips Design, het befaamde Van Abbemuseum, de Faculteit van Industriële Vormgeving aan de Technische Universiteit Eindhoven, ontwerpstudio Van Berlo en de zeer drukbezochte, jaarlijkse Dutch Design Week. is dus een onderdeel van de Brainport regio. Op dit moment zijn er ongeveer 30 bedrijven gevestigd op deze campus in Helmond. Samen zijn zij goed voor zo n 550 arbeidsplaatsen. 10

12 Er is een doorlopende leerlijn opgezet van mbo, via hbo naar wo. Het aantal studenten dat regelmatig op de campus te vinden is, groeit sterk en de onderwijsinstellingen op de campus voeren een ambitieus beleid om op korte termijn meer studenten te werven. Verder is in 2012 AutomotiveNL opgericht. Deze clusterorganisatie is gevestigd in het Automotive House, midden op het campusterrein. Deze nieuwbouw omvat test- en onderzoeksfaciliteiten en ruimte voor onderwijs en kantoren. Hiermee heeft de campus belangrijke faciliteiten die voorzien in de behoefte van de ondernemingen en kennisinstellingen. Facts & figures automotive campus m² kantoren, werkplaatsen en lab 500 engineers en onderzoekers 100 automotive studenten op alle niveaus 30 bedrijven en instellingen 25 labs en testfaciliteiten 50 events per jaar 3000 bezoekers per jaar Bron: Stap ❹ Verkenning speelveld Aan de hand van oriënterende gesprekken is er een duidelijker beeld ontstaan van het speelveld waarin de betrokken bibliotheken opereren. Behalve het bijwonen van verschillende netwerkactiviteiten zijn er gesprekken gevoerd met: directieleden van de betrokken bibliotheken (bijlage 6 en 7) vertegenwoordigers onderwijsinstellingen (focusgroep bijlage 5) clusterorganisaties op de automotive campus (bijlage 2) gemeenteambtenaren Gemeente Helmond (verder uitgewerkt in de aanbevelingen) Netwerkactiviteiten Voor de marktverkenning heb ik een aantal netwerkactiviteiten uitgevoerd die mij meer zicht gaven op de positie zoals die nu door de onderscheiden bibliotheken in de regio wordt bekleed. Dit betrof: Bijwonen brainstormsessie Wat Deel jij? ( Dit is een initiatief van Heijmans, gemeente Helmond, Athlon, TNO, ECN en Enexis. Deze partijen willen een buurt realiseren waar gebruik voor bezit gaat. De woonomgeving moet onder andere een eigen energieopwekking krijgen en een slim mobiliteitsconcept hebben. De partners onderzoeken in de Brainportregio wat mensen bereid zijn om te delen en welke eisen ze aan zo n buurt stellen. Het publiek wordt door de partijen actief betrokken bij het verder uitwerken van de levenswijze waar delen voorop staat. Relevantie voor dit onderzoek is dat er gekeken is naar een locatie in het centrum van Helmond maar natuurlijk ook dat boeken uitleen gebruik is in plaats van bezit. 11

13 Bijwonen brainstormsessie De Brabant Wagen. Dit is een project dat is ontstaan door nauwe samenwerking van het Enevate team, Provincie Brabant, de B5 3 en ondernemers uit de mobiliteit- en toerisme sector. Tijdens de totstandkoming van dit project is het aantal deelnemers sterk gegroeid. Er is een zeer interessante, gezamenlijke visie ontstaan rondom elektrische mobiliteit in de toeristensector van Brabant en de relevantie voor dit onderzoek ligt in het feit dat er een rol weg gelegd zou kunnen zijn voor het VVV maar ook de vraag of de bibliotheek een podium kan bieden voor soortgelijke initiatieven. Gesprekken directies bibliotheken Er zijn gesprekken gevoerd met Ruud Hakvoort (directeur Bibliotheek Helmond-Peel), Cor Fransen (Manager Producten & Diensten & Innovatie Bibliotheek Helmond-Peel, zie bijlage 6), Dianne Timmers (Manager Publieke Zaken Bibliotheek Helmond-Peel, zie bijlage 7), Dorine Prinsen (directrice Bibliotheek Veldhoven), Ingrid van Beek (directrice Bibliotheek Best) en Hans Derks (directeur Bibliotheek Den Bosch). De conclusie van deze gesprekken is dat er op dit moment nog (te) weinig samengewerkt wordt met het bedrijfsleven. Als er al initiatieven zijn dan zijn deze niet structureel van aard. Om op de hoogte te blijven van activiteiten die interessant zouden kunnen zijn om in kaart te brengen, heb ik me verder ingeschreven op verschillende online nieuwsbrieven, onder andere van de gemeente Helmond en heb ik via LinkedIn verschillende organisaties gevolgd. Samenwerking zoeken met wie? Tijdens dit onderzoek is duidelijk geworden dat de Brainport regio op termijn te kampen krijgt met een tekort aan goed gekwalificeerd personeel. Bedrijfsleven en onderwijs groeien daarom steeds meer naar elkaar toe en vanuit het onderwijs neemt de vraag naar samenwerking toe. De vraag die gesteld kan worden is of hier een rol weggelegd kan zijn voor de bibliotheek? Kan de bibliotheek de groeiende samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs faciliteren? Op welke manier? Vanuit deze optiek is in eerste instantie, maar zeker ook mede door de tijdsdruk en de zomervakantieperiode, gekozen om voornamelijk te netwerken binnen de onderwijsinstellingen op de automotive campus en in kaart te brengen of daar mogelijkheden zijn om samen te werken. In vrij korte tijd hebben de inspanningen geresulteerd in een overleg van een focusgroep met 3 De 5 grootste Brabantse steden en de provincie hebben zich verenigd in een stedelijk netwerk: BrabantStad. 12

14 vertegenwoordigers van de doorlopende leerlijn van automotive en technisch onderwijs (zie voor het volledig verslag bijlage 5). De belangrijkste bevinding van dit overleg is dat volgens de deelnemers de bibliotheek niet meer echt bij kinderen leeft. Er is een hiaat, waar halen kinderen kennis vandaan, de schoolbibliotheken sluiten en internet is de nieuwe bron van kennis. Er is behoefte aan een kennisbibliotheek gekoppeld aan de kenniseconomie in Brabant. Het tekort aan goed geschoold personeel in de kennisen maakindustrie in de brainport regio is hierin een leidend argument. Clusterorganisaties op de campus Er zijn verschillende clusterorganisaties op de campus. AutomotiveNL bijvoorbeeld staat voor de automotive industrie in Nederland. Zij behartigt de belangen van de betrokken bedrijven en organisaties op alle niveaus met het doel de positie van de automotive industrie in Nederland te versterken. AutomotiveNL organiseert diverse trainingen, leergangen en themamiddagen voor professionals. Deze laatste potentiele doelgroep zou overigens verder bestudeerd moeten worden om duidelijk te krijgen of de bibliotheek hierbij aansluiting kan vinden. Omdat de campus groeit zal ook deze groep van professionals in de toekomst groeien. Behoeften van deze doelgroep zouden nog in kaart gebracht moeten worden om te bezien of de bibliotheek aansluiting kan vinden en op welke manier. De beschikbaarheid van goed gekwalificeerd personeel is dus van cruciaal belang voor de toekomst van de brainport regio en de automotive industrie in geheel Nederland. Het automotive onderwijs van mbo tot en met universitair niveau op de campus voorziet in deze behoefte. De Automotive Campus focust primair op onderzoek, ontwikkeling- en testactiviteiten, maar wil tevens een contextrijke leeromgeving bieden voor automotive studenten. Nevenvestigingen van opleidingsinstituten op verschillende niveaus (mbo, hbo en wo) zijn reeds gevestigd op de Campus. Stuk voor stuk dragen zij de Nederlandse cultuur van 'out of the box' denken hoog in het vaandel, om studenten optimaal voor te bereiden op functioneren in een open innovatie omgeving. 13

15 Hoofdstuk 3 Conclusies In het begin van dit rapport stelden we onszelf de vraag in hoeverre er voor de bibliotheek kansen liggen om tot samenwerking te komen met het bedrijfsleven. Uit de bevindingen van de marktverkenning blijkt dat die kansen er wel degelijk zijn. Tijdens dit onderzoek is namelijk gebleken dat de verschillende partijen waarmee gesproken is erg welwillend staan tegenover samenwerken met de bibliotheek maar dat niet altijd helder is hoe de bibliotheek de laatste jaren aan het veranderen is. Het is zeker dat er meer mogelijk is en ook wenselijk dan de traditionele bibliotheek. Dit is natuurlijk een open deur want wat is er dan mogelijk en wat is dan wenselijk? Wat is dan de traditionele bibliotheek versus de veelbesproken bibliotheek van de toekomst? De marktverkenning zoals die nu voor u ligt kan hierop geen concreet antwoord geven. Laten we wel vooropstellen dat de bibliotheek moet laten zien in hoeverre de organisatie de laatste jaren in positieve zin veranderd is, wat de nieuwe veelbelovende ontwikkelingen zijn en hoe de bibliotheek op microniveau een belangrijke rol speelt. Hierin is een belangrijke rol weggelegd voor de afdeling marketing en communicatie. Business development en marketing zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dit onderzoek begon bij de bibliotheek, de aanbodkant, maar het lijkt me beter te beginnen bij de omgeving, de vraagkant. Als de ambitie bestaat om samen te willen werken met het bedrijfsleven, nieuwe samenwerkingsverbanden te willen aangaan, dan zullen de behoeftes die binnen het bedrijfsleven spelen in kaart moeten worden gebracht. Anno 2014 is netwerken de sleutel tot succes. Het initiatief tot samenwerking zou uit kunnen gaan van de bedrijven, daarvoor moet er een goed netwerk zijn opgebouwd en moeten de behoeftes van bedrijven bekend zijn en moet door de bibliotheekorganisaties de kerncompetenties en de kernproposities duidelijk en zichtbaar naar buiten worden gebracht zodat mogelijke samenwerkingspartners weten waarop zij en de bibliotheek kunnen matchen. Ook al laten innovaties zich niet plannen en samenwerkingsverbanden zich niet afdwingen, uit deze marktverkenning is gebleken dat er in slechts drie maanden tijd een aantal vruchten rijp zijn om te plukken. De lijntjes zijn uitgezet en openingen gecreëerd. Het vinden en vooral het vasthouden van de juiste gesprekspartners om te komen tot nieuwe samenwerkingsverbanden kost veel tijd. Gebleken is dat de communicatie van de bibliotheekorganisatie met de verschillende partijen zoals de gemeente en de vertegenwoordigers van het onderwijs een belangrijk aandachtspunt vormt. Hiermee bedoel ik dat uit de gesprekken die gevoerd zijn gebleken is dat men te weinig kennis heeft over wat er in de bibliotheek gaande is, welke expertise de bibliotheekorganisatie in huis heeft en hoe deze te gebruiken als men denkt aan het samenwerken met de bibliotheek. Samenwerken of eraan werken houdt natuurlijk niet op met zeggen dat het van belang is. Afspraken vastleggen en activiteiten onderdeel laten zijn van het beleid van de bibliotheek zijn cruciaal voor het ontstaan en het uiteindelijke succes van nieuwe samenwerkingsvormen. Wat is er voor nodig om ervoor te zorgen dat potentiele samenwerkingspartners helder voor ogen hebben welke rol een bibliotheek zou kunnen spelen. Het vereist allereerst een proactieve rol van de bibliotheek en een verdere professionalisering van het contact met de buitenwereld. Daarmee bedoel ik niet het bestaande klantenbestand want daar is in deze marktverkenning immers geen onderzoek naar gedaan. Hoe zou dat contact met de buitenwereld er dan uit moeten zien? 14

16 Om een proactieve rol te spelen moet aan de volgende randvoorwaarden worden voldaan: (Door-) ontwikkelen van de commerciële, signalerende en proactieve rol van de bibliotheekorganisatie gericht op het ondersteunen van de commerciële doelen Het stroomlijnen van taken en activiteiten op bijvoorbeeld een afdeling account management (of een accountmanager), enkel gericht op samenwerkingspartners, zowel bestaande als nieuwe Analyse op de aard en de frequentie van contactmomenten ( touches ) met als doel optimalisatie van proces en het rendement hiervan Een optimale, effectieve bezetting en inzet van het accountmanagement team of de accountmanager Vanuit een commerciële visie valt en staat het succes van een organisatie in belangrijke mate bij hoe goed het product aansluit bij de wensen van de klant. Als de klant zijn/haar geld er niet voor over heeft, omdat het product niet goed aansluit, dan zijn alle inspanningen zonde van de tijd. Het is daarom voor elke organisatie van levensbelang om de wensen van de klanten goed in het vizier te hebben. Het verdient daarom aanbeveling de lokale en regionale situatie van de bibliotheekorganisatie als een continu proces uitgebreid in kaart te brengen en daar andere partijen zoals onderwijs, bedrijfsleven, maatschappelijke instellingen en de gemeente bij te betrekken, ook om draagvlak te krijgen. De bibliotheek moet klantgericht en vraaggericht zijn (incl. vraagontwikkeling). Van wezenlijk belang daarbij is dat de bibliotheek verbonden is met de gemeenschap in de breedste zin van het woord. Dan willen mensen financieel bijdragen of ondersteuning bieden als vrijwilliger. Ik concludeer dit ook omdat dit de kansen op samenwerking met bedrijven zou vergroten. De bibliotheken zullen dus een omslag moeten maken van aanbodgericht naar vraaggericht denken en breder dan de bibliotheek zelf. Om te overleven zal dat commercieel moeten in die zin, dat ze niet afhankelijk moeten willen zijn van één geldstroom en producten en diensten moeten aanbieden waar langdurig voldoende betaalde vraag naar is. Dan is het ook mogelijk om, ideëel, enkele niet rendabele producten en diensten aan te bieden. Cultureel ondernemerschap dus: duurzaam commercieel verantwoord, klantgericht, servicegericht, vernieuwend en met draagvlak in de gemeenschap. 15

17 Hoofdstuk 4 Aanbevelingen Overwegingen vooraf Zoals eerder beschreven in dit rapport zijn bibliotheken op zoek naar mogelijkheden voor eigen financiering, nieuwe verdienmodellen, omdat het risicovol is om te vertrouwen op subsidies. Niet alleen omdat de geldkraan dicht kan maar ook omdat er eisen gesteld kunnen worden gesteld die strijdig zijn met doelstellingen. De bibliotheek is op zoek naar nieuwe samenwerkingsverbanden, partijen die nog niet altijd actief benaderd worden. In deze marktverkenning is onderzocht of er kansen liggen om samen te werken met bedrijven en instellingen op de automotive campus. Er zijn legio bestaande voorbeelden van verbindingen van bibliotheekorganisaties met voornamelijk andere culturele instellingen te noemen. Te denken valt aan samenwerking met het VVV-kantoor, filmhuis, theater. Behalve shop in shop formules, zoals een postkantoor of bank in het hetzelfde gebouw, zijn er voor structurele samenwerkingen met het bedrijfsleven tijdens deze verkenning geen bewijzen gevonden. De Brainport regio heeft te maken met een toekomstig tekort aan goed gekwalificeerd personeel. Deze constatering zou als een link gezien kunnen voor samenwerking van de bibliotheek met het bedrijfsleven, en dan in eerste instantie via het onderwijs. Het onderwijslandschap is sterk aan verandering onderhevig. Het aantal basisscholen zal binnen 10 jaar gaan krimpen (door sluitingen en fusies) omdat er minder leerlingen zullen zijn. Bibliotheken werken op dit moment nauw samen met het primair onderwijs, er liggen kansen om samen te gaan werken met het hoger onderwijs (vanaf mbo tot universitair). Vanaf 2015 krijgt het middelbaar beroepsonderwijs structureel 75 miljoen extra om technische opleidingen te bekostigen. Hierdoor kunnen regionale opleidingscentra (ROC), agrarische opleidingscentra (AOC) en (kleine) vak instellingen hun techniekonderwijs verder ontwikkelen. De bibliotheek zou een focus in collectie en zonder meer ook activiteiten kunnen aanbrengen gedreven door de speerpunten van Brabant, de speerpunten van de gemeente, de onderwerpen per stad die hoog in het vaandel staan, zoals bijvoorbeeld mobiliteit (automotive) in Helmond. In mijn visie zou de bibliotheek een contextrijke leeromgeving kunnen zijn om daarmee aansluiting te vinden bij de kenniseconomie. Dit kwam ook sterk naar voren in het overleg met de vertegenwoordigers van de onderwijsinstellingen. Kenniseconomie, ook wel informatiemaatschappij, is een vrij abstract begrip uit de economie waarmee wordt bedoeld dat een significant deel van de economische groei in de samenleving voortkomt uit (technische) kennis. Het is een maatschappij waarin de productiefactor kennis een steeds belangrijkere plaats in neemt ten opzichte van arbeid, natuur en kapitaal (de drie traditionele productiefactoren). 16

18 Concrete aanbevelingen Hieronder benoem ik, in volgorde van slagingskans, een aantal concrete kansen die ik tijdens de marktverkenning heb weten bloot te leggen en die voortvloeien uit de kennismakingsgesprekken met de verschillende partijen die in het speelveld van automotive opereren. Bij iedere kans wordt kort benoemd wie de samenwerkingspartner is, wat de kans/uitdaging is en hoe, door wie en wanneer deze kans aangegrepen zou kunnen worden. 1. Mogelijke samenwerkingspartner: NCAD Jan Wouters Het NCAD verzamelt, beheert en ontsluit een uniek archief op auto- en verkeer historisch gebied en bevat persfoto's, brochures en tijdschriften. Daarnaast zijn er duizenden boeken over autotechnologie, auto-industrie, milieu en olie-industrie. Het NCAD beheert tevens het P.A.C. (Pionier Automobielen Club) -, Olyslager- en het technisch archief van de ANWB en het archief van de N.A.V. (Nederlandse Autosport Vrienden) en een lijst nummerbewijzen. Kans/uitdaging: de bibliotheek kan helpen met het ontsluiten van regio-specifieke kennis en het is een kans op verdieping en uitbreiding van de eigen collectie conform regionale ontwikkelingen. Er zijn ook kansen om samen te werken om het aantal leden en de naamsbekendheid van beide organisaties te vergroten, denk aan korting lidmaatschap beide partijen. Hoe die uitdaging aan te gaan: het NCAD is niet alleen een archief maar verzorgt ook diverse lezingen over (en ontwikkelingen in) de auto-industrie en aanverwante bedrijfstakken. Samenwerking zou bestaan uit het gezamenlijk ontwikkelen van activiteiten (voorlichting) en daarmee aansluiting vinden bij activiteiten op de automotive campus maar ook breder inhakend op bijvoorbeeld de Dutch Technology Week. Wie doet de uitvoering: Ruud Hakvoort/accountmanager Wanneer: zo snel mogelijk vervolgafspraak voor bezoek NCAD 2. Mogelijke samenwerkingspartner: ACE / Fontys Rob Kluivers ACE ondersteunt initiatieven om het beroepenveld van automotive onder de aandacht te brengen bij de jeugd zodat zij voor een vervolgstudie automotive kiezen. ACE heeft als een van haar doelstellingen het intensiveren van samenwerking met het bedrijfsleven op het gebied van toegepast onderzoek. 17

19 Kans/uitdaging: dit is een specifiek voorbeeld van samenwerking met een onderwijsinstelling op de automotive campus met als doel om nieuwe doelgroepen te bereiken, onderwijsinstellingen en studenten vanaf MBO niveau. De uitdaging is om een breder draagvlak binnen het onderwijs te creëren ten einde nieuwe doelgroepen aan te boren zodat studenten de bibliotheek als kennisluik en contextrijke leeromgeving gaan zien. Nieuwe verdienmodellen hebben immers ook te maken met nieuwe klanten, in dit geval dus nieuwe doelgroepen voor de bibliotheek. Hoe die uitdaging aan te gaan: vervolg geven aan het overleg van de vertegenwoordigers onderwijs (zie notitie overleg in bijlage 5), waarbij ook een sleutelfiguur van de gemeente aan tafel zit. Astrid Louwers faciliteert vanuit de gemeente het netwerken tussen bedrijven en onderwijsinstellingen met als doel deze te koppelen en verbindingen te zoeken. Vervolgens moeten er afspraken gemaakt worden om structureel gezamenlijk activiteiten op te pakken waarbij mogelijk studenten de vraag bepalen of in ieder geval een rol spelen. Denk bijvoorbeeld aan presentaties (het ontsluiten van projecten) van leerlingen in de bibliotheek. Hiervoor dient echter nader onderzoek om na te gaan in hoeverre dit wenselijk is omdat er tijdens deze korte verkenning niet met de doelgroep studenten is gesproken. Wie doet de uitvoering: Bibliotheek Helmond-Peel is de aanjager van het verdere proces (management/accountmanager) Wanneer: minimaal voor de start van het nieuwe schooljaar 3. Mogelijke samenwerkingspartner: Gemeente Helmond Inez van Poppel (PR Automotive regio Helmond) en Astrid Louwers (coördinator relatie bedrijfsleven - onderwijs overheid) Kans/uitdaging: de gemeente heeft de taak om de activiteiten en projecten die zij financieel ondersteunen, breed bij de burger onder te aandacht te brengen om zo een maatschappelijk draagvlak te creëren. De gemeente initieert, al dan niet in samenwerking met bedrijven, met enige regelmaat bijeenkomsten en brainstormsessies waar burgers uitgenodigd worden om hun mening te delen of kennis te maken met activiteiten van de gemeente. Binnen iedere gemeente zijn er verschillende culturele instellingen die ruimte kunnen bieden aan dit soort bijeenkomsten en er ligt een duidelijke kans voor de bibliotheek om als eerste partner gezien te worden in het faciliteren van deze activiteiten. Op dit moment is de gemeente Helmond op zoek naar manieren op de Automotive Campus te promoten en daarvoor zoeken zij partners. Het is een overigens een uitdaging om de concurrentiepositie met andere culturele instellingen te versterken, een vraag die interessant genoeg is om nader te onderzoeken. Hoe, wie en wanneer: advies is dat Ruud Hakvoort en/of een accountmanager Bibliotheek Helmond- Peel zo spoedig mogelijk een vervolg geven aan de kennismakingsgesprekken met Inez van Poppel en Astrid Louwers. Er bestaat zeker interesse en men staat open voor samenwerking. Maar dit moet ook zeker als een continue proces van netwerken en lobbyen gezien worden omdat projectverantwoordelijkheden van ambtenaren kunnen veranderen in de loop der tijd. 18

20 4. Mogelijke samenwerkingspartner: Enevate Anton Wolthuis (AutomotiveNL) Enevate houdt zich voornamelijk bezig met de ontwikkeling van mobiliteitsconcepten voor elektrisch vervoer in Brabant. Ze organiseren onder andere brainstormsessies waar concepten worden uitgewerkt en draagvlak vinden. Kans/uitdaging: er ligt een kans (die nader onderzocht dient te worden) dat door deelname aan provinciale initiatieven de zichtbaarheid en vindbaarheid van de bibliotheek richting B2B verbeterd kan worden. Hoe die uitdaging aan te gaan: de bibliotheek kan een podium bieden aan Brabantse initiatieven, in dit specifieke voorbeeld rondom elektrisch rijden. Om dit te bekijken zou de bibliotheek het gesprek aan kunnen gaan met Enevate maar ook met bijvoorbeeld de Brabantse e-tafel. Dit is een initiatief van de gemeente Helmond, TU Eindhoven, E-trucks Europe en APPM Management Consultants en mede mogelijk gemaakt door Enevate. Wie doet de uitvoering: management bibliotheek/accountmanager Wanneer: de volgende bijeenkomst van de Brabantse e-tafel is 25 september, locatie nog niet bekend! 5. Mogelijke samenwerkingspartner: Brainport Development / Technific Peter Cox Verbindingscentrum Technific laat landelijke, provinciale en regionale techniekactiviteiten in de Brainport regio landen. Het verbindt partijen en initiatieven met elkaar, ondersteunt met de financiering en zorgt dat de kwaliteit en het effect van de verschillende initiatieven verder verbeteren. Partners zijn Provincie Noord-Brabant, Gemeente Helmond, Gemeente Veldhoven en de Gemeente Eindhoven. Kans/uitdaging: deel uit maken van een netwerk van belang voor de regio en gezien worden als een partner voor het bereiken van studenten Hoe die uitdaging aan te gaan: aan tafel met partners van Technific om uit te diepen hoe de bibliotheek een rol kan spelen. Wie doet de uitvoering: management bibliotheek /accountmanager Wanneer: vervolgafspraak na de zomervakantie De laatste concrete aanbeveling heeft een overkoepelend karakter. In bijlage 3 is een aantal voorbeelden te vinden van interessante (jaarlijks terugkerende) activiteiten in de Brainport regio zoals de Dutch Technology Week, De Dutch Design Week en Het Weekend van de Wetenschap. Er zijn voldoende redenen en voordelen om te overwegen aan welke activiteiten concreet deelgenomen kan worden: 19