betrokkenheid Pagina 7 Kandidaten gevraagd: Via de UMC-Raad kun je veel bereiken

Transcriptie

1 VEERTIENDAAGS INFORMATIEBLAD VAN HET UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM ST RADBOUD JAARGANG 36 NUMMER 5 19 maart 2010 digitale poli s vergroten betrokkenheid Een groot aantal patiënten van het UMC St Radboud kan vanaf deze week zijn medisch dossier bekijken via internet. RvB-lid Melvin Samson opende tijdens het Health Valley Event op 17 maart negen nieuwe digitale poliklinieken. Laurien Holtjer De verhouding tussen zorgverlener en patiënt verandert in rap tempo door de steeds groter wordende rol van internet. Patiënten zijn beter geïnformeerd en nemen de regie over hun behandeling meer in eigen hand. Onder de noemer REshape werkt het UMC St Radboud hard aan de ontwikkeling van de rol van internet in de zorg. Met de opening van de digitale platformen haakt het UMC St Radboud in op de wens van patiënten om meer betrokken te zijn bij hun eigen behandeling. De digitale polikliniek maakt patiënten sterker en krachtiger, vertelt Lisette Baltussen, die als nurse practitioner nauw betrokken is bij de nieuwe digitale hartfalenpoli van Cardiologie. Onze patiëntengroep heeft heel veel zorg nodig. Patiënten bellen dagelijks en komen regelmatig langs voor vragen en onderzoek. De digitale poli helpt mensen om meer grip te krijgen op hun ziekte, doordat ze na een afspraak rustig thuis nog eens informatie op kunnen zoeken en vragen kunnen stellen via het online platform. Patiënten kunnen via de website umcn.nl inloggen met hun DigiD, waarna ze een sms krijgen met daarin een code. Met deze code krijgen ze vervolgens Foto: Eric Scholten toegang tot de betreffende digitale polikliniek, waar ze onder andere briefwisselingen en onderzoeksuitslagen kunnen vinden. Aan de kant van de zorgverlening draagt een behandelteam van de betrokken afdeling zorg voor het plaatsen van informatie op de digitale platformen, zoals de onderzoeksuitslagen en algemene informatie. In het behandelteam zitten specialisten en nurse practitioners. De huisarts en andere specialisten hebben geen eigen toegang tot de digitale poli. Alleen de behandelafdeling en de patiënt zelf kunnen inloggen. De huisarts kan wel met toestemming van de patiënt meekijken in het dossier. Proef De opening van de digitale poliklinieken is een vervolg op een succesvolle proef met de IVF-poli, waar patiënten van het UMC St Radboud die met hulp van IVF zwanger proberen te worden al enkele jaren terechtkunnen. Uit een promotieonderzoek van wetenschapper Wouter Tuil kwam vorig jaar naar voren dat de stellen intensief gebruik maakten van de mogelijkheid om echo s te bekijken en te chatten met andere patiënten. De nieuwe digitale poliklinieken zijn niet identiek aan elkaar. De basis is hetzelfde, maar er is ruimte voor extra wensen. Zo werkt de afdeling Cardiologie samen met ICT aan de ontwikkeling van een dagboek waarin patiënten dagelijks hun gewicht en bloeddruk kunnen invoeren. Zodra er een risico optreedt, gaat er een waarschuwing uit naar het behandelteam. Op deze manier kunnen wij de patiënten goed volgen, vertelt Baltussen. De lancering van de negen digitale poli s zal niet het eindpunt zijn. Nog zeker twintig groepen staan in de rij om de komende jaren eveneens een online patiëntenomgeving te openen. n Pagina 5 De zusjes Van Dijk werken hier allemaal ruim 35 jaar Pagina 7 Kandidaten gevraagd: Via de UMC-Raad kun je veel bereiken Pagina 8 Vasculaire preconceptiepoli: één dag screening op alle zwangerschapsrisico s Pagina 15 Teamwork en de bereidheid om continu te verbeteren. Een betoog van Wouter Keijser

2 radbode Beleid kunst inhoud Interview Medezeggenschap Reportage Je moet het unieke van de mens willen waarnemen Meer scharreltijd inruimen voor patiëntencontact, minder solistisch werken, meer denken vanuit de behoeften van de patiënt Verbetervoorstellen genoeg op de kwaliteitsmiddag Menslievenheid van het Stafconvent. De Radboud is een prima werkplek Na de middelbare school ga je werken. Dat was regel bij de familie Van Dijk uit de Goffertbuurt in Nijmegen. Ria, Thilly, José en Gerry werken hier allemaal al meer dan 35 jaar. Kandidaten UMC-Raad gezocht Je stem laten gelden over het onderwijs en onderzoek in het UMC St Radboud, dat gebeurt in de UMC-Raad. Drie huidige raadsleden vertellen over hun ervaringen in de UMC-Raad. Vasculaire preconceptiepoli Vrouwen kunnen zich in één dag laten screenen op alle mogelijke vasculaire risico s bij een (volgende) zwangerschap. Het blijkt een schot in de roos. 10 Onderzoek Een koortsachtige samenwerking De Amerikaanse toponderzoeker Charles Dinarello verblijft een half jaar bij de afdeling Algemene Interne Geneeskunde. Hij is één van de negen KNAW-visiting professors. Voor de jonge onderzoekers is het fantastisch om iemand als hem hier te hebben. 13 Veiligheid Informatiebeveiliging is net zo goed mensenwerk Dagelijks wordt er in het UMC St Radboud met een ongekende hoeveelheid vertrouwelijke informatie omgegaan. Hoe ga je daar zorgvuldig mee om? 15 Betoog Patiëntenzorg is teamwork bij uitstek Als wij onvoldoende samenwerken, lijden onze patiënten onnodig. Een betoog van Wouter Keijser. En verder... Kunst 2 Nieuwsladder 3 Prijzen voor IC-medewerkers, UMC-medewerker Karin Wolsing schrijft boek over haar psychose 4 Cliëntenraad bezoekt UMC s 7 Nijmeegse CVS-onderzoekers weerleggen Science-publicatie, Prijzen/benoemingen 11 UMC St Radboud in tv-serie Het Academisch Ziekenhuis 13 Mensen 14 Lange mensen kleiner houden 15 Actueel, ethiek 16 agenda OECUMENISCHE VIERINGEN uur personeelsrestaurant: zondag 21 maart Wim Smeets en zondag 28 maart Linda Modderkolk. Witte donderdag 1 april, uur Stiltecentrum, voorganger Ans Bertens. Goede Vrijdag 2 april, uur Personeelsrestaurant, meditatieve viering, voorgangers Els Groeneveld en Ans Bertens. 1e Paasdag 4 april, uur personeelsrestaurant, voorganger Jack de Groot PAOG-Heyendael Voor nadere info: 9 april Cursus Pathologische Fracturen, bestemd voor orthopeden (i.o.). Let op: gewijzigde datum, was 19 maart. Cursus Welvaartsziekten op de werkvloer, Diabetes en obesitas: een gedeelde verantwoordelijkheid, bestemd voor bedrijfsarts, verzekeringsarts en huisarts. 21 april Nascholing Up-to-date in erfelijke kanker. Bestemd voor Medisch specialisten in de oncologie. S e c t i e B i j s c h o l i n g, R a d b o u d Zorgacademie Sectie Bijscholing van de Radboud Zorgacademie verzorgt bijscholing voor medewerkers van het UMC St Radboud en voor externe klanten. Meer informatie: 12 april Vaardigheidstraining Inbrengen Perifeer Infuus, inschrijven tot 29 maart. 15 april en 27 april Advanced Life Support scholing. Inschrijven tot 25 maart resp. 6 april. 16 april Basiscursus Geven van Werkbegeleiding - Module Organisator, inschrijven tot 15 maart. OVERIG 1 april NCMLS Seminar Dilemmas in human and rat pregnancy: proposed mechanisms relating to arterial vasodilation. Spreker: prof. R.W. Schrier, M.D. Department of Medicine, University of Colorado Health Sciences Center, Denver, USA. Tijd: tot in de Colloquiumkamer op de 8e verdieping van het NCMLS gebouw, route 289, Theo Kuijpers, De nacht kleurt de liefde rood, 1985, 195x300 cm, zijgang zuidcorridor 3de verdieping. Het grote, overwegend rode doek van Theo Kuijpers maakt een overrompelende indruk. Het is dan ook niet makkelijk de weg erin te vinden. De titel, De nacht kleurt de liefde rood, helpt daarbij niet veel, ook al geeft hij enig houvast: rood als de kleur van de liefde, en deze laatste brengt een onderdompeling met zich mee. De suggestie intussen ermee gewekt, is dat we, oog in oog met dit schilderij, ons niet op onszelf kunnen terugtrekken, maar tot overgave worden genoopt. Verwarring dringt zich op in de confrontatie met een veelheid aan figuren moeilijk te definiëren of te duiden en het aldus onmogelijk makend ze ons toe te eigenen. Voor onze ogen lijkt de (rode) overrompeling voort te schrijden en het blauwachtige vlak weg te drukken, om het hele doek in beslag te nemen. De uitdrukkingskracht van het werk schuilt mede in het materiaalgebruik. Theo Kuijpers hoort tot de mate- rieschilders. Hij werkt niet op gewoon schildersdoek; de ondergrond draagt nog nadrukkelijk de sporen van uiteenlopend, reeds eerder gebruikt materiaal met zijn eigen geschiedenis. En wij worden geconfronteerd met een, ja zelfs met diverse bezielingen die aan het kunstwerk voorafgaan maar in het schilderij niet exact te traceren vallen. Als ongedefinieerde sluimerende krachten, als woest niet geheel intoombaar geweld werken ze door in het schilderij. En terug naar de titel: treedt ook daar niet een onontknoopbare verstrengeling van achtergrond en toevoeging, van aanleiding en doorwerking, van intuïtie en daadkracht, kortom van oorzaken en gevolgen op? Waar we wel degelijk lezen dat het de nacht is die de liefde kleurt, toont het doek in feite dat het de liefde is die de nacht in lichtelaaie zet. Daan Van Speybroeck Foto: Jan van Teeffelen 2 april Concert Zeven Kruiswoorden van Joseph Haydn door het Valkhof-strijkkwartet. Tijd: uur in de Cenakelkerk van de Heilig Landstichting. De toegang is gratis. 8 april Voorlichtingsavond over niertransplantatie en nierdonatie. Bestemd voor (pre)dialysepatiënten, donoren, familie, vrienden en kennissen van patiënten. Ook hulpverleners en verpleegkundigen van dialysecentra en verpleegafdelingen zijn van harte welkom. Tijd: uur in Auditorium onderwijsgebouw, route 296. Expositie Van 8 maart tot 2 mei exposeert Stéphane Belzère werk uit zijn serie Histoires de Bocale in het Anatomisch Museum. 2

3 beleid Je moet het unieke van de mens willen waarnemen Geen ongedierte in de kribben, zieken niet mishandelen en bestelen, zo werd Menschlievende zorg in vorige eeuwen omschreven. Maar welke betekenis heeft het nu? De werkgroep Menslievendheid heeft het onderwerp hoog op de agenda gezet. Want het lijkt alsof medewerkers door de verzakeling hun wezenlijke doel uit het oog verliezen. Ze rennen zich rot, maar hebben ze de patiënt echt zien staan. Ook de halfjaarlijkse kwaliteitsmiddag van het Stafconvent was dinsdag 8 maart aan dit onderwerp gewijd. Jannie Meussen Wat kunnen wij eraan doen dat patiënten zich door dokters gezien en gehoord voelen? Dat is de hamvraag voor de circa vijftig medisch specialisten, die zich ver van de ziekenhuishectiek buigen over menslievende zorg. Ik ben zelf onlangs met een aandoening in het ziekenhuis beland, dat is de beste leerschool, zegt een arts lachend. Ex-patiënt Tim Schoonhoven leest aangrijpende passages voor uit zijn boek Gewoon een ander jaar. Koninginnedag 2001 had hij 15 jaar plotsklap een grote bult in zijn nek. Het bleek een ernstige vorm van Non-Hodgkin. Hij balanceerde op het randje van de dood, maar heeft het wonderwel overleefd. Hij vertelt wat kleine gebaren voor hem betekenden. Dat hij, doodziek, bijvoorbeeld toch door zes verpleegkundigen liefdevol in bad werd getild. Wat het hem deed dat verpleegkundigen hem op z n verjaardag enthousiast toezongen: Lang zal hij leven Wat ben ik deze engelen schenken die de professional niet heeft. Of ingaan op zaken buiten de eigen deskundigheid. Maar het is wél: je steeds herinneren waar je eigenlijk mee bezig bent. De belangrijke vraag is daarbij steeds: Draagt wat ik doe (wat wij doen) nog altijd bij aan het verminderen van leed van deze patiënt in het bijzonder? Marije Bontemps-Hommen, kinderarts en voormalig voorzitter RvB in het St Jansdal Harderwijk formuleert het anders: Als arts moet je zo empathisch zijn als nodig om de hulpvraag goed te verstaan en met de patiënt in gesprek te komen. En je moet daarbij het unieke en individuele van de mens willen waarnemen. Beiden plaatsen ze vraagtekens bij het huidige menslievende klimaat. Bontemps vindt dat de nadruk teveel op het evidence based handelen ligt. Artsen durven bijna niet meer hun eigen intuïtie of niet-pluisgevoel te volgen. Terwijl ze juist in die gewone praktische wijsheid de patiënt echt zien. Volgens Van Heijst ligt het accent ook teveel op: niet dienen maar schitteren, op succesvol excelleren en genoeg wetenschappelijke output. Ik vind dat je als beroepsgroep best een krachtiger tegengeluid mag laten horen. Als je als professional die druk als belemmerend ervaart in het contact met patiënten, dan moet het management daar verandering in brengen. Want de patiënt is het doel, niet het middel. Radbode nieuwsladder Informatiedag energiestofwisselingsziekten Na een zeer succesvolle eerste keer, organiseert het Nijmeegs Centrum voor Mitochondriële Ziekten van het UMC St Radboud (NCMD) in samenwerking met de vereniging Volwassenen, Kinderen en Stofwisselingsziekten (VKS), de Vereniging Spierziekten Nederland (VSN) en de Stichting Energy4All op 20 maart opnieuw een informatiedag over energiestofwisselingsziekten. De informatiedag richt zich op ouders van kinderen, jongeren en volwassenen met een mitochondriële aandoening. Tijdens de dag zullen medewerkers van het expertisecentrum voordrachten houden over alle aspecten van energiestofwisselingsziekten. Er is een informatiemarkt en meet-the-expert sessies waar bezoekers hun vragen kunnen voorleggen aan medewerkers van het NCMD. Ook de laboratoria van het centrum zijn geopend voor bezoekers. HPV-besmetting bij jongvolwassen vrouwen Van de Nederlandse vrouwen van achttien tot dertig jaar is 11,8 procent besmet met één of meerdere van de HPV-virussen. HPV verhoogt de kans op baarmoederhalskanker later in het leven. Een besmetting met HPV 16 of HPV 18 komt voor bij respectievelijk 2,8 procent en 1,4 procent van deze categorie vrouwen. Tegen deze HPV-virussen is preventief vaccineren mogelijk. De cijfers komen uit het proefschrift van gynaecoloog in opleiding Charlotte Lenselink, die op 9 maart promoveerde bij het UMC St Radboud. Sinds 2008 worden jonge meisjes preventief gevaccineerd tegen HPV 16 en 18. Vrouwen tussen de achttien en dertig jaar oud echter niet. Vooral voor deze leeftijdsgroep heeft Lenselink een model ontwikkeld, waarmee een goede inschatting te maken is van de kans dat iemand nog niet met HPV 16 of 18 besmet is. In dat geval is vaccinatie nog zinvol. van het Radboud dankbaar, zij hebben mij er doorheen gesleept. Maar ze krijgen er ook veel voor terug. Juist die betrokkenheid bij patiënten, lijkt me het mooie van werken in een ziekenhuis. Hoe ver moet je gaan? Deelnemers hebben als voorbereiding op de kwaliteitsmiddag menslievende voorbeelden gezocht uit hun eigen praktijk. Ik werd laatst door iemand van de hartfalenpoli gebeld, vertelt een huisarts van Huisartsgeneeskunde. Ze had het overlijdensbericht gezien van één van haar patiënten en wilde weten hoe het was gegaan. Puur uit belangstelling, dat vind ik menslievend. Diezelfde huisarts vertelt dat hij ooit een patiënt na een huisbezoek heeft meegenomen naar het stemlokaal, omdat ze geen vervoer had. Na tien jaar begint ze daar nog steeds over Patiënten waarderen persoonlijke aandacht, maar hoe ver moet je als arts daarin gaan? Menslievende zorg is vakkundige hulp en steun van professionals, met als basis de gewone medemenselijke betrokkenheid, zo definieert hoogleraar Ethiek Annelies van Heijst het. En ze benadrukt: Het is niét: extra tijd en aandacht Foto: Frank Muller Verbeteracties Anne Speckens, middagvoorzitter en bestuurslid Stafconvent, vat aan het eind van de middag de verbeteracties samen, die in de verschillende groepjes zijn geopperd. Tijdsdruk werkt inderdaad belemmerend. We moeten dus meer scharreltijd inruimen om écht in contact te komen met de patiënt. Minder solistisch werken is een andere suggestie. Of je daadwerkelijk menslievend bent, bepaalt immers de ander. Door bijvoorbeeld af en toe gezamenlijke spreekuren te draaien, zie je van elkaar wat je doet en kun je van elkaar leren. We draaien ook teveel op routine, we moeten meer vanuit de behoeften van de patiënt gaan denken. Dat doen we al met de spiegelbijeenkomsten, waarbij patiënten hun ervaringen met ons delen, en door met patiënten mee te lopen (shadowing), maar dat kunnen we nog meer uitbuiten. Opleiders moeten zich nadrukkelijk realiseren dat artsen in opleiding hun gedrag kopiëren, en dat ze dus een belangrijk rolmodel zijn. En tot slot: stimuleer elkaar met persoonlijke ervaringen. En benoem ook in jaargesprekken de menslievendheid, het is een waardevolle competentie n Meer informatie over de activiteiten rond menslievendheid: zie onder de intranet-button hoe menslievend bent u? 3 Win euro met Zorgvernieuwingsprijs De Nationale Zorgvernieuwingsprijs wordt uitgereikt voor het meest vernieuwende idee voor betere zorg. Initiatiefnemers zijn ZonMw, VSBfonds en het Zorginnovatieplatform. Heeft u een goed idee om mensen met een (chronische) ziekte of beperking aan meer kracht en grip op hun leven te helpen - met hulp van hun omgeving? En zijn beiden daarmee geholpen? Stuur dan uiterlijk 1 april uw idee in voor de Nationale Zorgvernieuwingsprijs. U maakt kans op euro om het idee uit te voeren. Kijk op voor meer informatie over de achtergrond en de procedure.

4 radbode Delier op IC te voorspellen vooral inzetten bij patiënten die een grote kans hebben op een delier. Je moet die kans dan wel betrouwbaar kunnen voorspellen. Computerapplicatie Met dat doel voor ogen destilleerde Van den Boogaard uit gegevens van meer dan 2000 IC-patiënten een lijst van factoren, zoals leeftijd, wel of niet in coma, nierfunctie, die een voorspellende waarde hebben voor het optreden van een delier. Ingevuld in een formule is met die factoren voor iedere patiënt binnen 24 uur na opname met grote betrouwbaarheid de kans op een delier uit te rekenen. Zo weten we op voorhand welke patiënten extra aandacht nodig hebben, aldus Van den Boogaard die zijn model inmiddels heeft uitgewerkt tot een eenvoudige computerapplicatie. Die applicatie gaan we nu actief binnen de beroepsgroep verspreiden, zodat iedereen er gebruik van kan maken. De volgende stap is te onderzoeken of het routinematig gebruik ervan, gekoppeld aan preventiebeleid, daadwerkelijk leidt tot minder gevallen van delier op de IC. Met name de directe praktische toepasbaarheid ervan leverde zijn onderzoek Van den Boogaard de eerste prijs op tijdens de Intensivisten Dagen. Met hun onderzoek behaalden Mark van den Boogaard de eerste en Maaike Fenten de tweede prijs op de Nederlandse Intensivisten Dagen. Mark van den Boogaard van de afdeling Intensive Care ontwikkelde een model dat betrouwbaar voorspelt hoe groot de kans is dat een patiënt op de IC een delier ontwikkelt. Zijn presentatie hierover bleek vorige maand goed voor de eerste prijs tijdens de Nederlandse Intensivisten Dagen. Geneeskundestudente Maaike Fenten behaalde de tweede prijs met haar onderzoek. Marten Dooper Sinds een kleine tien jaar zet de afdeling Intensive Care stevig in op het doen van wetenschappelijk onderzoek. En ik ben zeer trots op de resultaten die we hiermee Foto: Jan van Teeffelen behalen, zegt hoogleraar Experimentele IC-geneeskunde Peter Pickkers. Behalve diverse internationale prijzen weten we sinds 2003 ook ieder jaar één of meer prijzen in de wacht te slepen tijdens de Intensivisten Dagen, het belangrijkste Nederlandse congres van de beroepsgroep. Zo ook dit jaar. Mark van den Boogaard, promovendus en IC-verpleegkundige, behaalde de eerste prijs met zijn model voor het voorspellen van een delier op de IC. Een delier, een toestand waarin de patiënt acuut verward is, komt op de IC vaak voor, vertelt Van den Boogaard. Maakt een patiënt op de IC een delier door dan vertraagt dat het herstel. De patiënt ligt daardoor langer op de IC en in het ziekenhuis en heeft bovendien meer kans om te overlijden. Er zijn methoden om de kans op een delier op de IC te verminderen. Die wil je natuurlijk Fundamenteel Veel meer gericht op fundamentele kennis is het onderzoek van Maaike Fenten. Ik heb mijn onderzoek uitgevoerd in het kader van mijn wetenschappelijke stage. Het is een onderdeel van het promotietraject van Mirrin Dorresteijn, een samenwerking tussen de afdelingen IC en Farmacologie-Toxicologie. Mijn deel van het onderzoek richtte zich op de rol die het enzym haem-oxygenase speelt tijdens ontstekingsreacties. Uit dieronderzoek was al bekend dat een bacteriële infectie leidt tot meer activiteit van het enzym en dat dit bescherming biedt tegen de nadelige gevolgen van de ontstekingsreactie. We hebben nu voor het eerst kunnen aantonen dat er ook in de mens tijdens een ontstekingsreactie meer enzymactiviteit is. Het wordt daardoor interessant om na te gaan of sepsis, een levensbedreigende ontsteking door een bacteriële infectie, op de IC te bestrijden is door gericht de activiteit van dit enzym nog meer te stimuleren. Voor mij zelf zijn het uitvoeren van het onderzoek, de presentatie ervan tijdens de Intensivisten Dagen en natuurlijk de behaalde prijs een stimulans om me in de toekomst bezig te blijven met wetenschappelijk onderzoek. Ik vond het super dat ik zelf de presentatie mocht houden! n Psychose Uit de schaduw van de waan Nelleke Dinnissen Ongeveer anderhalf jaar geleden vertelde gedragswetenschapper bij Verpleeghuisgeneeskunde Karen Wolsingvan Dartel in Radbode over haar psychose die als een sluipmoordenaar toesloeg. Eind vorig jaar schreef ze een boekje. Onthullend en aangrijpend. De lezer mag een kijkje nemen in de onthutsende ervaringen van Wolsing die van een gezond actief mens in een psychose raakt. Is er eerst onrust, slapeloosheid en verwarring, later worden de symptomen ernstig. De paniek slaat toe als ze waanideeën krijgt. Dierbaren om haar heen zullen een voor een doodgaan; ze ziet een vriendin voor God aan en staat in de spiegel oog in oog met Elvis Presley. Voor haar is het de realiteit. Vragen van artsen of ze stemmen hoort, vindt ze (volslagen) idioot. Ze beleeft van alles wat ze niet snapt, maar stemmen hoort ze niet. Ze gaat door een dal van beangstigende gebeurtenissen die de regie over haar leven hebben. Haar man en kinderen zien haar afdwalen, en kunnen niet veel meer doen dan er voor haar zijn en het proberen te snappen. Uitleggen kan ze het niet, want hun wereld is de hare niet meer. Het RIAGG stelt een opname voor, waarin ze na de eerste schrik in toestemt. Maar de eerste de beste psychiater vindt opname niet nodig: ze heeft enkel rust en slaap nodig. Niet kort daarna belandt ze vanwege een aanval van angst en paniek toch op een psychiatrische afdeling. Nauwkeurig beschrijft ze hoe de angst haar om het hart slaat als ze zichzelf terugvindt in een isoleercel, waar mensen door een klein raampje haar observeren. Haar schreeuw om hulp wordt niet beantwoord. Als de verlossing daar is en ze de isoleercel mag verlaten lijkt ze het lopen verleerd. Ze wordt achterdochtig en voelt de ogen van verpleegkundigen en medepatiënten in haar rug prikken. Nare herinneringen aan brekende vazen komen vaag bovendrijven. Als een goed observator weet Wolsing te beschrijven hoe patiënten op de gangen ronddolen, ieder in zijn eigen wereld. Gedetailleerd en boeiend tegelijk. Verbluffend is ook de beschrijving van haar angst als ze gekke medepatiënten tegen het lijf loopt en hoe verpleegkundigen eerst de kat uit de boom kijken voordat ze haar benaderen: een psychotisch iemand kan immers zo weer door het lint gaan. Af en toe is ze zich bewust van haar gedrag en is er schaamte. Medepatiënten krijgen in dit boek een gezicht en worden belangrijk voor Wolsing. Eenmaal (weer) thuis graaft ze naar de oorsprong van de waanideeën. Dat blijft een mysterie. Het is wonderlijk 4 hoe Wolsing vanuit zeer angstige, dreigende en verwarrende ervaringen de sluier die over psychosen ligt weet op te lichten. Wolsing schreef het boekje voor zichzelf: ze werd er rustig van. En ze schreef het voor mensen die dicht bij haar stonden en niet begrepen wat er aan de hand was. Maar andere geïnteresseerden kunnen (mogen) haar mailen via haar mailadres: karenwolsing@gmail.com. n Zie voor het artikel in Radbode (intranet/in de media/ Radbode/ nummer 18 november 2008).

5 interview Radbode De Radboud is een prima werkplek De zusjes Van Dijk werken hier allemaal al meer dan 35 jaar. Op de foto van links naar rechts: Ria, Gerry, Thilly en José. Foto: Jan van Teeffelen Na de middelbare school ga je werken. Dat was regel bij de familie Van Dijk uit de Goffertbuurt in Nijmegen. Via vakantiebaantjes in de schoonmaak rolden we allemaal de Radboud binnen, vertelt Gerry van Dijk enthousiast. Gerry (60), Ria (58), Thilly (56) en José (53) werken er nog steeds, allemaal al meer dan 35 jaar. Jazeker, de Radboud is een goede werkgever, anders hadden we het hier niet zo lang volgehouden. Jannie Meussen Natuurlijk praten we thuis over De Radboud, vertelt Gerry. Zeker nu. Onze José is na 35 jaar trouwe dienst vorige maand boventallig verklaard en zit thuis. Daar zijn we wel van geschrokken. Het geeft toch een onzeker gevoel. Waar gaan ze nog meer op bezuinigen? De zusjes Van Dijk hebben het goed naar hun zin op de Radboud. José werkte tot voor kort in de spoelkeuken van het laboratorium AKC. Ik vond het een superbaan. Buizen met poeders vullen, glaswerk en urinebokalen spoelen, bloedbuizen bij de poli s ophalen Door de samenvoeging van laboratoria tot één afdeling Laboratoriumgeneeskunde is mijn functie echter opgeheven. Analisten gaan dit werk zelf doen, daar zijn ze niet allemaal blij mee. Ik vraag me ook af of het efficiënter gaat werken. Ik vind het ontzettend jammer. Ze belden me vorige week of ik interesse had voor een baan in de beveiliging. Maar dat betekent dat ik s avonds tot middernacht moet werken, dat zie ik niet zitten. Ik hoop dat ik, liefst binnen de Radboud, snel een andere baan vind. Dat zo iemand oog voor je heeft Gerry werkt voor de koffiegroep. Ze vult met haar collega s overal door het ziekenhuis de koffieapparaten bij. Laatst stond ik op weg naar de volgende afdeling al in de lift pakken open te knippen, toen RvB-voorzitter mijnheer Lohman binnenstapte. Zo, ben je al voorbereidingen aan het treffen, zei hij enthousiast en hij vroeg door over mijn werk. Zo aardig dat iemand van dat niveau oog voor je heeft. Van de veranderingen rond Beter worden heeft ze weinig gemerkt. We hebben wel een training klantgerichtheid gevolgd, leuk opgezet in spelvorm, maar of ik daar nou veel van heb geleerd? Die vaardigheid heb ik van huis uit meegekregen. Ik zal mensen altijd helpen en vriendelijk benaderen. Bij de Intensive Care zitten bijvoorbeeld vaak verdrietige familieleden van patiënten die hun verhaal kwijt willen. Ik maak daar dan tijd voor vrij. Vijf minuten een luisterend oor kan hún dag een stuk beter maken. Ria zit ook helemaal op haar plaats als zorgassistent op de dialyse. Ze werkt deels voor de kinderen, deels voor volwassen patiënten. Zo n gezellige afdeling. Met carnaval lopen we hier allemaal verkleed rond, met een WK is alles oranje. Kinderen liggen hier diverse keren per week úren aan de dialyse. We proberen het voor hen zo gezellig mogelijk te maken. Ria zet de spullen voor de dialyse klaar, deelt de maaltijden rond. Door een val op wintersport heeft ze wel beperkingen. Ik kan bijvoorbeeld niet meer zo lang lopen. En dat vind ik dan zo attent, krijg je opeens een fiets van de afdeling cadeau. Die gebruik ik nu heel regelmatig tijdens het werk, als ik bijvoorbeeld spullen moet ophalen bij de volwassendialyse of op een lab. In voor een praatje Thilly is als enige in de schoonmaak gebleven. Ze werkt al achttien jaar met veel plezier op Dermatologie. Mensen met huidaandoeningen voelen zich niet ziek. Ze zijn altijd in voor een praatje, komen ook regelmatig terug voor behandelingen. Hé, ben je er weer, zeggen ze dan. Ik hoor er op de afdeling helemaal bij, ga mee met uitjes en etentjes. Dat is lang niet overal zo. Dat merk je als je op andere afdelingen moet bijspringen. Soms word je als poetshulp door andere medewerkers gewoon genegeerd. Maar daar leer je mee omgaan; zeggen ze geen gedag, ook goed! Van mijn teamleider kreeg ik voor het tweede jaar op rij een cadeau, omdat ik niet ziek ben geweest. Aardig toch! V i j f m i n u t e n e e n l u i s t e r e n d o o r k a n h ú n d a g e e n s t u k beter maken De Radboud is een prima werkplek, vinden ze unaniem. Als hun ziekenhuis op verjaardagen negatief over de tong gaat, hebben ze de natuurlijke neiging om te gaan verdedigen. Gerry: Met In het Canisius ben je minder een nummer moeten ze bij ons niet aankomen. Daar lopen tegenwoordig óók co-assistenten en artsassistenten rond. Radboud is groot, maar dat ervaar je niet zo als je er bent opgenomen. De zorg én de sfeer is prima op de afdelingen die wij zien. n 5

6 in bedrijf maken? Daarnaast speelt de vraag: hoe behoud je huidig personeel? AZO gaat daarom een enquête afnemen over hun arbeidstevredenheid en verwachte carrièrepaden. Berben: Zo wordt inzichtelijk welke knelpunten er in hun carrièreperspectief zijn, en welke personeelsverschuivingen we verwachten. Dit biedt mogelijk handvatten om personeel te behouden. Engelen: Professionals in de acute zorg werken onder vaak lastige omstandigheden; kunnen ze dat tot hun pensioen blijven doen? En zo zijn er meer deelstudies, bijvoorbeeld naar de toegevoegde waarde van nurse practitioners en physician assistants in de spoedzorgketen. Alle deelstudies tezamen moeten straks deels beantwoorden hoe het werken in de acute zorg aantrekkelijker gemaakt kan worden. Het onderzoek is gestart in maart en loopt door tot Het maakt onderdeel uit van een pallet aan stappen om het arbeidsmarktpobleem aan te pakken. GM lang duurt, komt omdat de stamceldonorbank een zeer beperkt budget heeft om bloed te typeren en gegevens op te slaan in de donorbank. Dat mag natuurlijk niet in een rijk land als Nederland. Vandaar dat ik dit evenement heb opgezet. Bedrijven kunnen een fiets sponsoren. In ruil daarvoor wordt de naam van het bedrijf op de spinfiets vermeld. Voor particulieren zijn er leuke workshops. Men kan ook een spinfiets huren en zo de actie sponsoren. Informatie hierover, zie Sponsorgeld is fiscaal aftrekbaar, omdat de Stamceldonorbank voor de Belastingdienst een charitatieve instelling is. GM Effectiever Radboud heeft eigen reanimatieplank Marleen Temmerman Prijs Verbetering behandel- en woonklimaat patiënt Tekorten spoedzorg voorkomen Subsidie voor Acute Zorgregio Oost Acute Zorgregio Oost (AZO) heeft 260 duizend euro subsidie gekregen van het ministerie van VWS. De AZO gaat hiermee onderzoek doen naar de arbeidsmarktproblematiek in de spoedzorg. We willen zo inzicht krijgen in de in- en uitstroom van personeel, zegt Lucien Engelen, hoofd AZO. Vervolgens willen we beleid formuleren om tekorten te voorkomen. Het is lastig om goed gekwalificeerde mensen te vinden; ter illustratie: momenteel staan er in de regio 48 vacatures open in de spoedzorg. Wij willen vanuit verschillende kanten dreigende tekorten aanpakken, aldus Engelen. We starten daarom een aantal deelstudies. Dat gebeurt in nauwe samenwerking met regionale ketenpartners (SEH s van CWZ, UMC St Radboud en Alysis Zorggroep; Regionale Ambulancevoorziening Gelderland Zuid en Hulpverleningsdienst Gelderland Midden) en met onderwijsinstellingen, zoals de HAN en de Radboud Zorgacademie. AZO wil bijvoorbeeld onderzoeken hoe je zorgt voor meer instroom van personeel. De zorg is niet populair bij schoolverlaters, aldus onderzoeker Sivera Berben. Hoe kunnen wij de acute zorg aantrekkelijk voor ze De Stichting Patiëntenfonds van het UMC St Radboud looft de zogenoemde Marleen Temmerman Prijs uit voor het leukste initiatief om het behandel- en woonklimaat van patiënten in het ziekenhuis te verbeteren. De stichting schonk al eerder geld voor de aanschaf van zogenaamde patiëntenpaspoorten. De prijs bestaat uit een geldbedrag van e ,-. Zijn er meerdere initiatieven van in totaal e ,-, dan zijn er meerdere projecten te financieren. Alle afdelingen van het UMC St Radboud mogen meedoen. Belangstellenden kunnen een korte en bondige omschrijving van hun idee en het effect ervan op het behandel- en woonklimaat van de patiënt, sturen naar het bestuur van het Patiëntenfonds Andries Hoitsma of Alwin Vos. Geef ook aan hoeveel geld nodig is en waarom het project niet vanuit de eigen afdeling is te financieren. Vanzelfsprekend is goedkeuring van het afdelingshoofd van de aanvragende afdeling noodzakelijk. De inschrijftermijn is tot 1 juni Voor 15 juni 2010 wordt de uitslag bekendgemaakt. Het geld wordt naar de afdeling overgemaakt. Het idee moet binnen zes maanden worden gerealiseerd. De stichting heeft de prijs vernoemd naar Marleen Temmerman. Zij is hoogleraar in de verloskunde aan de universiteit van Gent en bekleedt de functie van hoofd van de afdeling Verloskunde in het Universitair Ziekenhuis Gent. In juli 2009 werd ze uitgeroepen tot de meest verdienstelijke gynaecologe door de Internationale Federatie van Gynaecologen en Verloskundigen. Al behoorlijk wat jaren geleden is de Stichting Patiëntenfonds in het Radboud opgericht door de toenmalige Raad van Bestuur met gelden vanuit de afdeling Gynaecologie. ND 6 Goed doel Spinnen voor Stamceldonorbank Op zaterdag 27 maart wordt op initiatief van patiënt Esther van Donkersgoed een groot spinning-event georganiseerd ten behoeve van de Stamceldonorbank Europdonor Nijmegen, die gelieerd is aan het UMC St Radboud. De gehele opbrengst van dit evenement wordt besteed aan het bekostigen van de weefseltyperingen van nieuwe stamceldonors. Spinnen is het staand of zittend fietsen op een speciale hometrainer. Momenteel is deze sportactiviteit razend populair. Spinnen met een grote groep is helemaal een geweldige ervaring, vertelt Van Donkersgoed. Op 27 maart wordt in het dorpshuis D n Dulper in Boven- Leeuwen zes uur lang gefietst op maar liefst tachtig hometrainers. Van Donkersgoed lijdt zelf aan acute leukemie. Ze weet als geen ander hoe dringend er behoefte is aan stamceldonors. Mijn enige kans op genezing is stamceltransplantatie, vertelt ze. Ik heb in mijn familie geen personen die matchen, dus ben ik aangewezen op een niet-verwante donor. Veel vrienden wilden stamceldonor voor me zijn, maar het duurde vaak weken voordat ze bericht kregen van de stamceldonorbank. Dat dit zo Het UMC St Radboud heeft een reanimatieplank in gebruik die door de Productgroep Vastgoed en Infrastructuur is ontwikkeld. Deze plank maakt het reanimeren effectiever en minder belastend voor hulpverleners. Patiënten in een ziekenhuis worden meestal op een bed gereanimeerd, maar een matras geeft mee, waardoor hulpverleners veel dieper moeten drukken, legt spoedeisende hulparts Gaël Smits uit. Gebruik je een reanimatieplank dan hoef je de borstkas maar 5 cm in te drukken, doe je dat niet dan is 9 à 10 cm indrukken nodig voor een effectieve hartmassage. Smits vroeg zich als spoedeisende hulparts al langer af of reanimeren in een bed wel zo effectief was. Men beweerde altijd dat de zogenoemde traagschuimmatrassen geen probleem opleverden. Maar recent onderzoek van Gert-Jan Noordergraaf bewees het tegendeel. Hij onderzocht met speciale apparatuur zowel de ambulancestretchers als gewone matrassen en traagschuimmatrassen. Hieruit bleek dat bij al deze matrassen een hulpverlener veel dieper moet drukken. Een reanimatieplank is niet nieuw, maar de plank die al op de markt is, is volgens Smits te smal. De afdeling Exploitatie en Infrastructuur ontwierp een plank van trespa die veel breder is (48 x 85 cm) dan de bestaande. Volgens Smits worden planken in ziekenhuizen amper gebruikt. Reanimeren is zwaar, weet Smits uit ervaring. De effectiviteit (diepte) van de hartmassage neemt na twee minuten reanimeren drastisch af. Vandaar dat hulpverleners elkaar om de twee minuten afwisselen. Inmiddels zijn de drie reanimatieteams, de Spoedeisende Hulp, de IC s en de Radboud Zorgacademie in het bezit van de nieuwe plank. Op intranet kunnen hulpverleners op een video zien hoe ze de plank moeten gebruiken. ND Zie op intranet filmpje Han Fortmann Centrum Vaardigheidstraining Mind - fulness-based Stress Reduction Bestemd voor medewerkers UMC St Radboud. De cursus bestaat uit 8 wekelijkse bijeenkomsten van 2,5 uur die plaatsvinden in een groep van 8 tot 15 deelnemers. In de bijeenkomsten zullen onder andere meerdere meditatievormen en yoga worden beoefend. Ook andersoortige oefeningen zullen deel uitmaken van het programma. Informatie en inschrijven: www. hanfortmanncentrum.nl.

7 medezeggenschap Radbode Stel u kandidaat! In juni zijn er verkiezingen van de UMC-Raadsleden voor de nieuwe zittingsperiode (1 september 2010 tot 1 september 2013). Kandidaten kunnen zich vanaf 25 maart tot 6 mei aanmelden. Welke procedure je precies moet volgen, is te vinden op intranet. Ga naar de webpagina van de UMC-Raad onder Organisatie. Via de UMC-Raad kun je veel bereiken Op de foto van links naar rechts de zittende UMC-Raadsleden Gert-Jan van der Wilt, Jacqueline van den Broek en Rob de Waal. Je stem laten gelden over het onderwijs en onderzoek in het UMC St Radboud, dat gebeurt in de UMC-Raad. Professionals die nauw betrokken zijn bij deze kerntaken, kunnen zich vanaf 25 maart kandidaat stellen hiervoor. Drie huidige raadsleden vertellen over hun ervaringen in de UMC-Raad. Gijs Munnichs Heb je ideeën over het onderwijs en onderzoek (O&O) in het Radboud? En wil je die ideeën laten horen, tot op het niveau van de Raad van Bestuur? Dan is de UMC-Raad dé plek om die in te brengen, zegt hoogleraar Gert-Jan van der Wilt over zijn motivatie om lid te zijn. Door de UMC-Raad is mijn gezichtsveld veel breder geworden, voegt Jacqueline van den Broek, diëtist en wetenschappelijk onderzoeker, toe. Je leert het beleid achter O&O kennen. Ik begrijp daardoor veel beter hoe bepaalde beslissingen tot stand komen. Aan de kaak Alle belangrijke besluiten van de Raad van Bestuur op gebied van O&O passeren eerst de UMC-Raad. Twee keer per maand vergadert de UMC-Raad, waarvan éénmaal met prof.dr. Frans Corstens, decaan en vice-voorzitter van de Raad van Bestuur. Welke invloed kun je vanuit de UMC-Raad hebben? Als voorbeeld noemt Van der Wilt het aanstellen van de Principal Lecturers. Toen de excellente onderzoekers werden benoemd tot Principal Investigator vonden wij dat er ook een dergelijke beoordeling moest komen voor onze uitmuntende docenten. Mede dankzij de UMC-Raad is dat vorig jaar gebeurd. Naast een adviserende rol heeft de UMC-Raad ook een Foto: Flip Franssen signalerende functie. Momenteel speelt bijvoorbeeld de reorganisatie in het Kinderziekenhuis. Met het vertrek van een aantal co-promotors uit het Kinderziekenhuis, dreigen ook promotietrajecten vast te lopen, aldus Van den Broek. We stellen dit wel aan de kaak bij de decaan. Actuele onderwerpen op de agenda van de UMC-Raad zijn bijvoorbeeld het Leerstoelenplan 2010 en de begroting. Gezien de stapel dossiers op het bureau van Rob de Waal is het niet niks waar de UMC-Raad zich mee bemoeit. 180 pagina s dossiers voor één vergadering is geen uitzondering, aldus de hoofddocent Pathologie, die in de agendacommissie zit. We wijzen wel steeds enkele personen aan die een bepaald dossier voorbereiden. Zo kom je efficiënter tot een uiteindelijk advies. Juist nu? Momenteel is het proces van Beter worden in volle gang. Moet je juist nu opkomen voor het onderwijs en onderzoek? Ik denk het wel, zegt Van der Wilt. Het is verleidelijk voor afdelingen om de begroting sluitend te krijgen door bijvoorbeeld meer tweedelijnszorg aan te bieden. Op de lange duur is dat niet goed. Een academie onderscheidt zich juist door het onderwijs en onderzoek. Vanuit de UMC-Raad blijven we dat scherp bewaken. De geïnterviewde leden stellen zich alle drie opnieuw verkiesbaar. Ik ben in de eerste zittingsperiode goed ingewerkt, straks kan ik nog beter mijn stem laten gelden, aldus Van den Broek. Maar er is ook behoefte aan fris bloed, zegt De Waal. Het werken voor de UMC-Raad is interessant, afwisselend en boeiend. We merken in deze veranderende tijden dat de Raad van Bestuur erg open staat voor onze mening. Er wordt echt iets met onze adviezen gedaan. Zo kun je via de UMC-Raad dus veel bereiken. n Radboud werkt voortvarend aan verbeteracties Op 11 maart bezocht de Cliëntenraad Academische Ziekenhuizen (CRAZ) het UMC St Radboud om te kijken hoe de zorgkwaliteit is. De CRAZ is het medezeggenschapsorgaan van patiënten van de acht UMC s. Uitgangspunt van het bezoek was het patiënttevredenheidsonderzoek 2007/2008, uitgevoerd door de Nederlandse Federatie van UMC s. Daaruit bleek dat patiënten van de acht UMC s in grote mate redelijk tot duidelijk tevreden zijn. De kwaliteitscommissie van de CRAZ bezocht twee afdelingen om dat nog eens te toetsen: Oogheelkunde en Kinderlongziekten. Wat is de indruk na hun bezoek? Het UMC St Radboud werkt heel voortvarend aan verbeteringen, zegt Gerrit Horstmann, voorzitter kwaliteitscommissie CRAZ. Tegelijk moeten verbeteracties nog wel meer geformaliseerd worden. We hebben ook een presentatie gehad van Melvin Samsom van de Raad van Bestuur. Een overtuigend verhaal. Het Radboud weet heel goed welke kant het op wil. Met een duidelijke visie kun je ook goed medewerkers motiveren. Kans voor open doel Wat nog achterblijft, ervoer Horstmann, is de betrokkenheid van patiëntenverenigingen. Betrek ze bij je plannen, zij kennen het patiëntperspectief als geen ander. Dit is echt een kans voor open doel. Een concreet verbeterpunt bij Oogheelkunde zijn de wachtruimtes. Plezierige, kleine, gemoedelijke units, waarin een patiënt zich niet verloren waant. Met sfeervol gebruik van kleuren. Men begrijpt daar goed dat een ziekenhuis niet wit hoort te zijn. Op UCCZ Dekkerswald werd de CRAZ ontvangen door het team van de afdeling Kinderlongziekten, dat zowel in het Betrek patiëntenverenigingen bij plannen. Zij kennen het patiëntperspectief als geen ander, benadrukken de CRAZ-leden. Radboud als op locatie Dekkerswald werkt. Het is niet voor niets dat dit team zo goed scoort, zegt Horstmann. Je merkt aan het hele team, van secretaresse tot specialist, dat hier mensen werken die gelijkgezind zijn. Je vóelt het teamgebeuren. Hun goede prestaties zijn daar het resultaat van. De kwaliteitscommissie gaat alle UMC s bezoeken. Het Radboud was na het UMC Groningen nummer twee in de rij. We gaan pas als we drie UMC s bezocht hebben, onze indrukken rapporteren, aldus Horstmann. Tijdens onze bezoeken zijn we er vooral om te luisteren. Je krijgt er veel informatie door hoe de UMC s werken aan verbeteringen en hoe die aanslaan bij patiënten. Voor onze commissie zijn deze bezoeken het hoogtepunt van ons werk. GM Wilt u meer informatie over de CRAZ? Neem contact op met Karin Hermans, productgroep Communicatie, tel. (024-36) 19438, K.Hermans@sb.umcn.nl. 7

8 reportage Vasculaire preconceptiepoli In één dag screening op alle zw De vasculaire preconceptiepoli in het UMC St Radboud blijkt een schot in de roos. Vrouwen kunnen zich hier in één dag laten screenen op alle mogelijke vasculaire risico s bij een (volgende) zwangerschap. Met als eindresultaat: een medisch advies-opmaat. Al meer dan duizend vrouwen uit heel Nederland, en zelfs vanuit Spanje en Australië, hebben inmiddels zo n screening in Nijmegen ondergaan. Ook Susan Adriaens (32), die vorig jaar onverwacht te maken kreeg met pre-eclampsie (zwangerschapsvergiftiging). A D D E N H E L D Het is maandagochtend kwart voor acht. Susan Adriaens (32) uit Eindhoven meldt zich, in gezelschap van haar man Jurgen, aan de balie van de vasculaire preconceptiepoli vlakbij de afdeling Verloskunde. Eén van de zeven gespecialiseerde verpleegkundigen van deze succesvolle poli begroet haar, neemt de thuis verzamelde 24-uurs urine in ontvangst en dan begint meteen de eerste onderzoeksactie al: het opdrinken van een aan haar gezicht te zien - niet echt smakelijk Methionine drankje. Na zes uur, tegen het eind van de screeningsdag, wordt zij daarvoor speciaal nog een keer geprikt. Daaruit kan worden afgeleid hoe het is gesteld met de binnenbekleding van haar vaten. Meteen daarna worden er bij Susan 18(!) Gynaecoloog dr. Marc Spaanderman van de vasculaire preconceptiepoli: Verstandig, om via een screening eerst alle risico s buisjes bloed afgenomen, die daarna voor het bepalen van allerlei waarden naar diverse laboratoria binnen het UMC St Radboud worden gebracht. Achttien buisjes bloed lijkt misschien erg veel, maar alles bij elkaar is het nog geen 100 cc, stelt de verpleegkundige haar gerust. En dan komt eindelijk waar de tot dan nuchtere Susan die ochtend al sinds het opstaan naar heeft uitgekeken: een heerlijk ontbijt, aangeboden door de preconceptiepoli! Toename verwacht van het aantal zwangerschapsvergiftingen Gynaecoloog dr. Marc Spaanderman van de vasculaire preconceptiepoli in Nijmegen verwacht dat het aantal vrouwen met zwangerschapsvergiftiging in de nabije toekomst nog wat zal gaan toenemen. Als belangrijkste oorzaak voor deze toename ziet hij het stijgende aantal vrouwen met overgewicht. Overgewicht is een risicofactor voor hart- en vaatziekten en geeft daarmee dus ook een verhoogd risico op zwangerschapsvergiftiging. Dankzij het gebruik van een infuusnaald is voor het verzamelen van de vier bloedmonsters bij de bloedvolumemeting maar één prik nodig. Zwangerschapsvergiftiging Susan Adriaens heeft zo haar eigen reden om te kiezen voor een screeningsdag in de vasculaire preconceptiepoli. Tijdens haar zwangerschap, in augustus vorig jaar, kreeg zij last van hevige hoofdpijn, hoge bloeddruk en eiwit in haar urine. Ook begon zij steeds meer vocht vast te houden. In het begin dacht ik nog dat die hoofdpijn kwam door de airco in onze auto. En dat vocht vasthouden? Ach, het was toen erg warm weer. Totdat een andere, dienstdoende, verloskundige Susan zag en haar onmiddellijk doorstuurde naar het ziekenhuis. De diagnose: pre-eclampsie (zwangerschapsvergiftiging). En de dag daarna al, op 8 september, werd haar dochtertje Daphne geboren. Weliswaar zes weken te vroeg, maar gelukkig in een goede gezondheid. Susan geeft aan behoorlijk ziek te zijn geweest van haar zwangerschapsvergiftiging. Tot op de dag van vandaag heb ik nog steeds last van ernstige vermoeidheid, concentratieklachten, een telkens terugkerende 8

9 Radbode angerschapsrisico s goed in kaart te laten brengen. Foto s: Frank Muller regenboogvliesontsteking in mijn oog en van een posttraumatische stresstoornis, waarvoor ik psychotherapie krijg. Waarom ik naar deze poli ben gekomen? Ik wilde gewoon weten: Hoe gaat mijn toekomst eruit zien? Heb ik nu een verhoogd risico op hart- en vaatziekten? Hoe zal een volgende zwangerschap bij mij verlopen? Of kan ik er maar beter helemaal niet meer aan beginnen? Na mijn zwangerschapsvergiftiging ben ik via Hyves op zoek gegaan naar lotgenotencontact. Daar had ik erg veel behoefte aan. En via via kreeg ik uiteindelijk het advies om me hier in Nijmegen te laten screenen op mijn eventuele risico s. Inclusief functieonderzoek Gynaecoloog dr. Marc Spaanderman van de vasculaire preconceptiepoli kan zich levendig voorstellen waarom Poli scoort dikke 8! Dat de vasculaire preconceptiepoli in het UMC St Radboud een succes is, blijkt vooral uit het grote aantal bezoeksters uit binnen- en buitenland: al meer dan duizend vrouwen ondergingen er in nauwelijks vier jaar tijd een screening. Maar ook de waardering van de gescreende vrouwen is groot, zo blijkt uit recent patiënttevredenheidsonderzoek. Hun waardering voor het bestaan van deze vasculaire preconceptiepoli geven de ondervraagde bezoeksters aan met een 8 tot een 9 (op een schaal van 1-9). En het feit dat alle onderzoeken op één dag kunnen worden uitgevoerd scoort met bijna een 9. vrouwen juist kiezen voor een screening in het UMC St Radboud. Allereerst kunnen zij zich bij ons in één dag volledig laten screenen en bieden wij deze screening aan op elke dag van de week. Bovendien gaan wij bij onze screening verder dan de meeste andere ziekenhuizen. Zo screenen wij zeer nadrukkelijk op álle cardio-vasculaire risicofactoren. Dus inclusief een functieonderzoek van hart en bloedvaten, dat in de meeste andere ziekenhuizen logistiek vaak moeilijk is te regelen. Spaanderman vindt het een verstandige stap van Susan Adriaens om met het oog op een eventuele toekomstige zwangerschap via een screening eerst haar risico s goed in kaart te laten brengen. Deze poli is speciaal opgezet voor vrouwen met een aanzienlijk verhoogd risico op problemen in de zwangerschap. Zodat zij met tijdige voorzorgsmaatregelen vooraf de risico s voor zichzelf en voor hun kind aanzienlijk kunnen verminderen. Zo kun je vooraf een te hoge bloeddruk verlagen, je suiker beter reguleren of bijvoorbeeld tijdig iets doen aan een misschien minder bekend zwangerschapsrisico: overgewicht. De zwangerschapsvergiftiging die mevrouw Adriaens doormaakte is volgens Spaanderman in essentie: het gaandeweg de zwangerschap ontwikkelen van hoge bloeddruk met eiwitverlies via de nieren. Dat is doorgaans een uiting of afspiegeling van een vaatwandziekte. En voor deze vaatwandziekte tijdens een zwangerschap gelden dezelfde risicofactoren als voor hart- en vaatziekten. Dus daar zul je als vrouw met een kinderwens, in nauw overleg met je gynaecoloog en eventueel ook nog met een cardioloog, op moeten anticiperen. Een screening in onze vasculaire preconceptiepoli kan daarvoor alle noodzakelijke voorzorgsmaatregelen aanreiken. ECG én hartecho Dezelfde verpleegkundige van de preconceptiepoli onderwerpt Susan hierna nog aan een uitgebreide bloeddrukmeting: een half uur lang, elke vijf minuten. Vervolgens maakt zij een ECG oftewel hartfilm, waarna op de hartfunctieafdeling nog een hartecho (echocardiogram) wordt gemaakt. Cardioloog Maureen van der Vlugt over de noodzaak van zo n hartecho naast het eenvoudiger te verrichten ECG: Een ECG geeft een eerste indruk van hartritme, de aanwezigheid van hartspierverdikking of hartvergroting, die na lang bestaande hoge bloeddruk kan ontstaan. Een echocardiogram geeft veel méér informatie over het hart. Zo kan de wanddikte van de linker kamer precies worden gemeten en ook de knijpkracht van de hartspier. Niet alleen de knijpkracht maar ook de stijfheid van de linker kamerwand en de ontspanningsfase van het hart zijn belangrijk. Wij hopen dat het echocardiogram ons gaat helpen in het voorspellen welke vrouwen op de langere termijn hartfalen ontwikkelen. Zodat wij tijdig, met behulp van leefstijladvies en met medicijnen, hartfalen kunnen proberen te voorkomen. Zo kun je dankzij zo n hartecho iemand tijdig waarschuwen voor een verhoogd risico op hartfalen in de toekomst. Met alleen een ECG is dat niet goed mogelijk. Bloedvolumemeting Zo n 40 tot 50 procent van alle vrouwen die een zwangerschapsvergiftiging hebben gehad, loopt chronisch met een te krap volume bloed rond, vertelt Spaanderman. Ook al hebben ze misschien een normale bloeddruk en zien ze er ogenschijnlijk heel normaal uit. Tegelijkertijd weten we dat een groot deel van de vrouwen met zo n te krap bloedvolume in de zwangerschap hoge bloeddruk ontwikkelt. Daarom meten wij op de screeningsdag bij alle vrouwen standaard hun bloedvolume, of wel plasmavolume. Dus tijd nu voor de plasmavolumemeting op de afdeling Nucleaire geneeskunde. Voor dit onderzoek krijgt Susan in de ader van haar linkerarm een injectie met een kleine hoeveelheid Jodium-125. Deze radioactieve stof is gekoppeld aan een eiwit, dat zich via de bloedbaan over het hele lichaam verdeelt, legt coördinerend laborant Nucleaire geneeskunde Marjo van de Ven uit. Vervolgens wordt om de tien minuten, in totaal viermaal, uit Susans 9 H e l e d a g b e g e l e i d d o o r t e a m verpleegkundigen Alle vrouwen die voor een screening naar de vasculaire preconceptiepoli komen, worden daar de hele dag omringd door een team van zeven gespecialiseerde verpleegkundigen. Deze verpleegkundigen hebben ruime werkervaring op de afdelingen Verloskunde en Obstetric High-Care (OHC), beschikken allemaal over de speciale OHC-aantekening en weten deze groep vrouwen op de poli op de juiste manier op te vangen en te begeleiden. En dat betekent niet alleen dat wij voor de ontvangst, voor de logistiek en voor het bloedprikken op de poli zorgen, maar ook extra aandacht hebben voor de psychische gesteldheid van veel van deze vrouwen, licht coördinerend verpleegkundige Tamara de Reus toe. Want een niet onaanzienlijk deel van de vrouwen dat voor zo n screening naar onze poli komt, is getraumatiseerd. Vraagt zich af: Waarom ben ik ziek geweest? Waarom is mij dit overkomen? Had ik er zelf niet wat aan kunnen doen? Had ik het niet kunnen voorkomen? Als gespecialiseerde verpleegkundigen zijn wij in staat om juist deze vrouwen met een psychotrauma de hele screeningsdag door optimaal te kunnen begeleiden. andere arm een bloedmonster genomen. Door hierbij een infuusnaald te gebruiken, is voor de vier bloedmonsters maar één prik nodig. Aan de hand van de gevonden eiwitverdunning in de vier bloedmonsters kan het plasmavolume van Susan worden bepaald. De hoeveelheid radioactieve stof die bij dit onderzoek wordt gebruikt is zeer gering, verzekert de laborant. Beschermende maatregelen voor patiënt en laborant zijn daarom niet nodig. De patiënt zelf merkt tijdens of na dit onderzoek helemaal niets van de radioactieve Naast een ECG wordt tijdens de screeningsdag standaard ook altijd een hartecho (echocardiogram) gemaakt. stof. Gedurende dit onderzoek, dat in totaal ongeveer een uur duurt, ligt Susan ontspannen op een bed. In het bijzijn van de laborant én van haar man Jurgen. Voor de eventuele begeleider is het geen enkel bezwaar om bij dit onderzoek aanwezig te zijn, benadrukt laborant Van de Ven. Je zou tijdens dit onderzoek zelfs koffie of thee kunnen drinken, maar dat is helaas wettelijk niet toegestaan in ruimtes waarin met radioactiviteit wordt gewerkt. Susan sluit deze screeningsdag op de vasculaire preconceptiepoli van het UMC St Radboud af met nog éénmaal bloedprikken op de afdeling waar zij vanochtend ook begon. Op woensdag 28 april krijgen haar man Jurgen en zij, in een persoonlijk gesprek met gynaecoloog Spaanderman, de uitslag van deze screening te horen. Inclusief een volledig op haar persoonlijke situatie toegespitst medisch (zwangerschaps)advies. n

10 onderzoek Een koortsachtige samenwerking Voor een half jaar verblijft de Amerikaanse toponderzoeker Charles Dinarello bij de afdeling Algemene Interne Geneeskunde. Hij is één van de negen KNAWvisiting professors, internationale topwetenschappers die met steun van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen tijdelijk bij een Nederlands onderzoeksinstituut werken. Dit is het cytokinecentrum van de wereld. Paul van Laere Op de gezamenlijke werkkamer van de onderzoekers van de afdeling Algemene Interne Geneeskunde is het spitsuur. Hoogleraar Mihai Netea en hoofd van het laboratorium Leo Joosten ronden al lopend hun bespreking af met postdocs en promovendi. Aan tafel slaat een man in spijkerbroek en dito shirt, vanonder zijn baseballpet het tafereel gade. Hier zit de Amerikaanse toponderzoeker prof.dr. Charles Dinarello, die vele malen onderscheiden is voor zijn onderzoekswerk. Afgelopen zondag nog ontving hij de Paul Ehrlichprijs, dé grote Duitse onderzoeksprijs. Maar de 67-jarige Amerikaan met Italiaanse wortels gedraagt zich conform zijn informele uiterlijk: toegankelijk, en ongedwongen. Say Charles please. Het is een eigenschap die prof.dr. Jos van der Meer, hoofd van de afdeling Algemene Interne Geneeskunde, er mede toe aanzette Dinarello voor te dragen voor een KNAW- visiting professorship, een initiatief van de KNAW dat bedoeld is om internationale toppers tijdelijk naar Nederland te halen. Alle leden mogen iemand voordragen, legt Van der Meer, zelf vicepresident van de KNAW, uit. De eis is dat het moet gaan om excellente onderzoekers, maar ze moeten ook in staat zijn hun kennis over te dragen. En dat kan Charles. Hij is een begenadigd spreker en heeft bijvoorbeeld een magistraal koorts college gegeven. Op onze labbespreking is hij heel erg aanwezig, voor de jonge onderzoekers is het fantastisch om iemand als hem hier te hebben. Interne brandstichter Hoe krijgen mensen koorts? Met die basale vraag begon eind jaren zestig de wetenschappelijke carrière van Dinarello, destijds nog medisch student aan de beroemde Yale University. Bekend was dat bij het ontstaan van koorts een eiwit in het spel was, het zogenaamde endogeen pyrogeen, letterlijk interne brandstichter. Dinarello besloot het eiwit zuiver in handen te krijgen, destijds een zeer lastige klus, die hij in 77 klaarde. Weer een aantal jaren later wist hij het gen voor het eiwit te ontrafelen, het derde humane gen dat toen bekend was. V o o r d e j o n g e o n d e r z o e k e r s i s h e t f a n t a s t i s c h o m i e m a n d a l s h e m h i e r t e hebben De Amerikaanse toponderzoeker Charles Dinarello, ontdekker van het gen voor Interleukine 1. Foto: Flip Franssen Het eiwit was inmiddels interleukine-1 gedoopt en allengs werd duidelijk dat het veel meer deed dan alleen koorts opwekken. Het bleek de aanvoerder van een hele reeks soortgelijke eiwitten - later cytokinen gedoopt - die een cruciale rol spelen in het afweersysteem. Tegenwoordig zijn zo n honderd cytokines bekend en ze zijn volgens Dinarello bij nagenoeg elk biologisch proces betrokken; bij de embryonale ontwikkeling, bij de meeste, zo niet alle ziekten, bij veranderingen in cognitieve functies en bij veroudering. 10

11 Radbode Van der Meer kent Dinarello al vanaf medio jaren tachtig. In 1984 beschreef Van der Meer als eerste het hyper IgD syndroom, dat gekenmerkt wordt door periodieke koortsaanvallen. Omdat hij vermoedde dat IL1 er mee te maken had, zocht hij contact met Dinarello. Het was het begin van een langdurige samenwerking rond de cytokines. Sinds oktober 2009 verblijft Dinarello in Nijmegen, in mei gaat hij weer terug naar de Colorado-universiteit in Denver. Het gasthoogleraarschap bevalt hem uitstekend, een tweede verblijf ligt in het verschiet. Er is hier een geweldige productie en creativiteit. Waar vind je meer kwaliteitsonderzoek over zo n breed spectrum? Mensen werken hier aan obesitas, jicht, infecties, dus uiteenlopende ziektebeelden, met cytokines als gemeenschappelijke noemer. Ik heb het gevoel alsof ik in het cytokine-centrum van de wereld zit. Ook het onderzoek waar alles mee begon - naar koorts en verwante syndromen is nog steeds vitaal. Nijmegen is een (inter)nationale referentiecentrum voor patiënten met koortssyndromen. Van der Meer: Het is eigenlijk grappig dat van alle cytokines die hierin een rol kunnen spelen, onze eerste kandidaat, IL1, cruciaal blijkt. Als we bij koortssyndromen de werking van IL1 blokkeren, knappen patiënten ontzettend op. Dat doen we met het medicijn Anakinra. Aan de ontwikkeling daarvan heeft Dinarello trouwens een belangrijke bijdrage geleverd. Momenteel gaat de gezamenlijk aandacht uit naar een familielid van IL1, het zogenaamde IL1 F7. Een cytokinereactie die doorschiet, kan ziekte veroorzaken en zelf dodelijk zijn. Daarom bevat het systeem ook een heleboel remmers. IL1 F7 is zo n remmer, en we denken dat het een hele belangrijke is, een soort hoofdschakelaar. We onderzoeken nu hoe dit cytokine werkt, en wat we ermee kunnen doen voor patiënten. Visolie Iets betekenen voor patiënten is voor Dinarello van origine een kinderarts gespecialiseerd in infecties de grootste drijfveer. Hij beschouwt het als zijn belangrijkste verdienste dat hij heeft aangetoond dat interleukine betrokken is bij tal van ziekten, waarmee de weg werd geopend voor een behandeling. Een van onze belangrijkste ontdekkingen deden we in 87, dat jaar werkte ook Jos in ons lab. We gaven mensen zes weken lang capsules met visolie. Onze hypothese was dat ze dan minder cytokines zouden maken, en dus minder ontstekingen kregen. Daarmee zou je atherosclerose in feite het gevolg van ontstekingen in de vaatwand kunnen tegengaan. Die hypothese bleek juist. Het leuke is dat wanneer ik nu bij de AH rondloop, ik al die producten zie met omega3- vetzuren erin. Dat is bij ons begonnen. Al had de toepassing wel wat sneller gemogen. n Nijmeegse CVS-onderzoekers weerleggen Science-publicatie En weer was er opwinding rond het chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS). Aanleiding: een publicatie in het gerenommeerde tijdschrift Science. Amerikaanse onderzoekers vonden bij twee van de drie moeheidspatiënten het XMRV-virus. Toch een virus als oorzaak? De Nijmeegse CVS-deskundigen hadden meteen hun twijfels. Binnen no time voltooiden ze een contraexpertise, die onlangs in het British Medical Journal verscheen. Het virus bleek niet te vinden. Prof. dr. Jos van der Meer kon zijn ogen amper geloven toen hij oktober vorig jaar de Science-publicatie las. Dat een toptijdschrift zo n slechte beschrijving van het patiëntenmateriaal accepteert, is een schande. Er staat alleen maar: we hebben 101 celpreparaten uit de vriezer gehaald van een well established cohort. Terwijl het natuurlijk cruciaal is dat je precies omschrijft om welke groep patiënten het gaat. Een week later kwam op een congres de aap uit de mouw. Het bleek om het zogenaamde Lake Tahoe-cohort te gaan, genoemd naar het Amerikaanse vakantieoord waar begin jaren tachtig plots een epidemie van vermoeidheidsklachten uitbrak. Volgens Van der Meer mag je die epidemische vorm echter niet vergelijken met individuele CVS-patiënten, zoals het Nijmeegse team die behandelt. Van dat Lake Tahoe cohort is ongeveer elk virus als verdacht aangemerkt. Het bleek nooit op te gaan voor afzonderlijke patiënten. Dus ik vond de publicatie zeer onder de maat, en dat hebben we Science in een brief ook gemeld. In witte bloedcellen De Nijmeegse onderzoekers lieten het niet bij deze kritiek, maar besloten tot een tegenonderzoek. Uit eerdere eigen CVS-studies was nog patiëntenmateriaal beschikbaar: witte bloedcellen die ooit op andere verdachte virussen waren getest, en waarin het XMRV-virus zich zou ophouden. Ook het virus zelf was beschikbaar in het UMC. De afdeling Urologie had ervaring met dat virus, omdat het in de VS ook bij prostaatcarcinomen is gevonden. Zo konden we heel snel een gevoelige DNAtest maken precies dezelfde als in de VS om het virus op te sporen in de witte bloedcellen. Een paar weken van koortsachtig werken in het lab van biochemicus dr. Frank van Kuppeveld volgden. Het resultaat na het testen van 32 patiënten: geen XMRV-virus te bekennen. De Lancet leek aanvankelijk geïnteresseerd in publicatie. Maar terwijl het Nijmeegse artikel daar op de mat lag, openbaarde een Engelse groep een soortgelijk artikel in het online tijdschrift Plos One. Voor de Lancet was toen de lol eraf, ook al was er veel aan te merken op Nu het weer vals alarm blijkt, is dat jammer voor de patiënten. Er is hun valse hoop gegeven. Foto: Frank Muller dat PLos One verhaal. Het British Medical Journal wilde het UMC-verhaal wel hebben en publiceerde het eind vorige maand. Op hetzelfde moment verscheen nóg een vergelijkbaar artikel over het XMRV-virus, met dezelfde conclusie. Dus we hebben nu drie onderzoeken die zeggen: er is geen virus. Hoe het kan dat de Amerikaaanse onderzoekers wel het virus vonden? We denken dat er een vervuiling in het laboratorium zit. Zo n vervuiling ontstaat heel gemakkelijk. Het vreemde is dat in de VS het virus ook in de prostaatcarcinomen zit, dat is in Europa nooit geconstateerd. Uiteraard waren ook de CVS-patiënten gealarmeerd door de Science-publicatie. Mensen belden ons en wilden graag getest worden. We zijn er mee bezig, zeiden we dan. We moesten die test tenslotte eerst opzetten. Nu het weer vals alarm blijkt, is dat jammer voor de patiënten. Er is hun valse hoop gegeven. En voor sommigen legitimeert het hun ziek zijn. Maar we weten dat juist dat vastklampen aan een virus als oorzaak, verbetering van de klachten in de weg staat. PvL prijzen en benoemingen Benoemingen hoogleraren Dr. Gert Meijer is benoemd tot hoogleraar Orale Implantologie. De leerstoel richt zich op toepassing van orale implantaten in brede zin: als houvast voor prothetische voorzieningen, maar ook voor gelaatsprotheses. Ook de pre-implantologische chirurgie behoort tot het werkterrein. Mw. prof.dr. Carine Carels is benoemd tot hoogleraar Orthodontie, in het bijzonder congenitale afwijkingen van gelaat en dentitie. Het gaat hier om onderzoek, diagnostiek, preventie en behandeling van aangeboren gelaatsafwijkingen voor zover de aandoening gevolgen heeft voor de groei van het gelaat en de ontwikkeling van het gebit. Dr. Frank Vandenbussche is benoemd tot hoogleraar Verloskunde, met speciale aandacht voor Foetale Geneeskunde. Foetale geneeskunde is een jong specialisme. Het gaat om intensieve en hooggespecialiseerde zorg voor het ongeboren kind. Prof.dr.ir. Marc Strous is benoemd tot bijzonder hoogleraar Fundamentele Microbiologie. Strous verbindt zich hiermee aan het Nijmegen Institute for Infection, Inflammation and Immunity. Prof. dr. Paul Hodiamont is benoemd tot hoogleraar Psychiatrie. P r o f. d r. C a r l F i g d o r k r i j g t g r o t e subsidie De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft prof.dr. Carl Figdor een subsidie van euro toegekend voor de aanschaf van een Atomic Force Microscoop. Figdor is als immunoloog verbonden aan het Nijmegen Centre for Moleculair Life Sciences van het UMC St Radboud. Met de microscoop kan hij geavanceerd onderzoek doen naar mechanotransductie. Promoties, oraties, afscheidsredes* Promotie mw. drs. M.C. Boonstra, vrijdag 19 maart om uur. Titel: The sit-to-stand movement: A clinical evaluation tool for knee and hip arthroplasty patients Promotie mw. drs. M.E.L. Nienhuijs, vrijdag 19 maart om uur. Titel: The role of natural equine growth factors in experimental bone engineering Promotie dhr. drs. W.H.C. Rijnen, vrijdag 26 maart om uur. Titel: Treatment modalities for osteonecrosis of hip and knee Promotie mw. dr. T.K. Rinne, dinsdag 30 maart om uur. Titel: Getting under the skin of p63 Promotie dhr. drs. B.B. Sizoo, dinsdag 30 maart om uur. Titel: Developmental Disorders and Substance Use Promotie dhr. drs. E.B. Ferwerda, woensdag 31 maart om uur. Titel: Genetic variation in the innate immune system and susceptibility to infections Promotie mw. drs. G.C. Horlings, donderdag 1 april om uur. Titel: A weak balance; balance and falls in patients with neuromuscular disorders * Locatie: Radboud Universiteit, Academiezaal Aula, Comeniuslaan 2, tenzij anders vermeld Voor een volledig overzicht en korte inhoud van alle promoties, oraties en afscheidsredes, zie ingang Research, klikken op Science Agenda 11

12 Intensive Language Programmes Beter Duits of Engels leren, maar geen tijd voor een langdurig traject? willin to learn De makelaar die naar u luistert! Een goed gevoel is altijd belangrijk, ook bij het kopen of verkopen van een huis. Bij Van Anken Makelaardij begrijpen we dat. Als geen ander beseffen wij dat een makelaar objectief moet zijn, maar ook betrokken. Het gaat om het gevoel: u niet alleen thuis voelen in een huis maar ook op uw gemak voelen bij een adviseur die u begrijpt en met de juiste zorg en aandacht voor u klaar staat. Wij doen er alles aan om u dat goede gevoel te geven en helpen u graag bij de aankoop, verkoop of taxatie van uw huis. Kijk voor meer informatie op en bel ons voor een afspraak. Meer weten? Neem dan contact op met Ben & Juliëtte van Anken. Pontanusstraat 1 Postbus BB Nijmegen Tel.: (024) info@vananken.nl 12

13 onderwijs Radbode Informatiebeveiliging is net zo goed mensenwerk Met de campagne Veiligheid. Onze gezamenlijke zorg wil het UMC St Radboud niet alleen het belang van fysieke bevei liging onderstrepen, maar ook van informatiebeveiliging. Voor weinig instellingen is veiligheid van informatie immers zo belangrijk als voor een universitair medisch centrum. Gijs Munnichs Gegevens over de gezondheid van patiënten, exclusieve onderzoeksresultaten, salarisgegevens van medewerkers. Dagelijks wordt er in het UMC St Radboud met een ongekende hoeveelheid vertrouwelijke informatie omgegaan. Dat brengt veel verantwoordelijkheid met zich mee, voor iedere medewerker. In de patiëntenzorg kan het invullen van een nul te veel of een verkeerd ingevoerde komma ernstige gevolgen hebben. Ook op kleinere schaal kunnen zich ongewenste situaties voordoen. Zo zijn eens onofficiële examenuitslagen via een cc-mail bij studenten gekomen, vertelt prof.dr. Thijs Merkx, B e s t e l n u e e n v e i l i g e U S B - s t i c k Vanaf nu heeft de Productgroep ICT een nieuwe, veilige USB-stick in het assortiment opgenomen: de Kingston Data Traveller Vault Privacy Edition. Deze nieuwe USB-stick wordt ook gebruikt op verschillende Ministeries en is uitvoerig op veiligheid getest door de overheid en uiteraard ook door de Productgroep ICT. Verliest u deze beveiligde USBstick, dan zijn altijd alle gegevens op deze USB-stick verzegeld. De vinder kan niets met de informatie, omdat deze alleen te lezen is na het invoeren van een wachtwoord. Alle medewerkers van het UMC worden verzocht deze nieuwe beveiligde USB-stick aan te schaffen. Mocht u vanaf nu toch gebruik blijven maken van onbeveiligde USB-sticks en deze verliezen, dan wordt dit behandeld als een veiligheidsincident, aldus Martijn van Oosten, information security officer. U kunt hier vervolgens persoonlijk op aangesproken worden. De veilige USB-sticks zijn te bestellen via Matrix. hoogleraar bij Mond-, Kaak- en Aangezichtsoncologie. Na de correctie moesten we enkele studenten alsnog teleurstellen die het niet hadden gehaald. Gedragspatronen Onbedoeld kunnen er in het dagelijkse werk onveilige gedragspatronen insluipen. Welke tips zijn er om dat te voorkomen? Vaak voor de hand liggende dingen, aldus office manager Barbara van Kampen. Gebruik niet steeds hetzelfde password als inlogcode. Maak altijd een back-up van je onderzoeksresultaten. Vanuit mijn administratieve functie heb ik veel met privé-gegevens van medewerkers van doen. Ik heb daarom een eigen printer bij mijn bureau staan. Zo voorkom ik dat gevoelige informatie elders rondslingert. In de patiëntenzorg is informatieveiligheid uiteraard van het grootste belang. Dat begint ermee dat je het EPD goed bijhoudt, zegt Merkx. Het ontbreken van cruciale informatie werkt onveilige zorg in de hand. Daarnaast is vertrouwelijkheid heel belangrijk. Neem het spreekuur. Vaak staat op je pc het dossier van de laatste patiënt open. De patiënt erna hoort hier uiteraard niets van te zien. Op onze afdeling is daarom afgesproken om je pc zo in te stellen, dat die na korte tijd niet gebruikt te zijn, automatisch een zwart scherm toont. Merkx vindt dat de huidige systemen heel veilig zijn, maar dat ze soms ook de efficiency in de weg kunnen staan, bijvoorbeeld bij het multidisciplinair overleg. Iedere arts die een patiënt wil bespreken, moet eigenlijk opnieuw inloggen in het EPD. Dat kost veel tijd. Daarom is er een multidisciplinaire bespreekmodule binnen het EPD ontwikkeld. Het EPD kan op punten echter nog werkbaarder gemaakt worden. Het vertrouwelijk omgaan met patiëntgegevens, moet je altijd garanderen. Maar hoe je tegelijk ook efficiënt werkt, blijft een punt van aandacht. Onverwachte hoek Onveiligheid van informatie kan ook uit onverwachte hoek komen. Van Kampen werkt bij het Centre for Molecular en Bioinformatics, een afdeling die veel met databanken en software werkt. Er is ooit een mislukte poging gedaan om onze computerfaciliteiten te hacken. Men wilde niet zozeer bij onze informatie komen, maar via ons systeem berekeningen uitvoeren. Het gevolg was wel dat de veiligheid van informatie in het geding was. Paul Hoeken, manager bedrijfsvoering Arbo- & Milieudienst: Wij gebruiken beveiligde USB-sticks, waarbij je alleen met een inlogcode bij je documenten kunt komen. Op je laptop of pc kun je informatie decoderen. Alleen met een bepaalde code krijg je de gegevens op de juiste manier gepresenteerd. Informatiebeveiliging garandeer je niet alleen door goede systemen, het is evengoed mensenwerk. Ik doe altijd mijn deur op slot als ik even van de werkplek ben. Na de werkdag gaan alle dossiers met privacygevoelige informatie in de bureaula en sluit ik die ook af. Kleine handelingen, die ik integreer in mijn dagelijkse routine, om zo de veiligheid van informatie te garanderen. n De vuistregels voor informatiebeveiliging staan op intranet, zie button Veiligheid. Onze gezamenlijke zorg, klik door op Informatiebeveiliging. De vuistregels staan ook in de folder over beveiliging die iedere medewerker in december ontvangen heeft. UMC St Radboud in tv-serie Het Academisch Ziekenhuis In de eerste uitzending op 30 maart zitten twee items van het Radboud. Geavanceerde operaties en innovatieve behandeltechnieken, succesvol toegepast in de Nederlandse universitair medische centra. Daarover gaat de nieuwe tiendelige serie Het Academisch Ziekenhuis van Teleac. Presentatrice Mirella van Markus volgt artsen die aan de wieg staan van deze nieuwe therapieën en operatiemethodes. En ze ontmoet patiënten die een actieve en beslissende rol spelen in hun eigen behandeltraject. In de eerste aflevering, op 30 maart, is de camera ook in het UMC St Radboud. Rian Bos In beeld komen patiënten van het Radboud die één of beide benen hebben verloren. Zij kregen een klikprothese aangemeten. Dit is een nieuwe, geavanceerde techniek waarbij een directe verbinding is gemaakt tussen het bot in de stomp en de aan te klikken prothese. Traumachirurg dr. Jan Paul Frölke en revalidatiearts dr. Henk van de Meent zijn de enigen in Nederland die deze behandeling uitvoeren. Frölke: In de uitzending zien we hoezeer de kwaliteit van leven van deze mensen is toegenomen. Van de Meent vult aan: Het programma laat ook fraai zien hoe patiënten zelf de regie in handen nemen en op zoek gaan naar de juiste kliniek, of de meest geavanceerde behandeling. 13 Zoals de vrachtwagenchauffeur die beide benen verloor bij een verkeersongeval. Hij had gehoord van de klikprothese en zorgde er zelf voor dat hij er een kreeg. Ook in beeld komt een patiënt met darmfalen. Maag-, darm-, leverarts dr. Geert Wanten: Deze patiënt krijgt zijn voeding parenteraal toegediend, dat wil zeggen via de aderen. De toegangsweg die hij heeft, een arterioveneuze fistel of shunt, is wereldwijd redelijk uniek. De camera volgt de patiënt niet alleen op de poli in het UMC St Radboud, maar ook thuis. Wanten: Zo wordt inzichtelijk hoe belastend en ingrijpend deze aandoening en behandeling voor een patiënt is. Meer onderwerpen In de tien delen van de Teleac-serie komen verder aan bod: baanbrekende behandelmethodes voor kanker en andere levensbedreigende aandoeningen; geavanceerde en supernauwkeurige diagnostiek bij onder meer tumoren; healing environments; nieuwe technieken op het gebied van kijkoperaties en transplantatiechirurgie. Het Radboud komt bij zes à zeven onderwerpen in beeld. De andere UMC s gemiddeld bij drie à vier. n Uitzending van Het Academisch Ziekenhuis. Deel 1, dinsdag 30 maart, uur. Daarna wekelijks op dit tijdstip, Teleac Nederland 1.

14 radbode mensen José Terken Op 1 maart is het 25 jaar geleden dat José Terken hier is begonnen aan de A-inservice opleiding. Na haar opleiding is zij gaan werken als verpleegkundige op de verpleegafdeling Gynae cologie/ urologie. Na vier jaar heeft zij gekozen voor een baan met meer regelmaat en is gaan werken op de polikliniek Oogheelkunde. Na zes jaar is zij teruggekeerd bij het specialisme waar haar hart nu nog steeds ligt: poli Verloskunde & Gynaecologie. Sinds 2005 is zij een van de zeer gemotiveerde medewerkers van een onderdeel van de poli: de voortplantingsgeneeskunde. Ze heeft klantvriendelijkheid en kwaliteit hoog in het vaandel staan wat ook tot uiting komt in het organiseren van de voorlichtingsavonden van de IVF. Wij hopen nog lang van haar kwaliteiten gebruik te mogen maken. Ze viert haar jubileum in besloten kring. Namens de medewerkers van de poli Verloskunde &Gynaecologie, Nanda Vermeulen hoofdverpleegkundige. Gonny Lamers Na precies 15 dienstjaren gaat Gonny Lamers op 1 april het UMC St Radboud verlaten. Op 1 april 1995 is zij gestart als secretaresse bij het stafsecretariaat van de afdeling Reumatologie. Na een jaar Stafdienst onderzoek is zij in 2001 gaan werken bij het centraal secretariaat van P&O. Vervolgens heeft zij de stap gezet naar arbeidsmarktcommunicatie met als belangrijk aandachtsgebied het mede zorg dragen voor de introductiedag voor nieuwe medewerkers. Daarnaast heeft Gonny de ondersteuning van de loopbaanadviseurs verzorgd. Met haar prettige manier van samenwerken, haar loyaliteit en haar klantgerichte houding heeft zij, op een voor haar kenmerkende perfectionistische manier, haar werkzaamheden vormgegeven. Gonny heeft de keuze gemaakt om haar afscheid op informele wijze te vieren.mede namens haar collega s van Organisatie & Personeelsontwikkeling van de PG HRM willen wij Gonny van harte dank zeggen voor de prettige samenwerking en wensen wij haar heel veel plezier en geluk in deze nieuwe levensfase. Lily van de Broeke manager a.i. HRM en Ineke Rots hoofd O&P J a n v a n d e r Z e e Na ruim 43 jaar gaat Jan van der Zee per 1 april met pensioen. Jan is in 1966 begonnen bij het Universitair Rekencentrum, werkte daarna bij het ITS en sinds 1994 binnen de medische faculteit, in de laatste jaren als medewerker Onderwijscoördinatie in het IWOO. In de onderwijsondersteuning heeft Jan bijge dragen aan vele vernieuwingen en kwaliteitsverbeteringen, met het hem zo kenmerkende enthousiasme en met grote kennis en kunde. Blokcoördinatoren en onderwijssecretariaten konden altijd bouwen op Jan voor ondersteuning en advies op het gebied van toetsing. Ook bij de surveillanten is Jan welbekend. Binnen het IWOO is hij een zeer gewaardeerde collega, betrokken en attent, met veel humor en relativeringsvermogen. U bent van harte uitgenodigd op Jans afscheidsreceptie, op dinsdag 23 maart van uur, in café De Aesculaaf in het Studiecentrum, routenr. 76. Mieke Latijnhouwers en Pieter Monté, IWOO Anny Reijnen Twintig jaar heeft Anny als verpleegkundige haar sporen verdiend in het Radboud! Een aantal jaren via Vedior en blij en trots zijn we sinds 95 met Anny samen te werken op de kraamafdeling. Anny gaat gebruik maken van de FPU- regeling. Ze is een harde werker geweest, heeft veelal fulltime gewerkt. En dat verdient als alleenstaande vrouw met kinderen veel respect. Ze is zowel op haar werk als thuis in veel commissies actief geweest. De laatste jaren heeft ze veelal nacht- en avonddiensten gedraaid: Ik ben geen ochtend-mens. Altijd heeft Anny meegedacht en meegewerkt aan veranderingen; een echte pionier voor de Obstetrische High Care. Veel heeft ze gewerkt op de OHC+. Anny heeft een enorm hart voor de patiënt en betrokkenheid naar de collega s. Wij gaan haar positieve instelling, enthousiasme, kritische blik, kundigheid, oog voor details en collegialiteit missen. We hebben haar afscheid gevierd met een spetterend etentje. We wensen de Queen van Q10 een lang, gezond en plezierig leven toe, samen met kinderen en kleinkinderen. We hopen dat je eraan toekomt om veel cultuur te gaan snuiven. Je collega s van verpleegafdeling Verloskunde Q10 R e n é V e l t h u i z e n Na een loopbaan van bijna 37 jaar gaat René Velthuizen, adjunct-directeur Arbo- en Milieudienst en hoofd afdeling Calamiteiten UMC, met vervroegd pensioen. Met enthousiasme, betrokkenheid en wijsheid heeft René zich vanuit zijn verschillende posities steeds ingezet voor de veiligheid van iedereen op de campus: medewerker, patiënt, student en bezoeker. De collega s van de AMD en afdeling Calamiteiten gaan in René een zeer deskundige, constructieve en bovenal plezierige collega missen. Op 26 maart nemen we afscheid van hem met een inspirerende lezing over hét thema van René: Veiligheid: head, heart en guts! (15.30 uur, Hippocrateszaal), gevolgd door een afscheidsreceptie ( uur, Huize Heyendael). Theo Senden, directeur AMD en Marco Schuringa, manager Productgroep V&I. Betty Rikken Betty Rikken heeft zich de afgelopen negen jaar alle energie getroost om in het UMC St Radboud een volwaardige academische afdeling Kindergeneeskunde neer te zetten. Dit blijkt onder andere uit de gemaakte kwaliteitsslag in de zorg, in onderwijs en opleiding, maar ook op onderzoeks- en personeelsmanagementgebied. Dat heeft ze gedaan in nauwe samenwerking met het afdelingshoofd, primair vanuit de inhoud, maar met bijzondere aandacht voor de mens achter de medewerker. Betty s aanpak kenmerkte zich bijvoorbeeld in een laagdrempelige beschikbaarheid, die door de medewerkers zeer gewaardeerd werd. Toch heeft Betty onlangs besloten dat het tijd werd voor een nieuwe uitdaging. We hebben begrip voor haar besluit en wensen haar veel geluk en succes in haar volgende baan. De afscheidsreceptie vindt plaats op donderdag 25 maart, uur, theaterplein (2e verdieping), gebouw Vrouw & Kind. DB Kindergeneeskunde Berg en Dal Nijmegen (024) Organiseer een bijeenkomst op de berg! Volgens NEN 2767 BOUWKEURMEESTER KEURT UW WONING -? Voor u kan het leuker en makkelijker! Vraag naar de contractprijzen 2010! (actieve) vergaderingen trainingen congressen feesten jubilea lunches diners overnachtingen Een pand kopen of verkopen? Schakel bouwkeurmeester Toon Peters in voor: Meer informatie of een oriënterend gesprek? Bel Toon Peters! Met kwaliteitsgarantie ISO 9001:9002 certificering TUV! Sprokkelveld DM Milsbeek T (0485) I E info@petersbouwadvies.nl Kijk op of bel Ik kom graag langs voor een vrijblijvend gesprek. Jolanda Schouten van Baarsen FB Belastingconsulente Heidevenstraat TR Nijmegen KAAIJ ADVOCATEN 1E CONSULT (20 MIN.) GRATIS Voor de persoonlijke aanpak FRANSESTRAAT JA NIJMEGEN Mr. Michaëla B.M. Kaaij, gecertificeerd NMI mediator Mr. Drs. H.A.M. Schouten TEL : (024) Strafrecht, mediation, echtscheiding, alimentatie, omgangsregeling en andere familiezaken, huur, arbeid en ontslag, uitkering, consument en incasso. Wist je dat? je bij het 16e eeuws feestgelegenheid Old Cave terecht kunt voor al uw feesten in besloten club kijk even van 25 tot 450 gasten met de romantiek van toen en het comfort van nu Colofon Radbode is een tweewekelijks personeelsblad van het UMC St Radboud Oplage: Redactie: Nelleke Dinnissen, Jannie Meussen (eindredactie) en Gijs Munnichs. Aan dit nummer werkten verder mee: Femke van den Berg, Rian Bos, Marten Dooper, Flip Franssen, Ad den Held, Laurien Holtjer, Wouter Keijser, Paul van Laere, Frank Muller, Eugenie van Schaijk, Daan Van Speybroeck en Jan van Teeffelen radbode@sb.umcn.nl, telefoon: of Correspondentie: UMC St Radboud, 528 Product groep Communicatie, Postbus 9101, 6500 HB Nijmegen Redactieraad: prof.dr. Rob Bleichrodt, Peter van Dijk, mr. æmiel Kerckhoffs, prof.dr. Louis Kollee, dr. Erik de Laat Vormgeving en lay-out: Puntkomma Nijmegen Druk: Wegener Nieuwsdrukkerij Gelderland Advertenties: Bureau van Vliet, , zandvoort@bureauvanvliet.com Abon ne ment: 13,60 euro, informatie Sylvia van Brück-Engelen De volgende Radbode verschijnt vrijdag 2 april. 14

15 opinie Radbode Teamwork en onze bereidheid om continu te verbeteren Zorgkwaliteit, patiëntveiligheid, efficiëntie, klantgerichtheid, menslievendheid en andere verbeteronderwerpen kloppen op onze deur. Of liever nog: bonken. We moeten beter presteren op verschillende niveaus en in meerdere facetten. Beter samenwerken vormt hierin de rode lijn. Dit betoogt Wouter Keijser, arts-onderzoeker en begeleider van verbeterprocessen in de zorg. het betoog Stel: je loopt als co-assistent stage op een chirurgische afdeling waar je merkt dat specialisten enerzijds en zaalartsen en verpleging anderzijds nauwelijks overleggen. Medewerkers hoor je bij herhaling klagen over slechte communicatie en bereikbaarheid van bepaalde chirurgen. En dat ze hier zelf nooit patiënt zouden willen zijn. Na enkele weken heb je bovendien een uitgesproken niet-pluis gevoel over de wijze waarop met - opvallend frequente - nabloedingen wordt omgegaan. Wat gebeurt hier? En wat doe jij er aan? Er kan een hoop beter in de zorg. We weten dat niet alleen uit krantenberichten. Onderzoek laat zien dat het overgrote deel van onnodige medische schade te wijten is aan slechte communicatie tussen zorgprofessionals. Ook weten we dat verpleegkundigen en artsen het vaak oneens zijn. Dat door abominabele overdracht-, ontslag- en doorverwijsprocedures patiënten tussen wal en schip belanden. En dat veel zorgprocessen inefficiënt zijn geregeld en dat bejegening te wensen over laat. We weten verder dat voor veel wat beter kan, meer dan voldoende best practises voorhanden zijn. Tegelijkertijd laten studies zien dat veel goedbedoelde en zelfs beproefde zorgverbeterinitiatieven voortijdig sneuvelen of nauwelijks navolging krijgen. Wat is hier de rode draad? Met kennis van de literatuur en op basis van ruim een decennium ervaring met allerlei zorginnovatie en verbeter trajecten is voor mij het antwoord: samenwerken als team. En wel met een doel: goede zorg voor onze gemeenschappelijke patiënt. Patiëntenzorg is teamwork bij uitstek. Als wij onvoldoende samenwerken, lijden onze patiënten onnodig. Al is het maar door overvolle wachtkamers of gestreste medewerkers. Soms gaan patiënten zelfs onnodig dood. Dan het goede nieuws: teamwork is ook dat weten we uit onderzoek goed te leren. Leiderschap, elkaar taakgericht helpen, alertheid op omgeving en elkaars handelen en werken vanuit een gemeenschappelijk denkkader: allen trainbare vaardigheden. Het draait hier om de trias van kennis, vaardigheden en gedrag. Kennis over samenwerken kun je leren; teamworkvaardigheden kun je trainen. Met de juiste aanpak blijkt ook relatief eenvoudig ons gedrag en teamattitude verbeterbaar. Het Wouter Keijser: Patiëntenzorg is teamwork bij uitstek. Als wij onvoldoende samenwerken, lijden onze patiënten onnodig. ultieme doel bereiken we wanneer we als zorgverleners ook continu op verbetering gericht blijven. Bijvoorbeeld, na een eerste verbetering, het als team normaal vinden wanneer iemand in de eigen gelederen met een voorstel komt om het nog beter te doen. En daarna weer. En weer. In ons verbeterwerk noemen we dit een cultuur-continugericht-op-verbeteren. In het Radboud wordt hard gewerkt aan betere samenwerking. Teamcultuur en samenwerking als onderdeel van audits (IWKV), uiteenlopende zorg(proces)verbeteringen (PVI), vaardigheidstrainingen (HRM), concernbrede competentie ontwikkeling (Maatwerk; Dialoog; TOP-team); patiëntveiligheid (concernstaf; PVI; uitrol METs); inzet nieuwe media (digitale poli s; Zorg2.0; REshape; HealthBridge). Verder verrichten (internationale) groepen (IQ healthcare) onderzoek naar teamwork, teamwork training, medisch leiderschap en validatie van betreffende meetinstrumenten, zoals (uit eigen keuken ) TeamSHOPP: een op CRM gebaseerde teamwork training voor multidisciplinaire zorgteams geïntegreerd. Zo maar enkele voorbeelden uit ons eigen huis. We werken hard, maar we zijn er nog lang niet. Zorgteams die werken op basis van een verbetercultuur, ontstaan niet Even een training, verbeteren als agendapunt op het donderdagmiddag afdelingsoverleg of plando-study-act cycli maken nog geen cultuuromslag. Beter samenwerken is ook geen kwestie van louter organisatorische veranderingen. Betere zorg is een teamdoel dat Foto: Flip Franssen weerspiegeld zal moeten worden in gedrag en attitude van alle teamleden. Om te beginnen bij de formele én de informele (medische) leiders binnen onze zorgteams. Overigens: die co-assistent was ik zelf. In dit huis, bijna twintig jaar geleden. Met wat ik zag en hoorde, heb ik toen niets gedaan. Dat zit me tot de dag van vandaag nog steeds niet lekker. UMC St Radboud heeft sinds die tijd zeer veel meegemaakt, dat een teamworkcultuur continu gericht op verbeteren meer dan legitimeert. Dit betekent om te beginnen als individu en als team opkomen voor een gemeenschappelijk belang. In verreweg de meeste gevallen is dat onze patiënt. Wat de consequenties ook zijn; ook al ben je portier, professor doctor, laborant. Ook al ben je co. Is het niet uit plichtsbesef of verantwoordelijkheidsgevoel, dan (maar) uit eigen belang. Zonder patiënt geen kliniek, onderwijs, noch onderzoek: moeten we ergens anders gaan werken. En tenslotte: willen we niet allemaal juist díe zorg leveren, die we ook zélf zouden willen? Want vroeg of laat kom je zelf - of een van de jouwen als patiënt door de hoofdingang. Na jaren ben ik weer terug en betrap mezelf op het neuriën van ons Heyendaal-lied ( Op naar Heyendaal ). Het wordt lente! Ook voor UMC St Radboud. n Wouter A. Keijser is als arts-onderzoeker verbonden aan IQ healthcare en als adviseur aan Adviesgroep Proces- Verbetering en Innovatie (PVI). Lange mensen kleiner houden Nederlandse mannen en vrouwen zijn met een gemiddelde lengte van 1.84 m respectievelijk 1.70 m, samen met de Scandinaviërs, de langste ter wereld. Aanleg en een hoge levensstandaard spelen een belangrijke rol. Soms vormt lengte voor kinderen een probleem. Dan zijn een hormoonbehandeling of het kapotmaken van de groeischijven rondom de knie mogelijke behandelingen. Pas in uiterste gevallen gaat kinderarts Kees Noordam hierover met ouders en kinderen in gesprek. Van oudsher zijn in Nederland mensen lang, weet Noordam. Meisjes hebben tegenwoordig een gemiddelde lengte van 1.70 m, jongens van 1.84 m. Dat wil niet zeggen dat jongens boven de 2 meter abnormaal lang zijn. Een half procent van de jongens zit al boven de 2.03 m. Een aantal kinderen ondervindt van hun lengte rug- of andere klachten, zoals altijd naar beneden moeten kijken, te hoop lopen tegen niet passende kledingmaten en niet goed in bed of auto passen. Niet noemenswaardig, vindt Noordam. Ongeveer tien tot vijftien keer per jaar ziet het Radboud ouders met kinderen die vragen naar een behandeling. Noordam: Sommige ouders maken zich zorgen en komen al vroeg hier, maar ik kan alleen wat doen als het meisje of de jongen de puberteitsleeftijd heeft bereikt. We kunnen dan een hormoonbehandeling geven. Of de groeischijven boven en onder de knie kapot boren, zodat de benen niet meer verder groeien. De periode waarin een hormoonbehandeling kan plaatsvinden is beperkt. Bij meisjes is die periode twee jaar, bij jongens maar een jaar. Begin je te laat dan win je minder. Voor beide behandelingen geldt dat voor meisje 15 maximaal 7 cm te winnen is, voor jongens 5 cm. De periode voor het doorboren van de groeischijven komt iets minder nauw. Aan beide behandelingen kleven risico s. Noordam: Het lijkt erop dat meisjes na een hormoonbehandeling er langer over doen zwanger te raken. Het is nog niet bewezen, maar waar rook is, is vuur. In feite jagen we deze kinderen sneller door de puberteit. Ook is er gevaar op trombose als hiervoor aanleg is binnen de familie. Bij jongens lijkt de zaadkwaliteit minder na een hormoonbehandeling. En ook een botbehandeling is niet zonder risico s. Meestal gaat het goed, maar verkeerd boren kan scheefstand veroorzaken. Al met al geen kattenpis. Ik ben dan ook zeer terughoudend en zal kinderen en ouders hiertoe niet aanmoedigen. ND

16 actueel Radbode Filmen op SEH: een goed idee? Uit een evaluatie van het ziekenhuis komt naar voren dat de meeste patiënten tevreden terugkijken op hun optreden in Radboud Spoed. Foto: Flip Franssen Je zoontje heeft een legoblokje in de longen gekregen en jullie belanden op de afdeling spoedeisende hulp. Daar staat behalve een team van artsen en verpleegkundigen ook een cameraploeg klaar. Of jullie willen meewerken aan een tv-serie over acute zorg. Doen? Of toch maar niet? Femke van den Berg Acute Zorg Anders Op donderdag 11 maart vond het symposium Acute Zorg Anders 2010 plaats in het Triavium. Op het programma stonden onder meer voordrachten van zorgverleners die hulp verleenden na de aanslag op Koninginnedag en over een nieuwe aanpak in de acute verloskunde. Ook waren er diverse workshops. Het symposium werd bijgewoond door zo n tweehonderd zorgverleners die werkzaam zijn in de acute zorg uit heel Nederland en de Duitse grensregio en door studenten hbo-v. Gezondheidszorgprogramma s zijn enorm populair op televisie. Toch is het de vraag of je eraan moet meedoen, vindt onderzoeker dr. Gert Olthuis van de vakgroep Zorgethiek van de Universiteit Tilburg en een van de sprekers tijdens het symposium Acute Zorg Anders (zie kader). Hij betwijfelt of patiënten en zorgverleners wel weten waar ze ja tegen zeggen als ze ermee instemmen gefilmd te worden: Is iemand die binnenkomt op de SEH in staat om een weloverwogen beslissing te nemen, zeker als de zorgverleners aan wie hij is toevertrouwd de aanwezigheid van de camera als normaal presenteren? Beseft hij wel dat hij bij de bakker aangesproken zal worden op zijn verhaal? En dat misschien jarenlang... Want veel filmpjes blijven via internet toegankelijk. Niets te verbergen Dat weerhoudt veel patiënten er niet van om mee te werken, is de ervaring van Alberto Stegeman van Noordkaap TV Producties, het bedrijf achter Radboud Spoed (uitgezonden door Omroep Gelderland). Wij leggen altijd heel goed uit waarvoor de beelden gebruikt worden en vragen patiënten daarvoor expliciet en schriftelijk toestemming. Maar veel mensen worden graag gefilmd. We hebben niets te verbergen, is hun standpunt. Achteraf horen we vaak dat de filmopnamen hen geholpen hebben het trauma een plaatsje te geven. Maar natuurlijk zijn er ook patiënten die absoluut niet voor de camera willen. Het komt voor dat een filmploeg na een hele dag op de SEH van bijna alle patiënten nul op het rekest heeft gekregen. Ziekenhuizen werken graag mee Volgens Olthuis, die voor het Centrum voor Ethiek en Gezondheid onderzoek deed naar de medialisering van de gezondheidszorg, willen ziekenhuizen meestal graag meewerken aan televisieprogramma s. Ze zien deze als een laagdrempelige manier om het publiek voor te lichten over allerlei ziekten én over de eigen werkwijze. Televisie kan bijdragen aan imagoverbetering en helpen in de onderlinge concurrentiestrijd. Heeft de instelling eenmaal toestemming gegeven, dan is het voor veel zorgverleners vanzelfsprekend om mee te doen. Sommigen vinden het leuk om in beeld te komen of op te treden als ambassadeur voor hun beroepsgroep of instelling, weet Olthuis. Toch kunnen er onwenselijke gevolgen zijn als hun beelden op internet belanden, soms helemaal buiten de oorspronkelijke context. Wat betekent dit bijvoorbeeld als zij gaan solliciteren? Bovendien kan de patiënt op tv vrij zijn verhaal doen, maar is de zorgprofessional gehouden aan zijn zwijgplicht. Het is dus vrijwel onmogelijk om een klagende patiënt een inhoudelijk weerwoord te geven. Een symposiumdeelneemster heeft nog een andere reden om niet voor de camera s te willen: Als zorgverlener doe ik mijn werk belangeloos. Natuurlijk, ik krijg betaald, maar ik ben niet op een commerciële wijze bezig met mijn vak. Het stuit me tegen de borst dat producties die dankzij ons werk tot stand komen duur worden verkocht aan commerciële tv-zenders. Bewusteloos Soms worden patiënten gefilmd zonder hun toestemming, bijvoorbeeld als zij bewusteloos worden binnengebracht. De cameramensen vragen dan eerst aan familieleden toestemming en achteraf als dat kan aan de patiënt. Volgens de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst is deze werkwijze eigenlijk verboden, omdat ze de privacy van het slachtoffer schendt, vertelt Olthuis. Toch gebeurt het in de praktijk geregeld dat patiënten die niet bij kennis zijn, worden gefilmd. Dat klopt, geeft Stegeman toe, maar uit ervaring weten wij dat ook deze mensen achteraf vaak blij zijn met de opnamen. Ze helpen hen de gaten op te vullen en betekenis te geven aan wat ze is overkomen. Ook uit een evaluatie van het ziekenhuis komt naar voren dat de meeste patiënten tevreden terugkijken op hun optreden in Radboud Spoed, vertelt persvoorlichter Mariska Boshoven. Sommige patiënten kozen er bewust voor om mee te werken, onder meer voor de verwerking achteraf en om kijkers te waarschuwen. De meesten denken er echter in eerste instantie niet bewust over na; ze hebben immers meestal veel pijn of zijn erg geschrokken. Maar voor allemaal gold dat zij het filmen en de uitzendingen als erg positief hebben ervaren. Net zoals de zorgverleners. We gaan daarom door met het programma. Op 27 maart start Omroep Gelderland met nieuwe afleveringen, waarin het ziekenhuis en de Acute Zorgregio Oost kijkers opnieuw een kijkje in de keuken gunnen. n Het onderzoek van Olthuis & Struijs, Met de camera aan het ziekbed kan gratis worden gedownload via ethiek Ethische perspectieven Het is weer verkiezingstijd. De komende maanden zullen er weer veel ethische idealen, deugden en principes naar voren komen. Eerlijk delen, veiligheid, vertrouwen, ga zo maar verder. Veel mensen wantrouwen de houdbaarheid van al die ethische belijdenissen. Dat is jammer, want daarmee gaat iets van het ethische besef teloor. De onverschilligheid van wat maakt het allemaal uit en iedereen doet het, dus ik ook maar steekt dan de kop op. Juist in tijden van (economische) crisis is die onverschilligheid gevaarlijk voor de samenleving. Nu staat ethisch besef niet op zichzelf, maar vloeit voort uit het ethische perspectief dat men huldigt. Vandaar de verschillen tussen politieke partijen en stromingen. Hun verschillende interpretaties van bijvoorbeeld eerlijk delen in de zorg zouden juist nu onderwerp van uitvoerig debat moeten zijn, in plaats van het abstracte begrip marktwerking. Het lijkt echter alsof voor de ethische interpretatie nauwelijks aandacht is. Om dat op te helderen, geef ik u een perspectief waarmee u de verschillende acties en uitspraken kunt interpreteren. Dat perspectief wordt geboden door de wiskundige speltheorie, een theorie waaraan de naam van Nash (a beautiful mind) is verbonden, evenals die van Dr. Strangelove, zijn evenknie in de bioscopen van de koude oorlog. Centraal in de speltheorie staat het dilemma van twee partners, namelijk of men zal samenwerken of er vandoor zal gaan. Beroemd is het gevangenendilemma, waarbij de officier twee gevangenen, waartegen onvoldoende bewijs is voor een algehele veroordeling, apart onder druk zet. Wie onder de druk bezwijkt, krijgt vrijspraak; wie volhoudt, loopt bij verraad de kans op de zware straf. Het dilemma koppelt op die manier vertrouwen en loyaliteit aan de slimheid om tijdig op te stappen en er met de hele buit vandoor te gaan. Voorbeelden uit de recente Nederlandse geschiedenis zijn niet moeilijk te vinden. Nina Brinks handelwijze bij de beursgang van Worldonline, maar ook de kabinetscrisis vlak voor de moeilijke beslissingen over de bezuiniging van veertig miljard biedt voldoende mogelijkheden tot interpretatie. Nu is het merkwaardige, of zo u wilt het cynische, van de speltheoretische analyse dat deugden en waarden erin geen rol spelen. Alleen de uitkomst telt: samenwerken of ertussenuit knijpen, volhouden of op tijd een stapje terugdoen. De achterliggende redenen doen er niet toe. Elk mens mag zo geloven in zijn eigen opvatting van het goede. Merkwaardig is ook dat de winnaar niet wordt beoordeeld op de eventuele contractbreuk, maar op de gewenste situatie die wordt bereikt. Blijkbaar dwingt de winnaar een soort bewondering af die eventuele morele bezwaren in de schaduw stelt. Dat gold bijvoorbeeld voor Nina Brink en of het in verkiezingstijd geldt, mag u zelf beoordelen. De spanning van het spel, de wereld als een spel te zien met glunderende winnaars en verliezers die spreken over noodzakelijk vertrouwen, die spanning beheerste de financiële crisis en nu helaas ook de Nederlandse politiek. Misschien is het hoog tijd voor concreet uitgewerkte ethische idealen, zoals hulp voor zwakken, steun voor gebrekkigen, gastvrijheid voor de vreemdeling, zodat wij weer weten waar de politiek om draait. Evert van Leeuwen 16