TECHNISCH RAPPORT DEEL I STURING OP KWALITEIT. De Staat van het Onderwijs 2014/2015. April 2016

Transcriptie

1 TECHNISCH RAPPORT DEEL I STURING OP KWALITEIT De Staat van het Onderwijs 2014/2015 April 2016

2 Inhoud INLEIDING SCHOLEN EN OPLEIDINGEN ALS LERENDE ORGANISATIES KWALITEIT EN PROFESSIONALISERING LERAREN SCHOOLLEIDER IS EEN VAK FINANCIËN

3 Inleiding Dit is het technisch rapport dat ten grondslag ligt aan het subhoofdstuk Sturing op kwaliteit, uit Deel 1 van De Staat van het Onderwijs 2014/2015. In dit rapport vindt u de verantwoording van onderzoeksgegevens. 3

4 1. Scholen en opleidingen als lerende organisaties 1.1 Kleine groep (zeer) zwakke scholen In alle sectoren is nog slechts een klein percentage scholen en opleidingen van onvoldoende kwaliteit. Basisonderwijs Voor het derde jaar op rij laat bijna 98 procent van de basisscholen voldoende kwaliteit zien. Tabel Toezichtarrangementen in het basisonderwijs op 2011, 2012, 2013, 2014 en 2015 (in percentages, n 2015=6.793) Basis 95,6 96,9 97,8 97,8 97,9 Zwak 3,8 2,9 2,0 2,0 1,9 Zeer zwak 0,6 0,2 0,2 0,2 0,2 Totaal Speciaal basisonderwijs Verreweg de meeste scholen voor speciaal basisonderwijs hebben basiskwaliteit. De verbetering die de afgelopen jaren zichtbaar was, houdt stand. Tabel Toezichtarrangementen in het speciaal basisonderwijs op 2011, 2012, 2013, 2014 en 2015 (in percentages, n 2015=290) Basis 80,3 88,4 96,6 98,3 97,9 Zwak 18,7 9,6 2,7 1,7 1,7 Zeer zwak 1,0 2,0 0,7 0,0 0,4 Totaal Voortgezet onderwijs Het percentage afdelingen in het voortgezet onderwijs met basistoezicht is in het schooljaar 2014/2015 opnieuw gestegen. Tabel Toezichtarrangementen voortgezet onderwijs op 2011 tot en met 2015 (in percentages, n 2015=2.773) Basis 88,9 89,7 89,9 92,7 95,2 Zwak 10,2 9,4 9,5 7,0 4,4 Zeer zwak 0,9 0,9 0,6 0,3 0,4 Totaal (Voortgezet) speciaal onderwijs Bij 604 van de 641 scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs die op 2015 een toezichtarrangement hadden, voldoet het onderwijs aan de minimale kwaliteitseisen. 4

5 Tabel Toezichtarrangementen scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs op 2011, 2012, 2013, 2014 en 2015 (in percentages, n 2015=641) Basis 79,1 81,3 91,0 95,3 94,2 Zwak 19,5 17,8 8,1 4,1 4,7 Zeer zwak 1,4 0,9 0,9 0,6 1,1 Totaal Middelbaar beroepsonderwijs In het middelbaar beroepsonderwijs is het aandeel opleidingen met zwak onderwijs toegenomen. Tabel Vervolgtoezicht* op tekortkomingen bekostigde mbo-opleidingen in 2013, 2014 en 2015 (in percentages, n 2015=95)** Zwak onderwijs Zeer zwak onderwijs Onvoldoende opbrengsten Onvoldoende examenkwaliteit Niet-naleving: onvoldoende kwaliteitsborging Niet-naleving: andere wettelijke vereisten * zie Toezichtkader 2012 voor toelichting op vervolgtoezicht ** significante verschillen ten opzichte van het voorafgaande jaar zijn vetgedrukt 1.2 Excellente scholen De afgelopen vier jaar hebben meer scholen in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs het predicaat Excellente School gekregen. Ook in het (voortgezet) speciaal onderwijs zijn er excellente scholen, namelijk 19 in Tabel Aanmeldingen en predicaten excellente scholen, Sector Aanmeldingen 2012 Predicaten 2012 Aanmeldingen 2013 Predicaten 2013 Primair onderwijs 107 aanmeldingen 31 scholen 52 scholen 28 scholen Speciaal basisonderwijs n.v.t. n.v.t. 5 scholen 3 scholen Speciaal onderwijs n.v.t. n.v.t. 9 schoolsoorten 5 schoolsoorten (4 so, 5 vso) (2 so, 3 vso) Voortgezet onderwijs 58 aanmeldingen 22 schoolsoorten 64 schoolsoorten 36 schoolsoorten Praktijkonderwijs n.v.t. n.v.t. 11 scholen 4 scholen Totaal 165 scholen/ 53 scholen/ 141 scholen/ 76 scholen/ schoolsoorten schoolsoorten schoolsoorten schoolsoorten Sector Aanmeldingen 2014 Predicaten 2014 Aanmeldingen 2015 Predicaten 2015 Primair onderwijs 60 scholen 34 scholen 62 scholen 37 scholen Speciaal basisonderwijs 7 scholen 5 scholen 8 scholen 7 scholen Speciaal onderwijs 21 schoolsoorten 12 schoolsoorten 26 schoolsoorten 19 schoolsoorten (13 so, 8 vso) (8 so, 4 vso) (18 so, 8 vso) (13 so, 6 vso) Voortgezet onderwijs 89 schoolsoorten 49 schoolsoorten 103 schoolsoorten 60 schoolsoorten Praktijkonderwijs 10 scholen 6 scholen 10 scholen 7 scholen Totaal 187 scholen/ 106 scholen/ 210 scholen/ 130 scholen/ schoolsoorten schoolsoorten schoolsoorten schoolsoorten Voor gedetailleerde informatie zie: 5

6 1.3 Kwaliteitszorg en borging Tabel Percentage basisscholen waar de kwaliteitszorg ten minste voldoende is in de periode 2012/ /2015 (n 2014/2015=297)* 2012/ / /2015 De school heeft inzicht in de onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie De school evalueert jaarlijks de resultaten van de leerlingen De school evalueert regelmatig het onderwijsleerproces De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten De school borgt de kwaliteit van het onderwijsleerproces De school verantwoordt zich aan belanghebbenden over de gerealiseerde onderwijskwaliteit Alle indicatoren van kwaliteitszorg voldoende * significante verschillen ten opzichte van het voorafgaande jaar zijn vetgedrukt Tabel1.3.2 Percentage afdelingen waar de kwaliteitszorg ten minste voldoende is in 2013/2014 en 2014/2015 (n 2014/2015=122) 2013/ /2015 De school evalueert systematisch de opbrengsten De school werkt doelgericht aan de kwaliteit van de opbrengsten De school evalueert systematisch het onderwijsproces De school werkt doelgericht aan de verbetering van het onderwijsproces De school borgt de kwaliteit van het onderwijsproces Alle onderdelen van kwaliteitszorg voldoende

7 2. Kwaliteit en professionalisering leraren 2.1 Lesobservaties Basisonderwijs De algemeen didactische vaardigheden worden door een ruime meerderheid van de leraren in het basisonderwijs beheerst. Tabel 2.1.1Percentage lessen waar de algemeen didactische vaardigheden voldoende of niet te beoordelen zijn in de periode 2012/ /2015 (n 2014/2015=1.668)* 2012/ / /2015 De leraren geven duidelijk uitleg van de leerstof De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten Alle algemeen didactische vaardigheden voldoende * significante verschillen ten opzichte van het voorafgaande jaar zijn vetgedrukt Voor de differentiatievaardigheden is het beeld minder positief. In ruim 40 procent van de geobserveerde lessen stelde de inspecteur vast dat minstens één van deze vaardigheden ontbrak. Tabel Percentage lessen waar de differentiatievaardigheden voldoende of niet te beoordelen zijn in de periode 2012/ /2015 (n 2014/2015=1.668)* 2012/ / /2015 De leraren stemmen de instructie af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. De leraren stemmen de verwerkingsopdrachten af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. De leraren stemmen de onderwijstijd af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen Alle differentiatievaardigheden voldoende * significante verschillen ten opzichte van het voorafgaande jaar zijn vetgedrukt Speciaal onderwijs In het speciaal onderwijs beheerst 85 procent van de leraren alle algemeen didactische vaardigheden. Tabel Percentage lessen in het speciaal onderwijs waar de algemeen didactische vaardigheden voldoende of niet te beoordelen zijn in 2014/2015 (n=214) Voldoende of niet te beoordelen De leraren geven duidelijke uitleg van de leerstof. 91 De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 96 De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. 94 Alle algemeen didactische vaardigheden voldoende 85 7

8 Net als in het primair onderwijs is het beeld van de differentiatievaardigheden minder positief. Bijna de helft van de leraren in het speciaal onderwijs beheerst de differentiatievaardigheden onvoldoende. Tabel Percentage lessen in het speciaal onderwijs waar de differentiatievaardigheden voldoende of niet te beoordelen zijn in 2014/2015 (n=211) Voldoende of niet te beoordelen De leraren stemmen binnen de leerroute de aangeboden leerinhouden af op de 83 onderwijsbehoeften van leerlingen. De leraren stemmen de instructie af op verschillen in instructiebehoeften van 82 leerlingen. De leraren stemmen de verwerkingsopdrachten af op de verschillen in 79 verwerkingsbehoeften van leerlingen. De leraren stemmen de onderwijstijd af op verschillen in behoefte aan leertijd van 60 leerlingen. De leraren stemmen hun (ortho)pedagogisch handelen af op (problematisch) 98 gedrag van leerlingen. Alle differentiatievaardigheden voldoende 52 Voortgezet onderwijs De algemeen didactische vaardigheden worden door een ruime meerderheid van de leraren in het voortgezet onderwijs beheerst. De differentiatievaardigheden worden minder goed beheerst, twee derde van de leraren in het voortgezet onderwijs blijkt deze onvoldoende te beheersen. Tabel Percentage lessen in het voortgezet onderwijs dat als voldoende is beoordeeld op algemeen didactische vaardigheden en differentiatievaardigheden in 2013/2014 en 2014/2015 (n 2014/2015=1.401)* 2013/ /2015 Totaal Beheerst alle algemeen didactische vaardigheden Beheerst alle differentiatievaardigheden Beheerst alle algemeen didactische vaardigheden en differentiatievaardigheden * significante verschillen ten opzichte van het voorafgaande jaar zijn vetgedrukt Middelbaar beroepsonderwijs Tabel Resultaten indicatoren lesobservaties mbo (2015, n=310) N % N % onvoldoende Totaal oordeel geregistreerde leersituatie voldoende sterk Onbevoegde leraren Niet alle leraren zijn bevoegd om les te geven. Dit betekent dat zij een te lage graad en/of een bevoegdheid hebben voor een ander vak dan het vak wat zij geven. Voortgezet onderwijs Voor meer informatie verwijzen we u door naar: Inspectie van het onderwijs (2014). Onbevoegd lesgeven in het voortgezet onderwijs. Een onderzoek naar de rechtvaardigingsgronden. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs. 8

9 oegd_lesgeven_november_2014.pdf Zie ook het technisch rapport voortgezet onderwijs 2.3 Startende leraren Zie ook het technisch rapport primair onderwijs en voortgezet onderwijs 2.4 Leeftijd leraren Vergeleken met andere landen heeft Nederland relatief veel oudere leraren. Bron: OECD (2015). Education at a glance Paris: Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). 76A07F2E56F6A15BCAF601684F Kwaliteit leraren naar leeftijd in middelbaar beroepsonderwijs Zie ook het technisch rapport middelbaar beroepsonderwijs 2.5 Professionalisering leraren Leraren worden steeds professioneler. Ze scholen zich bij met behulp van de lerarenbeurs en/of peer review. In Tabel is zichtbaar dat bijna 30 procent van de leerkrachten in de geobserveerde lessen een aanvullende opleiding heeft gedaan, waarvan 10 procent de master special educational needs. Tabel Aanvullende opleidingen van leerkrachten basisonderwijs in geobserveerde lessen in (n=1.668) Aanvullende hbo- of wo-opleiding: N % geen Master special educational needs Andere academische masteropleiding 54 4 Andere hbo-opleiding Totaal Werkdruk Bron: Onderwijscoöperatie (2016) De Staat van de Leraar. Utrecht: Onderwijscoöperatie. 2.7 Verzuim docenten Bron: DUO. De verzuimpercentages zijn geregistreerd op brinniveau, naar jaar en onderwijssoort Ontwikkeling in verzuimpercentages per onderwijssector, periode Tabel Gemiddeld verzuimpercentage per onderwijssector, (n 2014 = 7468). Verzuimpercentage 2012 Verzuimpercentage 2013 Verzuimpercentage 2014 Gem N Gem N Gem N BAO 6, , ,24 1,

10 SBAO 6, , , VO 5, , , (V)SO 7, , ,50 1,2 305 Totaal 6, , ,17 1, ) significant ten opzichte van 2012; 2) significant ten opzichte van 2013 Bron: Inspectie van het onderwijs, 2016 SO: Kwaliteit versus verzuimpercentage Tabel Gemiddeld verzuimpercentage in de sector SO naar toezichtsvorm, periode (n 2014 = 296) Basis toezicht Aangepast toezicht N Gem N Gem , , , , , ,99 Totaal 712 6, ,41 Bron: Inspectie van het onderwijs, 2016 VO: Kwaliteit versus verzuimpercentage Voor het vo is telkens het arrangement op gekoppeld aan hetzelfde jaar waarin het verzuim is gemeten, dus het arrangement van 2012 is gekoppeld aan het verzuim in Voor vo is er geen duidelijke relatie gevonden tussen het verzuimpercentage op een brin en de toezichtvorm op een brin. VO: aandeel apcg (armoede-probleem-cumulatiegebieden) op brin versus verzuimpercentage Er is een relatie tussen het aandeel apcg-leerlingen op een school en het verzuimpercentage op een school. Des te hoger het aandeel apcg-leerlingen, des te hoger het verzuimpercentage van leraren. Hieronder per jaar een correlatietabel. Tabel Correlaties verzuimpercentage en percentage apcg-leerlingen, Verzuimpercentage Percentage apcgleerlingen 2012 Pearson Correlatie 1,184 Verzuimpercentage Sig. (2-tailed),000 N Pearson Correlatie,184 1 Percentage apcg-leerlingen 2012 Sig. (2-tailed),000 N Bron: Inspectie van het onderwijs, 2016 Verzuimpercentage Percentage apcgleerlingen 2013 Pearson Correlatie 1,193 Verzuimpercentage Sig. (2-tailed),000 N Pearson Correlatie,193 1 Percetnage apcg-leerlingen 2013 Sig. (2-tailed),000 N Bron: Inspectie van het onderwijs, 2016 Verzuimpercentage Percentage apcg-leerlingen 2014 Verzuimpercentage Percentage apcgleerlingen 2014 Pearson Correlatie 1,268 Sig. (2-tailed),000 N Pearson Correlatie,268 1 Sig. (2-tailed),000 N

11 Bron: Inspectie van het onderwijs, 2016 Hieronder is het aandeel apcg-leerlingen op een school ingedeeld in vier categorieën. Per categorie is het gemiddelde verzuimpercentage weergegeven. Tabel Gemiddelde verzuimpercentage op vo-school per aandeel acpg-leerlingen, periode (n 2014 = 625) Verzuimpercentage Gemiddelde N <0,54% 5, ,54-5,75% 5, Apcg-leerlingen ,75-21,24% 5, >21,24% 5, Tot 5, < 0,55% 5, ,55-6,04% 5, Apcg-leerlingen ,04-21,36% 5, > 21,36% 6, Tot 5, < 0,52% 4, ,52-6,12% 4, Apcg-leerlingen ,12-21,48% 5, > 21,48% 5, Totaal 5, Bron: Inspectie van het onderwijs, Verzuim naar percentage gewichtenleerlingen in het primair onderwijs Relatief hoog ziekteverzuim van leraren zien we bij scholen met veel kansarme leerlingen. Tabel Correlatie verzuimpercentage en percentage gewichten leerlingen Percentage gewichtenleerlingen Pearson Correlatie,040 Verzuimpercentage Sig.,001 N 6283 Tabel Gemiddeld percentage gewichtenleerlingen naar ziekteverzuim (n=6282) Verzuimpercentage 2014 Gemiddelde N Std. Deviatie 0 tot 5 procent 10, ,57 5 tot 10 procent 10, ,23 10 tot 15 procent 11, ,45 15 tot 20 procent 12, ,55 20 procent of meer 10, ,52 Totaal 10, ,92 Sig =.004 Tabel Gemiddeld percentage ziekteverzuim naar gewichtenleerlingen (n=6283) Percentage gewichtenleerlingen 2014 Gemiddelde N Std. Deviatie 0 procent 6, , tot 5 procent 6, , tot 10 procent 6, , tot 20 procent 6, , procent of meer 6, ,1303 Totaal 6, ,1685 Sig. = Schoolleider is een vak 3.1 Schoolleider Bron: Inspectie van het Onderwijs (2014). De kwaliteit van schoolleiders in het basisonderwijs, speciaal onderwijs en voortgezet onderwijs. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs. 11

12 Bron o.a.: OECD (2015). Education at a glance Paris: Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). ( 76A07F2E56F6A15BCAF601684F46) 3.2 Benodigde competenties schoolleider Bron: Inspectie van het Onderwijs (2014). De kwaliteit van schoolleiders in het basisonderwijs, speciaal onderwijs en voortgezet onderwijs. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs. ( 4. Financiën 4.1 Verschillen onderwijsbesturen Op basis van de sectorbestanden die voor De Staat van het Onderwijs worden gebruikt zijn er op 1 sept objecten van toezicht (OVT s). Dit kunnen scholen, afdelingen of instellingen zijn. Tabel Aantal ovt s op 2015 (n=10.894) N % HO 55,5 MBO 69,6 PO ,3 SBO 290 2,7 SO 648 5,9 VO ,0 Totaal ,0 Inspectie van het Onderwijs, 2016 [VISUALISATIE 1] Tabel Aantal besturen naar grootteklasse op 1 sept 2015 (n = 1.469) N % éénpitter , ovt's ,9 indeling naar aantal ovt's per bestuur ovt's , ovt's 118 8,0 > 26 ovt's 58 3,9 Totaal ,0 Inspectie van het Onderwijs, procent van de scholen valt onder een bestuur dat uit meer dan 26 ovt s bestaat. Bijna 5 procent van de ovt s valt onder een 1pitter-bestuur. [VISUALISATIE 2] Tabel Verdeling scholen naar omvang bestuur op 1 sept 2015 (n = ) N % indeling naar aantal ovt's per bestuur éénpitter 535 4, ovt's , ovt's , ovt's ,3 > 26 ovt's ,0 Totaal ,0 Inspectie van het Onderwijs, 2016 Van de 51 besturen die onder aangepast financieel toezicht staan, ontbreekt het aantal leerlingen van twee besturen. Dit komt omdat van besturen op Caribisch Nederland geen leerlingaantallen 12

13 bekend zijn, en de leerlingen van een opgeheven bestuur zijn ondergebracht bij een ander bestuur. Zodoende gaan we verder met de 49 besturen die onder aangepast financieel toezicht (AFT) staan, dat is 3,3 procent van alle besturen. Naar verhouding hebben de allergrootste besturen het vaakst financiële problemen: ruim 5 procent van de besturen met meer dan 26 ovt s staan onder financieel toezicht. Tabel Verdeling besturen onder aangepast financieel toezicht per 1 aug 2015 (n = 1.469) Aangepast financieel toezicht Nee Ja N % N % indeling naar aantal ovt's per bestuur éénpitter ,8 17 3, ovt's ,0 23 4, ovt's ,3 5 2, ovt's ,2 1,8 > 26 ovt's 55 94,8 3 5,2 Totaal ,7 49 3,3 Inspectie van het Onderwijs, 2016 Naar verhouding staan er in het speciaal onderwijs het meeste besturen onder aangepast financieel toezicht, in het hoger onderwijs staat geen enkele van de 54 besturen onder aangepast financieel toezicht. Tabel Verdeling besturen onder aangepast financieel toezicht naar sector (n = 1.469) Aangepast financieel toezicht Nee Ja N % N % sector HO ,0 0,0 MBO 38 95,0 2 5,0 PO ,8 31 3,2 SBO ,0 0,0 SO 88 94,6 5 5,4 VO ,2 11 3,8 Totaal ,7 49 3,3 Inspectie van het Onderwijs, 2016 In totaal vallen leerlingen onder een bestuur met financieel toezicht. Het merendeel van de besturen onder aangepast financieel toezicht heeft een relatief klein aantal leerlingen ( leerlingen/studenten). Tabel Verdeling van besturen onder aangepast financieel toezicht naar omvang bestuur in aantal leerlingen (n=49) Aangepast financieel toezicht N % Grootteklasse in aantal leerlingen , ,1 Inspectie van het Onderwijs, , ,1 > ,3 Totaal ,0 4.2 Aangepast financieel toezicht In het basisonderwijs is het aantal besturen met aangepast financieel toezicht gestegen van 8 naar 31 besturen. Deze toename is het gevolg van de intensivering van het toezicht op besturen. In de andere sectoren blijft het aantal besturen onder aangepast toezicht gelijk of zien we een lichte daling. [VISUALISATIE 3] Tabel Ontwikkeling besturen onder aangepast financieel toezicht, peildatum 1 augustus 13

14 Po* So Vo Mbo Ho Totaal *Besturen voor basis- en speciaal basisonderwijs Een groot bestuur dat financieel niet gezond is, raakt veel meer leerlingen dan een klein bestuur. Besturen in het primair onderwijs zijn gemiddeld relatief klein. De drie besturen onder aangepast financieel toezicht in het mbo zijn samen verantwoordelijk voor ruim 26 duizend leerlingen, de 31 besturen in het primair onderwijs voor krap 56 duizend leerlingen. In totaal zitten dus bijna leerlingen en studenten op een school of een instelling met een bestuur dat onder aangepast financieel toezicht valt. [VISUALISATIE 4] Tabel Totaal aantal leerlingen onder een bestuur met aangepast financieel toezicht, per onderwijssoort* N Po So Vo Mbo Ho 0 Totaal * Van de 51 besturen die onder aangepast financieel toezicht staan, ontbreekt het aantal leerlingen van twee besturen. Dit komt omdat van besturen op Caribisch Nederland geen ovt s bekend zijn, en het andere bestuur is opgeheven. 4.3 Ontwikkeling financiële kengetallen Definities Solvabiliteit De solvabiliteit laat zien welk deel van het totale vermogen bestaat uit eigen vermogen. Er zijn daarbij twee benaderingen gangbaar. Er is een solvabiliteit I, waarbij alleen het eigen vermogen wordt gebruikt bij de berekening van het kengetal, en een solvabiliteit II waarbij daarvoor gebruik wordt gemaakt van het eigen vermogen, vermeerderd met de voorzieningen. De inspectie maakt vanouds gebruik van solvabiliteit II. Besturen die onder de onderste signaleringswaarde zitten (0,30 voor solvabiliteit II) lopen mogelijk het risico op langere termijn niet meer aan hun betalingsverplichtingen te kunnen voldoen. Liquiditeit De liquiditeit (current ratio) geeft de verhouding aan tussen het geld dat besturen op korte termijn (minder dan een jaar) beschikbaar hebben en wat ze op korte termijn moeten betalen. Besturen moeten op korte termijn genoeg geld beschikbaar hebben om aan hun betalingsverplichtingen te voldoen. Besturen met een liquiditeit onder de signaleringswaarde van 1,0 kunnen dat mogelijk niet. Dat wil echter niet zeggen dat zij in betalingsproblemen verkeren. Dat hangt af van de mogelijkheden die een bestuur heeft om geld vrij te maken, bijvoorbeeld door bezittingen te verkopen of door roodstand op zijn betaalrekening. De specifieke financiële situatie van een bestuur bepaalt of de lage liquiditeit leidt tot een acuut financieel probleem. Rentabiliteit Het verschil tussen de opbrengsten of baten en de kosten is het resultaat. Als de kosten hoger zijn 14

15 dan de opbrengsten, is het resultaat negatief. Om te kunnen beoordelen of het resultaat relatief groot of klein is, neemt men de verhouding tussen het resultaat en de totale opbrengsten. Dit noemt men de rentabiliteit. Idealiter zijn de kosten en opbrengsten op langere termijn met elkaar in evenwicht en is de rentabiliteit gemiddeld ongeveer 0 procent. Rijksbijdrage/totale baten Alle besturen in deze rapportage worden door de Rijksoverheid bekostigd. Daarnaast kunnen zij ook nog inkomsten hebben uit andere activiteiten. Dit is vooral in het hoger onderwijs het geval. Dit kengetal laat zien in welke mate de instellingen in een sector afhankelijk zijn van de bijdrage van de Rijksoverheid, dan wel andere inkomstenbronnen hebben. Personeelslasten/totale baten In het onderwijs gaan veel middelen naar het personeel. Dit kengetal laat zien welk deel van de totale inkomsten het bestuur besteedt aan personeel. Resultaten Onderwijsbesturen sloten gemiddeld genomen het financiële jaar 2014 positief af. Tabel Ontwikkeling financiële kengetallen in het primair onderwijs* in de periode Rentabiliteit -1,5-1,2 0,0 3,3-0,6 Solvabiliteit II 0,69 0,69 0,70 0,72 0,72 Liquiditeit 2,02 1,96 2,03 2,35 2,40 Rijksbijdragen/totale baten 0,91 0,91 0,92 0,92 0,92 Personeelslasten/totale baten 0,84 0,83 0,82 0,79 0,83 * de kengetallen omvatten het primair onderwijs, de samenwerkingsverbanden, de regionale expertisecentra en Caribisch Nederland Bron: DUO, 2015 Tabel Ontwikkeling financiële kengetallen in het voortgezet onderwijs in de periode Rentabiliteit -0,9-0,9 1,2 3,2-0,1 Solvabiliteit II 0,56 0,56 0,57 0,59 0,60 Liquiditeit 1,14 1,08 1,20 1,45 1,43 Rijksbijdragen/totale baten 0,92 0,92 0,92 0,92 0,92 Personeelslasten/totale baten 0,78 0,79 0,77 0,76 0,79 * de kengetallen omvatten het voortgezet onderwijs, de samenwerkingsverbanden en Caribisch Nederland Bron: DUO, 2015 Tabel Ontwikkeling financiële kengetallen in het (voortgezet) speciaal onderwijs in de periode Rentabiliteit 0,17 0,08 2,41 2,19 1,45 Solvabiliteit II 0,64 0,66 0,66 0,66 0,70 Liquiditeit 2,19 2,26 2,36 2,36 2,59 Bron: DUO, 2015 Tabel Ontwikkeling financiële kengetallen in het mbo in de periode Rentabiliteit 0,4-0,4-0,1 2,3 1,8 Solvabiliteit II 0,53 0,52 0,53 0,54 0,57 Liquiditeit 0,90 0,95 0,95 1,11 1,14 Rijksbijdragen/totale baten 0,81 0,83 0,85 0,88 0,89 Personeelslasten/totale baten 0,71 0,72 0,72 0,70 0,71 Bron: DUO,

16 Tabel Ontwikkeling financiële kengetallen in het hoger beroepsonderwijs in de periode Rentabiliteit 3,8 2,7 1,7 2,8 4,0 Solvabiliteit II 0,41 0,44 0,46 0,48 0,51 Liquiditeit 0,96 1,04 1,01 1,03 1,15 Rijksbijdragen/totale baten 0,69 0,69 0,69 0,69 0,69 Personeelslasten/totale baten 0,69 0,71 0,73 0,72 0,71 Bron: DUO, 2015 Tabel Ontwikkeling financiële kengetallen in het wetenschappelijk onderwijs in de periode Rentabiliteit 1,0 1,4 1,9 2,4 2,3 Solvabiliteit II 0,56 0,56 0,54 0,55 0,56 Liquiditeit 0,91 0,94 0,99 0,98 0,98 Rijksbijdragen/totale baten 0,57 0,56 0,56 0,57 0,57 Personeelslasten/totale baten 0,65 0,64 0,64 0,64 0,64 Bron: DUO, 2015 Voor meer informatie zie: Inspectie van het Onderwijs (2015). De financiële situatie in het onderwijs Utrecht: Inspectie van het Onderwijs Flexibele personeelsinzet Tabel Ontwikkeling totale en flexibele personeelsinzet in euro s PO Totale lasten flexibele personeelsinzet Totale personeelslasten SO Totale lasten flexibele personeelsinzet Totale personeelslasten VO Totale lasten flexibele personeelsinzet Totale personeelslasten MBO Totale lasten flexibele personeelsinzet Totale personeelslasten HBO Totale lasten flexibele personeelsinzet Totale personeelslasten WO Totale lasten flexibele personeelsinzet Totale personeelslasten HO Totale lasten flexibele personeelsinzet Totale personeelslasten Bron: Jaarverslagen, DUO 16

17 Figuur Ontwikkeling flexibele personeelsinzet (Niet in loondienst / Totale personeelslasten) gebaseerd op gemiddelden. 12,00 Ontwikkeling flexibele personeelsinzet Percentage 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 PO SO VO MBO HBO WO HO 0, * HBO, WO en HO staan alle drie in het figuur. Bron: Jaarverslagen, DUO Tabel Ontwikkeling flexibele personeelsinzet (Niet in loondienst / Totale personeelslasten) gebaseerd op gemiddelden Verschil PO 1,05 1,24 1,45 1,82 2,29 1,24 SO 3,78 3,48 3,88 4,45 5,30 1,52 VO 2,04 2,07 1,87 2,13 2,22 0,18 MBO 6,93 7,42 7,63 7,69 8,24 1,31 HBO 9,01 9,34 9,92 9,69 10,32 1,31 WO 6,08 5,71 5,91 5,31 5,37-0,71 HO 8,02 8,10 8,56 8,20 8,73 0,72 Bron: Jaarverslagen, DUO Ziekteverzuim Zowel in het po als in het vo geldt dat besturen die gebruik maken van flexibele inzetkrachten een hoger percentage ziekteverzuim hebben dan besturen die geen gebruik maken van flexibele personeelsinzet maar deze relatie is alleen significant voor po. Tabel Relatie flexibele personeelsinzet & ziekteverzuim PO 2012* 2013* 2014* Geen flexibele personeelsinzet 5,58 5,47 5,13 Wel flexibele personeelsinzet 6,44 6,22 5,67 * = sig. p<0.05. Tabel Relatie flexibele personeelsinzet & ziekteverzuim VO Geen flexibele personeelsinzet 5,06 4,72 4,49 Wel flexibele personeelsinzet 5,38 5,03 4,82 * = sig. p<0.05. Financieel arrangement Daarnaast is ook gekeken naar de relatie tussen flexibele personeelsinzet en financieel arrangement (met als peildatum 1 augustus 2015). Uit de analyses blijkt dat besturen met een 17

18 hoger percentages flexibele personeelsinzet, vaker een aangepast financieel arrangement hebben (in 2015). Dit effect is echter alleen significant voor het vo. Tabel Relatie flexibele personeelsinzet & financieel arrangement PO Aangepast financieel arrangement 2,09 2,69 2,97 Basis financieel arrangement 1,43 1,79 2,27 * = sig. p<0.05. Tabel Relatie flexibele personeelsinzet & financieel arrangement VO 2012* 2013* 2014* Aangepast financieel arrangement 3,62 4,66 5,61 Basis financieel arrangement 1,80 2,04 2,09 * = sig. p< Schattingen leerlingenaantallen Via de gegevens van de jaarverslagen is het verschil van de geschatte leerlingenaantallen tussen besturen en het voedingsgebied berekend. Er is hierbij alleen gekeken naar besturen waarvan zowel de prognose volgens het bestuur als de prognose volgens het voedingsgebied bekend was. Uit de analyse komt naar voren dat besturen zich vaak (te) rijk rekenen bij het inschatten van toekomstige aantallen leerlingen. Prognoses in het basisonderwijs zijn gemiddeld beter dan in het voortgezet onderwijs. Zo verwachten besturen in het primair onderwijs 9 procent meer leerlingen in 2017 dan dat het voedingsgebied verwacht. Voor het voortgezet onderwijs ligt dit percentage hoger. Tabel Verschil in schatting leerlingaantallen basisschoolbesturen en het voedingsgebied (n 2017=743) Prognoses bestuur Prognoses voedingsgebied Procentueel verschil 9,2 9,5 9,0 Tabel Verschil in schatting leerlingaantallen besturen van het voortgezet onderwijs en het voedingsgebied (n 2017=246) Prognoses bestuur Prognoses voedingsgebied Procentueel verschil 21,0 22,9 21,6 18