Duurzaamheidsvisie. Montfoort duurzaam

Transcriptie

1 Duurzaamheidsvisie Montfoort duurzaam Duurzaamheidsvisie Gemeente Montfoort Gemeente Montfoort Juli

2 1. Visie Montfoort duurzaam Aanleiding: Waarom deze visie Montfoort duurzaam? De Stip op de horizon Duurzaamheid is een gedeelde verantwoordelijkheid Leeswijzer 2 2. Duurzame ontwikkeling Waarom is duurzame ontwikkeling zo belangrijk? Creëren van de juiste context Prioriteiten Uitwerking duurzaamheidsthema s Duurzaam ondernemen Beschrijving Strategie Hoe dan? Gebouwenbeheer en energiegebruik Beschrijving Strategie Hoe dan? De afvalketen; afval verminderen Beschrijving Strategie Hoe dan? Beheer van de openbare ruimte; zwerfafval Beschrijving Strategie Hoe dan? 7 4. Uitwerking en inbedding 7 1

3 1. Visie Montfoort duurzaam 1.1 Aanleiding: Waarom deze visie Montfoort duurzaam? In het collegeprogramma is de volgende paragraaf opgenomen: Als gemeente willen wij bijdragen aan een duurzamere samenleving. Dit doen wij door initiatieven van particulieren, woningcorporaties en bedrijven te stimuleren. Het versterken van de samenwerking met ondernemers is van belang om als gemeente kennis te hebben over de zorgen, behoefte en kansen die zij ervaren en zien. Duurzaamheid betreft een verantwoorde afweging van verschillende belangen. Montfoort wil in deze duurzaamheidsvisie een koers uitzetten naar de toekomst waarbij de middelen efficiënt worden ingezet en waarbij de kracht van maatschappelijk partners het uitgangspunt moet zijn. Duurzaamheid is investeren in de samenleving, met de samenleving. Deze visie dient als uitgangspunt voor nieuw te ontwikkelen milieubeleid, maar ook om het aspect duurzaamheid te integreren in andere beleidsvelden, in projecten en activiteiten. 1.2 De Stip op de horizon De stip op de horizon die wij ons voorhouden is een energieneutrale gemeente, een stad waar de gemeente, ondernemers en inwoners samenwerken om te komen tot een duurzame samenleving met als prioriteiten de afvalketen, gebouwenbeheer en energiegebruik, biodiversiteit en beheer van de openbare ruimte, en zorg voor de in de gemeente aanwezige natuurwaarden. Allerlei ontwikkelingen, waaronder klimaatverandering, maken het hanteren van duurzaamheid als leidend principe tot een noodzaak. Montfoort stelt zich ten doel om een schone, gezonde, veilige en duurzame leefomgeving te realiseren op de korte, middellange en lange termijn. Een duurzame gemeente is er niet van de ene op de andere dag. Het is een geleidelijk proces, maar wel een met een concreet doel. Er is de komende jaren in Montfoort veel werk te verzetten op het gebied van onder andere duurzaam bouwen en energiebesparing, leefbaarheid en kwaliteit van de openbare ruimte, afval en natuur. Dit visiedocument is niet uitputtend maar geeft in hoofdlijnen weer waar Montfoort voor staat en waar we naartoe willen. Hoe krijgen we het voor elkaar dat Montfoort haar duurzame karakter versterkt, en zich ontwikkelt tot een toekomstbestendige stad, met ruimte voor innovatie op basis van de kracht van haar inwoners en bedrijven? Dit doet zij door een goed voorbeeld te geven, te faciliteren, verbinden en waar nodig te sturen. 1.3 Duurzaamheid is een gedeelde verantwoordelijkheid Uiteraard zijn allerlei partijen in Montfoort actief aan het werk om duurzaamheid dichterbij te brengen. Ook de gemeente heeft diverse stappen gezet. De gemeentelijke CO2-footprint is in beeld gebracht, er liggen zonnepanelen op het stadskantoor waarmee duurzame energie wordt opgewekt, er wordt duurzaam ingekocht, er is een beleid opgesteld voor het plaatsen van laadpalen voor elektrische auto s en onder aanvoering van bevlogen vrijwilligers worden inspanningen gedaan om Montfoort schoon en leefbaar te houden. Veranderingen in technische, politieke en financiële omstandigheden vragen om actualisatie en het scherpstellen van de ambities. De financiering vanuit het Rijk, provincie en gemeente is veranderd. Dit heeft mede tot gevolg dat voor het gemeentelijk duurzaamheidsbeleid beperkte eigenstandige financiële middelen beschikbaar zijn. Deze tijd vraagt om een directe betrokkenheid van de maatschappij om een duurzaam toekomstbeeld te realiseren. 1.4 Leeswijzer Deze visie bestaat uit twee delen. In het eerste deel, hoofdstuk 1 en 2, wordt de brede benadering van duurzaamheid toegelicht. In het tweede deel, hoofdstuk 3 en 4, worden de duurzaamheidsambities per thema kort uitgewerkt, en wordt kort toegelicht hoe de uitdaging van deze visie wordt opgepakt en uitgewerkt. 2

4 2. Duurzame ontwikkeling 2.1 Waarom is duurzame ontwikkeling zo belangrijk? Duurzame ontwikkeling wordt vaak omschreven als een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder de keuzemogelijkheden voor de toekomstige generaties te beperken. Die mogelijkheden staan in de huidige tijd onder grote druk. Het draait om een benadering gebaseerd op het inzicht dat problemen niet meer kunnen en mogen worden afgewenteld op anderen elders op de wereld of later in de tijd. Duurzaamheid wordt vaak nog gezien als een alternatief op het reguliere denken en handelen. Het moet echter het vanzelfsprekende handelingsperspectief worden. Binnen de gemeente zijn er diverse kansen en mogelijkheden om duurzaamheid gestalte te geven. De gemeente is ook realistisch en heeft voor de komende jaren een aantal prioriteiten opgesteld. 2.2 Creëren van de juiste context Om aan duurzaamheid invulling te geven binnen de gemeentelijke organisatie, en mede daarmee aan de voorbeeldrol invulling te geven, moet duurzaamheid een vanzelfsprekende afweging worden bij het nemen van besluiten. Niet voor elk beleidsterrein is zonder meer duidelijk of en op welke manier duurzaamheidsafwegingen een rol kunnen spelen. Het is zaak dat dit voor elk taakveld inzichtelijk wordt, zodat er steeds een integrale beleidsafweging gemaakt kan worden. Ook door middel van communicatie kan, zowel binnen de organisatie als naar buiten, meer aandacht worden gericht op duurzaamheid. Daarvoor wordt in overleg met de betreffende afdeling een communicatiestrategie of een kalender geformuleerd. Binnen de gemeentelijke organisatie kan duurzaamheid concreter in beeld worden gebracht door hiervoor een toelichting op te nemen in college- en raadsbesluiten. De organisatie wordt er zo aan herinnerd om na te denken of een plan of voorstel kansen biedt op het gebied van duurzaamheid. Voor grote projecten kan een adviseur duurzaamheid helpen dit concreet te maken door deze adviseur in de projectgroep te betrekken. Het is bij bouwprojecten van belang om dit in een vroeg stadium van de planvorming te doen, omdat dan het integreren van duurzaamheid het makkelijkst is. Het is vrijwel altijd moeilijker om duurzaamheid achteraf in bestaande kaders toe te voegen. Bij bouwprojecten is dit vanwege steeds strengere energie-eisen (EPC) van toenemend belang. Het streven van de Rijksoverheid is om de aanscherping naar bijna energieneutraal (BENG, EPC = 0) voor overheidsgebouwen vanaf 31 december 2018 in te laten gaan (bv. 0,8 voor kantoorfunctie in huidige situatie). Voor alle andere gebouwen is de ingangsdatum 31 december Het investeren in duurzaamheid aan de voorkant bespaart tijd voor het oplossen van (te voorkomen) problemen aan de achterkant. Duurzame ontwikkeling moet per kansrijk project of thema worden uitgewerkt. Dit zal veelal gebeuren in projectplannen (i.g.v. ruimtelijke of bouwprojecten) of aan de hand van een jaarlijkse prioriteitenlijst die wordt vertaald naar werkplannen of een jaarlijkse uitvoeringsprogramma (i.g.v beleidsmatige zaken of activiteiten). Het gemeentebestuur streeft naar medeverantwoordelijkheid van bedrijfsleven, belangengroepen, scholen en inwoners van Montfoort. Voor de gemeente zelf is het de bedoeling dat duurzaamheid een vast onderdeel uit gaat maken van de besluitvorming in de organisatie. 2.3 Prioriteiten Duurzaamheid is een veelomvattend begrip. In het kader van deze visie is, naast acties voor het creëren van een stimulerende context, de keuze gemaakt om de focus te leggen op een aantal thema s. De concrete invulling van duurzaamheid in Montfoort voor de komende jaren bestaat uit: Duurzaam ondernemen Gebouwenbeheer en energiegebruik (incl. gemeentelijke projecten) De afvalketen Beheer van de openbare ruimte; zwerfafval Deze keuze is gebaseerd op de mogelijkheden die de markt en de maatschappij bieden en initiatieven en ontwikkelingen die regionaal en lokaal actueel zijn. 3

5 3. Uitwerking duurzaamheidsthema s In dit hoofdstuk volgt een beknopte uitwerking per thema. Voor elk thema wordt een korte inhoudelijke beschrijving opgenomen (beschrijving), er wordt weergegeven op welke manier het thema benaderd wordt en wat in algemene zin het doel is (strategie). Tot slot wordt een eerste stap beschreven, bedoeld om het thema verder op te pakken of uit te werken (hoe dan?). In de relevante werkplannen of uitvoeringsprogramma s voor komende jaren, voor verschillende organisatieonderdelen, zullen telkens per thema stappen worden beschreven om het thema nader invulling te geven en het behalen van geformuleerde doelstellingen dichterbij te brengen. 3.1 Duurzaam ondernemen Beschrijving Een afnemend aantal bedrijven valt onder de vergunningplicht. Veel bedrijven hoeven nog slechts een melding in te dienen voor hun bedrijfsactiviteiten. Ook de frequentie van bezoeken voor milieutoezicht neemt af. Wel worden bedrijfsbezoeken breder qua scope. Ook duurzaamheid wordt tegenwoordig meegenomen, vooral voor wat betreft energiegebruik. Dit gebeurt in de voorlichtende sfeer, maar ook in de verplichtende sfeer via voorschriften. Een belangrijk doel is bewustwording en uiteindelijk het internaliseren van duurzaamheid in de bedrijfsvoering. Duurzaam ondernemen kan ook veel opleveren. Het kan kosten besparen en bijdragen aan een goede concurrentiepositie vanwege de wensen van bewuste consumenten. Montfoortse ondernemers zijn zich hier bewust van, getuige het grootschalige zonne-energieproject dat in 2014 is geïnitieerd door de Bedrijvenvereniging IJsselveld (BIJ) met behulp van de SDE-subsidie. Als dit gerealiseerd is, is dit één van de grootste projecten in Nederland Strategie De gemeente zal duurzame bedrijvigheid waar mogelijk stimuleren. De gemeente hoeft ondernemers niet te vertellen hoe zijn hun bedrijf moeten voeren of waar de kansen liggen. Ondernemers kennen hun bedrijf en de kansen en mogelijkheden. De gemeente wil graag behulpzaam zijn waar het kan en vooral waar er behoefte is. De strategie is om daarop aan te sluiten en te faciliteren waar dat toegevoegde waarde heeft Hoe dan? In het collegeprogramma wordt geschreven: Het versterken van de samenwerking met ondernemers is van belang om als gemeente kennis te hebben over de zorgen, behoefte en kansen die zij ervaren en zien. Om een nuttige samenwerking tot stand te brengen moet in gesprek getreden worden met ondernemers in Montfoort. Er moet worden geïnventariseerd wat er leeft, of er obstakels of belemmeringen bestaan, en op welke wijze de gemeente kan bijdragen om deze op te lossen om de doelstellingen of wensen van bedrijven inzake duurzaamheid te realiseren. De eerste stap is om in contact te treden met Montfoortse ondernemers, bij voorkeur in aansluiting op bestaande bedrijvenbijeenkomsten, en om daar te horen waar de behoefte ligt. Het doel voor 2015 is om de inventarisatieronde af te ronden, om vervolgens een thema of project te identificeren waar gemeente en ondernemers tot 2020 aan kunnen samenwerken. 3.2 Gebouwenbeheer en energiegebruik Beschrijving Montfoort heeft reeds een aantal prestaties neergezet op het gebied van klimaat en energie, zoals het plaatsen van zonnepanelen op het stadskantoor. Ook voor De Brede Vaart is een project gaande voor het plaatsen van zonnepanelen. De noodzaak om het klimaatprobleem op alle niveaus aan te pakken is urgent. Montfoort heeft een zogenaamde CO 2 -footprint laten opstellen waarmee in beeld is gebracht waar de kansen voor besparing zich bevinden. De grootste besparingspotentie ligt bij de gemeentelijke gebouwen. Er zijn reeds diverse maatregelen getroffen om het energieverbruik te verlagen. De onzekerheid over de vraag hoe het gebouwenbeheer vorm gaat krijgen en welke gemeentelijke gebouwen in eigendom blijven vraagt om een pas op de plaats ten aanzien van keuzes over beheer en energie. Een strategie voor gebouwenbeheer en energie zal op een later moment moeten worden ontwikkeld. 4

6 Behalve het energiegebruik van gemeentelijke gebouwen bestaat er een enorme potentie voor energiebesparing bij de particuliere woningvoorraad. Dit is een moeilijke doelgroep, omdat voor het besparen van energie vaak investeringen nodig zijn en mensen daarin een eigen afweging maken. De gemeente kan echter wel een rol vervullen, bijvoorbeeld in informatieverstrekking en ondersteuning van kansrijke initiatieven Strategie Er zijn voor Montfoort kansen om aan te sluiten op bestaande netwerken in de regio. De gemeente hoeft het wiel niet zelf uit vinden en hoeft ook niet zelf alle kennis en expertise in huis te hebben. Het is van belang dat de gemeente toegang heeft tot beschikbare informatie en geattendeerd wordt op kansen en ontwikkelingen waar over gecommuniceerd of op aangesloten kan worden. Aansluiting op regionale netwerken zorgt voor het ontsluiten van informatie voor de gemeente, maar ook voor bedrijven en burgers. Daardoor kan met een relatief beperkte inzet aan verschillende doelgroepen en over verschillende onderwerpen informatie en ondersteuning worden gegeven Hoe dan? In de provincie bestaat een regionaal netwerk U-thuis, waarin 15 Utrechtse gemeenten samenwerken aan diverse thema s op het gebied van duurzaamheid en energie. Montfoort neemt al deel voor het oprichten van een digitaal loket voor duurzaam bouwen en kan eenvoudig en snel aanhaken op andere onderdelen van deze samenwerking. Het doel voor 2015 is om aansluiting te hebben gevonden bij het regionale netwerk U-thuis voor duurzaamheid en energie en aan te sluiten bij minimaal 2 concrete activiteiten (informatiebijeenkomsten, workshops, energie-besparingsprojecten, persberichten etc.). Daarna tot 2020 binnen dit netwerk aansluiten bij minimaal 3 concrete activiteiten per jaar. Voor eigen projecten is het tijdig inbrengen van duurzaamheid belangrijk. Daarvoor kan een duurzaamheidsadviseur worden betrokken in de opstartfase van (gebieds)ontwikkelingen en projecten. Als kansen vroegtijdig worden gesignaleerd, kunnen deze integraal in de planvorming worden meegenomen. Dit is relatief eenvoudig door te voeren door daarover afspraken te maken met de betrokken organisatieonderdelen. De inzet van een duurzaamheidsadviseur aan de voorkant betaalt zich terug doordat problemen aan de achterkant worden voorkomen. Met het aanscherpen van de energie-eisen wordt dit van steeds groter belang. De benodigde uren voor advisering om aan de eisen van het rijk te voldoen moeten worden opgenomen in het projectbudget. Het toevoegen van een paragraaf duurzaamheid aan het sjabloon voor collegevoorstellen kan helpen om het bewustzijn ten aanzien van duurzaamheid in brede zin binnen de organisatie te versterken. Voor het inbedden van duurzaamheid binnen de organisatie is het doel om in 2015 werkafspraken te hebben gemaakt over duurzaamheid als onderwerp in de advisering en besluitvorming voor projecten. Vanaf 2016 voor gemeentelijke projecten vroegtijdig advies inwinnen voor duurzaamheid om specifieke kansen in beeld te brengen. 3.3 De afvalketen; afval verminderen Beschrijving De afnemende beschikbaarheid en de toenemende vraag naar grondstoffen vereist dat we op een meer duurzame wijze met ons afval omgaan. Door het stimuleren van afvalscheiding kan verspilling van schaarse grondstoffen tegen worden gegaan en uitstoot van CO 2 worden verminderd. Bovendien leveren grondstoffen geld op en kost het verwerken van restafval alleen geld! In het kader van duurzame ontwikkeling zijn extra inspanningen nodig om het aandeel van de te scheiden stoffen te vergroten. In economisch opzicht is gescheiden inzameling en verwerking goedkoper, vanwege het hoge tarief dat voor restafval moet worden betaald. Vergroten van het aandeel gescheiden afval heeft behalve milieuvoordelen ook het voordeel dat er minder afvalstoffenheffing in rekening wordt gebracht. Minder afval is minder kosten. Hiervoor zet Montfoort zich in. In het afvalbeleidsplan (september 2015) wordt een visie en strategie geformuleerd en uitgewerkt naar een concreet maatregelenpakket. In het afvalbeleidsplan is duurzaamheid als integraal uitgangspunt opgenomen. 5

7 De stip op de horizon die is geformuleerd voor het afvalbeleid is dat er gestreefd wordt naar een duurzaam afvalbeheer, waarbij zoveel mogelijk grondstoffen uit het afval worden teruggewonnen ten behoeve van hoogwaardig hergebruik. Door de transitie van afval naar grondstof blijft een minimale hoeveelheid restafval over die naar de afvalverbranding moet worden gebracht. Een afvalloze samenleving is het ultieme doel op de langere termijn. De toevoeging van het thema afvalketen aan de duurzaamheidsvisie komt mede voort uit het document Keuzes maken, opgesteld om de keuzes te presenteren die invulling geven aan de huidige bezuinigingsopgave van de gemeente. Hierin is dit thema opgenomen onder de noemer consuminderen. Dit betekent in dit verband het bewust inkopen met het doel verspilling en uiteindelijk afval te voorkomen. Het belang hiervan wordt duidelijk als enige cijfers in beschouwing worden genomen: de totale hoeveelheid verspilling in Nederland lag in 2012 tussen 1,7 en 2,6 miljard kilo, consumenten verspillen 0,8 miljard kilo per jaar, zo'n 14% van het eetbare voedsel wordt verspild, jaarlijks 47 kilo per inwoner en per huishouden zo'n 105 kilo, de Nederlandse consument gooit ongeveer voor 2,5 miljard euro aan eetbaar voedsel per jaar weg. Door burgers hiervan meer bewust te maken, door communicatie en voorlichting, is het doel om de afvalstroom aan de voorkant te beperken. Dit bespaart de consument geld, leidt tot minder afval en dus minder kosten om dat weer af te voeren. Dit levert de gemeente een besparing op voor afvalverwerking. Overigens wordt niet alleen veel voedsel onnodig weggegooid, ook op het gebied van hergebruik van allerlei spullen is nog veel winst te behalen Strategie Afval verminderen betreft gedrag en gedragsverandering. De gemeente stelt zich ten doel om bewustwording te bevorderen via communicatie. Gedragsverandering begint met kennis en met het benoemen van alternatieven Hoe dan? Voor afval verminderen wordt een communicatiestrategie opgezet. De Rijksoverheid is een campagne gestart onder naam Kliekipedia, waar aansluiting bij kan worden gezocht. Ook voor verspilling en hergebruik van non-food producten (huishoudelijke artikelen, apparaten, kleding, sportartikelen, boeken, dvd s, etc.) wordt aandacht gevraagd. Het doel is om per jaar een communicatiestrategie voor het thema afval verminderen te formuleren en minimaal drie artikelen, persberichten of andere communicatie-uitingen te publiceren. Ook wordt de mogelijkheid verkend om een publieksactiviteit te organiseren,, zoals een ruilmarkt voor bv. huishoudelijke producten, apparaten, boeken, sportartikelen etc. en/of om hiervoor een elektronisch platform (website, Facebook ) te realiseren. 3.4 Beheer van de openbare ruimte; zwerfafval Het beheer van de openbare ruimte is een omvangrijk taakveld. In het kader van de duurzaamheidsvisie wordt aangesloten op een thema waar zich in Montfoort duidelijk de kracht van de samenleving toont: zwerfafval Beschrijving In Montfoort is sprake van een zeer actieve zwerfvuilambassadeur die in de loop van de tijd een groep enthousiaste vrijwilligers heeft gemobiliseerd, die zich inzetten voor het schoon en leefbaar houden van de openbare ruimte door middel van allerlei opruimacties. Bij deze acties worden ook scholen, sportverenigingen en bedrijven in Montfoort betrokken. Bovendien is er in de zogenaamde Raamovereenkomst Verpakkingen afgesproken dat gemeenten jaarlijks geld kunnen ontvangen voor extra inzet voor preventie en extra aanpak van zwerfafval. De hoofdgedachte is dat door de extra aanpak minder zwerfafval ontstaat en de omgeving efficiënter schoon blijft. Het gaat om activiteiten die bijdragen aan gedragsbeïnvloeding, waardoor er minder zwerfafval ontstaat. Activiteiten en voorzieningen die ervoor zorgen dat er uiteindelijk efficiënter schoongemaakt kan worden, vallen ook onder deze extra aanpak. 6

8 3.4.2 Strategie De strategie voor de aanpak van zwerfafval is vanzelfsprekend: aansluiten op de kracht in de samenleving. Er is al sprake van een grote motivatie en inzet van burgers en de gemeente wil dat met gebruikmaking van de extra financiële middelen verder versterken Hoe dan? Een nadere uitwerking voor de besteding van de extra financiële middelen vanuit de Raamovereenkomst Verpakkingen wordt vorm gegeven in een zwerfafvalvisie. Deze sluit aan op wat al is opgebouwd door en met de inzet van de zeer actieve vrijwilligers en zal, uiteraard in samenspraak, een lijn uitzetten voor de komende jaren. Het doel voor 2015 is om een zwerfafvalvisie vast te stellen waarin de beleidslijn voor de aanpak zwerfafval voor de komende jaren wordt uitgezet, tevens wordt een aanvang gemaakt met de uitvoering hiervan (in aansluiting op de al lopende ondersteuning van activiteiten). 4. Uitwerking en inbedding De thema s worden verder uitgewerkt in concrete activiteiten in de jaarprogramma s binnen de kaders die door de gemeenteraad zijn vastgesteld. Op die manier worden de ambities vertaald die zijn verwoord in Montfoort duurzaam en wordt concreet invulling aan duurzaamheid gegeven. In aansluiting op het programma en de uitvoering ontvangt de gemeenteraad in de verschillende periodieke rapportages verantwoording over de bereikte resultaten. Naast activiteiten op het gebied van de duurzaamheidsthema s integreert Montfoort ook duurzaamheid in concrete projecten en activiteiten. Dat gebeurt op basis van de actualiteit. Kansen kunnen zich bijvoorbeeld voordoen op het gebied van duurzaam bouwen en duurzame energieopwekking. Voor het benutten van deze kansen is het van belang om vroeg in het planproces duurzaamheid als volwaardig aandachtspunt mee te wegen. Soms vraagt dat een innovatieve benadering of een investering vooraf, die het best vroegtijdig kan worden geïdentificeerd. Het aanscherpen van wettelijke eisen maakt het in toenemende mate noodzakelijk om dit als integraal onderdeel mee te ontwikkelen. Duurzaamheid is een integraal belang in vele processen, projecten en activiteiten van de gemeente. Niet alles kan echter tegelijk worden opgepakt. Daarom is een aantal speerpunten gekozen in de duurzaamheidsvisie. Jaarlijks worden keuzes gemaakt waar de aandacht op dat moment het best naar kan uitgaan. Daarbij wordt ook gebruik gemaakt van de wensen, kennis en ervaringen van maatschappelijke partners. Samen met anderen integraal duurzaam beleid ontwikkelen en uitvoeren, dat is de grote uitdaging waar Montfoort voor staat. Montfoort wil de kansen voor duurzaamheid optimaal benutten, op de korte en op de lange termijn. 7