Plan van Aanpak Ruimtelijke Adaptatie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Plan van Aanpak Ruimtelijke Adaptatie"

Transcriptie

1 Wij werken aan een waterrobuuste en klimaatbestendige regio Utrecht Plan van Aanpak Ruimtelijke Adaptatie Coalitie Regio Utrecht Versie: maart 2016, na ondertekening Kenmerk: DM# Auteurs: Marco van Schaik, Goos Boelhouwer, Marco Harms Afbeelding: kinderen zijn de toekomst. Zij moeten omgaan met klimaatverandering, dat kan spelenderwijs als wij nu al aan de slag gaan met adaptatie via de ruimtelijke ordening. Bron foto: www. tudointeressante.com.br. 1

2 Aanleiding Het klimaat verandert: hogere temperaturen, een sneller stijgende zeespiegel, nattere winters, heftigere buien en meer kans op drogere zomers. Daar moeten we volgens het KNMI in de toekomst in Nederland rekening mee houden. De verwachting van het KNMI is dat het klimaat in Nederland in 2050 ongeveer overeen zal komen met het huidige klimaat in Zuid-Frankrijk. Nu al is klimaatverandering merkbaar. Het jaar 2014 was in Nederland het warmst sinds het begin van alle metingen. Op 28 juli van dat jaar werd de regio Utrecht getroffen door de zwaarste neerslag die er ooit in een etmaal is gemeten. Met name in het noordwesten (Kockengen en Maarsenbroek en Utrecht) was de neerslag meer dan extreem. Besef: Nu al onze omgeving aanpassen Heel veel regen in korte tijd, lange tijd droogte en veel hitte en warme nachten kunnen leiden tot maatschappelijke ontwrichting. Dit geeft aanleiding om (nu al) aanpassingen van de inrichting van de bebouwde omgeving aan het veranderende klimaat te agenderen. Daarnaast is het besef gegroeid dat ons land zeer kwetsbaar is geworden voor overstromingen in het geval van een dijkdoorbraak. Het belang is toegenomen om bij nieuwe ruimtelijke investeringen met deze kwetsbaarheid rekening te houden. De aanpak is erop gericht om mogelijke slachtoffers en schade aan volksgezondheid en regionale economie zoveel mogelijk te beperken. Het besef is er, nu nog een gezamenlijke bereidheid om klaar te staan voor klimaat. Om deze reden hebben een tiental overheidsinstanties in de regio Utrecht in 2014 de intentie uitgesproken om samen te anticiperen op klimaatveranderingen. Deze 10 partijen noemen zich de Coalitie Ruimtelijk Adaptatie Regio Utrecht (kortweg: De Coalitie). In de bijlage is de intentieverklaring opgenomen die deze partijen hebben ondertekend. De meerwaarde van een gezamenlijke aanpak wordt door alle partijen hierin nadrukkelijk onderkend. De tien partijen zijn daardoor koplopers op het gebied van klimaatadaptatie! Deze koplopers verklaarden toen om aan de slag te gaan en aan het eind van 2015 hiervoor een Plan van Aanpak te hebben. Dit document is het resultaat van deze samenwerking. Dit Plan van Aanpak beschrijft de klimaatopgaven waarvoor de regio Utrecht zich gesteld ziet en de ambitie om hiermee als regio aan de slag te gaan. Het concept Plan van Aanpak is medio 2015 besproken met de bestuurders van de tien partijen. 2

3 Op 18 maart 2016 is dit Plan van Aanpak ondertekent door de coalitiepartijen gemeente Bunnik, Houten, Nieuwegein, Stichtse Vecht, Utrecht en Woerden, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, Provincie Utrecht en de Veiligheidsregio Utrecht. Zij ondertekende dit Plan van Aanpak namens de Colleges van Burgemeester en Wethouders, Dijkgraaf en Hoogheemraden en Gedeputeerde Staten. 3

4 Deltabeslissing is uitgangspunt De opgaven voor ruimtelijke adaptatie zijn verwoord in de Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie. Als beeldverslag kan het figuur op deze pagina dienen. Deze figuur geeft een beeld van de potentiële landelijke schade door de klimaatverandering bij ongewijzigd beleid. Zie voor meer informatie de website De opgaven voor de regio Utrecht zijn verwoord in een zogenaamde quickscan stresstest. Deze stresstest is door de Coalitie opgesteld in augustus 2015 en dient als input voor dit Plan van Aanpak. In het jaar 2014 zijn de Deltabeslissingen vastgesteld. De Deltacommissaris heeft een strategie aan de Kamer aangeboden om de inrichting van ons land beter aan te passen aan het veranderende klimaat. Eén daarvan is de Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie. Deze is erop gericht om de ruimtelijke inrichting van de bebouwde omgeving aan te passen aan de gevolgen van overstromingen, wateroverlast, extreme droogte en hitte. Deze opgaven moeten lokaal worden opgepakt. De doelstellingen uit de Deltabeslissing zijn als volgt verwoord: 1. De bebouwde omgeving is ook in 2050 nog aantrekkelijk om te leven, omdat de bebouwde omgeving bestand is tegen wateroverlast door heviger neerslag, langduriger droogte en hogere temperaturen. 2. Uiterlijk in 2020 worden alle ruimtelijke ingrepen integraal getoetst op hun klimaatbestendigheid. 3. De periode tot 2020 wordt benut om voldoende kennis en een aanpak te ontwikkelen om de eerste twee doelstellingen concreet te kunnen invullen. 4

5 Aan de slag met synergie, ambitie en visie Thema s De regio Utrecht heeft een aangenaam woon-, werk- en leefklimaat. Die kwaliteit wil de Coalitie behouden en zo mogelijk versterken. Dit betekent dat we bij ruimtelijke ingrepen nadrukkelijk rekening moeten (gaan) houden met de steeds frequenter optredende extremen van het klimaat. Het gaat daarbij om: Veiligheid (gevolgenbeperking van overstroming, meerlaagsveiligheid) Hitte (warme nachten, inclusief volksgezondheid, mobiliteit, recreatie) Droogte (watertekort, inclusief waterkwaliteit en bodemdaling) Wateroverlast (extreme regen, water in de openbare ruimte, veenweideproblematiek) Lokaal en regionaal Effecten van klimaatverandering worden vaak heel lokaal gevoeld terwijl de onderliggende oorzaak voortkomt uit een regionale context. Een extreme bui bijvoorbeeld heeft niet alleen lokaal gevolgen, maar kan ook gevolgen hebben voor een heel gebied. Bijvoorbeeld als cruciale verkeersaders onbruikbaar worden of als het overtollig water naar elders afgevoerd of geborgen moet worden. De opgave is niet alleen voor het waterschap, ook ingelanden, gemeente en provincie hebben ieder hun eigen taak en rol. Een ander voorbeeld: Hittestress neemt toe bij stedelijke verdichting. Aanpak van hittestress vergt dus nadenken over de toekomstige ligging en omvang van groen-blauwe netwerken tussen en in stedelijke gebieden in de regio. Deze netwerken dienen niet alleen om de temperatuurstijging te beperken, maar ook om de grotere behoefte aan openluchtrecreatie bij stijgende temperaturen te kunnen opvangen. Een maatregel in het ene gebied kan effect hebben bij de buren. Dat vormt ook de aanleiding van de Coalitie om niet los van elkaar met de opgave aan de slag te gaan, maar juist samen te werken. Daarnaast kunnen we bij de aanpak heel veel van elkaar leren. Samenwerken is al een opgave op zich: waar hebben we raakvlakken? waar hebben we elkaar nodig? en wat kan juist heel goed lokaal worden opgelost? Wie trekt het proces? Dit zijn voorbeelden van vragen die wij gezamenlijk willen beantwoorden. Aan de slag Samen met onze partners in het gebied streeft de Coalitie er naar om in 2020 al aan de slag te zijn met projecten. Daarbij hebben we een gedeelde visie en strategie om het bebouwde gebied leefbaar te houden. Een strategie waar ook vanaf 2020 naar wordt gehandeld. Klimaatbestendig inrichten van de ruimte gaat niet van de ene dag op de andere. Het is een proces waarin we samenwerken met veel verschillende disciplines en partijen in het stedelijk domein. Werkenderwijs leren we hoe we klimaatbestendig inrichten kunnen laten landen bij deze partijen. Gedurende dit leerproces benoemen en implementeren we benodigde maatregelen en projecten. Het gaat dan vooral om ruimtelijke plannen en kwetsbare gebieden. Deze aanpak sluit aan bij de trits weten willen werken uit de Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie: Weten: De Coalitie weet al veel over de kwetsbaarheid van haar grondgebied voor klimaatverandering, maar nog niet alles. Enerzijds werken we er aan om de kennisleemtes in te vullen. Anderzijds delen we kennis over effectieve maatregelen en instrumenten en vertalen we de kennis in ontwerprichtlijnen en instrumenten om ze in te bedden in lokale plannen. Willen: De komende jaren ligt de focus van de Coalitie op de stap willen: We vertalen de trends in het klimaat in concrete opgaven en doelstellingen voor de vier thema s en stellen 5

6 een strategie vast om de gevolgen van klimaatextremen op een acceptabel niveau te houden of zelfs terug te dringen. Samen stellen we vast wat wij onder een acceptabel niveau verstaan. We werken aan de verinnerlijking bij onze partners in het stedelijk domein. Werken: Ondertussen maken we afspraken met partijen die actief zijn in het bebouwde gebied om klimaatadaptieve maatregelen mee te nemen in gebiedsontwikkeling, herstructuringsopgaves en bij groot onderhoud. We stellen kennis en waar nodig middelen (geld en menskracht) beschikbaar om tot uitvoering te komen. Weten, willen en werken vinden tegelijkertijd plaats en beïnvloeden elkaar voortdurend. De volgende figuur geeft dit weer: WETEN WERKEN WILLEN Governance, beleidsvelden Het aanpakken van deze opgaven kunnen de overheden uit de coalitie niet alleen. Oplossingen en keuzes liggen in meerdere domeinen, ook wel beleidsvelden genoemd: Openbare ruimte: inrichting, gebruik, groenbeheer, riolering en oppervlaktewater. Nieuwbouw en ruimtelijke ontwikkelingen, herstructureringen, particuliere eigendommen Infrastructuur en (kwetsbare) nutsvoorzieningen. Milieu, duurzaamheid, toekomstagenda en (water)recreatie. Binnen deze domeinen (beleidsvelden) zijn overheden aan zet, al bezig of in de startfase om te werken aan klimaat en duurzaamheid. Dit wordt veelal samen met medeoverheden, bedrijven, corporaties en particulieren opgepakt. Klimaatadaptatie gaat over de dagelijkse leefomgeving van inwoners en is alleen succesvol als deze inwoners meedoen. Het is dus ook van belang particulieren te informeren en te stimuleren mee te doen. Waarom samen? De overheden hebben relatief gezien voldoende kennis ter beschikking om de onderwerpen aan te pakken. Er is echter nog weinig ervaring bij het aanpakken van klimaatthema s binnen de domeinen openbare ruimte, stedelijke en landelijke ontwikkelingen en infrastructuur, zoals projectplanningen op elkaar afstemmen, elkaar vinden in belangen en elkaar betrekken in vroegtijdig stadium. Ook is er bij de meeste partijen te weinig ervaring met de samenwerking met bewoners, corporaties en bedrijven. Met andere woorden: de governance van klimaatadaptatie is een (grotere) opgave. Zelfs een net zo lastige opgave als de klimaatvraagstukken zelf! Een ander argument om de synergie te zoeken is het feit dat de effecten en oplossingen verschillende schaalniveaus kent. Daarom is samenwerking tussen de lokale en regionale overheden zo belangrijk: Het koppelen van het lokale en regionale gebiedsproces. 6

7 De gevolgen van klimaatverandering wordt veelal gevoeld op lokaal niveau (onderlopende kelders, paalrot etc.). In de meeste gevallen kunnen oplossingen op straatniveau worden gevonden. Soms zijn oplossingen op een hoger schaalniveau noodzakelijk. Bijvoorbeeld: Watergangen in een buurt zijn onderdeel van een groter watersysteem en daar waar maatregelen op buurtniveau lastig te bereiken zijn, kunnen maatregelen op het schaalniveau van een hoofdsysteem eventueel het verschil maken; het ontwikkelen van een groene long kan bijdragen aan verminderen van hittestress in een aaneengesloten stedelijk gebied. Vanuit verschillende domeinen moeten we werken aan het klimaatbestendig maken van de straat en de regio. Allemaal vanuit een ander belang en drijfveer. Voor de aanpak van klimaat vraagt de maatschappij om de synergie op te zoeken. We moeten niet blijven hangen in de taakstelling en bevoegdheden, maar ook redeneren vanuit belangen en meerwaarden. In de werken fase zijn meestal de individuele gemeenten of het waterschap trekker van gebiedsontwikkelingen. Provincie en waterschap hebben veelal een adviserende en stimulerende rol. Als een oplossing van een vraagstuk in het oppervlaktewatersysteem gevonden kan worden kan het waterschap ook trekker zijn, bijvoorbeeld via watergebiedsplannen en peilbesluiten. Daarbij zullen gemeente(n) en de provincie het initiatief nemen om elkaar actief opzoeken om synergie te zoeken. Synergie Andere redenen om synergie te vinden met elkaar zijn: Van elkaar leren, kennis delen, ophalen en brengen, agenda afstemmen; Elkaar inspireren en stimuleren; Het onderwerp markeren op de beleidsagenda en elkaars (bestuurlijke) agenda s; Afstemming van opgaven en maatregelenpakketten; Gezamenlijke communicatie; Efficiëntieslag voor de regionaal opererende instanties zoals de provincie, waterschap en de Veiligheidsregio; Inzichtelijk krijgen van gemeentegrensoverschrijdende effecten en beïnvloedingsfactoren; Het op elkaar laten aansluiten van opgaven op regionaal en lokaal schaalniveau Meer kans op (gezamenlijke) financiële impulsen (subsidies e.d.). Middelen en kennis optimaal inzetten. 7

8 Aanpak Wij richten ons op de totstandkoming van vier gezamenlijke producten. Deze producten moeten er toe leiden dat we vanaf 2020 ruimtelijk adaptief als vanzelfsprekend kunnen toepassen en ervaren. Opstellen gezamenlijke kennisagenda De regionale stresstest maakt duidelijk dat we al veel inzicht hebben in de gevolgen van de klimaatontwikkeling voor de thema s veiligheid en wateroverlast. De gevolgen van droogte (waaronder waterkwaliteit) en hitte zijn minder goed in beeld. Daarnaast liggen er nog vragen over de gevolgen van een warmer klimaat in het geheel. Toolkit met bouwstenen/ kennis opdoen en delen De toolkit bevat bouwstenen voor een klimaatbestendige inrichting van het bebouwd en landelijk gebied: goede voorbeelden, best practises projecten, handreikingen en concrete maatregelen, waarmee invulling gegeven kan worden aan de klimaatopgaven en ontwerprichtlijnen. Maar ook hulpmiddelen om snel de juiste kennis of instrumenten te kunnen vinden. Koploperprojecten / Klimaatadaptatie in uitvoering In een aantal gebieden in de regio wordt nu al klimaatbestendig ingericht. We adviseren en stimuleren deze projecten en zetten ze in de etalage. Ook evalueren, bespreken en bediscussiëren we de koploperprojecten en benoemen de succes- en faalfactoren. De toolkit en de lessen uit de koploperprojecten vormen bouwstenen voor verankering in beleid en richtlijnen. Een eerste korte lijstje van koploperprojecten is in de bijlage opgenomen. Verankering / Visie, beleid en regelgeving De verankering van ruimtelijke adaptatie vindt zijn plek in een veelheid van beleidsinstrumenten en bijbehorende regelgeving. Juist om te borgen dat in deze instrumenten keuzes worden gemaakt die bijdragen aan ruimtelijke adaptatie zal ruimtelijke adaptatie een integraal onderdeel van deze instrumenten moeten zijn.. De kunst is om de opgaven vanuit de diverse thema s te vertalen in praktische ontwerprichtlijnen en deze te implementeren. Deze vier producten ontwikkelt de Coalitie, samen met partners niet op de genoemde volgorde, maar parallel aan elkaar. Zo levert het resultaat van het ene product vaak weer input voor een ander product. Toelichting van de gezamenlijke producten Kennisagenda De regionale stresstest maakt duidelijk dat we al veel inzicht hebben in de gevolgen van de klimaatontwikkeling voor de thema s veiligheid en wateroverlast. We weten wat we moeten doen om de veiligheid tegen een dijkdoorbraak op niveau te houden, de gevolgen van een dijkdoorbraak te beperken en schade door extreme regelval te voorkomen. Voor deze thema s is de uitdaging vooral om de kennis en opgaven te implementeren in ruimtelijke ontwikkelingen. De gevolgen van langdurige droogte voor grondwaterstanden, zettingen, waterkwaliteit zijn minder goed in beeld. Op dit vlak is nog nader onderzoek nodig. Hetzelfde geldt voor de gevolgen van hittestress. Wat zijn de gezondheidsrisico s van de hogere dag- en nachttemperaturen? Wat zijn effectieve maatregelen om de risico s te beperken. Welke 8

9 gevolgen hebben de hogere temperaturen voor onze vrije tijdsbesteding (meer waterrecreatie?), wijze van mobiliteit, ons energieverbruik, (meer airco s), de flora en fauna etc. Zeker op dit vlak liggen nog vele vragen die we, samen met kennisinstellingen en met elkaar, kunnen beantwoorden. Toolkit- kennis opdoen Met het ontsluiten van een gezamenlijke toolkit beoogt de Coalitie dat het de samenwerkende partijen gemakkelijker wordt gemaakt om de nodige kennis en ervaringen te vergaren en te delen. Hiermee moet het laagdrempeliger worden om deze kennis en ervaringen toe te passen in lokale projecten of nieuw beleid. Vaste onderdelen van de toolkit zijn: - Een goede verwijsindex naar alle relevante informatie - Een bibliothecaris, een aanspreekpunt die kan helpen bij het (vraag)gericht zoeken naar de benodigde informatie. - Expertforum, een groep specialisten die geraadpleegd kunnen worden bij de voorbereiding op projecten of beleid. - Workshops rond actuele thema s. We denken bijvoorbeeld aan een kennisdag over de informatie die nu al op beschikbaar is of uitwisseling met een andere regio, samenwerkingsverband/coalitie of een andere stad die al actief is met klimaatadaptatie. Koploperprojecten Klimaatadaptatie in uitvoering We doen in de regio al veel aan klimaatadaptatie. Adaptatie alleen is echter nooit het primaire doel van een project, maar altijd een bijkomend onderdeel. Met de aandacht voor de koploperprojecten willen we belichten wat de succes- en faalfactoren zijn om iets klimaatrobuust te maken. We willen bespreekbaar maken wat er in de eigen organisaties nodig is om de synergie te vinden tussen afdelingen, budgetten en mensen. Op welke manier integreren we het klimaatadaptief denken binnen de gemeenten, provincie en waterschap? Bij Klimaat in Uitvoering gaat het niet zo zeer om de presentatie achteraf van wat er gerealiseerd is, maar juist ook de afstemming aan de voorzijde. Juist in die fase kunnen we nog het meeste van elkaar leren. We stimuleren groepen burgers, bedrijven en (woningbouw)corporaties, adviesbureaus, ontwerpers, architecten, kennisinstellingen, andere overheden en netwerkbeheerders om met projecten te komen. We maken deze partijen bewust om al zelf uit te gaan van een tijdshorizon die past bij de levensduur van objecten. Stappen in begin van project Als onderdeel van het plan van aanpak spreken de deelnemers de intentie uit om bij projecten met een klimaatadaptatie-element aan de voorzijde van het project de volgende stappen in ieder geval te nemen: Klankbordgroep met leden uit de Coalitie. Deze klankbordgroep is er vooral om te adviseren over de aanpak. Het is daarna aan de lokale uitvoerder om deze adviezen wel of niet over te nemen. Voor de klankbordgroepleden is de meerwaarde dat ze de kennis ook weer kunnen toepassen in hun eigen organisatie. Van de Coalitie wordt gevraagd hiervoor tijd beschikbaar te stellen. Een aanname is dat deze tijd weer terug verdiend wordt zodra ook in de eigen organisatie vergelijkbare projecten worden uitgevoerd. Toepassen van (onderdelen uit) de toolkit. Om klimaatadaptatie systematisch op de kaart te zetten, is het wenselijk dit volgens een herkenbaar stramien te doen. Hier kan de toolkit bij helpen. De toolkit gaat niet voorschrijven wat je moet doen, maar wel hoe je tot je keuze komt. De klankbordgroep kan helpen om de toepassing van de toolkit tot een gewoonte te maken. 9

10 Stappen bij uitvoering Tijdens de uitvoering van het project en/of achteraf zal de Coalitie in hun communicatie naar de andere deelnemers en naar de buitenwereld laten zien wat er nu anders wordt gedaan om klimaatadaptatie mogelijk te maken. De klankbordgroep kan hier een ondersteunende rol spelen. Door met elkaar systematisch de projecten te evalueren, ontstaat een steeds robuuster instrumentarium. In deze fase is vooral ook de etalagefunctie belangrijk om te laten zien wat er al (anders) gebeurt. De coalitie zorgt voor een website en database waarin klimaatadaptatie in uitvoering zichtbaar wordt gemaakt en waarbij de verschillende stakeholders duidelijk maken wat dit voor hen betekent. Verankering / visie, beleid en regelgeving Bij een aantal thema s is de klimaatverandering al opgenomen in beleid en regelgeving (waterveiligheid, wateroverlast en deels droogte). Hier ligt de uitdaging vooral om dit beleid integraal onderdeel te laten worden van ruimtelijke ontwikkelingen en beleid. Voor een aantal thema s zal echter ook nog specifiek klimaatadaptatiebeleid moeten worden gemaakt. Denk aan hittestress, maar ook relatie klimaat en waterkwaliteit. Het bestaande en nog te maken klimaatadaptatiebeleid zullen de bestuurders een ambitie moeten neerleggen, gebaseerd op een visie of ander product. Vervolgens moet het beleid worden geïmplementeerd in andere beleidsinstrumenten. Gedacht kan worden aan de structuurvisies (straks omgevingsvisies) en bestemmingsplannen (straks omgevingsplannen), rioleringsplannen, groenstructuurplannen, watergebiedsplannen, peilbesluiten, milieubeleidsplannen etc. In het kader van het Plan van Aanpak wil de Coalitie de ruimtelijke adaptatie en de keuzes die daarbij gemaakt moeten worden meer systematisch een plek te geven. Het gaat er hierbij niet zo zeer om te zorgen dat overal de dezelfde keuzes worden gemaakt, maar om te zorgen dat de ruimtelijke afwegingen zo veel mogelijk op basis van dezelfde benadering en op basis van vergelijkbare informatie worden gemaakt. 10

11 Planning De ambitie van de Coalitie is te verwoorden in de volgende planning om tot gezamenlijke producten te komen. Zoals aangegeven, gaan we de producten parallel aan elkaar ontwikkelen. Dat betekent dat de planning globaal is, met enkele mijlpalen. Het betekent ook dat een regie en sturing belangrijk is om elkaar scherp te houden. Op de volgende bladzijde wordt in de organisatie en middelen hier in voorzien. Uiterlijk eind 2016 De Coalitie heeft voor de sporen en thema s de opgave geconcretiseerd en een plan van aanpak gemaakt, een start gemaakt met de toolkit. De Coalitie heeft een etalage met tenminste een aantal koploperprojecten. Indien mogelijk zijn deze projecten via intercollegiale toetsing geëvalueerd en zijn de leerpunten gedeeld binnen de Coalitie en met de relevante stakeholders. Voor nieuw op te starten projecten wordt gewerkt met een intercollegiale klankbordgroep en gebruik gemaakt van de beschikbare onderdelen van de Toolkit. Uiterlijk eind 2017 De Coalitie heeft de concept toolkit toegepast in tenminste 5 (nieuwe) koploperprojecten en op basis hiervan aangepast; De Coalitie heeft de inwoners van de regio over de regionale opgaven geïnformeerd; Uiterlijk begin 2020 De Coalitie heeft klimaatadaptief handelen vertaald naar alle relevante beleidsdocumenten, waaronder omgevingsvisies, omgevingsplannen en GRP s; De Coalitie heeft klimaatadaptief handelen verankerd in reguliere werkprocessen in de domeinen openbare ruimte, water, ruimtelijke ordening en infrastructuur. Na 2020 De coalitie en partners vinden het na 2020 de normaalste zaak om ruimtelijk adaptief te werken. We werken volgens een model van work-in-progress (of ook wel learning by doing genoemd): daar waar de klimaatopgaven reeds bekend zijn en/of waar andere urgente stedelijke opgaven zijn al direct tot uitvoering komen. Zodoende is sprake van een lerend effect en kunnen wij onze intenties zichtbaar maken voor de burger. We gaan al werkende aan de slag met projecten, in elke fase. 11

12 Organisatie en netwerken. Synergie zoeken in bestaande netwerken water, ruimte en milieu Zoals in dit Plan van Aanpak staat beschreven, gaat ruimtelijke adaptatie over verschillende domeinen. De realisatie van de vier producten en het oplossen van de governance vraagstukken gaan vooral over twee domeinen, nl. ruimtelijke ordening en water. Voor de organisatie van de klimaatopgaven in dit Plan van Aanpak zoeken we aansluiting bij deze twee domeinen. De Coalitie is betrokken in deze domeinen en we weten dat de twee domeinen een eigen netwerk hebben: netwerk water (wateroverlast in de openbare ruimte, veiligheid en droogte) en netwerk ruimtelijke ordening (nieuwbouw, openbare ruimte, groen, milieu). Binnen deze twee-eenheid van water en ruimte (waaronder ook de andere domeinen zoals milieu zijn te vervatten) is synergie een belangrijk begrip: Klimaatadaptatie realiseren we door samenwerkingsverbanden op te zoeken. Veel minder vanuit de gedachte om taken en bevoegdheden goed te benoemen, maar veel meer vanuit wat de maatschappij vraagt. Geen een van de organisaties binnen de Coalitie heeft de lead om klimaatadaptatie te organiseren. Om toch de afspraken uit de intentieverklaring voor elkaar te krijgen, moet de samenwerking gestalte krijgen in een gezamenlijke agenda. Een van de agendapunten is het ontwikkelen van gezamenlijke producten. Ieder vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid en bevoegdheid, maar wel op zoek naar synergie, delen van kennis, zoeken naar financiën en het vinden van (niet voor de hand liggende) allianties. Onze ambitie is dat we deze synergie zoeken in bestaande netwerken en bestuurlijke verbanden. Omdat ruimtelijke adaptatie gaat over water en ruimte, hebben we twee lopende programma s op het oog waar we de focus op willen leggen: 1. Samenwerking ruimte- en milieu netwerk 2. Programma Water innovatie netwerk, Winnet Ad 1. Samenwerking RO- en Milieu-netwerken. Eén van de ruimtelijke ordeningsnetwerken waarbij we aansluiting zoeken, is de samenwerking in U10 verband. Tien gemeenten (Bunnik, De Bilt, Houten, IJsselstein, Nieuwegein, Stichtse Vecht, Utrecht, Vianen, Woerden en Zeist) werken gezamenlijk aan het verder versterken en benutten van de kracht van de regio. Binnen het netwerk U10 gaan vanaf 2015 de partijen op zoek naar nieuwe vormen van samenwerking. Dat gebeurt op het gebied van economie, wonen, ruimte, energietransitie, bereikbaarheid en op het sociale domein. Via het U10 verband kan de Coalitie verbinding vinden met de Agenda Stad van het kabinet en de Agenda Utrecht. Via het netwerk U10 kunnen verbindingen worden gevonden bij (lopende) provinciale programma s of bestuurstafels. Denk aan de bestuurstafel Energie en Duurzaamheid (U15). Ook via andere netwerken, bijvoorbeeld milieunetwerken, kan klimaatadaptatie worden opgepakt. Een voorbeeld is het programma Gezond Utrecht van gemeente Utrecht. Daarin is klimaat en leefbaarheid een item. Ad 2. Winnet programma Het programma Winnet (Waterinnovatienetwerk, focus op samenwerken in de afvalwaterketen door gemeenten en waterschap, en de samenwerking in de Coalitie hebben verschillen en overeenkomsten. De overeenkomst is dat de belangen en doelen behaald worden vanuit de samenwerking. De provincie en veiligheidsregio maken geen deel uit van de Winnet samenwerking. In het bestuurlijk overleg van de Coalitie van juni 2015 is aangegeven dat de organisatie van de Coalitie samen kan vallen met Winnet. 12

13 Vanuit de Coalitie en het programma Winnet is deze samenwerking opgezocht. Naar aanleiding van de evaluatie van Winnet is gekozen voor een focus op twee resultaatgebieden. Eén daarvan is het vinden van synergie op het gebied van hemelwater en openbare ruimte. Dit is een verbreding van het thema afvalwaterketen dat past in de bestaande samenwerkingsovereenkomst. De programmamanager van Winnet gaat dit thema verder oppakken met de bestaande themagroep (waaronder gemeenten) en bijvoorbeeld ook met drinkwaterbedrijven. Binnen Winnet wordt zodoende het thema wateroverlast verder uitgewerkt en zo mogelijk ook het onderwerp droogte (inclusief waterkwaliteit en watertekort). Coalitie regisseur: overzicht, sturen en prioriteren Zoals hierboven beschreven starten we met de focus op de programma s Winnet en U10. Vanaf 2016 zal het kloppend hart van de Coalitie onderdeel zijn van Winnet en de U10. Een nog te benoemen regisseur coördineert samen met de Coalitie de producten en synergie. Deze regisseur zorgt dat de partijen betrokken zijn. Hij/zij legt verbinding met programma s in het domein van de ruimtelijke ordening bij de gemeenten en provincie en agendeert de klimaatopgaven. Hij/zij gaat verbindingen leggen bij het netwerk U10, de diverse milieuinitiatieven en lopende koploperprojecten. De regisseur zorgt voor (het starten van) de kennisagenda, toolkit en verankering. De regisseur wordt bijgestaan door vertegenwoordigers van de Coalitie. De regisseur zoekt synergie met het platform Klimaat Actieve Stad (KAS). De Klimaatactieve Stad (KAS) is de titel waaronder een heel aantal activiteiten van de waterschappen en gemeentelijke partijen plaatsvindt als het gaat over klimaat. Inmiddels is een groep van 15 waterschappen actief in het KAS. De regisseur houdt andere (landelijke, provinciale) ontwikkelingen in de gaten en zoekt daar ook de synergie op. Te denken valt aan de Rijksagenda Stad (BZK, I&M en EZ) en daarmee samenhangende City deals. Voor het deel dat in Winnet komt, wordt de programmamanager van Winnet trekker. De programmamanager en de regisseur zoeken elkaar geregeld op om af te stemmen en de bestuurlijke netwerken voor te bereiden. Bijeenkomsten Coalitie Zes keer per jaar komt de huidige Coalitie bij elkaar om de voortgang in synergie te bespreken. De Coalitie wordt daarmee een soort kerngroep van Ruimtelijke Adaptatie. De Coalitie bestaat uit ambtelijk vertegenwoordigers. Hierbij gaan we uit van de personen die nu betrokken zijn bij het opstellen van dit Plan van Aanpak. De Coalitie kan voor gezamenlijke acties opdrachtgever zijn en bereidt samen met programmanager en regisseur de agenda van de Stuurgroepen Winnet en andere netwerken voor. Bestuurlijke verankering Klimaatverandering en Ruimtelijke adaptatie raken bijna alle beleidsterreinen van de deelnemende overheden. De Coalitie ziet als haar taak om het vraagstuk ruimtelijke adaptatie te verbreden naar alle relevante beleidsterreinen. Daarvoor is het ook gewenst de bestuurlijke aandacht te verbreden. Hierbij kan gedacht worden aan gezamenlijke collegebijeenkomsten, themabijeenkomsten voor bestuurders etc. Wij gaan begin 2016 vragen of de Coalitie Regio Utrecht aansluiting kan krijgen bij U10, bestuurstafel Ruimte. Wij vragen deze bestuurstafel Ruimte of zij de ruimtelijke adaptatie en dit Plan van Aanpak willen omarmen. Inzet is om via de U10 de uitwerking van de thema s veiligheid en hittestress in de ruimtelijke ordening vorm te geven. 13

14 Vanuit de Coalitie worden lijnen gelegd met het Bestuurlijk Platform Ruimtelijke Adaptatie en daarmee met rijkstrajecten als Vitaal&Kwetsbaar, Nationale Adaptatiestrategie (NAS) en de internationale conferentie PROVIA. Communicatie Netwerken verbinden, elkaar stimuleren en het verhaal vertellen. Partijen onderkennen niet alleen de noodzaak tot onderlinge samenwerking maar ook de samenwerking met burgers, bedrijven en andere particuliere instanties. Op welk moment en op welke wijze dat het beste kan zal in het communicatieplan worden beschreven. Een product is in ieder geval een gezamenlijke webpagina over ruimtelijke adaptatie die deel uitmaakt van de websites van de partijen. Daarnaast zullen we de samenwerking en de betrokkenheid van andere partijen op de kennisagenda zetten en in de toolkit opnemen. We denken daarbij aan een toolkit om bijvoorbeeld kwetsbare groepen te betrekken in projecten. De kennisagenda zorgt er voor dat de partijen betrokken blijven, in de lopende samenwerkingsnetwerken. Met onze communicatie beogen we burgerparticipatie in projecten en stimuleren we dat particulieren ook zelf iets gaan doen. Samenwerking met andere partijen De Coalitie staat open voor samenwerking met andere overheden. Aansluiting van andere gemeenten, Rijkswaterstaat of (particuliere) partijen is altijd mogelijk. De Coalitie zal zelf ook actief op zoek gaan naar maatschappelijke organisaties en mede-overheden. Daarnaast zoeken we de synergie op met lopende Programma s, zoals Utrecht2040 (NMU, provincie) en Wonen Stedelijke Ontwikkeling (provincie). Op deze manier kunnen andere netwerken worden ontsloten, ontstaat samenwerking, allianties en komt het thema klimaatadaptatie op de agenda. Klankbordgroep In 2016 zal een klankbordgroep worden gevormd. De klankbordgroep bestaat uit vertegenwoordiging van partijen buiten de Coalitie. De klankbordgroep heeft dan als doel om de urgentie en synergiekansen te bevestigen aan de Stuurgoep. De klankbordgroep bestaat daarbij uit vertegenwoordigers van andere partijen in de regio Utrecht: afvaardiging van burgerinitiatieven, (woningbouw)corporaties, bedrijven, milieuorganisaties. 14

15 Inzet, financiën en middelen Regisseur Vanaf 2016 zal het kloppend hart van de Coalitie onderdeel zijn van Winnet en wellicht ook het U10 netwerk. Om dit hart kloppend te houden, is een aanspreekpunt nodig, een regisseur die de netwerken verbindt, elkaar laat opzoeken en de planning en middelen in de gaten houdt. Hiervoor gaan we een regisseur benoemen. De nog te benoemen regisseur coördineert samen met de leden van de Coalitie. In het kort zal deze regisseur de volgende werkzaamheden verrichten: - Betrokken houden van alle coalitiepartners; - Voorbereiding overleg van projectgroep, stuurgroep en klankbordgroep; - Verbinden van partijen en netwerken; - Agenderen klimaatopgaven in ruimtelijke en milieu-programma s; - Begeleiding van toolkit en leren van koploperprojecten; - Externe opdrachtverlening, eventueel aanvragen subsidies; - Budgetbewaking. Hij/zij zal 3 dagen per week met deze taken bezig zijn. Inzet Een deel van de activiteiten in het programma ruimtelijke adaptatie zal worden uitgevoerd door andere vertegenwoordigers van de deelnemende organisaties. We denken hier aan koploperprojecten, initiatief nemen voor projecten en verbindingen intern binnen organisaties en netwerken te regelen. In dit Plan van Aanpak gaan we niet hier verder op in. De uren voor de uitwerking van de gezamenlijke producten en coördinatie intern zijn per organisatie verschillend en kunnen ook door verschillende personen worden opgepakt. De Coalitie verwacht dat elke organisatie hiervoor zelf een inschatting maakt en de uren op managementniveau regelt. In dit Plan van Aanpak gaan we uit dat de leden van de Coalitie de ambtelijke inzet (uren investering) continueren in De uren voor overleg en bestuurlijke overleggen voorbereiden zullen beperkt zijn (schatting: 40 uur). Het onderdeel dat in Winnet verband of in U10 verband wordt opgepakt, kunnen we op basis van dit Plan van Aanpak niet begroten. We laten dit over aan de programmamanagers, regisseur en de betrokken partijen. In het programma Winnet zal de themagroep hemelwater het onderwerp verder oppakken. Hierbij gaan we uit dat de uren voor de themagroep via Winnet worden geregeld. Kosten Voor het programma ruimtelijke adaptatie ramen wij de volgende jaarlijkse kosten: Programmamanager Winnet: past in samenwerkingsovereenkomst Winnet. Programmamanager U10: verwacht wordt dat dit geregeld wordt. Regisseur Ruimtelijke Adaptatie + ondersteuning 3 dagen per week ,- Externe opdrachten en communicatie , ,- incl BTW 15

16 Verdeelsleutel Coalitie Bijdrage per jaar Gemeente Bunnik Gemeente Houten Gemeente Nieuwegein Gemeente Stichtse Vecht Gemeente Utrecht Gemeente Woerden Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Provincie Utrecht Veiligheidsregio Utrecht 0 Totaal incl BTW Aan andere gemeenten die zich willen aansluiten bij de coalitie vragen we per jaar: - gemeenten met meer dan inwoners een bijdrage van 8.000,-. - gemeenten met minder dan inwoners een bijdrage van 5.000,- Deze eventuele bijdragen stoppen we in het budget Externe opdrachten, zodat we daar voor meerdere jaren uit kunnen putten. De regisseur zal worden geworven onder de deelnemende partijen van de coalitie en blijft bij deze partij in dienst. 16

17 BIJLAGE Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie Coalitie Regio Utrecht definitief versie 2 oktober Kenmerk: DM Bron afbeeldingen: Ministerie van Infrastructuur en Milieu, Deltaprogramma Nieuwbouw en Herstructurering 17

18 Ondergetekenden Gemeente Bunnik Gemeente Houten Gemeente Nieuwegein Gemeente Oudewater Gemeente Stichtse Vecht Gemeente Utrecht Gemeente Woerden Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Provincie Utrecht Veiligheidsregio Utrecht Hierna tezamen ook genoemd: Partijen; Overwegende dat: a) Partijen erkennen dat klimaatverandering en de daarmee samenhangende risico s van overstroming, extreme neerslag, droogte en hitte op economische waarden (of publieke en private bezittingen/assets) en volksgezondheid aanleiding is om op een andere wijze naar de bebouwde omgeving (en daarmee de ruimtelijke ordening) te kijken. b) Partijen op dit op deelthema s al langer bezig zijn, en ook nog zoekende zijn hoe zij op een doelmatige en effectieve manier de gevolgen van de klimaatverandering het hoofd kunnen bieden. c) Partijen aangeven dat samenwerking met andere partijen in de regio bijdraagt aan de onder b) genoemde doelmatigheid en effectiviteit. d) Partijen al samenwerken aan een doelmatige, duurzame en efficiënte afvalwaterketen en regionaal afvalwaterketen beleid; e) Partijen een samenwerking voorbereiden op het concept meerlaagsveiligheid, waaronder het thema overstromingsrobuust bouwen, dat het vigerend beleid van rijk en provincie in de praktijk kan brengen; f) Partijen samenwerken vanuit ieders eigen rol, bevoegdheid en verantwoordelijkheid en vigerend beleid uitgangspunt is; verbinden zich aan de volgende intenties: g) Gaan samen in een Coalitie Regio Utrecht verder aan de slag met ruimtelijke adaptatie en klimaatopgaven, door het verder in beeld brengen van de lokale klimaatveranderingsopgave(n) en hiervoor gebruik te maken van een gedeeld referentiekader. h) Nodigen andere partijen uit om deel te nemen in deze Coalitie. Zowel andere overheden als regionale corporaties, burgers, NGO s en diverse soorten bedrijven en lokale industrie, om zich aan te sluiten bij deze Coalitie. i) Gaan als Coalitie een Plan van Aanpak opstellen. In dit Plan van Aanpak staat onder andere aangegeven: o De overwegingen om een Plan van Aanpak op te stellen; o De rol en bijdragen van de betrokken partijen in tijd en geld; o Op welke manier hierbij wordt samengewerkt met de andere partijen. 18

19 o Slotbepalingen. j) De Coalitie dient het Plan van Aanpak in voor het Stimuleringsprogramma Ruimtelijke Adaptatie (als onderdeel van de Klimaatagenda, Adaptatieplan). k) Het sluiten van een Coalitie betekent onder andere dat partijen gebruik maken van bestaande kennis (lopende projecten, programma s en onderzoeken) en aansluiten bij vigerend beleid en initiatieven die reeds lopen op dit terrein en gaat deze niet opnieuw doen; l) Het waterschap treedt voor de duur van deze intentieverklaring op als begeleider van het proces. Slotbepalingen Deze intentieverklaring treedt in werking met ingang van de dag na ondertekening en geldt voor de periode tot 1 januari Deze intentieverklaring mag openbaar worden gemaakt, waardoor andere partijen kennis kunnen nemen van de afgesloten intentieverklaring, zodat navolging van deze intentieverklaring kan worden bevorderd en andere partijen zich kunnen aansluiten bij de Coalitie. De intentieverklaring kan worden ondertekend in meerdere exemplaren. Ieder ondertekend exemplaar wordt geacht een origineel exemplaar te zijn en alle exemplaren gezamenlijk vormen een en dezelfde intentieverklaring. De handtekeningenpagina van ieder exemplaar kan worden toegevoegd aan ieder ander exemplaar om de volledig ondertekende intentieverklaring te vormen. De intentieverklaring en/of de handtekeningenpagina's kunnen via of fax tussen partijen worden uitgewisseld en een via of fax uitgewisselde handtekening van iedere partij wordt geacht een originele handtekening te zijn. Partijen komen overeen dat de afspraken van deze intentieverklaring niet in rechte afdwingbaar zijn. Getekend te Utrecht op 9 oktober

20 BIJLAGE Koploperprojecten Vooruitlopend op de vaststelling van een gezamenlijke visie en strategie gaan we al aan de slag waar dat nodig is: Dit noemen we onze koploperprojecten. Het waterschap heeft begin 2016 Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU) en Grontmij (Sweco) gevraagd om een uitgebreider overzicht en beschrijving van koploperprojecten te maken. Het resultaat is te vinden op Of de directe link: KOPLOPERPROJECTEN 20

Coalitie Regio Utrecht

Coalitie Regio Utrecht lntentieverkla ring Ruimtelij ke Adaptatie Coalitie Regio Utrecht definitief versie 2 oktober Kenmerk: DM 861120 Bron afbeeldingen: Ministerie van lnfrastructuur en M l eu, Deltaprogramma Nieuwbouw en

Nadere informatie

(Regionale) gebiedsinformatie over huidig watersysteem

(Regionale) gebiedsinformatie over huidig watersysteem Memo DM 1013497 Aan: Marktpartijen uitwerking plannen het Burgje, gemeente Bunnik Van: Beke Romp, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Datum: 13 januari 2016 Onderwerp: Notitie gebiedskenmerken (waterthema

Nadere informatie

Klimaatbestendige stad

Klimaatbestendige stad Klimaatbestendige stad Nú bouwen aan de stad van de toekomst Deltaprogramma Nieuwbouw & Herstructurering Hoe is het begonnen? Veel onderzoek Nationale adaptatiestrategie Advies van Commissie Veerman Deltaprogramma

Nadere informatie

Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie

Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie Het Deltaprogramma: een nieuwe aanpak Een goede kwaliteit van de leefomgeving is een basisvoorwaarde voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat

Nadere informatie

Op weg naar klimaatbewuste regio. Marcel Houtzager Hoogheemraadschap van Delfland

Op weg naar klimaatbewuste regio. Marcel Houtzager Hoogheemraadschap van Delfland Op weg naar klimaatbewuste regio Marcel Houtzager Hoogheemraadschap van Delfland Klimaateffecten Nederland Neerslag Het regent minder vaak 7% tot 30% Maar buien zijn heftiger! 8% tot 24% Wake-up call -

Nadere informatie

Klimaatverandering. Een brede maatschappelijke opgave. Kasper Spaan

Klimaatverandering. Een brede maatschappelijke opgave. Kasper Spaan Klimaatverandering Een brede maatschappelijke opgave Kasper Spaan Water governance 2015 1 Nationale overheid 10 Drinkwaterbedrijven 12 Provincieën 24 Waterschappen 393 Gemeenten Ruimtelijke adaptatie Gemeente

Nadere informatie

Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie

Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie Wateroverlast Wateroverlast is waarschijnlijk het meest zichtbare probleem. Steeds vaker staan winkels en kelders vol

Nadere informatie

Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Intentieverklaring

Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Intentieverklaring Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering Intentieverklaring Deltawet (2011) Deltaprogramma met deelprogramma s Deltafonds Een pot geld Deltacommissaris Wim Kuijken Deltabeslissingen Deltaprogramma

Nadere informatie

De klimaatbestendige stad: hoe doe je dat?

De klimaatbestendige stad: hoe doe je dat? De klimaatbestendige stad: hoe doe je dat? De klimaatbestendige stad Klimaatadaptatie van stedelijk gebied staat sinds kort prominent op de publieke agenda. Op Prinsjes dag heeft het kabinet de Deltabeslissing

Nadere informatie

NEE. Akkoord, portefeuillehouder ook weth. Schreurs. Van: W. Visser Tel.nr. : Datum: 16 september Nummer: 14A Team: Realisatie en Beheer

NEE. Akkoord, portefeuillehouder ook weth. Schreurs. Van: W. Visser Tel.nr. : Datum: 16 september Nummer: 14A Team: Realisatie en Beheer VOORSTEL AAN BURGEMEESTER EN WETHOUDERS Van: W. Visser Tel.nr. : Datum: 16 september 2014 8635 Tekenstukken: Nee Bijlagen: 3 Team: Realisatie en Beheer Afschrift aan: M. Bekkers, W. van Bodegraven, M.

Nadere informatie

DE STICHTSE RIJNLANDEN

DE STICHTSE RIJNLANDEN HOOGHEEMRAADSCHAP DE STICHTSE RIJNLANDEN 25 mrt 2014/ 1002 veilige dijken droge voeten schoon water LN'G.: Aan alle fracties in de raad van de gemeente IJsselstein d.t.v. de raadsgriffier Postbus 26 3400

Nadere informatie

Van: W. van Bodegraven Tel nr: 8304 Nummer: 18A.00121

Van: W. van Bodegraven Tel nr: 8304 Nummer: 18A.00121 VOORSTEL AAN BURGEMEESTER EN WETHOUDERS & RAADSINFORMATIEBRIEF Van: W. van Bodegraven Tel nr: 8304 Nummer: 18A.00121 Datum: 5 februari 2018 Team: R&B Tekenstukken: Ja Bijlagen: 3 Afschrift aan: W. Visser,

Nadere informatie

Klimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta)

Klimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta) Agenda Stad Concernstaf CSADV Stadhuis Grote Kerkplein 15 Postbus 538 8000 AM Zwolle Telefoon (038) 498 2092 www.zwolle.nl Klimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta) Hoe houden we onze delta leefbaar

Nadere informatie

Samen Duurzaam DOEN! Stap 1 // Welkom en inleiding. Stap 2 // Voorstelronde aanwezigen. (5 minuten) (10 minuten)

Samen Duurzaam DOEN! Stap 1 // Welkom en inleiding. Stap 2 // Voorstelronde aanwezigen. (5 minuten) (10 minuten) Samen Duurzaam DOEN! Leuk dat u samen met uw buren na wilt denken over duurzaamheid. Aan de hand van dit stappenplan helpen wij u graag op weg om het gesprek op gang te brengen. Dit stappenplan is bedoeld

Nadere informatie

BESTUURS AKKOORD KLIMAAT. ADAPTATIE 20 november Bestuursakkoord klimaatadaptatie 3

BESTUURS AKKOORD KLIMAAT. ADAPTATIE 20 november Bestuursakkoord klimaatadaptatie 3 BESTUURS AKKOORD KLIMAAT ADAPTATIE 20 november 2018 Bestuursakkoord klimaatadaptatie 3 7 ambities voor een waterrobuuste en klimaatbestendige inrichting van Nederland Kwetsbaarheid in beeld brengen Uitvoeringsagenda

Nadere informatie

Raadsvergadering. Grondslag Samenwerkingsverband U10; strategische agenda (Stepping Stones) en jaarlijks werkplan uit te voeren door EBU

Raadsvergadering. Grondslag Samenwerkingsverband U10; strategische agenda (Stepping Stones) en jaarlijks werkplan uit te voeren door EBU RAADSVOORSTEL Raadsvergadering Nummer 12-05-2016 16-023 Onderwerp Afsluiten convenant tussen EBU en U10 regio Aan de raad, Onderwerp Afsluiten convenant tussen EBU en U10 regio Gevraagde beslissing 1.

Nadere informatie

Voorstellen. Waterschap Hollandse Delta. John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie

Voorstellen. Waterschap Hollandse Delta. John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie Voorstellen Waterschap Hollandse Delta John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie Waterschap Hollandse Delta Dynamiek in de Delta [2] Inhoud De taken van het waterschap De dynamiek in de tijd Een dynamische

Nadere informatie

Klimaatadaptatie. Programmaplan duurzame en gezonde stad

Klimaatadaptatie. Programmaplan duurzame en gezonde stad Klimaatadaptatie Programmaplan duurzame en gezonde stad Inhoud Ons klimaat verandert Wat betekent het voor Nederland? De uitdagingen voor onze regio Wat doen we al in Helmond en waar dragen we aan bij?

Nadere informatie

Ruimtelijke Adaptatie in de praktijk

Ruimtelijke Adaptatie in de praktijk Ruimtelijke Adaptatie in de praktijk Robert de Graaff (ORG-ID) Tbv breakoutsessie op Deltacongres 6 november 2014 Gebaseerd op presentatie van Frans van de Ven op Festival ruimtelijke adaptatie 9 oktober

Nadere informatie

Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Bouw nú aan de stad van de toekomst

Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Bouw nú aan de stad van de toekomst Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering Bouw nú aan de stad van de toekomst Wateroverlast Wateroverlast is waarschijnlijk het meest zichtbare probleem. Steeds vaker staan winkels en kelders vol water.

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen:

Nieuwe ontwikkelingen: Nieuwe ontwikkelingen: KNMI werkt aan scenario s 2021 Nieuwe thema s in Deltaprogramma 2019: Bodemdaling Klimaatadaptatieve Nieuwbouw Zeespiegelstijging Strategische verkenningen klimaatadaptatie in VJN:

Nadere informatie

Versneld aan de slag met klimaatadaptatie

Versneld aan de slag met klimaatadaptatie Uitnodiging Versneld aan de slag met klimaatadaptatie Wij ervaren klimaatverandering in Zuid-Nederland als urgent én acuut. Droogte, hitte, hagel of wateroverlast zijn haast aan de orde van de dag. Wij

Nadere informatie

Subsidieregeling Klimaat Actief! Steden en dorpen schuilen niet voor regen of zon

Subsidieregeling Klimaat Actief! Steden en dorpen schuilen niet voor regen of zon Het dagelijks bestuur van het Waterschap Drents Overijsselse Delta, gelet op artikel 1.4, lid 2 van de Algemene subsidieverordening Drents Overijsselse Delta 2016, overwegende dat het gewenst is het nemen

Nadere informatie

Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie

Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie Bouwberaad West-Brabant 26 oktober 2017 Yigall Schilp #DeltaplanRA Inhoud Deltabeslissing 2015 Urgentie Scope Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie Weten, willen, werken Zeven

Nadere informatie

Hitte, Droogte, Wateroverlast en Overstroming. Koersdocument Aa en Maas: Hoge Zandgronden Beekdalen Dorpen en Steden Restrisico.

Hitte, Droogte, Wateroverlast en Overstroming. Koersdocument Aa en Maas: Hoge Zandgronden Beekdalen Dorpen en Steden Restrisico. Hitte, Droogte, Wateroverlast en Overstroming Koersdocument Aa en Maas: Hoge Zandgronden Beekdalen Dorpen en Steden Restrisico Water Ruimte Omgevingswet 2 3 Januari 2019: Huidige grondwaterstanden laag

Nadere informatie

Klimaatbestendig NL. Een flexibele adaptieve strategie voor het stedelijk gebied. Ruimteconferentie 19 april 2011 Leendert van Bree

Klimaatbestendig NL. Een flexibele adaptieve strategie voor het stedelijk gebied. Ruimteconferentie 19 april 2011 Leendert van Bree Klimaatbestendig NL Een flexibele adaptieve strategie voor het stedelijk gebied 1 Inhoud Context Klimaateffecten Adaptatieopties Strategie / actoren 2 Context algemeen 3 Context Nederland - een zich aanpassende

Nadere informatie

agendapunt 3.b.7 Aan College van Dijkgraaf en Hoogheemraden AANPAK KLIMAATADAPTATIE 2016 Datum 5 januari 2016

agendapunt 3.b.7 Aan College van Dijkgraaf en Hoogheemraden AANPAK KLIMAATADAPTATIE 2016 Datum 5 januari 2016 agendapunt 3.b.7 1234419 Aan College van Dijkgraaf en Hoogheemraden AANPAK KLIMAATADAPTATIE 2016 Portefeuillehouder Houtzager, M.A. Datum 5 januari 2016 Aard bespreking Besluitvormend Afstemming BDV/FIN

Nadere informatie

Ruimtelijke Adaptatie: Samen doen, kansen benutten!

Ruimtelijke Adaptatie: Samen doen, kansen benutten! Ruimtelijke Adaptatie: Samen doen, kansen benutten! Patrick Poelmann In een verhaal van 10 minuten ga ik jullie veel vertellen. Ruimtelijke Adaptatie. In de deltabeslissing staat: - De bebouwde omgeving

Nadere informatie

Metropoolregio Amsterdam Klimaatbestendig Plan van Aanpak

Metropoolregio Amsterdam Klimaatbestendig Plan van Aanpak Metropoolregio Amsterdam Klimaatbestendig Plan van Aanpak Leeswijzer De effecten van klimaatverandering zijn onder te verdelen in vier thema s: het wordt warmer, het wordt droger, het wordt natter en er

Nadere informatie

Klimaatverandering / Water in de Stad

Klimaatverandering / Water in de Stad Klimaatverandering / Water in de Stad Gebruik lokale kennis en ervaring Koen Broersma @waterindestad linkedin.com/in/kwbroersma koen.broersma@rhdhv.com De kwaliteit van de samenleving weerspiegelt zich

Nadere informatie

Statenvoorstel. Weerkrachtig Zuid-Holland, Adaptatiestrategie voor een klimaatbestendig Zuid-Holland

Statenvoorstel. Weerkrachtig Zuid-Holland, Adaptatiestrategie voor een klimaatbestendig Zuid-Holland Statenvoorstel Vergaderdatum GS: 11 december 2018 Portefeuillehouder: Janssen, RA Uiterlijke beslistermijn: n.v.t. Documentnummer: PZH-2018-670832850 Onderwerp Weerkrachtig Zuid-Holland, Adaptatiestrategie

Nadere informatie

1 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen. Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen

1 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen. Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 1 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 2 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen Bestuurlijke overeenkomst voor Samenwerking

Nadere informatie

Klimaatbestendige stad

Klimaatbestendige stad Klimaatbestendige stad Joke van Wensem Samenwerken aan water en klimaat Programmaplan en kennisagenda Algemeen en programmering: Deltaprogramma RA/IenM, STOWA, RWS, CAS, Deltares Projectentournee: Deltaprogramma

Nadere informatie

* * ADVIESNOTA AAN B&W. Postregistratienummer. Onderwerp en inhoud. Maatschappelijke opgaven Pact van West Friesland 19.

* * ADVIESNOTA AAN B&W. Postregistratienummer. Onderwerp en inhoud. Maatschappelijke opgaven Pact van West Friesland 19. ADVIESNOTA AAN B&W Onderwerp en inhoud Maatschappelijke opgaven Pact van West Friesland Postregistratienummer *19.0003788* 19.0003788 Vertrouwelijk Sector Afdeling Medewerk(st)er Grondgebiedzaken RO M.

Nadere informatie

Keynote Future Green City 26 november 2015 10.30-12.00

Keynote Future Green City 26 november 2015 10.30-12.00 Keynote Future Green City 26 november 2015 10.30-12.00 Thema: Leven met water in de stad Speech: - Geweldig om zoveel professionals bezig te zien met groen en water in stedelijk gebied! - In het Deltaprogramma

Nadere informatie

Oproep: Actieprogramma klimaatadaptieve bouwprojecten in stedelijk gebied

Oproep: Actieprogramma klimaatadaptieve bouwprojecten in stedelijk gebied Oproep: Actieprogramma klimaatadaptieve bouwprojecten in stedelijk gebied Meld nu uw bouwproject aan voor het Actieprogramma klimaatadaptieve bouwprojecten in stedelijk gebied. Daarin bundelen overheden,

Nadere informatie

Metropoolregio Amsterdam Klimaatbestendig Plan van Aanpak 2019

Metropoolregio Amsterdam Klimaatbestendig Plan van Aanpak 2019 Bezoekadres WTC Amsterdam I-tower, second floor Strawinskylaan 1779 1077 XX Amsterdam info@metropoolregioamsterdam.nl Versie 10-12-2018 Metropoolregio Amsterdam Klimaatbestendig Plan van Aanpak 2019 Klimaatverandering

Nadere informatie

Verslag rondetafel klimaatbestendige stad en erfgoed. 16 februari 2017

Verslag rondetafel klimaatbestendige stad en erfgoed. 16 februari 2017 Verslag rondetafel klimaatbestendige stad en erfgoed 16 februari 2017 2 Klimaatbestendige stad en erfgoed Dat erfgoed plekken betekenis geeft, weten we. Daarnaast kan inzicht in het gebruik van erfgoed

Nadere informatie

Regionale Adaptatie Strategie vanwege klimaatverandering. MT 22 maart 2012 Arno Lammers

Regionale Adaptatie Strategie vanwege klimaatverandering. MT 22 maart 2012 Arno Lammers Regionale Adaptatie Strategie vanwege klimaatverandering MT 22 maart 2012 Arno Lammers Voorgeschiedenis RAS - Proces Waterkader Haaglanden gestart febr. 2003 na opdracht AB - Regionaal Bestuursakkoord

Nadere informatie

Convenant EBU en U10 regio

Convenant EBU en U10 regio Convenant EBU en U10 regio Doel De uitdaging van de regio Utrecht is om de groei te accommoderen en tegelijkertijd de hoge kwaliteit van leven en concurrentiekracht te blijven versterken. Door bundeling

Nadere informatie

Regiovisie Bergen-Gennep-Mook en Middelaar

Regiovisie Bergen-Gennep-Mook en Middelaar Bijlage 5 bij Raadsvoorstel Regionale Agenda dd 16 mei 2011 Bestuursovereenkomst Regiovisie Bergen-Gennep-Mook en Middelaar Vastgesteld door de Stuurgroep Regiovisie Bergen, Gennep, Mook en Middelaar op

Nadere informatie

Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie. Bouw mee aan de stad van de toekomst

Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie. Bouw mee aan de stad van de toekomst Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie Bouw mee aan de stad van de toekomst Wateroverlast Wateroverlast is waarschijnlijk het meest zichtbare probleem. Steeds vaker staan winkels en kelders vol water. Zo

Nadere informatie

Bestuursconvenant samenwerking U10-gemeenten

Bestuursconvenant samenwerking U10-gemeenten Bestuursconvenant samenwerking U10-gemeenten De colleges van Burgemeester en Wethouders van de gemeenten Bunnik, De Bilt, Houten, IJsselstein, Nieuwegein, Utrecht, Stichtse Vecht, Vianen, Woerden en Zeist

Nadere informatie

Regionaal manifest ruimtelijke adaptatie gemeenten, provincies en waterschap in Gelderse Vallei, Veluwe, Eemland en IJsselvallei.

Regionaal manifest ruimtelijke adaptatie gemeenten, provincies en waterschap in Gelderse Vallei, Veluwe, Eemland en IJsselvallei. Regionaal manifest ruimtelijke adaptatie gemeenten, provincies en waterschap in Gelderse Vallei, Veluwe, Eemland en IJsselvallei. Van klimaatbewustzijn in 2017 naar klimaatrobuust in 2050. November 2017

Nadere informatie

agendapunt 3.b.12 Aan College van Dijkgraaf en Hoogheemraden STRATEGISCH KETENPLAN NETWERK AFVALWATERKETEN DELFLAND Datum 10 november 2015

agendapunt 3.b.12 Aan College van Dijkgraaf en Hoogheemraden STRATEGISCH KETENPLAN NETWERK AFVALWATERKETEN DELFLAND Datum 10 november 2015 agendapunt 3.b.12 1220707 Aan College van Dijkgraaf en Hoogheemraden STRATEGISCH KETENPLAN NETWERK AFVALWATERKETEN DELFLAND Portefeuillehouder Olphen, J.W.A. van Datum 10 november 2015 Aard bespreking

Nadere informatie

Raak onderzoek 2015, 2016 Wiebe Bakker

Raak onderzoek 2015, 2016 Wiebe Bakker De klimaatbestendige stad, inrichting in de praktijk Raak onderzoek 2015, 2016 Wiebe Bakker Een hot item Aandacht voor klimaatadaptatie Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering Klimaatbestendige Stad

Nadere informatie

Plan van aanpak Centrum Jeugd en Gezin BMWE-gemeenten Februari 2010

Plan van aanpak Centrum Jeugd en Gezin BMWE-gemeenten Februari 2010 Plan van aanpak Centrum Jeugd en Gezin BMWE-gemeenten Februari 2010 1. Aanleiding De BMWE-gemeenten willen zoveel mogelijk gezamenlijk het Centrum Jeugd en Gezin realiseren. Dit plan van aanpak is hierop

Nadere informatie

WATERKLIMAATPLAN PIJNACKER-NOOTDORP HELDER OVER WATER EN KLIMAAT

WATERKLIMAATPLAN PIJNACKER-NOOTDORP HELDER OVER WATER EN KLIMAAT agendapunt 3.a.1 1287996 Aan College van Dijkgraaf en Hoogheemraden WATERKLIMAATPLAN PIJNACKER-NOOTDORP 2017-2020 HELDER OVER WATER EN KLIMAAT Portefeuillehouder Houtzager, M.A. Datum 30 januari 2017 Aard

Nadere informatie

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND WERK ALS ÉÉN OVERHEID De fysieke en sociale leefomgeving van Nederland gaan de komende decennia ingrijpend veranderen. Transities in de energievoorziening, de landbouw,

Nadere informatie

Memo Ter kennisname. Waarom moet u dit weten

Memo Ter kennisname. Waarom moet u dit weten Deze nota betreft het thema samenwerking In ons beheergebied worden plannen gemaakt op het gebied van wonen, werken, natuur en recreatie. Rijnland koppelt eigen projecten aan die van anderen, aan de hand

Nadere informatie

Omgevingsvisie Giessenlanden. Plan van aanpak V1.3. Inleiding

Omgevingsvisie Giessenlanden. Plan van aanpak V1.3. Inleiding Omgevingsvisie Giessenlanden Plan van aanpak V1.3 Inleiding De omgevingsvisie van de gemeente Giessenlanden moet inspireren, ruimte bieden en uitnodigen. Een uitnodiging aan burgers, bedrijven en instellingen

Nadere informatie

Plan van aanpak uitwerking gebiedsgerichte risicobenadering of MLV

Plan van aanpak uitwerking gebiedsgerichte risicobenadering of MLV memo Opdrachtgever: DPNH, DPV, STOWA Plan van aanpak uitwerking gebiedsgerichte risicobenadering of MLV Voorstel voor uitwerking in de regionale deltaprogramma s Auteurs: B. Kolen (HKV) R. Ruijtenberg

Nadere informatie

Onze gemeenschappelijke ambitie:

Onze gemeenschappelijke ambitie: 1 Concept-versie versnellingsafspraken vanuit de provinciale opgaven voor de regio Hart van Brabant d.d. 15 november Document ten behoeve van dialoog tussen het College van Gedeputeerde Staten van Noord

Nadere informatie

Raadsstuk. Haarlem. Onderwerp Verbreed Gemeentelijk RioleringsPlan

Raadsstuk. Haarlem. Onderwerp Verbreed Gemeentelijk RioleringsPlan Haarlem Raadsstuk Onderwerp Verbreed Gemeentelijk RioleringsPlan 2018-2023 Nummer 2017/361078 Portefeuillehouder Sikkema, C.Y. Programma/beleidsveld 5.1 Openbare ruimte en mobiliteit Afdeling GOB/BBOR

Nadere informatie

Klimaatopgave landelijk gebied

Klimaatopgave landelijk gebied Klimaatopgave in beeld 13 oktober 2016, Hoogeveen Algemene info Klimaatopgave landelijk gebied Bert Hendriks Beleidsadviseur hydrologie 275.500 ha 580.000 inwoners 543 medewerkers 22 gemeenten 4.479 km

Nadere informatie

Gemeente Delft RZONDEN 27 MAUI Geachte leden van de gemeenteraad,

Gemeente Delft RZONDEN 27 MAUI Geachte leden van de gemeenteraad, Bestuur Besturing Strategie Gemeente Delft bezoekadres: Stationsplein 1 2611 BV Delft IBAN NL21 BNGH 0285 0017 87 t.n.v. gemeente Delft Retouradres : Postbus 78, 2600 ME Delft Aan de leden van de gemeenteraad

Nadere informatie

Deltaprogramma Nieuwbouw en Herstructurering. Algemene Intentieverklaring ruimtelijke adaptatie

Deltaprogramma Nieuwbouw en Herstructurering. Algemene Intentieverklaring ruimtelijke adaptatie Deltaprogramma Nieuwbouw en Herstructurering Algemene Intentieverklaring ruimtelijke adaptatie 3 oktober 2014 1 1. De Partijen 1. AlliantieVereniging, Ambient advies BV, ARCADIS, Atelier GROENBLAUW, BNA,

Nadere informatie

Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen

Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 2 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen Bestuurlijke overeenkomst voor Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 3 Samenwerkingsovereenkomst

Nadere informatie

Conferentie Kennis voor Klimaat. WORKSHOP Afwegingskader voor het klimaatbestendig inrichten van Nederland

Conferentie Kennis voor Klimaat. WORKSHOP Afwegingskader voor het klimaatbestendig inrichten van Nederland Conferentie Kennis voor Klimaat WORKSHOP Afwegingskader voor het klimaatbestendig inrichten van Nederland Vz: Cees Moons Organisatie: Aad Sedee & Aalt Leusink 27 november 2008 Context Adaptatieprogramma

Nadere informatie

Inleiding. Waarom Ruimtelijke adaptatie? Doel en afbakening van het klimaatatelier. Proces

Inleiding. Waarom Ruimtelijke adaptatie? Doel en afbakening van het klimaatatelier. Proces Betreft Verslag klimaatatelier Goirle Project Klimaatateliers Hart van Brabant Van ORG-ID / HydroLogic Aan Gemeente Goirle Datum 7 juni 2016 Inleiding In opdracht van de werkgroep Afvalwaterketen van de

Nadere informatie

Het verbinden van water en MIRT VAN WENS NAAR MEERWAARDE

Het verbinden van water en MIRT VAN WENS NAAR MEERWAARDE Het verbinden van water en MIRT VAN WENS NAAR MEERWAARDE Rond het verbinden van water en ruimte zijn al veel stappen gezet. In het kader van de Vernieuwing van het MIRT is door Rijk, provincies en waterschappen

Nadere informatie

Samenwerkingsovereenkomst Looptijd , versie 1 september 2019

Samenwerkingsovereenkomst Looptijd , versie 1 september 2019 Samenwerkingsovereenkomst Looptijd 2020 2023, versie 1 september 2019 (Bunnik) (Oudewater) (De Bilt) (Stichtse Vecht) (Houten) (Utrecht) (IJsselstein) (Utrechtse Heuvelrug) (Lopik) (Wijk bij Duurstede)

Nadere informatie

Waterveiligheid in Westpoort

Waterveiligheid in Westpoort Pilotstudie 2012 / 2013 Atlas samengesteld 15 interviews 3 workshops Opbrengst Ketenafhankelijkheden Handelingsperspectieven Deltaprogramma Nieuwe normen voor Waterveilighied Zoetwatervoorziening voorspelbaarder

Nadere informatie

De Klimaatbestendige Stad s-hertogenbosch

De Klimaatbestendige Stad s-hertogenbosch De Klimaatbestendige Stad s-hertogenbosch Christiaan W allet Deltaprogramm a Nieuwbouw en Herstructurering Programma van vanmiddag 12.30 u. Opening met pitches 12.45 u. Deltaprogramma Nieuwbouw en Herstructurering

Nadere informatie

Inrichten in de praktijk

Inrichten in de praktijk Deals Inrichten in de praktijk Onderzoeksvoorstel KBS: inrichting in de praktijk, onderzoeksbudget gehonoreerd. Doel: opleiding publieke professionals Inrichten in de praktijk Onderzoeksvoorstel KBS: inrichting

Nadere informatie

Klimaatadaptatiestrategie Hellendoorn

Klimaatadaptatiestrategie Hellendoorn Klimaatadaptatiestrategie Hellendoorn Actueel: wateroverlast in Limburg Bron vermelding: NOS Klimaatadaptatiestrategie Hellendoorn Toelichting Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) Wat doet Hellendoorn

Nadere informatie

Klimaatadaptatie. Charles Aangenendt

Klimaatadaptatie. Charles Aangenendt Klimaatadaptatie Charles Aangenendt Adaptatie Ruimte en Klimaat 2006: start Nationaal Programma Adaptatie Ruimte en Klimaat (ARK) Doel: klimaatbestendig maken van ruimtelijke inrichting lange termijn:

Nadere informatie

De colleges van Burgemeester en Wethouders van de gemeenten Vianen, Nieuwegein, IJsselstein, Utrecht, Stichtse Vecht, De Bilt, Zeist, Bunnik en Houten

De colleges van Burgemeester en Wethouders van de gemeenten Vianen, Nieuwegein, IJsselstein, Utrecht, Stichtse Vecht, De Bilt, Zeist, Bunnik en Houten 1 Bestuursconvenant Mobiliteit in grootstedelijk Utrecht De colleges van Burgemeester en Wethouders van de gemeenten Vianen, Nieuwegein, IJsselstein, Utrecht, Stichtse Vecht, De Bilt, Zeist, Bunnik en

Nadere informatie

Aan burgemeester en wethouders

Aan burgemeester en wethouders Aan burgemeester en wethouders Documentnummer 2016.0.032.999 Coördinerend Portefeuillehouder Zaaknummer 2016-06-00868 Anja Haga Cluster BR Vertrouwelijk Nee Ambtenaar Cees Vermeulen Datum in college 28-06-2016

Nadere informatie

Oplegvel. 1. Onderwerp Brief aan provincie en kaders opwekking duurzame energie 2. Rol van het

Oplegvel. 1. Onderwerp Brief aan provincie en kaders opwekking duurzame energie 2. Rol van het Oplegvel 1. Onderwerp Brief aan provincie en kaders opwekking duurzame energie 2. Rol van het Platformtaak volgens gemeente samenwerkingsorgaan Holland Rijnland 3. Regionaal belang In het Energieakkoord

Nadere informatie

Terugblik en tussenstand Regionale Energietransitie Opbrengst terugblik projectgroep op 18 oktober 2018 t.b.v. PHO+ op 21 november

Terugblik en tussenstand Regionale Energietransitie Opbrengst terugblik projectgroep op 18 oktober 2018 t.b.v. PHO+ op 21 november Terugblik en tussenstand Regionale Energietransitie Opbrengst terugblik projectgroep op 18 oktober 2018 t.b.v. PHO+ op 21 november Opzet 1. Doel en aanpak terugblik 2. Behaalde resultaten en producten

Nadere informatie

1 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen. Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen

1 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen. Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 1 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 2 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen Bestuurlijke overeenkomst voor Samenwerking

Nadere informatie

Daarom gaan we intensiever en meer vroegtijdig met elkaar samenwerken om deze delta zo adaptief mogelijk te maken.

Daarom gaan we intensiever en meer vroegtijdig met elkaar samenwerken om deze delta zo adaptief mogelijk te maken. Convenant Klimaatadaptief Bouwen in Zuid-Holland Afspraken Why We hebben te maken met klimaatveranderingen en de gevolgen daarvan hebben een grote impact op de maatschappij. Het is van groot belang dat

Nadere informatie

Masterclass Klimaatbestendige Stad Klimaatbestendige gebiedsontwikkeling Bauke de Vries,

Masterclass Klimaatbestendige Stad Klimaatbestendige gebiedsontwikkeling Bauke de Vries, Masterclass Klimaatbestendige Stad Klimaatbestendige gebiedsontwikkeling Bauke de Vries, 28-09-2017 Opbouw 1. Context KNMI scenario s kosten en risico s 2. Effecten hittestress, droogtestress, wateroverlast

Nadere informatie

Sector- en keteninitiatieven

Sector- en keteninitiatieven Sector- en keteninitiatieven Conform 1.D.1, 1.D.2 en 3.D.1 Onderzoek naar initiatieven en toelichting op de actieve deelname aan het initiatief van A van Ooijen Woerden B.V. Auteur(s): Mevr. G.A.W. Mielke-van

Nadere informatie

De publiek-private route naar het Festival. Beslissingen, Intenties, Akkoord en Deals

De publiek-private route naar het Festival. Beslissingen, Intenties, Akkoord en Deals De publiek-private route naar het Festival Beslissingen, Intenties, Akkoord en Deals Het Deltaprogramma Nieuwbouw en Herstructurering (DPNH) is gestart met een omgevingsanalyse (uitgevoerd door ORG-ID)

Nadere informatie

Brede coalitie aan de slag met waterrobuust en klimaatbestendig Nederland

Brede coalitie aan de slag met waterrobuust en klimaatbestendig Nederland Impressieverslag Festival Ruimtelijke Adaptatie 9 oktober 2014 Brede coalitie aan de slag met waterrobuust en klimaatbestendig Nederland Een brede coalitie van overheid, bedrijfsleven, brancheorganisaties

Nadere informatie

Coalitie Ruimtelijke Adaptatie Regio Utrecht Bijeenkomst CRA+ 7 maart Fort Ruigenhoek

Coalitie Ruimtelijke Adaptatie Regio Utrecht Bijeenkomst CRA+ 7 maart Fort Ruigenhoek Coalitie Ruimtelijke Adaptatie Regio Utrecht Bijeenkomst CRA+ 7 maart Fort Ruigenhoek Programma 13.00-13.45 Rondleiding Fort Ruigenhoek door boswachter SBB 14.00 15.20 Toelichting aanpak werkgroepen 15.20-15.40

Nadere informatie

Klimaatadaptatie. Onderdeel van het Programmaplan Duurzame en Gezonde Stad Inleiding ten behoeve van vergadering commissie Omgeving 20 juni 2017

Klimaatadaptatie. Onderdeel van het Programmaplan Duurzame en Gezonde Stad Inleiding ten behoeve van vergadering commissie Omgeving 20 juni 2017 Klimaatadaptatie Onderdeel van het Programmaplan Duurzame en Gezonde Stad Inleiding ten behoeve van vergadering commissie Omgeving 20 juni 2017 1 Inleiding klimaatadaptatie Onder invloed van menselijke

Nadere informatie

Verklaring van Hoog & Droog

Verklaring van Hoog & Droog Verklaring van Hoog & Droog Aangenomen bij acclamatie op woensdag 6 juni bij Burgers Zoo te Arnhem Over de andere kant van de Delta Verklaring van Hoog & Droog Conclusies en adviezen geformuleerd tijdens

Nadere informatie

Inleiding. Waarom Ruimtelijke adaptatie? Doel en afbakening van het klimaatatelier. Proces

Inleiding. Waarom Ruimtelijke adaptatie? Doel en afbakening van het klimaatatelier. Proces Betreft Verslag klimaatatelier Hilvarenbeek Project Klimaatateliers Hart van Brabant Van ORG-ID / HydroLogic Aan Gemeente Hilvarenbeek Datum 9 juni 2016 Inleiding In opdracht van de werkgroep Afvalwaterketen

Nadere informatie

Sociaal Economisch Masterplan: Uitvoeringsagenda Netwerk Noordoost

Sociaal Economisch Masterplan: Uitvoeringsagenda Netwerk Noordoost Aan de Raadscommissie Agendapunt: 5 Onderwerp: Sociaal Economisch Masterplan: Uitvoeringsagenda Netwerk Noordoost Kenmerk: Status: VROM - Ruimtelijke Ordening / FK Informerend Kollum, 11 januari 2011 Samenvatting

Nadere informatie

Werkconferentie agenda omgevingsvisie Limburg

Werkconferentie agenda omgevingsvisie Limburg Werkconferentie agenda omgevingsvisie Limburg Na een regionale werkconferentie in Venlo, zijn op 24 september 2018 zo n 70 medewerkers van verschillende Zuid-Limburgse gemeenten, het Waterschap, het Rijk,

Nadere informatie

Watersysteem van de Toekomst: vervolg debat-diner

Watersysteem van de Toekomst: vervolg debat-diner Memo Aan deelnemers diner-debat Eye Kopie aan Contactpersoon Rik van Terwisga Datum 8 januari 2015 Onderwerp Vervolg Debat-diner "Watersysteem van de Toekomst" Watersysteem van de Toekomst: vervolg

Nadere informatie

DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE. Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019

DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE. Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019 DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019 PROGRAMMA 1. Inleiding (Daan Russchen) 2. Startnotitie Klimaatvisie (Jur Marringa/Roland Roijackers) 3.

Nadere informatie

Samenwerking in de waterketen Het landelijk kernteam samenwaw. Ruud van Esch

Samenwerking in de waterketen Het landelijk kernteam samenwaw. Ruud van Esch Samenwerking in de waterketen Het landelijk kernteam samenwaw Ruud van Esch Lid kernteam samenwerking waterketen namens UvW Beleidsadviseur waterketen en circulaire economie Inhoud presentatie Bestuursakkoord

Nadere informatie

Gevolgen van watertekorten voor stedelijk gebied. Marco Hoogvliet Projectmanager Stedelijk water en bodembeheer. Opdrachtgever: het Deltaprogramma

Gevolgen van watertekorten voor stedelijk gebied. Marco Hoogvliet Projectmanager Stedelijk water en bodembeheer. Opdrachtgever: het Deltaprogramma Gevolgen van watertekorten voor stedelijk gebied Focus op funderingsschade Marco Hoogvliet Projectmanager Stedelijk water en bodembeheer Opdrachtgever: het Deltaprogramma Doel Deltaprogramma Garanderen

Nadere informatie

Samenwerken aan welzijn

Samenwerken aan welzijn Samenwerken aan welzijn Richting en houvast 17 november 2017 Het organiseren van welzijn Het afgelopen jaar hebben we met veel inwoners en maatschappelijke partners gesproken. Hiermee hebben we informatie

Nadere informatie

Raadsvoorstel. drs A.J. Ditewig 18 februari 2010. 05 januari 2010. De raad wordt voorgesteld te besluiten:

Raadsvoorstel. drs A.J. Ditewig 18 februari 2010. 05 januari 2010. De raad wordt voorgesteld te besluiten: Portefeuillehouder Datum raadsvergadering drs A.J. Ditewig 18 februari 2010 Datum voorstel 05 januari 2010 Agendapunt Onderwerp Gemeentelijke watertaken De raad wordt voorgesteld te besluiten: het bijgaande

Nadere informatie

M E M O Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie 2018 Informatieavond Resultaten tot nu toe

M E M O Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie 2018 Informatieavond Resultaten tot nu toe M E M O Aan : Gemeenteraad Purmerend Van : E. Tijmstra Reg. nr : 1467190 Datum : 11 maart 2019 Onderwerp : Voortgang klimaatbestendigheidsplan Bijlagen : Concept rapportage Klimaatbestendig Purmerend Op

Nadere informatie

Vaststellen plan van aanpak herijking Regionale Structuurvisie Wonen Noord-Limburg

Vaststellen plan van aanpak herijking Regionale Structuurvisie Wonen Noord-Limburg B en W Adviesnota Onderwerp Vaststellen plan van aanpak herijking Regionale Structuurvisie Wonen Noord-Limburg Zaaknummer 441356 Teammanager Margon van den Hoek B & W datum 28 januari 2019 Team Stad Dorpen

Nadere informatie

CONVENANT BESTUURLIJKE EN OPERATIONELE COÖRDINATIE DIJKRINGEN 14, 15 EN 44

CONVENANT BESTUURLIJKE EN OPERATIONELE COÖRDINATIE DIJKRINGEN 14, 15 EN 44 CONVENANT BESTUURLIJKE EN OPERATIONELE COÖRDINATIE DIJKRINGEN 14, 15 EN 44 Partijen, de provincies Zuid-Holland, Noord-Holland en Utrecht, vertegenwoordigd door hun commissaris van de Koning, de veiligheidsregio

Nadere informatie

NAS Stef Meijs Netwerkdag Ruimtelijke Adaptatie 19 jan 2017

NAS Stef Meijs Netwerkdag Ruimtelijke Adaptatie 19 jan 2017 NAS 2016 Stef Meijs Netwerkdag Ruimtelijke Adaptatie 19 jan 2017 Het verhaal van de NAS Voorgeschiedenis Trends en bollenschema s Focus op urgente risico s Vervolg: proces en acties 2 Ministerie van Infrastructuur

Nadere informatie

Kennisagenda NKWK- KBS. Groeidocument versie 0.1

Kennisagenda NKWK- KBS. Groeidocument versie 0.1 Kennisagenda NKWK- KBS Groeidocument versie 0.1 November 2015 Voorwoord Dit is de eerste versie (versie 0.1) van het Groeidocument van de Kennisagenda NKWK- KBS. Dit document is een eerste aanzet voor

Nadere informatie

ONDERWERP: Aanpak wateroverlast in Arnhem-noord

ONDERWERP: Aanpak wateroverlast in Arnhem-noord Aan de gemeenteraad Documentnummer 2015.0.079.097 Zaaknummer 2014-10-01895 ONDERWERP: Aanpak wateroverlast in Arnhem-noord Voorstel 1. vaststellen van de aanpak de effecten van extreme wateroverlast te

Nadere informatie

DE KLIMAATBESTENDIGE STAD: INRICHTING IN DE PRAKTIJK. Hittestress in de stad: Over urgentie, metingen en maatregelen

DE KLIMAATBESTENDIGE STAD: INRICHTING IN DE PRAKTIJK. Hittestress in de stad: Over urgentie, metingen en maatregelen DE KLIMAATBESTENDIGE STAD: INRICHTING IN DE PRAKTIJK Hittestress in de stad: Over urgentie, metingen en maatregelen Dr. Ir. Lisette Klok november 2015 1 HITTEGOLF 30 JUNI 5 JULI, 2015 2 TOUR DE FRANCE,

Nadere informatie

Statenvoorstel. Perspectief Groene Hart Bestuurlijke samenvatting van het voorstel

Statenvoorstel. Perspectief Groene Hart Bestuurlijke samenvatting van het voorstel Statenvoorstel Vergaderdatum GS: 13 juni 2017 Portefeuillehouder: Bom - Lemstra, AW Uiterlijke beslistermijn: n.v.t. Behandeld ambtenaar : mw L.G.J van Westbroek E-mailadres: lgj.van.westbroek@pzh.nl Telefoonnummer:

Nadere informatie

Perspectief op de nationale omgevingsvisie en grondbeleid. Jaar van de Ruimte VvG congres 12 november Nathalie Harrems

Perspectief op de nationale omgevingsvisie en grondbeleid. Jaar van de Ruimte VvG congres 12 november Nathalie Harrems Perspectief op de nationale omgevingsvisie en grondbeleid Jaar van de Ruimte 2015 VvG congres 12 november 2014 Nathalie Harrems Directie Ruimtelijke Ontwikkeling Wat is er aan de hand? Tijdperk van de

Nadere informatie

Kennisportaal ruimtelijke adaptatie en de relevantie voor de MER

Kennisportaal ruimtelijke adaptatie en de relevantie voor de MER Kennisportaal ruimtelijke adaptatie en de relevantie voor de MER Dr. Hasse Goosen Alterra Wageningen UR Stichting Climate Adaptation Services De urgentie is hoog: zelfs wanneer de opwarming beperkt blijft

Nadere informatie