Introductie van de referentieniveaus in het primair onderwijs

Transcriptie

1 Introductie van de referentieniveaus in het primair onderwijs Achter de schermen wordt op dit moment hard gewerkt aan de invoering van de referentieniveaus in het primair onderwijs. Uit de veldraadpleging die de PO-Raad eind 2008 hierover heeft gehouden, bleek dat er in het veld breed draagvlak is voor de inhoud en invoering van de niveaus onder bepaalde condities. Dit is verwoord in het advies dat de PO-Raad in december 2008 aan de Staatssecretaris heeft uitgebracht. Tijdens een ronde Tafelgesprek met de Tweede Kamer over de leerlijnen en de referentieniveaus Rekenen en taal zijn de uitkomsten van de veldraadpleging en onze standpunten opnieuw uitvoerig aan de orde geweest. Vervolgens heeft De Tweede Kamer in december 2009 haar goedkeuring gegeven aan het wetsvoorstel met betrekking tot de invoering. Op 31 maart jongstleden heeft een wetgevingsoverleg plaatsgevonden, waar de definitieve goedkeuring is gegeven aan de wetgeving. De Eerste Kamer heeft inmiddels ook ingestemd met de wetgeving. Het ministerie van OCW informeert het scholenveld binnenkort ook rechtstreeks per brief over de invoering van de referentieniveaus. De referentieniveaus vormen een onderdeel van de Kwaliteitsagenda PO en kwaliteitsagenda van de WEC-Raad en zijn bedoeld om de taal- en rekenprestaties van de leerlingen duurzaam te verbeteren. Vanaf 1 augustus 2010 zal de wet van kracht worden en krijgen alle scholen hiermee te maken. Het ministerie van OCW werkt in nauwe samenwerking met de PO-Raad, de WEC-Raad en andere betrokken organisaties aan het implementatieplan voor de introductie van de referentieniveaus bij alle besturen, schoolleiders en leerkrachten. Hoogste tijd dus om u nader te informeren over het hoe en waarom van de referentieniveaus. In deze notitie gaan wij in op de belangrijkste aspecten die met de introductie en invoering van de referentieniveaus te maken hebben. Voor de praktische invoering van de referentieniveaus op de scholen is een aantal jaren uitgetrokken. Grote aandacht dient volgens de PO-Raad uit te gaan naar draagvlak en zorgvuldigheid bij de introductie van de referentieniveaus. Zo gaat ook extra aandacht uit naar de zorgleerlingen in het regulier onderwijs, de leerlingen in het speciaal basisonderwijs, het speciaal onderwijs en naar hoogbegaafde leerlingen. De referentieniveaus zullen naar verwachting in 2014 in het totale onderwijsveld zijn ingevoerd. In de tussenliggende periode zullen alle relevante praktijkervaringen worden meegewogen en getoetst. Ervaringsgegevens, kritische kanttekeningen en successen zullen uiteindelijk meewegen gedurende het gehele invoeringstraject en zijn medebepalend voor een succesvolle introductie in het veld. Vandaar ook dat u van harte bent uitgenodigd om kritisch mee te denken over alle facetten die bij de invoering om de hoek komen kijken. Aanleiding In mei 2007 werd door staatssecretaris Van Bijsterveld de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (ook wel bekend als de commissie Meijerink) ingesteld. Deze expertgroep kreeg als opdracht advies uit te brengen over wat leerlingen op de verschillende niveaus in hun schoolloopbaan moeten kennen en kunnen op het gebied van taal en rekenen. Dit advies was in 1

2 januari 2008 gereed. In februari 2009 is de Tweede Kamer per brief geïnformeerd over de stand van zaken met betrekking tot de referentieniveaus. De belangrijkste boodschap was dat uit een aantal veldraadplegingen in de verschillende onderwijssectoren, waaronder ook het primair onderwijs, draagvlak bleek te bestaan voor de invoering en een wettelijke borging van de referentieniveaus in het Nederlandse onderwijs. Hiermee kwam ook het licht op groen te staan voor een voorgenomen wetswijziging, waarmee de Tweede Kamer in december akkoord ging. De feitelijke (wettelijke) invoeringsdatum voor de referentieniveaus werd bepaald op 1 augustus Waarom referentieniveaus? Eén van de belangrijke doelstellingen van de Kwaliteitsagenda PO is de fundamentele, duurzame verbetering van de taal- en rekenprestaties. Om dat doel te bereiken is op basis van wetenschappelijke inzichten de verwachting dat meer opbrengstgerichte manieren van werken op het niveau van de klas, de school en het bestuur efficiënter zullen zijn. Met de introductie van de referentieniveaus zou het talent in het onderwijs verder gemaximaliseerd kunnen worden. Feitelijk dienen de referentieniveaus als ijkpunten voor de leerkracht bij de inrichting van het onderwijsleerproces. De vastgestelde niveaus bieden de leerkracht handvatten om dit proces waar nodig bij te sturen. De PO-Raad heeft als nadrukkelijke voorwaarde gesteld dat de referentieniveaus niet mogen dienen als afrekenmiddel op schoolniveau, maar meer een ijkpunt vormen voor de leerkracht om de leerling beter te kunnen bedienen. De referentieniveaus vormen bovendien een belangrijke schakel in de overdracht van gegevens van leerlingen vanuit het PO naar het VO (inclusief SO en VSO). Relatie met opbrengstgericht werken De PO-Raad hecht eraan te benadrukken dat de basis voor de invoering van de referentieniveaus ligt in het streven om binnen het primair onderwijs meer opbrengstgericht te werken. Dit vormt ook de basis voor goed bestuur. De invoering van de referentieniveaus is één van de trajecten die in dat kader plaatsvindt. De referentieniveaus vormen een optimaal instrument waarmee binnen de totale werkwijze van het opbrengstgericht werken doelen kunnen worden vastgesteld en leerprestaties van individuele leerlingen worden gemeten, gevolgd en waar nodig kunnen worden bijgesteld. Wanneer de invoering van de referentieniveaus op deze manier vorm krijgt zou het in de ogen van de PO-Raad ook niet veel extra werk betekenen voor de scholen, omdat het immers een onderdeel vormt van reeds ingezet beleid en bestaande onderwijsprogramma s. Ook voor het speciaal onderwijs geldt dat de invoering van referentieniveaus aansluit bij opbrengstgericht werken. In de meerjarenagenda van de WEC-Raad zijn ontwikkelactiviteiten van het Kern Implementatie Team (KIT) opgenomen, die zich richten op de samenhang tussen de referentieniveaus, leerlijnen, leerroutes, kerndoelen so, werken met een ontwikkelingsperspectief en uitstroomprofielen. Doorlopende leerlijnen Een belangrijke doelstelling en meerwaarde van de invoering van de referentieniveaus is het verbeteren van de doorlopende leerlijnen tussen VVE, PO en VO. Hierin valt immers nog heel wat te verbeteren. Naast de verbetering van methoden en hulpmiddelen, zal de aandacht ook uitgaan naar een betere aansluiting tussen VVE en PO en het verbeteren van de informatieoverdracht tussen PO en VO. Tevens wordt er ingespeeld op de doorlopende leerlijnen binnen de scholen en groepen. De 2

3 referentieniveaus zijn er dus niet alleen voor de bekende scharnierpunten in het onderwijs, maar ook voor de doorstroom van de leerlingen binnen de school. Door middel van zogenoemde sectoroverstijgende pilots krijgen scholen en leerkrachten de mogelijkheid om met elkaar de referentieniveaus te vertalen naar de dagelijkse onderwijspraktijk. De pilots worden uitgevoerd met behulp van (landelijke) onderwijsondersteunende instellingen. Tevens zal ook nu weer afstemming plaatsvinden met de al lopende activiteiten binnen de Kwaliteitsagenda PO op het gebied van taal- en rekenverbetertrajecten. Wettelijk is geregeld dat scholen bij de overdracht van leerlingen naar het voortgezet onderwijs objectieve en valide gegevens moeten aanleveren over het behaalde eindniveau van alle leerlingen ten opzichte van de referentieniveaus. OCW wil op dit punt in overleg met de PO-Raad en VO-raad een aantal verbeteringen doorvoeren, onder meer op het gebied van de warme overdracht, het onderwijskundig rapport, het elektronisch leerdossier (ELD) en de aansluiting tussen leerlingvolgsystemen van PO en VO. Nog dit jaar zullen de sectororganisaties een advies uitbrengen aan het departement over de gewenste inhoud van de gegevens die overgedragen zouden moeten worden. Beschikbare hulpmiddelen De PO-Raad is van mening dat voor het gehele invoeringstraject als voorwaarde geldt dat de toetsen en methoden op orde dienen te zijn. Dit was ook één van de punten die uit de veldraadpleging duidelijk naar voren kwam. Op dit moment wordt gewerkt aan de aanpassing van zoveel mogelijk instrumenten die door de scholen worden gebruikt bij het taal- en rekenonderwijs. Dit geldt voor ondermeer de leermiddelen, de lesmethodes, de leerlijnen taal en rekenen en voor leerlingvolgsystemen en toetsen. Uiteraard zullen bij de aanpassingen ook de leerkrachten zelf worden betrokken en geraadpleegd. Om ervoor te zorgen dat de aanpassingen ook nauw aansluiten bij de lesstof die wordt gebruikt in het VO en MBO is het Kenniscentrum Leermiddelen van het SLO gevraagd dit nader te onderzoeken. Een van de bevindingen van het Kenniscentrum is dat de scholen geen nieuwe methoden taal en rekenen hoeven aan te schaffen. Wel kan het nodig en/of wenselijk zijn leraren handreikingen te bieden in het gebruiken van specifieke methoden in relatie tot de referentieniveaus. Eindtoetsen en leerlingvolgsystemen Bepaald is dat scholen in het primair onderwijs de beschikking moeten hebben over toetsen en andere meetinstrumenten waarin de referentieniveaus zijn verwerkt. Hierbij is vooral gekeken naar bestaande toetsen en meetinstrumenten. De PO-Raad is van mening dat de bestaande leerlingvolgsystemen op orde moeten zijn. Dit kan als hulpmiddel voor de leerkracht dienen bij het inrichten van het onderwijsleerproces. Samen met toetsontwikkelaars wordt gekeken hoe toetsen en toetsscores kunnen worden aangepast aan de referentieniveaus. Andere aandachtspunten zijn onder meer het toezicht door de inspectie op basisscholen om na te gaan of het bereikte eindniveau 3

4 bij alle leerlingen is vastgesteld en het inventariseren van moeilijk meetbare domeinen, zoals luisteren gespreksvaardigheid. Maatwerk zorgleerlingen In het eindrapport van de commissie Meijerink (hoofdstuk 8) wordt gesproken over de zorgleerlingen. Hij spreekt de verwachting uit dat de groep leerlingen die het basisniveau 1F niet (zondermeer) zal halen, ongeveer 25% van de leerlingenpopulatie betreft. Speciale aandacht gaat bij de invoering van de referentieniveaus daarom uit naar de zorgleerlingen in het regulier basisonderwijs en het speciaal basisonderwijs. Onder zorgleerlingen verstaan we hier leerlingen in het regulier basisonderwijs met een onderwijsachterstand, leerlingen met een potentiële indicatie voor het lwoo/pro, leerlingen met een erkende dyslexie of ERDW (ernstig reken/wiskundeprobleem en dyscalculie), leerlingen met een rugzakje en leerlingen in het speciaal basisonderwijs en speciaal onderwijs. De groep leerlingen (ca. 5%) die de referentieniveaus nooit zullen halen vanwege hun (ernstige) verstandelijke beperking, al dan niet in combinatie met een lichamelijke of zintuiglijke handicap, valt buiten de wet- en regelgeving van de referentieniveaus. Het niet-behalen van het referentieniveaus heeft in het primair onderwijs andere consequenties dan voor leerlingen in het VO, of MBO. Daar gelden immers de exameneisen. Voor alle leerlingen in het primair onderwijs geldt dat het behaalde niveau medebepalend is voor instroommogelijkheid in het voorgezet onderwijs. Bij de implementatie van de referentieniveaus is bepaald dat zoveel mogelijk leerlingen het niveau van 1F dienen te halen. Voor die leerlingen voor wie dit niet mogelijk is, wordt in overleg met het onderwijsveld vastgesteld welke onderdelen van de referentieniveaus voor bepaalde groepen wel haalbaar zijn. Tevens wordt dan gekeken welke specifieke instrumenten daarbij kunnen worden ingezet, zoals extra maatwerkprogramma s of remedial teaching. Net als bij Passend Onderwijs wordt gekeken naar wat leerlingen wel kunnen, in plaats van naar wat ze niet kunnen. Uiteraard zal ook aandacht uitgaan naar de groep hoogbegaafde leerlingen die gemakkelijk het streefniveau 1S kan halen. Voor deze groep leerlingen zal een verbinding worden gelegd met het excellentieprogramma voor het basisonderwijs. Binnen dit excellentieprogramma worden hulpmiddelen ontwikkeld om deze groep leerlingen ook van dienst te kunnen zijn. Al met al moeten er straks voor de invoering van de referentieniveaus op scholen de benodigde instrumenten beschikbaar zijn, zodat een bijdrage kan worden geleverd aan de optimale prestaties op het gebied van taal en rekenen van álle leerlingen; van zwak tot sterk.. Lerende cultuur Zoals al eerder gemeld stelt de PO-Raad zich op het standpunt dat de invoering van de referentieniveaus niet mag leiden tot een afrekencultuur binnen het primair onderwijs. De komende jaren kunnen scholen voor (speciaal) basisonderwijs daarom ervaring opdoen met de referentieniveaus. In de huidige beoordeling van de leerresultaten op basis van de gemiddelde resultaten op een eindtoets door de inspectie zal daarom ook de eerste jaren géén verandering 4

5 komen. Zodra is gebleken na een aantal jaren ermee te hebben gewerkt dat de referentieniveaus succesvol zijn ingevoerd, kan worden overwogen om bij de beoordeling van de leerresultaten gebruik te maken van percentages leerlingen die het fundamentele en streefniveau halen. Wanneer dit aan de orde is zal dit in nauw overleg met de sectororganisaties gebeuren. Hoe verder na 1 augustus 2010? Vooruitlopend op de invoeringsdatum van 1 augustus worden nu al zoveel mogelijk instrumenten die door scholen en leraren worden gebruikt, aangepast aan de referentieniveaus. De overdracht van gegevens is daar een voorbeeld van. Als PO-Raad werken wij hier ook hard aan. Vanaf 1 augustus gelden dan de referentieniveaus als richtlijn voor de basisscholen en de scholen in het speciaal basisonderwijs. Belangrijk is te weten dat de resultaten dus voorlopig niet worden meegewogen in de verantwoording van de scholen over de leeropbrengsten. Scholen krijgen dus een aantal jaren (vermoedelijk tot 2014) de tijd om de referentieniveaus goed en zorgvuldig in te voeren. In overleg met de PO-Raad, OCW en andere betrokken organisaties zal worden bekeken óf en op welke termijn de referentieniveaus wel meegewogen kunnen gaan worden in het inspectierapport. Uiteraard zal hierover in een vroeg stadium worden gecommuniceerd, teneinde de scholen en de schoolbesturen ook de gelegenheid te geven zich hierop voor te bereiden en ze weten waar ze aan toe zijn. Meer informatie: Na de zomer zal de PO-Raad een steunpunt taal en rekenen po inrichten. U kunt daar terecht voor al uw vragen over de invoering van referentieniveaus. U wordt ter zijner tijd geïnformeerd hoe u dit steunpunt kunt bereiken. Mocht u tot die tijd al vragen hebben dan kunt u contact opnemen met de PO-Raad via: of via: info@poraad.nl. Op de website treft u overigens allerlei praktische en actuele informatie over dit thema. 5