Strandtoerisme Walcheren. Vrijetijdseconomie Zeeland 2013 = Technische rapportage =

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Strandtoerisme Walcheren. Vrijetijdseconomie Zeeland 2013 = Technische rapportage ="

Transcriptie

1 Economische Economische Effect effectrapportage Rapportage Strandtoerisme Walcheren Vrijetijdseconomie Zeeland 2013 = Technische rapportage = Diana Korteweg Maris & Jeroen Klijs Kenniscentrum Kusttoerisme / NHTV Breda Oktober 2013

2 Economische effectrapportage Vrijetijdseconomie Zeeland 2013 = Technische rapportage = Colofon 2014, Kenniscentrum Kusttoerisme Auteurs: Diana Korteweg Maris en Jeroen Klijs 1 Bij het samenstellen van dit rapport is de grootste zorgvuldigheid betracht. Kenniscentrum Kusttoerisme is echter niet aansprakelijk voor enige directe of indirecte schade als gevolg van de aangeboden informatie in deze publicatie. Kenniscentrum Kusttoerisme p/a HZ University of Applied Sciences Postbus AJ Vlissingen Telefoon: info@kenniscentrumtoerisme.nl Website: 1 NHTV internationaal hoger onderwijs Breda

3 Inhoudsopgave 1. Vrijetijdseconomie in Zeeland Inleiding Economische impactmeting Bestedingen in de Zeeuwse vrijetijdseconomie Afbakening van de Zeeuwse vrijetijdseconomie Consumentenbestedingen in de Zeeuwse vrijetijdseconomie: verblijfsbezoek Consumentenbestedingen in de Zeeuwse vrijetijdseconomie: dagbezoek Consumentenbestedingen in de Zeeuwse vrijetijdseconomie: zakelijk bezoek Consumentenbestedingen in de Zeeuwse vrijetijdseconomie: recreatiegoederen Totale consumentenbestedingen in de Zeeuwse vrijetijdseconomie Economische betekenis van de Zeeuwse vrijetijdseconomie Van marktprijzen naar basisprijzen Van direct naar totale output Van output naar toegevoegde waarde Werkgelegenheid Totale economische waarde samengevat Bijlage 1: Berekening en toewijzing van de bestedingen Bijlage 2: Economische effecten van de vrijetijdseconomie - totaal Bijlage 3: Economische effecten van de vrijetijdseconomie - verblijfsbezoek Bijlage 4: Economische effecten van de vrijetijdseconomie - dagbezoek Bijlage 5: Economische effecten van de vrijetijdseconomie - zakelijk bezoek Bijlage 6: Economische effecten van de vrijetijdseconomie - recreatiegoederen... 26

4 1. Vrijetijdseconomie Zeeland gemeten 1.1 Inleiding In het collegeprogramma Stuwende Krachten heeft Provincie Zeeland ervoor gekozen zich sterk neer te zetten als regisseur en zich te richten op economische en ruimtelijke ontwikkeling. De provincie heeft een nieuwe invalshoek gekozen door te zoeken naar bindende factoren en de specifieke krachten die Zeeland duidelijk onderscheiden van andere regio s. Het leidde tot de simpele conclusie: Zeeland ligt niet aan zee, maar er middenin: LAND IN ZEE! LAND IN ZEE! is voor de vrijetijdseconomie vertaald in het concept Zeeën van tijd, ruimte voor jezelf. Dit concept geldt als leidraad voor zowel concept en productontwikkeling als de toeristische promotie van Zeeland. Doel is de consument een beleving van vrijheid te bieden in Zeeland; niet gastvrijheid, maar vrijheid voor de gast. De vrijetijdseconomie is één van de speerpuntsectoren binnen de Economische Agenda Zeeland Algeheel doel van deze agenda is duurzame economische ontwikkeling, groei en innovatie waarbij werkgelegenheid, werkloosheid en economisch toegevoegde waarde als indicatoren worden gehanteerd. Dit betekent dat de provincie voor wat betreft de vrijetijdseconomie de toegevoegde waarde (als gevolg van toeristische bestedingen) en de werkgelegenheid wil monitoren, om te meten wat de effecten zijn van het economische beleid. Provincie Zeeland heeft Kenniscentrum Kusttoerisme gevraagd om de economische monitoring van de vrijetijdseconomie uit te voeren. Deze rapportage beschrijft de economische impact van de vrijetijdseconomie over het jaar

5 1.2 Economische impactmeting: keuze voor een input-outputmodel Het berekenen van de economische waarde van de Zeeuwse vrijetijdseconomie vindt plaats met behulp van een input-outputmodel. De keuze voor gebruik van dit model wordt hieronder toegelicht. In Nederland worden veel verschillende modellen gebruikt voor het berekenen van economische impact. Met name in de context van toerisme en vrije tijd bleek dat deze verschillende berekeningen veel vragen opriepen. Reden voor NHTV internationaal hoger onderwijs Breda, partner binnen Kenniscentrum Kusttoerisme, om een promotie-onderzoek te starten naar de beste methode om de economische impact van toerisme en vrije tijd op regionaal niveau te meten. De eerste fase van het promotie-onderzoek was gericht op de keuze van een model. In het artikel 'Criteria to Compare Economic Impact Models in Tourism' (Klijs et al, 2012) zijn, op basis van een uitgebreide set criteria, diverse economische modellen met elkaar vergeleken. De conclusie is dat, met name voor toepassingen op regionaal niveau, het IO-model zeer veel mogelijkheden biedt. Onder auspiciën van Wageningen Universiteit & Research centrum (WUR) heeft Klijs het input-output model in de tweede fase van het promotie-onderzoek verder verbeterd voor toepassingen in een toeristische context. IO-modellen laten zien in welke sectoren de effecten van elke bestede euro terecht komen, uitgedrukt in output, toegevoegde waarde en werkgelegenheid. Daarom hanteert Kenniscentrum Kusttoerisme dit model altijd voor economische impactanalyses van toerisme en toeristische ontwikkelingen. Binnen de hogescholen wordt continu gewerkt aan de doorontwikkeling van kennis over economische monitoring van toerisme. Dankzij de samenwerking in Kenniscentrum Kusttoerisme en in CELTH (Centre of Expertise Leisure, Tourism & Hospitality) kunnen wij deze kennis toepassen voor partijen in het werkveld. Het input-outputmodel beschrijft de relaties tussen bestedingen (=input) enerzijds en de productie (=output) die daarvoor in de verschillende bedrijfsklassen nodig is. Deze relaties zijn in elke regio anders, afhankelijk van de aanwezige bedrijvigheid in regio s. Met behulp van deze relaties worden zowel de directe als de indirecte effecten zichtbaar gemaakt. Direct zijn de effecten bij sectoren die rechtstreeks verkopen aan toeristen. Bijvoorbeeld de werkgelegenheid op de camping waar de toerist verblijft. Indirect zijn de effecten in de sectoren die leveren aan de sectoren die verkopen aan de toeristen. Zoals de werkgelegenheid bij de groothandel die producten levert aan de camping. Niet berekend worden de afgeleide effecten: het feit dat extra inkomen in de verschillende sectoren ook weer leidt tot meer bestedingen. Bij het gebruik van een input-outputmodel wordt ook geen rekening gehouden met eventuele negatieve effecten 2. Er wordt van uitgegaan dat de bestedingen die worden opgevoerd als input niet leiden tot een afname van bestedingen elders. Daarnaast geldt bij een input-outputmodel de aanname dat de benodigde productiecapaciteit (arbeid, kapitaal, machines) vrij inzetbaar is voor het realiseren van deze input; oftewel dat de extra productie niet ten koste gaat van productie in andere sectoren. Overigens worden een aantal van deze beperkingen gereduceerd als onderdeel van het promotie-onderzoek bij NHTV. Om de berekeningen te kunnen uitvoeren is er een input-outputtabel specifiek voor de provincie nodig. Dit is een tabel die antwoord geeft op de vraag hoeveel elke sector levert aan zichzelf, aan andere sectoren en aan hun uiteindelijke afnemers. Alleen op basis van een input-outputtabel kan de stap worden gemaakt van de directe effecten naar de totale effecten (direct + indirect). Er blijkt 2 Dwyer, L., Forsyth, P. & Spurr, R. (2003). Evaluating tourism s economic effects: new and old approaches. In: Tourism Management 25 (2004),

6 namelijk uit hoeveel output er in elk van de sectoren van de economie nodig is, om er voor te zorgen dat er producten en diensten geleverd kunnen worden aan (bijvoorbeeld) toeristen. Input-outputtabellen, welke benodigd zijn voor het ontwikkelen van een input-output model, zijn veelal alleen beschikbaar op nationaal niveau. Speciaal voor dit onderzoek hebben onderzoekers van NHTV internationaal hoger onderwijs Breda een input-outputtabel voor de provincie Zeeland samengesteld. Hierbij is de aanpak van Flegg s Location Quotient gehanteerd. Nationale technische coëfficiënten (die de basis vormen van het IO-model en de economische samenhang beschrijven tussen sectoren) worden omgerekend naar regionale technische coëfficiënten, gebaseerd op een vergelijking van de werkgelegenheid per sector op regionaal en nationaal niveau. Deze methode is gebaseerd op een aantal aannames, waaronder een gelijke arbeidsproductiviteit en een gelijke verhoudingen tussen gebruikte inputs binnen sectoren op regionaal en nationaal niveau. Voor de regionalisering zijn de meest recente cijfers gebruikt, zijnde het jaar De hieruit resulterende IOtabel beschrijft als enige de specifieke economische samenhang in de provincie Zeeland. Gezien het feit dat de economische structuur van regio s vrij stabiel is, is een IO-tabel van het jaar 2012 heel geschikt voor de analyse van economische effecten van de vrijetijdseconomie. Binnen de hogescholen wordt continu gewerkt aan de doorontwikkeling van kennis over economische monitoring in de vrijetijdseconomie. Dankzij de samenwerking in Kenniscentrum Kusttoerisme en in CELTH (Centre of Expertise Leisure, Tourism & Hospitality) kan deze kennis worden ontsloten voor partijen in het werkveld. 3

7 2. Bestedingen in de Zeeuwse vrijetijdseconomie 2.1 Afbakening van de Zeeuwse vrijetijdseconomie Zoals beschreven in hoofdstuk 1 vindt het berekenen van de totale economische waarde van de vrijetijdseconomie in Zeeland plaats met behulp van een input-outputmodel. Het gebruik van een input-outputmodel start met het berekenen van de totale bestedingen in de vrijetijdseconomie in de provincie Zeeland. Hiertoe moest eerst de vrijetijdseconomie worden afgebakend. Voor deze afbakening is allereerst gekeken naar de Landelijke R&T standaard 3, een notitie waarin tussen provincies onderling afspraken zijn gemaakt over het bepalen van bestedingen in de vrijetijdssector. Vervolgens is op een aantal punten van deze afbakening afgeweken. Zo zijn een aantal aspecten van de vrijetijdseconomie toegevoegd: De jaarlijkse uitgaven aan de huur van vaste standplaatsen op campings en vaste ligplaatsen in jachthavens vormen een relevant deel van de consumentenbestedingen aan verblijfsbezoek. In de Landelijke R&T standaard werd dit buiten beschouwing werd gelaten, vanwege een gebrek aan informatie. In deze rapportage is ervoor gekozen om deze bestedingen zo goed mogelijk in te schatten. Hiervoor is een berekeningsmethode gekozen, deze wordt in paragraaf 2.2 toegelicht. De aanschaf van duurzame recreatiegoederen, zoals caravans en tenten, maar ook artikelen voor sportbeoefening wordt als relevant onderdeel van de vrijetijdseconomie beschouwd en is daarom toegevoegd aan de afbakening. Daarnaast is voor het zakelijk toerisme geen gebruik gemaakt van de aanbevolen bron Continu- ZakenreisOnderzoek. De kosten van deelname aan dit onderzoek zijn aanzienlijk, de gebruikswaarde voor Zeeland is beperkt. Daarom heeft Zeeland niet deelgenomen aan dit onderzoek en zijn de bestedingen aan zakelijk toerisme niet volledig in beeld gebracht. Onderstaande tabel toont de verschillende onderdelen van de vrijetijdseconomie zoals die in deze rapportage worden meegenomen met daarbij de gehanteerde gegevensbronnen voor het bepalen van consumentenbestedingen. Tevens wordt aangeduid in hoeverre de berekening overeenkomt met de Landelijke R&T standaard. Onderdeel vrijetijdseconomie Verblijfsbezoek Toeristische vakanties van Nederlanders Toeristische vakanties van buitenlanders Vakanties van Nederlandse vaste gasten Vakanties van buitenlandse vaste gasten Jaarlijkse kosten huur vaste stand- & ligplaatsen Match met Landelijke R&T standaard? Ja Ja Ja Hiaat in standaard Nee Te gebruiken gegevensbron ContinuVakantieOnderzoek, NBTC-NIPO Research Statistiek Logiesaccommodaties, CBS, in combinatie met de Statistiek Inkomend Toerisme, NBTC ContinuVakantieOnderzoek, NBTC-NIPO Research Geen bron, diverse aannames om toch een inschatting te kunnen maken Geen bron, diverse aannames om toch een inschatting te kunnen maken 3 KennisAs (2009). De Landelijke R&T Standaard. Notitie over bepalen bestedingen en werkgelegenheid in de vrijetijdssector op provinciaal niveau. 4

8 Dagbezoek Binnenlandse uitstapjes Ja ContinuVrijeTijdsOnderzoek, NBTC-NIPO Research, specifieke afbakening van activiteiten Uitstapjes van buitenlanders Hiaat in standaard Geen bron, diverse aannames om toch een inschatting te kunnen maken Zakelijk bezoek Zakelijk verblijfsbezoek Nederlanders Ja Afgeweken van standaard, inschatting gemaakt op basis van Statistiek Logiesaccommodaties, CBS Zakelijk verblijfsbezoek buitenlanders Ja Statistiek Logiesaccommodaties, CBS, in combinatie met de Statistiek Inkomend Toerisme, NBTC Zakelijk dagbezoek Nederlanders Hiaat in standaard Buiten beschouwing gelaten, geen bronnen beschikbaar Zakelijk dagbezoek buitenlanders Hiaat in standaard Buiten beschouwing gelaten, geen bronnen beschikbaar Vrijetijdseconomie - recreatiegoederen Aanschaf duurzame recreatiegoederen Nee Satellietrekeningen Toerisme, CBS Bovengenoemde bronnen zijn gebruikt voor het in beeld brengen van de totale uitgaven in de vrijetijdseconomie. De resultaten worden weergegeven in de volgende paragrafen. 5

9 2.2 Consumentenbestedingen in de Zeeuwse vrijetijdseconomie: verblijfsbezoek Onderstaand overzicht toont de consumentenbestedingen gerelateerd aan verblijfsbezoek. Verblijfsbezoek Toeristische vakanties van Nederlanders a Toeristische vakanties van buitenlanders b Vakanties van Nederlandse vaste gasten c Vakanties van buitenlandse vaste gasten d Jaarlijkse kosten van vaste gasten e Totale bestedingen verblijfsbezoek Logies & horeca Excursies, toegang Vervoer in de regio Detailhandel & overige uitgaven Totaal Let op: Voor alle berekeningen geldt dat zij gebaseerd zijn op onderzoeksgegevens en dus een benadering zijn van de werkelijke bestedingen. Echter, voor de blauw-gemarkeerde categorieën waren zeer weinig onderzoeksgegevens beschikbaar; de blauw-gemarkeerde bestedingen zijn dan ook slechts een inschatting, op basis van een aantal aannames in combinatie met relevante onderzoeksgegevens. Zie de toelichting op de volgende pagina. De werkelijke bestedingen zullen afwijken van de hier gepresenteerde data en - vanwege de behoudende inschattingen - waarschijnlijk hoger zijn. Toelichting op de gehanteerde bronnen en berekeningen: a Bron: ContinuVakantieOnderzoek NBTC-NIPO Research. De gegevens betreffen de periode oktober 2012 tot en met september b Het totaal aantal overnachtingen is ontleend aan de Statistiek Logiesaccommodaties van CBS, deze gegevens betreffen het jaar CBS publiceert de verhouding toeristisch vs. zakelijk verblijf in hotels, dit percentage (26%) is toegepast op het aantal overnachtingen om het toeristische deel te kunnen vaststellen. Het aantal toeristische overnachtingen is vermenigvuldigd met de bestedingsgegevens uit de Statistiek Inkomend Toerisme van NBTC. De meest recente gegevens betreffen het jaar De bestedingen per dag van Nederlandse gasten in eigen land zijn in de periode met 4,4% gestegen, aangenomen is dat deze stijging ook geldt voor de bestedingen van buitenlandse gasten in ons land. c Bron: ContinuVakantieOnderzoek NBTC-NIPO Research. De gegevens betreffen de periode oktober 2012 tot en met september In dit onderzoek worden vaste gasten alleen gevraagd naar hun totale uitgaven tijdens de vakantie. Voor de onderverdeling naar uitgavencategorieën is aangenomen dat deze verdeling gelijk is aan de onderverdeling tijdens toeristische vakanties van Nederlanders, waarbij de kosten voor de accommodatie afzonderlijk berekend zijn (zie e). We hebben de indruk dat hierdoor sprake is van een onderschatting. 6

10 d e Er is geen inzicht in het aantal buitenlandse vaste gasten in Zeeland. In het werkveld is echter bekend dat een groot aantal (met name) Duitse gasten een stacaravan, tweede woning of vaste ligplaats in Zeeland heeft. Daarom toch een poging om een indruk te krijgen om de omvang: Volgens het ContinuVakantieOnderzoek telde Zeeland Nederlandse vaste gasten in Nederlandse vaste gasten gaan gemiddeld met 2,82 personen op vakantie; omgerekend zouden Nederlanders dus zo n accommodaties in hun bezit hebben. Kijkend naar de accommodaties waarin zij verblijven, gaat het om zo n tweede woningen, zo n stacaravans op jaarplaatsen, zo n seizoenplaatsen op campings en ruim ligplaatsen in jachthavens. Het totale aantal tweede woningen in Zeeland is onbekend en ook het totale aantal seizoenplaatsen blijkt niet vast te stellen door variabel gebruik door campings. Volgens de meest recente aanbodinventarisatie (2011) telt Zeeland zo n jaarplaatsen op campings en ligplaatsen in jachthavens. Kijkend naar deze cijfers is het dan ook zeer aannemelijk dat er zeker nog zo n accommodaties in het bezit zijn van buitenlandse vaste gasten. Kijkend naar de omvang van het reisgezelschap, reizen buitenlandse toeristen met gemiddeld 3,0 personen, Nederlandse vaste gasten reizen met gemiddeld 2,8 personen. Voor buitenlandse vaste gasten wordt daarom een gemiddelde van deze groepen gehanteerd: 2,9 personen in het reisgezelschap accommodaties x 2,9 personen resulteert dan in buitenlandse vaste gasten. Aangenomen wordt dat de frequentie van hun gebruik van de vakantie-accommodatie lager is dan van Nederlanders: 2,1 keer per jaar in plaats van gemiddeld 4,2 keer. Daarnaast wordt aangenomen dat hun verblijfsduur gemiddeld gelijk is aan dat van Nederlandse vaste gasten: 6,5 dagen. Dit resulteert in vakantiedagen van buitenlandse vaste gasten. Ten slotte wordt aangenomen dat hun bestedingspatroon gelijk is aan dat van Nederlandse vaste gasten. Binnen de bestaande vakantieonderzoeken wordt niet gevraagd naar de accommodatiekosten van vaste gasten, omdat deze op jaarbasis worden betaald. Daarom is hiervoor een aanvullende berekening gekozen, gebaseerd op het aantal eenheden vermenigvuldigd met een gemiddeld tarief. Hierbij is alleen gekeken naar jaarplaatsen op campings en ligplaatsen in jachthavens; zoals hierboven vermeld, is het aantal tweede woningen in Zeeland onbekend evenals het totale aantal seizoenplaatsen, dit laatste vanwege het variabele gebruik door campings. De meest recente aanbodinventarisatie van standplaatsen op campings in Zeeland dateert uit Hieruit bleek dat Zeeland destijds vaste standplaatsen (jaarplaatsen) op campings telde. Aangenomen is dat dit aantal sindsdien niet noemenswaardig is veranderd. In 2013 heeft een inventarisatie plaatsgevonden bij 26 Brabantse campings; het gemiddelde tarief voor een jaarplaatsen op een camping werd in die provincie vastgesteld op Het is aannemelijk dat het tarief in Zeeland hoger is, vanwege de populariteit van o.a. jaarplaatsen direct aan de kust. Dit leidt tot een onderschatting van de jaarlijkse kosten van deze vaste gasten. Het aantal jaarplaatsen in Zeeland is vermenigvuldigd met dit gemiddelde tarief. Deze bestedingen zijn opgenomen in de categorie Logies en horeca, omdat campings worden beschouwd als logiesaccommodaties. 7

11 De meest recente aanbodinventarisatie van vaste ligplaatsen in Zeeuwse jachthavens dateert uit Hieruit bleek dat Zeeland destijds vaste ligplaatsen (zomerligplaatsen) telde. Aangenomen is dat dit aantal sindsdien niet noemenswaardig is veranderd. CBS doet regelmatig onderzoek naar de tarieven van jachthavens. Het meest recente onderzoek dateert uit Daarin publiceerden zij gemiddelde jaartarieven voor een kleine boot (6 x 2 meter) en een grote boot (10 x 3,5 meter), voor jachthavens van verschillende omvang. Kijkend naar de omvang van Zeeuwse jachthavens is gekozen voor het gemiddelde tarief van jachthavens met ligplaatsen. Gezien de trend dat boten steeds groter worden, is in deze berekening het gemiddelde tarief voor een grote boot gehanteerd: 835. Dit tarief is gecorrigeerd voor inflatie (8,8% 2013 ten opzichte van 2009): 908,48. Het is aannemelijk dat het tarief in Zeeland wat hoger is, mogelijk is hierdoor sprake van een onderschatting. Het aantal vaste ligplaatsen is vervolgens vermenigvuldigd met dit gemiddelde tarief. Deze bestedingen zijn opgenomen in de categorie Excursies/toegang, omdat jachthavens worden gezien als onderdeel van de sector recreatie in de sectorindeling (SBI-codering) van CBS. 2.3 Consumentenbestedingen in de Zeeuwse vrijetijdseconomie: dagbezoek Onderstaand overzicht toont de consumentenbestedingen gerelateerd aan dagbezoek. Dagbezoek Logies & horeca Excursies, toegang Binnenlandse uitstapjes f Uitstapjes van buitenlanders g Totale bestedingen dagbezoek Vervoer (alle vervoer) Detailhandel & overige uitgaven Totaal Let op: Voor alle berekeningen geldt dat zij gebaseerd zijn op onderzoeksgegevens en dus een benadering zijn van de werkelijke bestedingen. Echter, voor de blauw-gemarkeerde categorieën waren zeer weinig onderzoeksgegevens beschikbaar; de blauw-gemarkeerde bestedingen zijn dan ook slechts een inschatting, op basis van een aantal aannames in combinatie met relevante onderzoeksgegevens. Zie de toelichting op de volgende pagina. De werkelijke bestedingen zullen afwijken van de hier gepresenteerde data en - vanwege de behoudende inschattingen - waarschijnlijk hoger zijn. Toelichting op de gehanteerde bronnen en berekeningen: f Bron: ContinuVrijeTijdsOnderzoek NBTC-NIPO Research. De gegevens betreffen de periode mei 2012 t/m april Hierbij zijn niet alle vrijetijdsactiviteiten in Zeeland inbegrepen, maar alleen de activiteiten volgens de definitie uitstapje : recreatieve activiteiten waarvoor men ten minste twee uur van huis is zonder dat daarbij een overnachting elders plaatsvindt. Bezoeken aan familie of kennissen zijn geen uitstapjes. Afgezien van de tijdsafbakening worden activiteiten als zelf sporten en hobby- en verenigingsactiviteiten niet gezien als uitstapje. g Het aantal uitstapjes van bezoekers uit andere landen is onbekend, hiervoor bestaat momenteel nog geen goede gegevensbron. Als deze groep volledig buiten beschouwing zou worden gelaten, ontstaat een aanzienlijke onderschatting. In het werkveld is immers bekend dat het dagbezoek vanuit met name België omvangrijk is. Daarom is de aanname gedaan dat het aantal uitstapjes vanuit het buitenland in Zeeland gelijk is aan het uitstapjes van Zeeuwen in het buitenland. Daarbij is aangenomen dat de bestedingen van buitenlandse gasten gelijk zijn aan de bestedingen van Nederlanders tijdens uitstapjes in Zeeland. Mogelijk ontstaat hierdoor een onderschatting. 8

12 2.4 Consumentenbestedingen in de Zeeuwse vrijetijdseconomie: zakelijk bezoek Onderstaand overzicht toont de consumentenbestedingen gerelateerd aan zakelijk bezoek. Zakelijk bezoek Zakelijk verblijfsbezoek Nederlanders h Zakelijk verblijfsbezoek buitenlanders i Zakelijk dagbezoek Nederlanders j Zakelijk dagbezoek buitenlanders j Totale bestedingen zakelijk bezoek Logies & horeca Excursies, toegang Vervoer in de regio Detailhandel & overige uitgaven Totaal onbekend onbekend Let op: Voor alle berekeningen geldt dat zij gebaseerd zijn op onderzoeksgegevens en dus een benadering zijn van de werkelijke bestedingen. Echter, voor de blauw-gemarkeerde categorieën waren zeer weinig onderzoeksgegevens beschikbaar; de blauw-gemarkeerde bestedingen zijn dan ook slechts een inschatting, op basis van een aantal aannames in combinatie met relevante onderzoeksgegevens. Zie de toelichting op de volgende pagina. De werkelijke bestedingen zullen afwijken van de hier gepresenteerde data en - vanwege de behoudende inschattingen - waarschijnlijk hoger zijn. Toelichting op de gehanteerde bronnen en berekeningen: h NBTC-NIPO Research doet tweejaarlijks onderzoek naar meerdaagse zakenreizen van Nederlanders: het ContinuZakenreisOnderzoek. In Zeeland wordt niet deelgenomen aan dit onderzoek. Daarom kan in dit onderzoek alleen gebruik worden gemaakt van de Statistiek Logiesaccommodaties van CBS. CBS vraagt hotels aan te geven welk deel van de hen gerealiseerde overnachtingen een toeristisch dan wel zakelijk motief heeft. In Zeeland was 26% van de hotelovernachtingen in 2012 zakelijk. Dit percentage is toegepast op het bij CBS geregistreerde aantal hotelovernachtingen in 2013: nachten. Door gebrek aan gegevens is zakelijk verblijf in andere accommodatievormen buiten beschouwing gelaten. NBTC en CBS doen vijfjaarlijks onderzoek naar de bestedingen van buitenlandse gasten, in de Statistiek Inkomend Toerisme. Het meest recente onderzoek dateert uit Hieruit bleek dat de bestedingen van zakelijke gasten 2,5 keer hoger zijn dan van toeristische gasten. Daarom zijn de gemiddelde bestedingen van Nederlandse toeristische hotelgasten met 2,5 vermenigvuldigd. Aangenomen is dat de onderverdeling van deze bestedingen naar uitgavencategorieën gelijk is aan de onderverdeling van buitenlandse gasten. i Het aantal zakelijke overnachtingen van buitenlandse gasten is op dezelfde wijze berekend als voor Nederlandse gasten: 26% van de hotelovernachtingen van buitenlanders resulteert in overnachtingen in 2013 Door gebrek aan gegevens is zakelijk verblijf in andere accommodatievormen buiten beschouwing gelaten. Vanuit de Statistiek Inkomend Toerisme (2009) is bekend dat de zakelijke gast 2,5 keer meer besteed dan de toerist. De gemiddelde bestedingscijfers uit deze Statistiek zijn daarom met 2,5 vermenigvuldigd. Deze bestedingsgegevens betreffen het jaar De bestedingen per dag van Nederlandse gasten in eigen land zijn in de periode met 9

13 j 4,4% gestegen, aangenomen is dat deze stijging ook geldt voor de bestedingen van buitenlandse gasten in ons land. Over eendaagse zakenreizen (vergaderingen, congressen, trainingen etc) van Nederlanders en buitenlanders zijn nauwelijks gegevens bekend. Foodstep 4 doet weliswaar onderzoek naar de verhouding privé vs. zakelijke bestedingen in de horeca (drank- en maaltijdverstrekkers). Hierbij blijven eendaagse zakelijke bijeenkomsten (vergaderingen, congressen, trainingen etc) in hotels, congrescentra en andere accommodaties echter volledig buiten beeld, terwijl verwacht wordt dat hier het merendeel van de zakelijke bestedingen terechtkomen. Daarom is deze groep in zijn geheel buiten beschouwing gelaten. 2.5 Consumentenbestedingen in de Zeeuwse vrijetijdseconomie: recreatiegoederen Onderstaand overzicht toont de bestedingen van Zeeuwen aan de aanschaf van duurzame recreatiegoederen, zoals caravans, tenten, sportartikelen et cetera. Vrijetijdseconomie - recreatiegoederen Aanschaf duurzame recreatiegoederen k Totale bestedingen vrijetijdseconomie - recreatiegoederen Logies & horeca Excursies, toegang Vervoer Detailhandel & overige uitgaven Totaal Toelichting op de gehanteerde bronnen en berekeningen: k Bron: Satellietrekeningen Toerisme van CBS. Hierin zijn de totale uitgaven van Nederlanders aan duurzame recreatiegoederen berekend. Aangenomen is dat de uitgaven van de Zeeuwse consument overeenkomen met de gemiddelde uitgaven van Nederlanders en dat dit overeenkomstig in de Zeeuwse vrijetijdseconomie terechtkomt. De gegevens betreffen het jaar 2012, aangenomen is dat dit bedrag ongewijzigd is. 4 Zie gegevens Footstep via 10

14 2.6 Totale consumentenbestedingen in de Zeeuwse vrijetijdseconomie De gegevens uit de voorgaande paragrafen resulteren in het onderstaand overzicht, dat de totale consumentenbestedingen in de Zeeuwse vrijetijdseconomie toont. In totaal bedragen deze bestedingen 1,74 miljard. Vrijetijdeconomie totaal Logies & horeca Excursies, toegang Vervoer Detailhandel & overige uitgaven Totaal Verblijfsbezoek Dagbezoek Zakelijk meerdaags bezoek Recreatiegoederen Totale bestedingen vrijetijdseconomie

15 3 Economische betekenis van de Zeeuwse vrijetijdseconomie 3.1 Van marktprijzen naar basisprijzen De consumentenbestedingen zoals getoond in hoofdstuk 2 vormen het startpunt voor de berekening van de totale economische betekenis van de Zeeuwse vrijetijdseconomie. Deze bestedingen zijn uitgedrukt in marktprijzen : prijzen die door bedrijven of consumenten worden betaald. Het IO-model is echter genoteerd in basisprijzen. Basisprijzen zijn prijzen exclusief handels- en transportmarges en exclusief netto productgebonden belastingen. De bestedingen tegen basisprijzen zijn gelijk aan de directe output. In de berekening in de bijlage 1 wordt getoond hoe de bestedingen van de toeristen (in marktprijzen) worden omgerekend naar de benodigde basisprijzen, hieronder wordt dit toegelicht. De bestedingen worden gedifferentieerd naar bedrijfsklasse ingevoerd in het input-outputmodel. Bestedingen aan logies en horeca worden ingevoerd in de bedrijfsklasse Horeca en bestedingen aan entree, huur etc. worden toegekend aan de bedrijfsklasse Cultuur, sport & recreatie. Voor al deze bestedingen geldt dat de BTW in mindering wordt gebracht om de marktprijzen om te rekenen naar basisprijzen. Overige netto productgebonden belastingen en subsidies worden buiten beschouwing gelaten omdat de waarde hiervan verwaarloosbaar klein is. Voor bestedingen aan vervoer moet een extra tussenstap worden gezet. Uitgaven aan openbaar vervoer worden toegewezen aan de bedrijfsklasse Vervoer en opslag. Uitgaven aan brandstof (auto, motor, bromfiets, camper etc) komen echter terecht in de detailhandel. Een beschrijving van de toedeling is opgenomen in bijlage 1. Voor bestedingen in de detailhandel geldt een aantal extra berekeningen. Deze bestedingen mogen niet volledig worden toegewezen aan de Zeeuwse economie, omdat er niet vanuit kan worden gaan dat al deze producten ook in Zeeland geproduceerd zijn. Uit CBS-cijfers blijkt dat 50% van alle goederen die in Nederland worden aangeschaft, in het buitenland worden geproduceerd. Zeeland telt 2,8% van alle banen in de Nederlandse industrie (bron: LISA). Dit betekent dat we een gefundeerde aanname kunnen doen dat 2,8% (Zeeuwse deel) van 50% (Nederlandse deel) van alle goederen in Zeeland geproduceerd zijn. Oftewel 1,4% van alle bestedingen in de detailhandel wordt in het inputoutputmodel toegewezen aan de Zeeuwse sector industrie. Over alle bestedingen in de detailhandel berekenen we de waarde van de handels- en transportmarges en voeren dat in in het Zeeuwse input-outputmodel. Deze goederen worden immers wel via de Zeeuwse groot- en detailhandel verkocht en dat draagt bij aan de instandhouding van het winkelbestand. De volledige berekening wordt getoond in bijlage 1, de bedragen worden samengevat in de tabel op de volgende pagina. 12

16 Uitgaven aan Consumentenbestedingen (marktprijzen) Bedrijfsklasse Directe output: Consumentenbestedingen toegewezen aan sectoren (basisprijzen) Landbouw, bosbouw en visserij Delfstoffenwinning Industrie Energievoorziening Waterbedrijven en afvalbeheer Bouwnijverheid Detailhandel & overige uitgaven Handel (detail- en groothandel) Vervoer Vervoer en opslag Logies & horeca Horeca en logiesverstrekkers Informatie en communicatie Financiële dienstverlening Verhuur en handel van onroerend goed Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur en overheidsdiensten Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Excursies, toegang Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Handels- en vervoersmarges Totaal Totaal

17 3.2 Van direct naar totale output De directe output laat alleen zien welke productie er nodig is in de sectoren waar de consumentenbestedingen terecht komen. Echter, om die sectoren in staat te stellen om hun product of dienst te leveren, moeten ook andere sectoren in Zeeland aan het werk. Bijvoorbeeld in een horecabedrijf: als een consument een biefstuk met frietjes besteld, heeft er daarvoor al in veel andere sectoren werk plaatsgevonden: een veehouder heeft zijn runderen gehouden, de slachter heeft het rund geslacht, een agrariër heeft aardappelen geteeld, het restaurant heeft servies en bestek gekocht bij een groothandel, maar dit servies en bestek is eerst nog gemaakt door een fabriek. Het restaurant heeft een bankrekening, verzekering, elektriciteitsaansluiting. Enzovoorts, enzovoorts. Deze berekening laat zien dat er ook indirect veel sectoren aan het werk moeten om uiteindelijk het eindproduct of een dienst aan de consument te leveren: vandaar directe en indirecte output. Het input-outputmodel kan gebruik worden om de totale output in beeld te brengen, de directe én indirecte output. In dit model worden namelijk alle onderlinge relaties tussen sectoren gevat. Voor iedere verbinding tussen twee sectoren is er een factor die aangeeft hoeveel output de toeleverende sector moet leveren om de afnemende sector in staat te stellen haar (directe) output te produceren; in dit geval zijn er dus 20 x 20 sectoren = 400 factoren. Dit samenspel van factoren zorgt voor de berekening van directe output naar totale (directe en indirecte) output. De samenvatting van deze berekening wordt getoond in bijlage 2. Bedrijfsklasse Directe output: Consumentenbestedingen toegewezen aan sectoren (basisprijzen) Output (direct en indirect) Landbouw, bosbouw en visserij Delfstoffenwinning Industrie Energievoorziening Waterbedrijven en afvalbeheer Bouwnijverheid Handel (detail- en groothandel) Vervoer en opslag Horeca en logiesverstrekkers Informatie en communicatie Financiële dienstverlening Verhuur en handel van onroerend goed Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur en overheidsdiensten Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Handels- en vervoersmarges Totaal

18 3.3 Van output naar toegevoegde waarde Bij het hiervoor genoemde voorbeeld is sprake van veel dubbeltellingen: de biefstuk is door heel veel sectoren heen gegaan (o.a. veehouder, slachter, groothandel, restaurant) en iedere sector voegt weer een beetje waarde toe. In een input-outputmodel wordt bij de berekening van de totale output nog geen rekening gehouden met inkoop van goederen en te betalen producentenbelastingen. Daarom worden de inkoopwaarde en ook de onderlinge belastingen tussen sectoren in mindering gebracht op de output (productie), zodat inzicht ontstaat in de toegevoegde waarde, de waarde die daadwerkelijk door de verschillende sectoren in deze regio is gecreëerd. Als bijvoorbeeld een meubelfabriek het hout in een andere regio inkoopt, moet de inkoopprijs van het hout afgetrokken worden van de omzet van de verkoop van meubelen: alleen de waarde die is ontstaan door van hout meubelen te maken, mag dan als toegevoegde waarde aan de fabriek en dus die regio worden toegekend. De samenvatting van de berekening wordt getoond in bijlage 2. Bedrijfsklasse Output (direct en indirect) Toegevoegde waarde (direct en indirect) Landbouw, bosbouw en visserij Delfstoffenwinning Industrie Energievoorziening Waterbedrijven en afvalbeheer Bouwnijverheid Handel (detail- en groothandel) Vervoer en opslag Horeca en logiesverstrekkers Informatie en communicatie Financiële dienstverlening Verhuur en handel van onroerend goed Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur en overheidsdiensten Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Handels- en vervoersmarges Totaal

19 3.4 Van output naar inkomen en werkgelegenheid Vanuit de output kan tevens worden berekend hoeveel inkomen wordt gegenereerd in Zeeland: inkomen voor medewerkers die in Zeeland werken, verspreid over alle sectoren. Per sector is bekend welk deel van de output inkomen is (bron: CBS). De berekening wordt getoond in bijlage 2. Vervolgens kan ook berekend worden hoeveel werkgelegenheid gegenereerd wordt: bekend is wat het gemiddelde inkomen is in de diverse sectoren (bron: CBS). Ook deze berekening wordt getoond in bijlage 2. Bij het berekenen van de werkgelegenheidseffecten wordt geen rekening gehouden met seizoenseffecten of overwerken, de benodigde arbeid is omgerekend naar banen. Er wordt niet van uitgegaan dat het bestaande personeel meer of efficiënter gaat werken en ook wordt geen rekening gehouden met de werking van de arbeidsmarkt, zoals dat een toenemende vraag naar arbeid zou kunnen leiden tot loonstijgingen. Bedrijfsklasse Output (direct en indirect) Inkomen Werkgelegenheid in banen (direct en indirect) Landbouw, bosbouw en visserij Delfstoffenwinning Industrie Energievoorziening Waterbedrijven en afvalbeheer Bouwnijverheid Handel (detail- en groothandel) Vervoer en opslag Horeca en logiesverstrekkers Informatie en communicatie Financiële dienstverlening Verhuur en handel van onroerend goed Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur en overheidsdiensten Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Handels- en vervoersmarges Totaal

20 3.5 Totale economische waarde samengevat In bijlage 3 tot en met 6 wordt de berekening van de economische effecten van de diverse onderdelen van de Zeeuwse vrijetijdseconomie getoond. Hieronder wordt het geheel samengevat. Bestedingen (marktprijzen) Bestedingen (basisprijzen) = Directe output Output (direct en indirect) Toegevoegde waarde (direct en indirect) Inkomen Aantal banen (direct en indirect) Verblijfsbezoek Dagbezoek Zakelijk bezoek Aanschaf recreatiegoederen Totaal Al met al lopen de bestedingen van consumenten in de Zeeuwse vrijetijdseconomie op tot ruim 1,7 miljard per jaar (marktprijzen). Omgerekend in basisprijzen betreft dit een bedrag van bijna 978 miljoen per jaar. De daarvoor benodigde output (ofwel productie) bedraagt bijna 1,2 miljard per jaar. Dit betekent een toegevoegde waarde (productie minus inkoop en belastingen) voor de provincie Zeeland van ruim 503 miljoen per jaar. Daarnaast genereert dit bijna 288 miljoen aan inkomen voor Zeeuwen. Omgerekend komt dit neer op banen, verspreid door de hele Zeeuwse economie. 17

21 BIJLAGEN 18

22 Bijlage 1: Berekening en toewijzing van de bestedingen De bestedingen worden gedifferentieerd naar bedrijfsklasse ingevoerd in het input-outputmodel. Bestedingen aan logies en horeca worden ingevoerd in de bedrijfsklasse Horeca en bestedingen aan entree, huur etc. worden toegekend aan de bedrijfsklasse Cultuur, sport & recreatie. Voor al deze bestedingen geldt dat de BTW in mindering wordt gebracht om de marktprijzen om te rekenen naar basisprijzen. Voor de bedrijfsklasse Logies en horeca is het gemiddelde BTW-percentage in de horecasector gehanteerd: 8,8% (bron: Kenniscentrum Horeca), voor de bedrijfsklasse Cultuur, sport en recreatie is het gemiddelde BTW-percentage in de recreatiesector gehanteerd: 6,0%. (bron: Belastingdienst). Overige netto productgebonden belastingen en subsidies in deze bedrijfsklassen worden buiten beschouwing gelaten omdat de waarde hiervan verwaarloosbaar klein is. Voor bestedingen aan vervoer moet een extra tussenstap worden gezet. Uitgaven aan openbaar vervoer worden toegewezen aan de bedrijfsklasse Vervoer en opslag. Uitgaven aan brandstof (auto, motor, bromfiets, camper, etc) komen echter terecht in de detailhandel (via benzinestations). Dit betekent dat binnen de vervoerskosten onderscheid gemaakt moet worden naar brandstofkosten, kosten voor openbaar vervoer en overige kosten zoals bijvoorbeeld parkeergelden. Helaas is deze onderverdeling niet zo gedetailleerd bekend. Wel weten we het gekozen vervoermiddel voor een vakantie of uitstapje, voor de grootst afgelegde afstand. Op basis hiervan komen we tot de volgende verdeling. De kosten voor het openbaar vervoer worden toegewezen aan de bedrijfsklasse Vervoer en opslag. Hierop wordt 6,0% BTW in mindering gebracht. Sectoren Auto / motor / bromfiets / camper = brandstofkosten Openbaar vervoer Overig (fiets, te voet, anders) = geen kosten Verblijfstoerisme 96% 3% 1% ContinuVakantieOnderzoek Dagtoerisme 52% 3% 45% ContinuVrijeTijdsOnderzoek Zakelijk toerisme 96% 4% --- Aanname op basis van ContinuVakantieOnderzoek Uitgaven aan vervoer Waarvan openbaar vervoer Kosten openbaar vervoer = MARKTPRIJZEN Bron Aftrek 6% BTW Na aftrek BTW = BASISPRIJZEN Verblijfstoerisme % (3/99) Dagrecreatie ,5% (3/55) Zakelijk toerisme % Aanschaf recreatiegoederen Totaal Voor de bedrijfsklasse Vervoer is het BTW-percentage voor openbaar vervoer gehanteerd: 6,0% (bron: Belastingdienst). 19

23 De brandstofkosten zijn uitgaven in de detailhandel. Voor de brandstofkosten geldt dat er niet alleen sprake is van BTW (21,0%), maar ook van accijnzen. De accijnzen zijn echter anders voor de verschillende typen brandstof. Op basis van het aantal verreden kilometers per type brandstof kan een gewogen gemiddelde worden berekend voor zowel de prijs per liter brandstof als de accijnzen per liter brandstof. Met deze gewogen gemiddelden kunnen de accijnzen in mindering worden gebracht op de prijzen zoals die betaald zijn door de consument. Brandstofsoort Kilometers personenauto's in Nederland 2012 Verhouding kilometers 2012 Gemiddelde prijs per liter 2013 Gewogen gemiddelde prijs per liter brandstof 2013 Brandstofaccijnzen per liter 2013 Benzine % 1, ,75245 Diesel % 1, , ,44618 LPG % 0, , Uitgaven aan vervoer Bron: CBS Bron: CBS Bron: NOVE Waarvan brandstofkosten Brandstofkosten = MARKTPRIJZEN Na aftrek 21% BTW Aantal liters brandstof (kosten / gem. literprijs) Aftrek accijnzen Gewogen gemiddelde accijnzen per liter brandstof 2013 Na aftrek BTW en accijnzen = BASISPRIJZEN 0,63742 Verblijfstoerisme % (96/99) Dagrecreatie % (52/55) Zakelijk toerisme % Aanschaf recreatiegoederen Totaal Voor bestedingen in de detailhandel, zoals brandstofkosten, maar ook boodschappen en uitgaven aan recreatief winkelen, geldt een aantal extra berekeningen. Deze bestedingen mogen namelijk niet volledig worden toegewezen aan de Zeeuwse economie, omdat er niet vanuit kan worden gaan dat al deze producten ook in Zeeland geproduceerd zijn. Uit CBS-cijfers blijkt dat 50% van alle goederen die in Nederland worden aangeschaft, in het buitenland worden geproduceerd. Zeeland telt 2,8% van alle banen in de Nederlandse industrie (bron: LISA). Dit betekent dat we een gefundeerde aanname kunnen doen dat 2,8% (Zeeuwse deel) van 50% (Nederlandse deel) van alle goederen in Zeeland geproduceerd zijn. Oftewel 1,4% van alle bestedingen in de detailhandel wordt in het input-outputmodel toegewezen aan de Zeeuwse sector industrie. Over alle bestedingen in de detailhandel berekenen we de waarde van de handels- en transportmarges. Na aftrek van 21% BTW wordt deze waarde vervolgens onder de noemer Handels- en transportmarges ingevoerd in het Zeeuwse input-outputmodel. Deze goederen worden immers wel via de Zeeuwse groot- en detailhandel verkocht en dat draagt bij aan de instandhouding van het winkelbestand. 20

24 Consumentenbestedingen omgerekend naar input voor bedrijfsklassen MARKTPRIJZEN Logies & horeca Excursies, toegang Vervoer Detailhandel & Totaal overig Openbaar vervoer Brandstofkosten Verblijfstoerisme Nederlandse toeristische gasten Nederlandse vaste gasten Buitenlandse toeristische gasten Buitenlandse vaste gasten Jaarlijkse kosten van vaste gasten Dagrecreatie Nederlanders Inkomend Zakelijk toerisme Zakelijk toerisme meerdaags - binnenlands Zakelijk toerisme meerdaags - inkomend Zakelijk toerisme eendaags - binnenlands 0 Zakelijk toerisme eendaags - inkomend Recreatiegoederen TOTALE BESTEDINGEN Aftrek BTW -8,8% -6,0% -6,0% -21,0% -21,0% BASISPRIJZEN Horeca Cultuur, sport en recreatie Vervoer en opslag Industrie Handels & transportmarges Totaal Vrijetijdseconomie - verblijfsbezoek Vrijetijdseconomie - dagbezoek Vrijetijdseconomie - zakelijk bezoek Vrijetijdseconomie - recreatiegoederen TOTAAL Invoer I/O model

25 Bijlage 2: Economische effecten van de vrijetijdseconomie totaal Finale vraag (basisprijzen) Output % Toegevoegde waarde t.o.v. output Toegevoegde waarde % Inkomen t.o.v. output Inkomen Inkomen per baan Werkgelegenheid in banen A Landbouw, bosbouw en visserij % % B Delfstoffenwinning % % C Industrie % % D Energievoorziening % % E Waterbedrijven en afvalbeheer % % F Bouwnijverheid % % G Handel % % H Vervoer en opslag % % I Logies-, maaltijd- en drankverstrekkers % % J Informatie en communicatie % % K Financiële dienstverlening % % L Verhuur en handel van onroerend goed % % M Zakelijke dienstverlening % % N Openbaar bestuur en overheidsdiensten % % O Onderwijs % % P Gezondheids- en welzijnszorg % % Q Cultuur, sport en recreatie % % R Overige dienstverlening % % Marges Totaal IO-tabel Zeeland samengesteld door Klijs (NHTV) op basis van CBS

26 Bijlage 3: Economische effecten van de vrijetijdseconomie verblijfsbezoek Finale vraag (basisprijzen) Output % Toegevoegde waarde t.o.v. output Toegevoegde waarde % Inkomen t.o.v. output Inkomen Inkomen per baan Werkgelegenheid in banen A Landbouw, bosbouw en visserij % % B Delfstoffenwinning % % C Industrie % % D Energievoorziening % % E Waterbedrijven en afvalbeheer % % F Bouwnijverheid % % G Handel % % H Vervoer en opslag % % I Logies-, maaltijd- en drankverstrekkers % % J Informatie en communicatie % % K Financiële dienstverlening % % L Verhuur en handel van onroerend goed % % M Zakelijke dienstverlening % % N Openbaar bestuur en overheidsdiensten % % O Onderwijs % % P Gezondheids- en welzijnszorg % % Q Cultuur, sport en recreatie % % R Overige dienstverlening % % Marges Totaal IO-tabel Zeeland samengesteld door Klijs (NHTV) op basis van CBS

Strandtoerisme Walcheren. Vrijetijdseconomie Zeeland 2013 = Technische rapportage =

Strandtoerisme Walcheren. Vrijetijdseconomie Zeeland 2013 = Technische rapportage = Economische Economische Effect effectrapportage Rapportage Strandtoerisme Walcheren Vrijetijdseconomie Zeeland 2013 = Technische rapportage = Diana Korteweg Maris & Jeroen Klijs Kenniscentrum Kusttoerisme

Nadere informatie

Toerisme op Noord-Beveland. Omvang en economisch belang

Toerisme op Noord-Beveland. Omvang en economisch belang Toerisme op Noord-Beveland Omvang en economisch belang 2014-2015 Deze rapportage is samengesteld door Kenniscentrum Kusttoerisme in opdracht van Gemeente Noord-Beveland. Bij het samenstellen van deze publicatie

Nadere informatie

Economische Effect Rapportage Strandtoerisme Walcheren

Economische Effect Rapportage Strandtoerisme Walcheren Economische Effect Rapportage Strandtoerisme Walcheren Diana Korteweg Maris & Jeroen Klijs Kenniscentrum Kusttoerisme / NHTV Breda Oktober 2013 Inhoudsopgave 1. Van toerisme in Zeeland naar strandtoerisme

Nadere informatie

Kerncijfers toerisme Zeeland 2014

Kerncijfers toerisme Zeeland 2014 Kerncijfers toerisme Zeeland 214 Oriëntatiefase Informatiebronnen tijdens de oriëntatiefase van de se toerist in Zeeland (aantallen zijn gebaseerd op toeristische vakanties) 3 Rechtstreeks bij accommodatieverschaffer

Nadere informatie

Toerisme op Schouwen-Duiveland Omvang en economisch belang

Toerisme op Schouwen-Duiveland Omvang en economisch belang Toerisme op Schouwen-Duiveland Omvang en economisch belang 2014-2015-2016 Deze rapportage is samengesteld door Kenniscentrum Kusttoerisme in opdracht van Gemeente Schouwen-Duiveland. Bij het samenstellen

Nadere informatie

Economische Effect Rapportage Brouwerseiland

Economische Effect Rapportage Brouwerseiland Brouwerseiland Economische Effect Rapportage Brouwerseiland Kenniscentrum Kusttoerisme, mei 2016 Kenniscentrum Kusttoerisme is een initiatief van: Auteurs: Diana Korteweg Maris, projectleider Kenniscentrum

Nadere informatie

Toerisme op Schouwen-Duiveland Omvang en economisch belang

Toerisme op Schouwen-Duiveland Omvang en economisch belang Toerisme op Schouwen-Duiveland Omvang en economisch belang 2014-2015-2016 Deze rapportage is samengesteld door Kenniscentrum Kusttoerisme in opdracht van Gemeente Schouwen-Duiveland. Bij het samenstellen

Nadere informatie

WINTERBIJEENKOMST LANDSCHAPSPARK BORSELE. Diana Korteweg Maris Kenniscentrum Kusttoerisme / HZ University of Applied Sciences 28 januari 2019

WINTERBIJEENKOMST LANDSCHAPSPARK BORSELE. Diana Korteweg Maris Kenniscentrum Kusttoerisme / HZ University of Applied Sciences 28 januari 2019 WINTERBIJEENKOMST LANDSCHAPSPARK BORSELE Diana Korteweg Maris Kenniscentrum Kusttoerisme / HZ University of Applied Sciences 28 januari 2019 KENNISCENTRUM KUSTTOERISME Onderdeel van HZ University of Applied

Nadere informatie

INZICHT IN TOERISME SCHOUWEN-DUIVELAND. Diana Korteweg Maris Kenniscentrum Kusttoerisme / HZ University of Applied Sciences 1 april 2019

INZICHT IN TOERISME SCHOUWEN-DUIVELAND. Diana Korteweg Maris Kenniscentrum Kusttoerisme / HZ University of Applied Sciences 1 april 2019 INZICHT IN TOERISME SCHOUWEN-DUIVELAND Diana Korteweg Maris Kenniscentrum Kusttoerisme / HZ University of Applied Sciences 1 april 2019 KENNISCENTRUM KUSTTOERISME Onderdeel van HZ University of Applied

Nadere informatie

Economische betekenis toerisme & vrije tijd van de 5 Brabantse regio s

Economische betekenis toerisme & vrije tijd van de 5 Brabantse regio s Economische betekenis toerisme & vrije tijd van de 5 se regio s Rapportage in opdracht van s Bureau voor Toerisme en de vijf se regio s December 2007 Projectnummer T13.6.135 ZKA Consultants & Planners

Nadere informatie

Kwantitatieve gegevens monitoring vrijetijdseconomie Noord-Brabant

Kwantitatieve gegevens monitoring vrijetijdseconomie Noord-Brabant Kwantitatieve gegevens monitoring vrijetijdseconomie Noord-Brabant Bureau voor Ruimte 8i Vrije Tijd, 2018 A. Alle vakanties Vakanties van binnenlandse (Nederlandse) gasten, zowel toeristisch als op vaste

Nadere informatie

Economisch belang toerisme & vrije tijd. Augustus 2008

Economisch belang toerisme & vrije tijd. Augustus 2008 Economisch belang toerisme & vrije tijd Augustus 2008 1 Inleiding De bijdrage van de toerisme en vrije tijdsector aan de Nederlandse samenleving is groot. De sector draagt bij aan de kwaliteit van het

Nadere informatie

provincie limburg Toeristische Trends Limburg

provincie limburg Toeristische Trends Limburg provincie limburg Toeristische Trends 2016-2017 Toeristische Trends 2016-2017 Overnachtingen Verblijfsbezoek Nederlandse & buitenlandse gasten Provincie 3.542.000 gasten 1.186.000 gasten 10,9 miljoen overnachtingen

Nadere informatie

Toerisme op Schouwen-Duiveland Samenvattende rapportage

Toerisme op Schouwen-Duiveland Samenvattende rapportage Toerisme op Schouwen-Duiveland Samenvattende rapportage Deze rapportage is samengesteld door Kenniscentrum Kusttoerisme in opdracht van Gemeente Schouwen-Duiveland. Bij het samenstellen van deze rapportage

Nadere informatie

Toerisme op Schouwen-Duiveland Samenvattende rapportage

Toerisme op Schouwen-Duiveland Samenvattende rapportage Toerisme op Schouwen-Duiveland Samenvattende rapportage Deze rapportage is samengesteld door Kenniscentrum Kusttoerisme in opdracht van Gemeente Schouwen-Duiveland. Bij het samenstellen van deze rapportage

Nadere informatie

provincie limburg Toeristische Trends Limburg

provincie limburg Toeristische Trends Limburg provincie limburg Toeristische Trends 2016-2017 Overnachtingen Verblijfsbezoek Nederlandse & buitenlandse gasten Provincie 3.542.000 gasten 1.186.000 gasten 10,9 miljoen overnachtingen 3,4 miljoen overnachtingen

Nadere informatie

provincie limburg Toeristische Cijfers Limburg 2017

provincie limburg Toeristische Cijfers Limburg 2017 provincie limburg Overnachtingen Accommodaties & Slaapplaatsen Economische Betekenis Stijgers & Dalers Verblijfsbezoek Nederlandse & buitenlandse gasten Provincie 3.707.000 gasten 1.293.000 gasten 11,0

Nadere informatie

Presentatie toeristische cijfers 2006 Juni Margot Tempelman

Presentatie toeristische cijfers 2006 Juni Margot Tempelman Presentatie toeristische cijfers 2006 Juni 2007 Margot Tempelman Kenniscentrum bij HZ KC vanaf 1 september 2006 bij Hogeschool Zeeland Trendrapport en Trendkrant ook in 2007 uitgegeven Continuïteit van

Nadere informatie

Ieder zijn deel Verdeling toeristische bestedingen Zuid-Limburg: huidige stand van zaken (2006/2007) en terugblik (2002/2003)

Ieder zijn deel Verdeling toeristische bestedingen Zuid-Limburg: huidige stand van zaken (2006/2007) en terugblik (2002/2003) Ieder zijn deel Verdeling toeristische bestedingen Zuid-Limburg: huidige stand van zaken (2006/2007) en terugblik (2002/2003) Rapportage in opdracht van Stichting VVV Zuid-Limburg 14 februari 2008 Projectnummer

Nadere informatie

VERBLIJFSTOERISME TOERISTISCHE GASTEN IN WEST-BRABANT

VERBLIJFSTOERISME TOERISTISCHE GASTEN IN WEST-BRABANT VERBLIJFSTOERISME HERKOMST 0- % NOORD 8- - -6 - was dit nagenoeg gelijk, waarbij 9% OOST 0% VAKANTIE OP VASTE STANDPLAATS iets minder mensen uit West-Nederland 6%) kwamen en iets meer toeristen uit Zuid-Nederland

Nadere informatie

TOERISTISCHE TRENDRAPPORTAGE LIMBURG Factsheets

TOERISTISCHE TRENDRAPPORTAGE LIMBURG Factsheets provincie limburg TOERISTISCHE TRENDRAPPORTAGE LIMBURG Factsheets 2015-2016 Uitgevoerd door ZKA TOERISTISCHE TRENDS LIMBURG 2015-2016_vakanties VAKANTIES NEDERLANDSE GASTEN VERBLIJFSBEZOEK BUITENLANDSE

Nadere informatie

Tabel 1: De bijdrage van RtHA aan de regionale economie op basis van 2,4 miljoen passagiers

Tabel 1: De bijdrage van RtHA aan de regionale economie op basis van 2,4 miljoen passagiers Prognose 2020 Door Alexander Otgaar, RHV Erasmus Universiteit Rotterdam Diverse studies zijn in het verleden uitgevoerd met als doel om de economische bijdrage van Rotterdam the Hague Airport (hierna aan

Nadere informatie

Hartelijk welkom. Margot Tempelman Kenniscentrum (Kust)toerisme

Hartelijk welkom. Margot Tempelman Kenniscentrum (Kust)toerisme Hartelijk welkom Margot Tempelman Kenniscentrum (Kust)toerisme Harry van Waveren Gedeputeerde Recreatie & Toerisme Toeristische cijfers 2008 Marcia Besems Kenniscentrum (Kust)toerisme Cijfers van nu. Vakantiegedrag

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economische groei valt terug

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economische groei valt terug Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB11-069 15 november 2011 9.30 uur Economische groei valt terug Economie 1,1 procent gegroeid op jaarbasis in derde kwartaal Kwartaal op kwartaal 0,3 procent

Nadere informatie

Toeristisch bezoek aan Leiden in 2010

Toeristisch bezoek aan Leiden in 2010 April 2011 ugu Toeristisch bezoek aan in 2010 Al zeven jaar doet mee aan Toeristisch bezoek aan steden, onderdeel van het Continu Vakantie Onderzoek (CVO). Het CVO is een panelonderzoek waarbij Nederlanders

Nadere informatie

Persbericht. Herzien BBP 2001 ruim 18 miljard euro hoger. Centraal Bureau voor de Statistiek. Consumptie huishoudens ruim 11 miljard hoger

Persbericht. Herzien BBP 2001 ruim 18 miljard euro hoger. Centraal Bureau voor de Statistiek. Consumptie huishoudens ruim 11 miljard hoger Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB05-047 20 april 2005 9.30 uur Herzien BBP 2001 ruim 18 miljard euro hoger Het bruto binnenlands product (BBP) van 2001 is door herziening van definities

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie 0,7 procent gekrompen

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie 0,7 procent gekrompen Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB12-009 15 februari 2012 9.30 uur Economie 0,7 procent gekrompen In vierde kwartaal 0,7 procent krimp t.o.v. een jaar eerder Consumptie 1,8 procent lager

Nadere informatie

Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2014. Samenvatting economische effectberekening, cijfers 2013

Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2014. Samenvatting economische effectberekening, cijfers 2013 Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2014 Samenvatting economische effectberekening, cijfers 2013 MONITOR TOERISME EN RECREATIE FLEVOLAND 2014 2 Monitor Toerisme en Recreatie Aanleiding en doel Deze

Nadere informatie

Persbericht. Economie verder gekrompen. Centraal Bureau voor de Statistiek. Uitvoer blijft groeien. Minder investeringen

Persbericht. Economie verder gekrompen. Centraal Bureau voor de Statistiek. Uitvoer blijft groeien. Minder investeringen Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB13-011 14 februari 2013 9.30 uur Economie verder gekrompen Economie krimpt in vierde kwartaal 0,2 procent t.o.v. kwartaal eerder Ten opzichte van een jaar

Nadere informatie

Regionale economische groei, 2012

Regionale economische groei, 2012 Indicator 15 juli 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De Nederlandse economie kromp in

Nadere informatie

Economie groeit met 0,7 procent

Economie groeit met 0,7 procent Persbericht PB14 010 14 februari 08.30 uur Economie groeit met 0,7 procent Economie groeit in vierde kwartaal met 0,7 procent ten opzichte van het derde kwartaal 8 duizend banen minder dan in het derde

Nadere informatie

De arbeidsmarkt klimt uit het dal

De arbeidsmarkt klimt uit het dal Trends en ontwikkelingen arbeidsmarkt en onderwijs De arbeidsmarkt klimt uit het dal Het gaat weer beter met de arbeidsmarkt in, ofschoon de werkgelegenheid wederom flink daalde. De werkloosheid ligt nog

Nadere informatie

Feiten & cijfers Hanzesteden Regiomonitor 2014

Feiten & cijfers Hanzesteden Regiomonitor 2014 Feiten & cijfers Hanzesteden Regiomonitor 2014 Regiomonitor Welke cijfers? De B s Naamsbekendheid en imago Dagrecreatie Verblijfsrecreatie Werkgelegenheid Naamsbekendheid Spontane en geholpen bekendheid

Nadere informatie

KENNISCENTRUM (KUST)TOERISME. Toerisme in de Delta. Ontwikkeling 2004-2008 JAARGANG 1

KENNISCENTRUM (KUST)TOERISME. Toerisme in de Delta. Ontwikkeling 2004-2008 JAARGANG 1 (KUST)TOERISME Toerisme in de Delta Ontwikkeling 2004-2008 2009 1 JAARGANG 1 Inhoudsopgave Inleiding............................................................1 Aanbod verblijfsaccommodaties in de Delta.............................3

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie licht gegroeid

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie licht gegroeid Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB12-047 14 augustus 2012 9.30 uur Economie licht gegroeid In tweede kwartaal 0,2 procent groei t.o.v. vorig kwartaal 0,5 procent krimp t.o.v. een jaar eerder

Nadere informatie

SAMENVATTING MONITOR VRIJETIJDSECONOMIE RIVIERENLAND 2014

SAMENVATTING MONITOR VRIJETIJDSECONOMIE RIVIERENLAND 2014 SAMENVATTING MONITOR VRIJETIJDSECONOMIE RIVIERENLAND 2014 In 2015 heeft het Regionaal Bureau voor Toerisme Rivierenland, in opdracht van Regio Rivierenland, de Monitor Vrijetijdseconomie over 2014 laten

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie 1,1 procent gekrompen

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie 1,1 procent gekrompen Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB12-032 15 mei 2012 9.30 uur Economie 1,1 procent gekrompen In eerste kwartaal 1,1 procent krimp t.o.v. een jaar eerder Investeringen 4,2 procent lager Consumptie

Nadere informatie

Dagrecreatie en verblijf in Overijssel (binnenlands) Feiten & cijfers

Dagrecreatie en verblijf in Overijssel (binnenlands) Feiten & cijfers Dagrecreatie en verblijf in Overijssel (binnenlands) Feiten & cijfers 2009-2014 Inleiding Deze rapportage geeft meer inzicht in de ontwikkelingen in de Overijsselse vrijetijdssector. In het bijzonder wordt

Nadere informatie

Monitor Economie 2018

Monitor Economie 2018 Monitor Economie 2018 Economische kerncijfers van de MVSgemeenten Augustus 2018 Inhoudsopgave Economische ontwikkeling 3 Werkgelegenheid 5 Arbeidsparticipatie 10 Inkomen en uitkeringen 13 Armoede en schuldhulpverlening

Nadere informatie

Huidig economisch klimaat

Huidig economisch klimaat Huidig economisch klimaat 1.1 Beschrijving respondenten Er hebben 956 ondernemers meegedaan aan het onderzoek, een respons van 38. De helft van de respondenten is zzp er (465 ondernemers, 49). Het aandeel

Nadere informatie

Flashraming CBS: export zorgt voor economische groei

Flashraming CBS: export zorgt voor economische groei Persbericht PB14-050 14 augustus 2014 09.30 uur Flashraming CBS: export zorgt voor economische groei - Economie groeit volgens de flashraming met 0,5 procent ten opzichte van eerste kwartaal 2014 - Volgens

Nadere informatie

Economie groeit met 0,1 procent, 46 duizend banen minder

Economie groeit met 0,1 procent, 46 duizend banen minder Persbericht PB13-070 14 november 2013 09.30 uur Economie groeit met 0,1 procent, 46 duizend banen minder - Economie groeit in derde kwartaal met 0,1 procent ten opzichte van tweede kwartaal - 46 duizend

Nadere informatie

Bestedingenonderzoek VVV Zuid-Limburg Verdeling toeristische bestedingen

Bestedingenonderzoek VVV Zuid-Limburg Verdeling toeristische bestedingen Bestedingenonderzoek VVV Zuid-Limburg Verdeling toeristische bestedingen Rapportage in opdracht van: Stichting VVV Zuid-Limburg September 2015 Projectnummer 15.060 Biesbosweg 16C 5145 PZ Waalwijk tel.:

Nadere informatie

TOERISTISCH BELEID MAKEN VOOR ZEELAND. Masterclass voor portefeuillehouders & beleidsmedewerkers 28 november 2018

TOERISTISCH BELEID MAKEN VOOR ZEELAND. Masterclass voor portefeuillehouders & beleidsmedewerkers 28 november 2018 TOERISTISCH BELEID MAKEN VOOR ZEELAND Masterclass voor portefeuillehouders & beleidsmedewerkers 28 november 2018 WELKOM NAMENS DE TUA TUA = Toeristische UitvoeringsAlliantie Netwerkorganisatie waarin Kenniscentrum

Nadere informatie

Werkgelegenheid in Leiden

Werkgelegenheid in Leiden maart 2010 Werkgelegenheid in Leiden Jaarlijks publiceert de eenheid Beleidsonderzoek en Analyse (BOA) de meest actuele cijfers over het aantal bedrijven en werkzame personen in Leiden gebaseerd op het

Nadere informatie

Cavelot Cadzand-Bad Raming economische betekenis

Cavelot Cadzand-Bad Raming economische betekenis Cavelot Cadzand-Bad Raming economische betekenis Rapportage in opdracht van Ontwikkelingsmaatschappij Cavelot BV 12 juni 2009 Projectnummer RESORT.9.069 ZKA Consultants & Planners Postbus 4833 4803 EV

Nadere informatie

Voorlopige uitkomsten onderzoek Vaste gast

Voorlopige uitkomsten onderzoek Vaste gast Corsanr. 17B.05408 Voorlopige uitkomsten onderzoek Vaste gast Aanpak Het onderzoek is op 22 oktober jl. afgesloten, na een veldwerkperiode vanaf medio juni 2017. Inzet was om respondenten zoveel mogelijk

Nadere informatie

Multiplicatoren: handleiding

Multiplicatoren: handleiding Federaal Planbureau Economische analyses en vooruitzichten Multiplicatoren: handleiding De multiplicatoren van het finaal gebruik behelzen een klassieke toepassing van het traditionele inputoutputmodel

Nadere informatie

Feiten & cijfers Salland Regiomonitor 2014

Feiten & cijfers Salland Regiomonitor 2014 Feiten & cijfers Salland Regiomonitor 2014 Regiomonitor Welke cijfers? De B s Naamsbekendheid en imago Dagrecreatie Verblijfsrecreatie Werkgelegenheid Naamsbekendheid Spontane bekendheid Welke toeristische

Nadere informatie

2013>> Brabantse. vrijetijdseconomie. Stand van zaken 2013. Onderlegger factsheet Brabantse. vrijetijdseconomie. Stand van zaken 2013

2013>> Brabantse. vrijetijdseconomie. Stand van zaken 2013. Onderlegger factsheet Brabantse. vrijetijdseconomie. Stand van zaken 2013 Onderlegger factsheet Brabantse vrijetijdseconomie Stand van zaken 2013 Brabantse vrijetijdseconomie Stand van zaken 2013 Deze onderlegger hoort bij de factsheet Brabantse vrije - tijds economie. Stand

Nadere informatie

SCHATTING BBO OPBRENGSTEN

SCHATTING BBO OPBRENGSTEN SCHATTING BBO OPBRENGSTEN 1. Opbrengsten BBO aan overheidsinkomsten Voordat wordt ingegaan op de opbrengsten die de BBO aan Lands kas zal bijdragen, wordt stilgestaan bij het gegeven dat het BBO-stelsel

Nadere informatie

WERKGELEGENHEID REGIO WATERLAND 2012

WERKGELEGENHEID REGIO WATERLAND 2012 1.1 Arbeidsplaatsen De regio Waterland telt in totaal 61.070 arbeidsplaatsen (dat zijn werkzame personen). Daarvan werkt 81 procent 12 uur of meer per week (49.480 personen). Het grootste deel van de werkgelegenheid

Nadere informatie

Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord CG Leeuwarden drs. P.H. Huig tel: fax:

Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord CG Leeuwarden drs. P.H. Huig tel: fax: Toerisme in Cijfers 2009 Toerdata Noord is een samenwerkingsverband op toeristisch recreatief gebied van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe. De uitvoering is in handen van het Instituut Service

Nadere informatie

TRENDRAPPORT KUST 2013-2014

TRENDRAPPORT KUST 2013-2014 TRENDRAPPORT KUST 2013-2014 Inhoudsopgave Kerncijfers kusttoerisme... 1 Deel 1: Aanbod Logiescapaciteit in bedden... 9 Hotels... 10 Gastenkamers... 12 Jeugdlogies en vakantiecentra... 13 Kampeerbedrijven

Nadere informatie

toerisme vlaanderen Toerisme in Kerncijfers 2010

toerisme vlaanderen Toerisme in Kerncijfers 2010 toerisme vlaanderen Toerisme in Kerncijfers 2010 Toerisme in Vlaanderen Aantal overnachtingen en aankomsten in België (2010) overnachtingen % aankomsten % gemiddelde verblijfsduur (nachten) Vlaamse Gewest

Nadere informatie

/ /-- --/--

/ /-- --/-- Overnachtingenmarkt Annemiek Bronsema De leden van de raad 050 367 8209 --/-- 6932624 --/-- --/-- Geachte heer, mevrouw, Eind vorig jaar heeft u tijdens de commissie Ruimte & Wonen vragen gesteld om te

Nadere informatie

Economische effectmeting toerisme en recreatie Bergen (L)

Economische effectmeting toerisme en recreatie Bergen (L) Economische effectmeting toerisme en recreatie Bergen (L) Rapportage in opdracht van de Gemeente Bergen (L) Oktober 2009 Projectnummer MONIT.9.124 Postbus 4833 4803 EV Breda tel.: 076-5658877 fax: 076-5656489

Nadere informatie

Meting economisch klimaat, november 2013

Meting economisch klimaat, november 2013 Meting economisch klimaat, november 2013 1.1 Beschrijving respondenten Er hebben 956 ondernemers meegedaan aan het onderzoek, een respons van 38. De helft van de respondenten is zzp er (465 ondernemers,

Nadere informatie

CBS: economie krimpt door lager gasverbruik

CBS: economie krimpt door lager gasverbruik Persbericht PB14-032 15 mei 2014 9.30 uur CBS: economie krimpt door lager gasverbruik - Sterke afname binnenlands verbruik en export van aardgas door milde winter - Mede hierdoor economische krimp van

Nadere informatie

Economische impact Bèta College & Delta Academy

Economische impact Bèta College & Delta Academy Economische impact Bèta College & Delta Academy Onderzoek naar de jaarlijkse economische impact van de komst van het Bèta College en de uitbreiding van de Delta Academy op de Zeeuwse economie drs. Sven

Nadere informatie

Windmolenparken dicht op de kust

Windmolenparken dicht op de kust Windmolenparken dicht op de kust De impact op recreatie en toerisme Inhoud Blz. 1 Aanleiding 1 2 Impact op recreatie en toerisme 1 3 Bestedingseffect 5 4 Werkgelegenheid 7 5 Gevoeligheidsanalyse 9 6 Conclusie

Nadere informatie

fjj; K provincie ^S& groningen

fjj; K provincie ^S& groningen fjj; K provincie ^S& groningen m bezoekadres: Martinilcerkhof 12 Aan Provinciale Staten postadres: algemeen telefoonnr: Postbus 610 9700 AP Groningen 050 316 49 II algemeen faxnr.: www.provinciegroningen.nl

Nadere informatie

Praktische-opdracht door een scholier 1597 woorden 28 januari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Inleiding

Praktische-opdracht door een scholier 1597 woorden 28 januari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Inleiding Praktische-opdracht door een scholier 1597 woorden 28 januari 2003 5 39 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding Wij doen ons werkstuk over de afkomst van toeristen in Walcheren. Jaarlijks komen er

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economische groei tweede kwartaal 2008 bijgesteld tot 3,0 procent

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economische groei tweede kwartaal 2008 bijgesteld tot 3,0 procent Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB08-067 25 september 2008 9.30 uur Economische groei tweede kwartaal 2008 bijgesteld tot 3,0 procent Opwaartse bijstelling met 0,2 procentpunt Fors meer

Nadere informatie

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2011 / 1

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2011 / 1 ECONOMISCHE MONITOR EDE 211 / 1 De economische monitor geeft een beeld van de economie van de gemeente Ede in de afgelopen periode van 27 tot 21. De economische monitor is verdeeld in 2 delen. Het thermo

Nadere informatie

TOERISME en RECREATIE. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 3 e editie. Opzet en inhoud

TOERISME en RECREATIE. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 3 e editie. Opzet en inhoud 3 e editie TOERISME en RECREATIE 2017 Voorne PutteN Opzet en inhoud Recreatie en toerisme is voor de Voorne- Putten een belangrijke bedrijfstak. De sector levert niet alleen een bijdrage aan de regionale

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Vooral opwaartse bijstelling overheidsconsumptie. Kwartaal-op-kwartaalgroei 0,6 procent

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Vooral opwaartse bijstelling overheidsconsumptie. Kwartaal-op-kwartaalgroei 0,6 procent Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB05-144 21 december 2005 9.30 uur Groei economie derde kwartaal 2005 hoger dan eerder geraamd De Nederlandse economie is in het derde kwartaal van 2005 met

Nadere informatie

Raming economische spin-off VrijheidsmuseumWO2 in oprichting

Raming economische spin-off VrijheidsmuseumWO2 in oprichting ONDERZOEKSMEMORANDUM Raming economische spin-off VrijheidsmuseumWO2 in oprichting Inleiding In het kader van de discussie over de oprichting van het VrijheidsmuseumWO2 is er behoefte aan een indicatie

Nadere informatie

NATIONALE REKENINGEN Derde kwartaal. Kwartaalaggregaten. Instituut voor de Nationale Rekeningen

NATIONALE REKENINGEN Derde kwartaal. Kwartaalaggregaten. Instituut voor de Nationale Rekeningen NATIONALE REKENINGEN 1999 - Derde kwartaal Kwartaalaggregaten Instituut voor de Nationale Rekeningen Dienst Financiële en Economische Statistieken Nationale Bank van België, Brussel Inhoud van de publicatie

Nadere informatie

FINANCIERINGSBAROMETER

FINANCIERINGSBAROMETER FINANCIERINGSBAROMETER Q1 14 Q2 14 Q3 14 Q4 14 GfK 14 VFN - Financieringsbarometer Juni 14 1 Inhoudsopgave 1. Management summary 2. Financieringsbarometer 3. Onderzoeksresultaten 4. Onderzoeksverantwoording

Nadere informatie

Vacatures West-Brabant 2009

Vacatures West-Brabant 2009 Vacatures West-Brabant 2009 Publicatienummer: 1569 Datum: Oktober 2009 In opdracht van: SES West-Brabant Uitgave: Gemeente Breda Afdeling Onderzoek en Informatie Projectnummer: 1218 Claudius Prinsenlaan

Nadere informatie

Nederlander minder op vakantie in 2010

Nederlander minder op vakantie in 2010 Vakantieparticipatie De vakantieparticipatie geeft het percentage van de Nederlandse bevolking weer dat in het onderzoeksjaar minstens één keer op vakantie is geweest. In de vorige eeuw is de vakantieparticipatie,

Nadere informatie

MONITOR TOERIsME EN RECREaTIE 2014

MONITOR TOERIsME EN RECREaTIE 2014 MONITOR TOERIsME EN RECREaTIE 2014 OMVaNg EN ONTwIkkELINg VaN de ECONOMIsCHE betekenis VaN TOERIsME EN RECREaTIE IN de PROVINCIE UTRECHT PROVINCIE-UTRECHT.NL Monitor Toerisme en Recreatie 2014 De vrijetijdsmarkt

Nadere informatie

Recreatiedruk per provincie

Recreatiedruk per provincie Indicator 12 februari 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Recreatie geeft een verhoogde

Nadere informatie

Statistisch Bulletin. Jaargang

Statistisch Bulletin. Jaargang Statistisch Bulletin Jaargang 72 2016 40 6 oktober 2016 Inhoud 1. Arbeid en sociale zekerheid 3 Indexcijfers cao-lonen en contractuele loonkosten (35) 3 Ontwikkeling cao-lonen en contractuele loonkosten

Nadere informatie

NAM-multiplicatoren: handleiding

NAM-multiplicatoren: handleiding Federaal Planbureau Economische analyses en vooruitzichten NAM-multiplicatoren: handleiding De multiplicatoren die hier voorgesteld worden, zijn afgeleid van een model gebaseerd op een National Accounting

Nadere informatie

Toerisme in Vlaanderen

Toerisme in Vlaanderen Toerisme in Kerncijfers 2011 Toerisme in Vlaanderen Aantal overnachtingen en aankomsten in België (2011) overnachtingen % aankomsten % gemiddelde verblijfsduur (nachten) Vlaams Gewest 23.466.371 65% 8.041.529

Nadere informatie

Naar een landelijke R&T standaard Eindnotitie over bepalen bestedingen en werkgelegenheid in de vrijetijdssector

Naar een landelijke R&T standaard Eindnotitie over bepalen bestedingen en werkgelegenheid in de vrijetijdssector Naar een landelijke R&T standaard Eindnotitie over bepalen bestedingen en werkgelegenheid in de vrijetijdssector Versie 1.2: 18-05-2009 In opdracht van: - provincie Utrecht - provincie Flevoland - provincie

Nadere informatie

FINANCIERINGSBAROMETER

FINANCIERINGSBAROMETER FINANCIERINGSBAROMETER Q1 14 Q2 14 Q3 14 Q4 14 GfK 14 VFN - Financieringsbarometer April 14 1 Inhoudsopgave 1. Management summary 2. Financieringsbarometer 3. Onderzoeksresultaten 4. Onderzoeksverantwoording

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Licht herstel economie in derde kwartaal 2009

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Licht herstel economie in derde kwartaal 2009 Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB09-071 13 november 2009 9.30 uur Licht herstel economie in derde kwartaal 2009 Kwartaal op kwartaal 0,4 procent groei economie Krimp 3,7 procent in vergelijking

Nadere informatie

Recreatiedruk per provincie

Recreatiedruk per provincie Indicator 25 november 2008 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Recreatie geeft een verhoogde

Nadere informatie

Vrijetijdseconomie Nu en in de toekomst

Vrijetijdseconomie Nu en in de toekomst Vrijetijdseconomie Nu en in de toekomst Vrijetijdseconomie? Alle (concentraties van) publieksverzorgende, commerciële vrijetijdsvoorzieningen met een (boven-) stedelijke verzorgingsfunctie. Hierbij gaat

Nadere informatie

Economische betekenis recreatie en toerisme monitor

Economische betekenis recreatie en toerisme monitor Economische betekenis recreatie en toerisme 2006 monitor Nulmeting uitgevoerd monitor Hoe sterk is de provincie Utrecht als trekpleister voor recreatie en toerisme? Om een beeld te krijgen van de economische

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Banenverlies tot staan gekomen. Voor het eerst in twee jaar geen banenverlies

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Banenverlies tot staan gekomen. Voor het eerst in twee jaar geen banenverlies Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB05-113 30 september 2005 9.30 uur Banenverlies tot staan gekomen In het tweede kwartaal van 2005 waren er vrijwel evenveel banen als in het eerste kwartaal.

Nadere informatie

Regiomonitor Overijssel. Kengetallenonderzoek 2015

Regiomonitor Overijssel. Kengetallenonderzoek 2015 Regiomonitor Kengetallenonderzoek 2015 Regiomonitor Kengetallenonderzoek 2015 4 Inhoud Inhoud 1 Inleiding 6 Regiomonitor 6 Werkwijze 6 2 Dagrecreatie 8 Ondernomen activiteiten 8 Bestedingen tijdens activiteiten

Nadere informatie

FACTS & FIGURES

FACTS & FIGURES FACTS & FIGURES - 2016 Toerisme in de stad TOERISTISCH DAGBEZOEK DAGBEZOEK VAN NEDERLANDSE BEZOEKERS AAN UTRECHT 2015 NBTC NIPO TOERISTISCH BEZOEK AAN STEDEN 2013 aantal bezoeken: 4.528.000 (positie 4

Nadere informatie

Sectoranalyse Horeca 2014

Sectoranalyse Horeca 2014 HIER FOTO INVOEGEN BREEDTE 210mm x HOOGTE 99mm Sectoranalyse Horeca 2014 Ondernemingen Faillissementen Oprichtingen en schrappingen Omzet en investeringen 2014 Guidea - Kenniscentrum voor Toerisme en Horeca

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economische groei derde kwartaal 2008 ongewijzigd 1,8 procent

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economische groei derde kwartaal 2008 ongewijzigd 1,8 procent Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB08-087 23 december 2008 9.30 uur Economische groei derde kwartaal 2008 ongewijzigd 1,8 procent Laagste economische groei sinds begin 2005 Vooral export

Nadere informatie

Bedrijvigheid en Werkgelegenheid in Zuidoost-Brabant

Bedrijvigheid en Werkgelegenheid in Zuidoost-Brabant Bedrijvigheid en Werkgelegenheid in Zuidoost-Brabant Tabellen- en trendboek Vestigingenregister 2015 juni 2016 Uitgave: Inlichtingen: Gemeenten Eindhoven en Helmond In samenwerking met Provincie Noord-Brabant

Nadere informatie

MONITOR TOERIsME EN RECREaTIE 2014

MONITOR TOERIsME EN RECREaTIE 2014 MONITOR TOERIsME EN RECREaTIE 2014 OMVaNg EN ONTwIkkELINg VaN de ECONOMIsCHE betekenis VaN TOERIsME EN RECREaTIE IN de PROVINCIE UTRECHT PROVINCIE-UTRECHT.NL Monitor Toerisme en Recreatie 2014 De vrijetijdsmarkt

Nadere informatie

Vakantiegedrag. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van jou verwacht? Factoren die van invloed zijn op vakantiegedrag. Wat is vakantiegedrag?

Vakantiegedrag. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van jou verwacht? Factoren die van invloed zijn op vakantiegedrag. Wat is vakantiegedrag? Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over vakantiegedrag van mensen. Het maakt je duidelijk waarom mensen met vakantie gaan en hoe de keuze voor een vakantie tot stand komt. Wat wordt er van jou

Nadere informatie

Jaargang 75 Februari 2019 nr. 2. Statistisch bulletin. CBS Statistisch bulletin, 1

Jaargang 75 Februari 2019 nr. 2. Statistisch bulletin. CBS Statistisch bulletin, 1 Jaargang 75 Februari 2019 nr. 2 Statistisch bulletin CBS Statistisch bulletin, 1 Inhoud 1. Arbeid en sociale zekerheid 3 2. Bevolking 10 3. Industrie en energie 17 4. Inkomen en bestedingen 19 5. Internationale

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Banengroei vergelijkbaar met tweede helft jaren negentig

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Banengroei vergelijkbaar met tweede helft jaren negentig Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB07-083 30 november 2007 9:30 uur Forse banengroei In het tweede kwartaal van 2007 waren er 206 duizend banen van werknemers meer dan in hetzelfde kwartaal

Nadere informatie

ContinuZakenreisOnderzoek

ContinuZakenreisOnderzoek ContinuZakenreisOnderzoek 2012-2013 Meerdaagse binnenlandse zakenreizen Samenvatting Gelderland Uitgevoerd in opdracht van provincie Gelderland Datum: Juni 2015 Bestemd voor: provincie Gelderland NBTC-NIPO

Nadere informatie

Monitor Toerisme en Recreatie 2012 Omvang en ontwikkeling van de economische betekenis van toerisme en recreatie in de provincie Utrecht

Monitor Toerisme en Recreatie 2012 Omvang en ontwikkeling van de economische betekenis van toerisme en recreatie in de provincie Utrecht Afdeling Mobiliteit, Economie en Cultuur Monitor Toerisme en Recreatie 2012 Omvang en ontwikkeling van de economische betekenis van toerisme en recreatie in de provincie Monitor Toerisme en Recreatie 2012

Nadere informatie

Verblijfstoerisme Oost-Vlaanderen Analyse aankomsten en overnachtingen

Verblijfstoerisme Oost-Vlaanderen Analyse aankomsten en overnachtingen Verblijfstoerisme Oost-Vlaanderen 2014 Analyse aankomsten en overnachtingen Verblijfstoerisme Oost-Vlaanderen 2014 Bron: FOD Economie_ ADSEI Aankomsten en overnachtingen in hotels, kampeerlogies (exclusief

Nadere informatie

Toeristisch bezoek aan Leiden in 2008

Toeristisch bezoek aan Leiden in 2008 Augustus 2009 ugu Feitenblad 2009/1b Toeristisch bezoek aan in 2008 Sinds vijf jaar doet mee aan het Continu Vakantie Onderzoek (CVO), een samenwerking tussen het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen

Nadere informatie

ONDERZOEKSMEMORANDUM. De sectorale bijdrage aan de Gelderse economie. 1. Huidige productie- intermediair verbruik en BBP

ONDERZOEKSMEMORANDUM. De sectorale bijdrage aan de Gelderse economie. 1. Huidige productie- intermediair verbruik en BBP ONDERZOEKSMEMORANDUM De sectorale bijdrage aan de Gelderse economie 1. Huidige productie- intermediair verbruik en BBP De productie van bedrijven en instellingen is gelijk aan de verkoopwaarde van alle

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economische groei derde kwartaal 2008 vertraagt tot 1,8 procent

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economische groei derde kwartaal 2008 vertraagt tot 1,8 procent Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB08-077 14 november 2008 9.30 uur Economische groei derde kwartaal 2008 vertraagt tot 1,8 procent Bijna een halvering in vergelijking met eerste halfjaar

Nadere informatie