Jagers en verzamelaars in Twente voor groepen 5 en 6

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Jagers en verzamelaars in Twente voor groepen 5 en 6"

Transcriptie

1 Docentenhandleiding bij het programma Jagers en verzamelaars in Twente voor groepen 5 en 6 Let op: u hoeft deze handleiding niet mee te nemen bij uw bezoek aan TwentseWelle. Hij ligt in gelamineerde vorm klaar voor gebruik. Inhoud: p. 1 De programmaonderdelen in het museum p. 2-5 Globale informatie over het verloop van het programma p. 6 Verwerking op school p Letterlijke doorloop van het programma, ter plekke te gebruiken De programmaonderdelen in het museum Aankomst in het museum. Jassen in de garderobe. Een gastenbegeleider van TwentseWelle heet de groep welkom en brengt de groep naar de plek waar het programma zich afspeelt. De leerlingen kijken rond in de ruimte waar het programma zich zal afspelen (zaal 1), terwijl de gastenbegeleider de leraar wegwijs maakt in de ruimte en het materiaal. (5 min.) De leraar roept de leerlingen bij elkaar en neemt, bij wijze van inleiding, de voor het programma noodzakelijke wetenswaardigheden van ijstijd tijd van jagers/verzamelaars landbouwperiode kort met ze door. (10 min.) De leraar doet de steentijdquiz met de leerlingen. (10 min.) De groep bekijkt de film in de ronde ruimte, eventueel twee keer. (5 of 10 min.) De leraar deelt de leerlingen in in groepjes van twee of meer (maximaal 12 groepjes) en instrueert de leerlingen voor het doen van de opdrachten. (10 min.) De leerlingen doen de opdrachten. (25 min.) De leraar sluit het programma af. (5 min.) De gastenbegeleider brengt de groep terug naar de centrale hal en neemt afscheid. 1

2 Globale informatie over het verloop van het programma Ontvangst en verkenning U komt met uw groep binnen door de hoofdingang. Die bevindt zich onderin de glazen toren en is door een binnenstraat bereikbaar. De jassen kunnen daar in de garderobe worden opgehangen. De groep wordt door een gastenbegeleider van TwentseWelle verwelkomd en meegenomen naar de plek in Het Grote Verhaal waar het programma zich zal afspelen. Daar aangekomen hebben de leerlingen de tijd om even rond te kijken, zodat ze daarna geconcentreerd met het programma aan de slag kunnen. Ondertussen maakt de gastenbegeleider u wegwijs in het materiaal (de educatieve kar en de handleiding; dezelfde als deze) en in de ruimte (de plekken waar het programma zich afspeelt en waar de leerlingen hun antwoorden kunnen vinden). Een overzicht van de ruimte waarin het programma zich afspeelt. Inleiding prehistorie U verzamelt de kinderen om u heen en vertelt het een en ander over de prehistorie. Voor het vervolg van het programma is het van belang dat u in deze inleiding een duidelijk onderscheid maakt tussen de periode van de ijstijd, de periode van de jagers en verzamelaars en de periode van de landbouw. Daarnaast moeten in ieder geval nog enkele punten worden belicht. (Zie hoofdstuk Letterlijke doorloop etc., pagina s 7-10.) Steentijdquiz De hele groep doet tegelijkertijd de quiz. De leraar is de spelleider. Essentie van de quiz is, de verschillen tussen de ijstijd, de tijd van de jagers/verzamelaars en die van de boeren helder te krijgen. Film Na de quiz is het gezamenlijk bekijken van een film het volgende programmapunt. U gaat met de groep de ronde ruimte binnen in het midden van de zaal. Hier draait een doorlopende film van 4,5 minuut, die een dag weergeeft in het Twente van de jagers/verzamelaars. Het is een sfeerimpressie met, vrij subtiel erin verwerkt, een verhaal. Als de kinderen goed kijken, ontdekken ze dat ze in de film de wereld bekijken door de ogen van een hert. Het hert verschuilt zich voor enkele jagers maar wordt op een gegeven moment ook aangevallen. De jagers en hun kamp zijn slechts als schaduwen te zien. Het belang van deze film in het programma is groot: de jagers/verzamelaarsgroep die in de film slechts wordt aangeduid, komt tot leven in de opdrachten in het museum en in de afsluiting op school. 2

3 Opdrachten rond de stamleden Nu komt de educatieve kar aan de beurt. Deze is gevuld met vragen en opdrachten aan de ene kant, aan de andere kant staan twaalf fictieve stamleden afgebeeld. Zij vormen samen de stam die de kinderen uit de verte hebben gezien in de film. De kant met de vragen en opdrachten van de educatieve kar. De kar is 1.30 meter hoog. De andere kant van de educatieve kar, waar de gevonden antwoorden kunnen worden opgehangen. De kinderen werken in teams en ieder team houdt zich bezig met één stamlid. Ze krijgen een geheime code met de nummers van de vragen die bij hun stamlid horen. Voor ieder stamlid is de code net even anders. Er zijn dus vragen die door alle teams worden gedaan, maar ook vragen die door enkele teams of zelfs maar door één team worden gedaan. Het middengedeelte van de kar. Achter ieder luikje bevindt zich enerzijds de vraag, anderzijds een drietal antwoorden waaruit gekozen kan worden. 3

4 De vragen worden afwisselend beantwoord door goed na te denken of door te zoeken in de tentoonstelling. In het laatste geval kan de vraag worden meegenomen. In het geval van een meeneemvraag kan een extra kaart gemakkelijk uit en weer in het vakje worden geschoven. Voor sommige vragen moet het Dierenboek worden gebruikt. Hiervan liggen er twee identieke exemplaren aan beide uiteinden van de kar. Een van de twee Dierenboeken. De antwoorden geven samen een beeld van het leven van de stam en van de rol van het eigen stamlid. Voor de antwoorden moet telkens gekozen worden uit drie plaatjes. De gekozen afbeeldingen worden rondom het eigen stamlid gehangen. Zo ontstaat er een soort woordspin, maar dan met afbeeldingen. 4

5 Zo moet het er aan het eind van het programma uitzien. Close-up van enkele stamleden en hun antwoorden. De namen zijn slechts voorbeelden. Als een team klaar is kunt u of kunnen de kinderen zelf met behulp van in de kar aanwezige controleformulieren de antwoorden controleren. Op dat formulier dient de naam van het stamlid (het vormen daarvan is een van de opdrachten) ingevuld te worden. De formulieren gaan mee naar school. Afsluiting van het gedeelte in het museum Als alle antwoorden zijn gecontroleerd met behulp van de controlekaarten, en alle namen daarop zijn ingevuld, kan het programma in het museum worden afgerond. Alle materialen dienen weer bij de kar te zijn, maar verder hoeft niet te worden opgeruimd. De controlebladen moeten worden meegenomen naar school, evenals de uitgave Het geheim van de vleesdief. 5

6 Verwerking op school Het geheim van de vleesdief Ter voorbereiding op het in de klas voorlezen van het verhaal Het geheim van de vleesdief, vult de leraar de namen van de stamleden op de pagina s in. Dit gaat als volgt: aan de binnenzijde van het voorblad staan alle stamleden. Onder ieder stamlid staat een code (een letter) en daaronder is ruimte om de door de leerlingen gevormde naam over te nemen van het controleformulier. De code komt overal in het verhaal voor waar de naam van dat bewuste stamlid moet worden ingevuld. Doe dit bij alle stamleden. Lees het verhaal nu voor. Wanneer tijdens het voorlezen de controleformulieren goed zichtbaar op bijvoorbeeld het bord hangen, kunnen de kinderen bijhouden wie wie is in het verhaal. Nabespreking Gezien het ontbreken van schriftelijke bronnen en de aanwezigheid van maar zeer weinig andere bronnen uit de tijd waarin dit programma speelt, is het erg moeilijk een beeld te vormen van het dagelijks leven toen. Als museum hechten wij er natuurlijk aan zo dicht mogelijk bij de feiten te blijven. Dat is de reden dat de mensen in de film die u met de groep in het museum hebt bekeken, zo vaag blijven. In dit educatieve programma zijn de personen veel concreter uitgewerkt, omdat wij geloven dat het belangrijk is dat kinderen van deze leeftijd zich kunnen identificeren met het onderwerp waar ze zich mee bezig houden. Dat betekent wel dat er afbeeldingen van mensen zijn gecreëerd, waarvan de kans maar zeer klein is dat ze er ook precies zo uitzagen. En ook de manier van samenleven die blijkt uit het verhaal, is niet meer dan een interpretatie. Het kan zijn dat het zo is geweest, maar de kans is groot dat het anders was. Wij hadden echter het programma niet op deze manier vorm kunnen geven, als we dit soort nuanceringen steeds aan de kinderen duidelijk hadden moeten maken. Daarom hechten we er veel waarde aan, dat u hieraan in de klas tot slot nog wat aandacht besteedt. Vertel de kinderen dat deze mensen door ons zijn bedacht en dat de echte mensen er misschien wel anders uitzagen en anders leefden. Het enige dat vaststaat, zijn de dingen die gevonden zijn, zoals werktuigen en graven. Maar waren de mannen echt de jagers en de vrouwen de verzamelaars? En zag hun kleding er werkelijk zo uit? En hun tenten? Leefden ze in gezinnen of als gehele groep? En wasten ze zich zo nu en dan een beetje en kamden ze hun haren, of niet? En hoe zouden ze er dan uitzien? 6

7 Letterlijke doorloop van het programma, ter plekke te gebruiken Aan de slag! Houd een kort verhaaltje over de prehistorie (10 min.) Verzamel de kinderen op een open ruimte dicht bij de kar. Vertel dat u het even gaat hebben over de prehistorie. Vertel dat ze de informatie straks goed kunnen gebruiken in de steentijdquiz die u met ze gaat doen. Bespreek de onderstaande punten en benadruk daarin de drie opeenvolgende periodes van de ijstijd, de jagers/verzamelaars en de landbouw. De prehistorie is het oudste deel van de geschiedenis. In die tijd werd er nog niets opgeschreven. Daarom moeten we de geschiedenis van toen afleiden uit vondsten die zijn gedaan: botten, scherven en rotstekeningen bijvoorbeeld. De prehistorie eindigde ongeveer jaar geleden. Na die tijd zijn wel geschreven teksten bekend. In de prehistorie waren er perioden met heel ander weer dan nu. Soms was het duizenden jaren heel warm en vochtig. Soms was het duizenden jaren heel koud en waren de zeeën en de grond voortdurend bevroren. Dat noem je een ijstijd. De laatste ijstijd eindigde ongeveer jaar geleden. In de ijstijden kwamen hier dieren voor die goed tegen de kou konden, met dikke vachten. Een paar zie je om je heen, zoals de wolharige neushoorn en de steppewisent. Van de wolharige mammoet zie je een skelet en ook van het reuzenhert. Die leefde ook op de ijzige vlakte. Hij kon niet leven in de bossen vanwege zijn enorme gewei. Toen de ijstijd ten einde kwam vertrokken al die dieren naar het noorden, waar het nog wel koud was. Na de ijstijd veranderde het landschap van Twente. De kale mammoetsteppe verdween en er kwamen bomen, hoewel nog geen echte bossen, en meer stromend water. Voor de ijstijddieren in de plaats kwamen andere dieren, zoals het wilde zwijn, de vos en de bruine beer. Er waren ook dieren die er tijdens de ijstijd al waren en daarna gewoon bleven, zoals de wolf, het wilde paard, de eland en het edelhert. Ga verder aan de achterzijde van dit blad 7

8 Lange tijd woonden er geen mensen in Twente. Na de laatste ijstijd kwamen hier de eerste vaste bewoners voor. Het waren mensen die leefden van wat de natuur te bieden had. Ze jaagden op wild en verzamelden vruchten, noten, wortels, eieren enzovoorts. Ze hadden nog geen vaste huizen en geen landbouw. Dat kwam pas een paar duizend jaar later. Over die tijd gaat het andere deel van de zaal, met het boerderijtje. De jagers en verzamelaars leefden in de steentijd. Over hen gaat deze les. De steentijd heet zo omdat de mensen in die tijd werktuigen maakten van steen. Ze maakten waarschijnlijk ook wel werktuigen van bijvoorbeeld hout, maar daar is niets van bewaard gebleven omdat hout vergaat. Doe de steentijdquiz (10 min.) Leg de regels uit: Alle kinderen staan. Antwoorden doe je met je rechterhand omhoog (ja) of naar beneden (nee). Wie een antwoord fout heeft gaat zitten. Wie als laatste overblijft, wint. Blijven er meerdere over, zijn zij allen winnaars. De vraag is steeds dezelfde: hoort het genoemde dier of voorwerp in dezelfde tijd ( jaar geleden) thuis als de jagers en verzamelaars? Benadruk nogmaals: het gaat dus om de tijd na de laatste ijstijd en voor de periode van de landbouw. Het goede antwoord wordt steeds even toegelicht. 1. Wolharige mammoet (nee, ijstijd: dikke vacht tegen de kou) 2. Paard (ja: ze waren er al in de ijstijd en bleven daarna gewoon) 3. Boerderij (nee, periode landbouw: jr. geleden woonden de mensen hier in tenten) 4. Kleren (ja: die zijn nodig om in dit klimaat te kunnen leven) 5. Reuzenhert (nee, ijstijd: te groot gewei om tussen bomen te lopen) 6. Stenen bijl (ja: de jagers en verzamelaars maakten allerlei gereedschap van vuursteen) 7. Speer (ja: de punt was van vuursteen, de schacht van hout) 8. Metalen hark (nee: er was nog geen metaal en er werd geen grond bewerkt) 9. Edelhert (ja: ze waren er al in de ijstijd en bleven daarna gewoon) 10. Poolvos (nee, ijstijd: witte vacht is schutkleur in sneeuwlandschap) 11. Zwaard (nee: er was nog geen metaal) 12. Wolf (ja: ze waren er al in de ijstijd en bleven daarna gewoon) 13. Wolharige neushoorn (nee, ijstijd: dikke vacht tegen de kou) 14. Bruine beer (ja: voor en na de laatste ijstijd leefden ze in Twente) 15. Sieraden (ja: hun lichaam versieren hebben mensen altijd gedaan) 16. Pijl en boog (ja: pijlpunt van vuursteen, rest van hout en dierenpezen) Ga verder met het volgende blad 8

9 Bekijk de film (5 of 10 min.) Ga met de groep de ronde filmruimte in het midden van de zaal binnen. De film draait continu, dus het maakt niet veel uit waar u begint. Zorg in ieder geval dat u een volledig rondje kijkt. Als de kinderen dat willen, kunt u hem twee keer bekijken. Geef eventueel bij de tweede vertoning kijkopdrachten: door wiens ogen kijken we in de film? Waar zie je de jagers lopen? Hoe loopt het af? Geef instructies bij de vragen van de kar (10 min.) Verdeel de groep in 12 teams. Ieder team heeft minimaal 2 leden. Zijn er minder dan 24 kinderen, maak dan minder teams. Vertel dat ze kennis gaan maken met de stam die ze in de film alleen uit de verte hebben gezien. Er zijn 12 stamleden (leg het woord stamlid uit). Ieder team gaat zich verdiepen in een stamlid. Deel de amuletten uit. Ieder team krijgt een amulet. Op iedere amulet staat een ander stamlid. Pas het stamlid zoveel mogelijk aan aan het groepje: meisjesteams doen de vrouwelijke stamleden en jongensteams de mannelijke. (Let op: het oude stamlid is een vrouw; het kleine blonde stamlid is een meisje; het kleine stamlid in bokshouding is een jongen. Vertel dit bij het uitdelen.) Het is niet erg wanneer er stamleden niet worden gedaan doordat er te weinig teams zijn. Laat de kinderen in dat geval kiezen. Op iedere amulet staat een portret van een stamlid met zijn eigen geheime code. De cijfers en letters van de code komen overeen met de luikjes waar de vragen te vinden zijn voor dit team. Ieder team heeft net een andere combinatie van vragen. De volgorde van de code moet worden aangehouden. Eén lid van het team hangt de amulet om en vanwege de geheimzinnigheid hangt die met de afbeelding naar binnen. Open enkele vakjes/luikjes ter demonstratie. Laat zien dat er vragen zijn die je kunt meenemen: dit zijn de vragen die elders in de ruimte moeten worden gedaan. De vragen zonder meeneemvraag kunnen ter plekke worden opgelost door goed na te denken. Wijs aan waar ze de antwoorden op de vragen kunnen vinden: 1. In de grijze computerzuilen 2. In de Dierenboeken die aan beide uiteinden van de kar liggen 3. In de vitrine en in de lades eronder 4. In de tekst op de buitenkant van de ronde film Laat de kinderen aan de andere kant van de kar kijken, waar de stamleden staan afgebeeld. Leg uit dat ze alle goede antwoorden om hun eigen stamlid moeten hangen. Ga verder aan de achterzijde van dit blad 9

10 Begeleid de leerlingen bij het doen van de vragen (25 min.) In de kar zitten twaalf controlebladen: één per stamlid. Deze kunt u zowel tijdens het doen van de opdrachten als na afloop gebruiken. Na afloop kunnen de leerlingen ze ook zelf gebruiken om hun antwoorden te controleren. Vergeet niet de namen van de stamleden erbij te schrijven. Zijn er stamleden niet gedaan, dan dienen die ook een naam te krijgen in verband met het op school voor te lezen verhaal. Rond het bezoek af (5 min.) Verzamel de kinderen op een rustige plek. Vertel dat er op school een spannend verhaal, Het geheim van de vleesdief, zal worden voorgelezen, waarin alle stamleden een rol spelen. Een exemplaar van deze uitgave ligt klaar om mee te nemen. Ook de controlebladen zijn om mee naar school te nemen. Zorg dat alle materialen die bij de kar horen daar ook weer zijn. De antwoordkaartjes hoeven niet te worden opgeruimd. Na uw vertrek zorgt de gastenbegeleider ervoor dat ze weer in de juiste vakjes terecht komen. 10

JAGERS EN VERZAMELAARS IN TWENTE

JAGERS EN VERZAMELAARS IN TWENTE JAGERS EN VERZAMELAARS IN TWENTE groep 5-6 HET LEVEN VAN EEN STAM IN DE STEENTIJD De 12 leden van een groep jagers en verzamelaars staan centraal in dit onderwijsprogramma. Ieder stamlid heeft een eigen

Nadere informatie

HIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK THEMA: HET LEVEN VAN EEN STAM IN DE STEENTIJD IN TWENTE

HIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK THEMA: HET LEVEN VAN EEN STAM IN DE STEENTIJD IN TWENTE COMPLETE DOCENTENINFORMATIE: HIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK JAGERS EN VERZAMELAARS IN TWENTE VOOR GROEP 5-6 THEMA: HET LEVEN VAN EEN STAM IN DE STEENTIJD

Nadere informatie

een zee Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de van tijd een zee van tijd

een zee Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de van tijd een zee van tijd Werkblad Ω Een tijd geleden... Ω Les : Rendierjagers Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de mensen konden schrijven. Ze woonden niet op een vaste

Nadere informatie

b. Bekijk het laatste deel van de maquette, de kwelders. Waarom staat daar geen dorpje, denk je?

b. Bekijk het laatste deel van de maquette, de kwelders. Waarom staat daar geen dorpje, denk je? Kijktocht OER! basis 6000 jaar geleden woonden er al mensen in dit gebied. Het is de tijd van de jagers en verzamelaars. De mensen noemen we Swifterbantmensen. Hoe ze leefden en hoe hun gebied eruitzag,

Nadere informatie

HET TRECHTERBEKERVOLK. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei

HET TRECHTERBEKERVOLK. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei HET TRECHTERBEKERVOLK HET TRECHTERBEKERVOLK het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei Vraag: Waar werd een hunebed in de

Nadere informatie

DE RODE DRAAD VAN TWENTE

DE RODE DRAAD VAN TWENTE groep ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen.

Nadere informatie

Onder onze voeten Schoolbezoek Min40Celsius. Lesbrief

Onder onze voeten Schoolbezoek Min40Celsius. Lesbrief Onder onze voeten Schoolbezoek Min40Celsius Lesbrief Lesbrief Onder onze voeten U gaat met uw klas een bezoek brengen aan Min40Celsius, aan de hand van deze lesbrief kunt het bezoek (kort) voorbereiden.

Nadere informatie

3. Van wie is de kreet? 4. Wat wil Albor met het zwijntje doen?

3. Van wie is de kreet? 4. Wat wil Albor met het zwijntje doen? Lees het verhaal over de Albor de jager. Albor is de jongste van de 5 jagers. De speer van Albor is van vuursteen. De jagers vinden een spoor van een hert Het spoor is vers, het hert is dichtbij. De jagers

Nadere informatie

Oerboeren in de Friese Wouden.

Oerboeren in de Friese Wouden. Stichting IJstijdenmuseum Buitenpost. www.ijstijdenmuseum.nl. Oerboeren in de Friese Wouden. Het grootste deel van de geschiedenis van ons mensen ligt in de prehistorie. Met prehistorie duiden we een tijd

Nadere informatie

De steentijd Jagers en verzamelaars

De steentijd Jagers en verzamelaars De steentijd Jagers en verzamelaars De prehistorie is de geschiedenis van de mensheid voordat mensen konden lezen en schrijven. We hebben uit de prehistorie daarom geen boeken, dagboeken of andere geschreven

Nadere informatie

Vissen op prehistorische botten

Vissen op prehistorische botten Doel Materialen Vak Niveau Duur Werkwijze Veldwerktip De leerlingen kunnen: vertellen hoe de Noordzee er 10.000 jaar geleden uitzag, vertellen waarom er botten van prehistorische zoogdieren in de Noordzee

Nadere informatie

De presentatie rond de trap

De presentatie rond de trap Kijktocht OER! Plus 6000 jaar geleden woonden er al mensen in dit gebied. Het is de prehistorie; de tijd van de jagers en boeren. De mensen noemen we Swifterbantmensen. Deze kijktocht helpt je ontdekken

Nadere informatie

Aanwijzing: Lees de verhalen op de borden boven de kist goed; er staan aanwijzingen op. Kijk goed in de kist. Valt je daar iets bijzonders op?

Aanwijzing: Lees de verhalen op de borden boven de kist goed; er staan aanwijzingen op. Kijk goed in de kist. Valt je daar iets bijzonders op? Ondergronds Opdrachten groepen 5, 6 en 7 In Ondergronds gaan kinderen aan de slag als een echte archeoloog. Ondergronds is een reconstructie van een archeologische opgraving. De leerlingen werken met echte

Nadere informatie

Museumles Tureluurtje. Docentenhandleiding

Museumles Tureluurtje. Docentenhandleiding Museumles Tureluurtje Docentenhandleiding September 2014 Inhoud De museumles in het kort... 3 Voorbereiding in de klas... 3 In het museum... 3 Afsluiting in de klas... 3 De museumles uitgewerkt... 4 Introductieles

Nadere informatie

HIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK

HIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK COMPLETE DOCENTENINFORMATIE: HIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK DE TIJDSWINKEL VOOR GROEP 3-4 HET LEVEN VAN MENSEN IN VERSCHILLENDE TIJDSPERIODEN AAN DE HAND

Nadere informatie

Vondsten uit de grond LES1

Vondsten uit de grond LES1 Vondsten uit de grond Docentenhandreiking Vondsten uit de grond 1800 1850 1900 1950 2000 Samenvatting Hoe werkt een archeoloog? In deze les maken de leerlingen kennis met het vak archeologie en leren ze

Nadere informatie

De mammoetjacht hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

De mammoetjacht hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 03 October 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62212 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

INHOUD DE TIJDSWINKEL. groep 3-4 HOE MENSEN IN VERSCHILLENDE TIJDEN LEVEN

INHOUD DE TIJDSWINKEL. groep 3-4 HOE MENSEN IN VERSCHILLENDE TIJDEN LEVEN ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen. De

Nadere informatie

Activiteitenschema Archeologie

Activiteitenschema Archeologie Activiteitenschema Archeologie Soort activiteit: Spullen opgraven uit de zandbak. Tijdsindeling: 5 Minuten de plaatjes in de zandbak verstoppen. 5 Minuten vertellen over hoe de mensen vroeger wat zochten

Nadere informatie

Aardewerken pot Vraag: hoe weet de onderzoeker hoe oud het voorwerp is?... Munten Vraag: hoe weet de onderzoeker hoe oud het voorwerp is?...

Aardewerken pot Vraag: hoe weet de onderzoeker hoe oud het voorwerp is?... Munten Vraag: hoe weet de onderzoeker hoe oud het voorwerp is?... WERKBLAD 1 HET WERK VAN DE ARCHEOLOOG Kruis aan welk materiaal jij met je groepje onderzoekt. Bekijk de film en zoek het antwoord op de vraag. Aardewerken pot Vraag: hoe weet de onderzoeker hoe oud het

Nadere informatie

3000 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr.

3000 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr. 6 prehistorie oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Jagers en Boeren De oudste bewoners Jos en Mirthe fietsen in de zomervakantie op de Elspeetse heide. Ze maken met hun ouders een

Nadere informatie

Voor/na het bezoek. Museum voor Natuurwetenschappen.be Vautierstraat, 29 1000 Brussel info@natuurwetenschappen.be

Voor/na het bezoek. Museum voor Natuurwetenschappen.be Vautierstraat, 29 1000 Brussel info@natuurwetenschappen.be Voor/na het bezoek Museum voor Natuurwetenschappen.be Vautierstraat, 29 1000 Brussel info@natuurwetenschappen.be Wat is de prehistorie? Prehistorie betekent letterlijk voorgeschiedenis, het tijdperk voor

Nadere informatie

Hunebedden de steentijd

Hunebedden de steentijd Deze les hoort bij het prentenboek Het grote bouwwerk, geschreven door Rian Visser in de serie Terugblikken van Uitgeverij Delubas. Met tekeningen van Irene Goede. Doel: leerlingen bekend maken met hunebedden

Nadere informatie

Rijk Romeins Leven. Museum Park Matilo Cultuurlijn Tijd Groep 5. Handleiding voorbereidende les

Rijk Romeins Leven. Museum Park Matilo Cultuurlijn Tijd Groep 5. Handleiding voorbereidende les Les Rijk Romeins Leven Museum Park Matilo Cultuurlijn Tijd Groep 5 Handleiding voorbereidende les Rijk Romeins Leven INHOUD Inleiding Kader Begrippen Leerdoelen Aansluiting kerndoelen De lessen INLEIDING

Nadere informatie

MET KWAST EN VERGROOTGLAS

MET KWAST EN VERGROOTGLAS LES 3 Activiteit Doel Duur Lesmateriaal MET KWAST EN VERGROOTGLAS Determineren van archeologische vondsten De leerling kan met hulpmiddelen een eenvoudige historische bron dateren en het gebruik omschrijven

Nadere informatie

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 1 Toetsvragen

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 1 Toetsvragen Tijdvak 1 Toetsvragen 1 De meeste kennis over de periode waarin de eerste mensen leefden, komt van archeologen. Wat houdt het werk van archeologen in? A Zij bestuderen de verschillende theorieën over de

Nadere informatie

Opdrachten MODULE 2 LEERROUTE 3

Opdrachten MODULE 2 LEERROUTE 3 Opdrachten MODULE 2 LEERROUTE 3 Bekijk de bron hieronder. Je vindt daarbij verschillende oefeningen. Deze kun je in willekeurige volgorde uitvoeren. Zodra je alle opdrachten hebt uitgevoerd begin je aan

Nadere informatie

VAN VUISTBIJL TOT TRECHTERBEKER

VAN VUISTBIJL TOT TRECHTERBEKER VAN VUISTBIJL TOT TRECHTERBEKER Van vuistbijl tot trechterbeker Thema: Archeologie en prehistorie Doelgroep: groep 5 t/m 8 Duur: 1,5 uur Voorbereiding: 1,5 uur Kosten: 1,50 per leerling Leskoffer: 15,00

Nadere informatie

Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC

Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC Week 1ABC: Algemeen Info: Prehistorie De geschiedenis in Nederland begint al heel lang geleden. Lang voordat de Romeinen in Nederland kwamen, waren er al mensen.

Nadere informatie

Handleiding Les 1. Nieuwsbegriponderwerp. Schrijftaak. Voorbereiding. week september 2013 Handleiding niveau B, les 1 en 2

Handleiding Les 1. Nieuwsbegriponderwerp. Schrijftaak. Voorbereiding. week september 2013 Handleiding niveau B, les 1 en 2 Handleiding Les 1 Deze schrijfles is de tweede waarin leerlingen oefenen in het genre beschrijven. Het is een instructieles, waarin u uitlegt en voordoet hoe je een beschrijvende tekst maakt met de schrijfstrategie

Nadere informatie

naam WERKBLAD in de buurt van de school Bekijk de buurt waar de school staat. Probeer de vragen te beantwoorden.

naam WERKBLAD in de buurt van de school Bekijk de buurt waar de school staat. Probeer de vragen te beantwoorden. WERKBLAD in de buurt van de school Bekijk de buurt waar de school staat. Probeer de vragen te beantwoorden. Ga het vragen. Zoek in boeken en op internet. Schrijf de antwoorden op. Zoek er plaatjes bij.

Nadere informatie

De IJzertijd (van 800 tot 12 voor Christus).

De IJzertijd (van 800 tot 12 voor Christus). De IJzertijd (van 800 tot 12 voor Christus). 1 En toen was er IJzer! Dat moeten de boeren aan het eind van de Bronstijd 2 hebben gezegd. Er is een metaal gevonden dat iedereen kan gebruiken. Brons 3 was

Nadere informatie

Tijd van jagers en boeren

Tijd van jagers en boeren Tijd van jagers en tot 3000 v. Chr. De prehistorie Prehistorie 3000 v. Chr. Evolutietheorie: Eerste mensen ong. 3 miljoen jaar geleden in Afrika ontstaan. Hij is geëvolueerd (Theorie Charles Darwin) en

Nadere informatie

STROOMDIAGRAMMEN. Hoofdstuk 8. Hoe je Galgje moet spelen. Voorbeelduitvoer van Galgje. Hoofdstuk 8 Stroomdiagrammen 67

STROOMDIAGRAMMEN. Hoofdstuk 8. Hoe je Galgje moet spelen. Voorbeelduitvoer van Galgje. Hoofdstuk 8 Stroomdiagrammen 67 Hoofdstuk 8 STROOMDIAGRAMMEN Hoofdstuk 8 Stroomdiagrammen 67 In dit hoofdstuk behandelen we: Hoe je Galgje moet spelen ASCII-tekeningen Een programma ontwerpen met behulp van stroomdiagrammen In dit hoofdstuk

Nadere informatie

1-Kennismaking met archeologie

1-Kennismaking met archeologie UITLEG VOOR DE LEERKRACHT Deze opdracht is de start van de lessenserie. Met deze opdracht introduceert u bij de leerlingen het onderwerp op een leuke manier. U kunt het onderwerp op verschillende manieren

Nadere informatie

Wat krijgen de leerlingen te zien? Het Spetterlab Oude kunst Prehistorie

Wat krijgen de leerlingen te zien? Het Spetterlab Oude kunst Prehistorie Museumles groep 1-2 Overgisteren De leerkracht heeft een koffer gevonden, zomaar op straat. Ze besluiten de koffer open te maken om te kijken wat er in zit. Samen komen ze er achter dat de koffer van een

Nadere informatie

Hoe maak ik een werkstuk?

Hoe maak ik een werkstuk? Hoe maak ik een werkstuk? Je gaat, misschien wel voor de eerste keer, een eigen werkstuk maken. Dat is leuk, maar ook best moeilijk. Je moet er namelijk een heleboel voor doen. Heb je al eens een eigen

Nadere informatie

2 > Kerndoelen 11. 4 > Aan de slag 15. 5 > Introductie van de manier van werken 22. 6 > Mogelijke werkvormen en de plaats op het rooster 27

2 > Kerndoelen 11. 4 > Aan de slag 15. 5 > Introductie van de manier van werken 22. 6 > Mogelijke werkvormen en de plaats op het rooster 27 Inhoud 1 > Uitgangspunten 9 2 > Kerndoelen 11 3 > Materialen 12 4 > Aan de slag 15 5 > Introductie van de manier van werken 22 6 > Mogelijke werkvormen en de plaats op het rooster 27 7 > Waarom samenwerkend

Nadere informatie

Rendierjagers. in Westerveld. Leidraad voor de leerkracht. en méér

Rendierjagers. in Westerveld. Leidraad voor de leerkracht. en méér Rendierjagers en méér inwesterveld Leidraadvoordeleerkracht Inleiding Rendierjagers en méér in Westerveld is een educatief erfgoedproject voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs. Het is een project van

Nadere informatie

Geschiedenis jagers en boeren

Geschiedenis jagers en boeren Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Rijken 03 January 2014 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/48588 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs

Nadere informatie

Workshop Handleiding. Striptekenen deel 3. wat is jouw talent?

Workshop Handleiding. Striptekenen deel 3. wat is jouw talent? Workshop Handleiding Striptekenen deel 3 wat is jouw talent? Inhoudsopgave Hoe gebruik je deze workshop? Hoe kun je deze workshop inzetten in je klas? Les 1: Inleiding deel 3 kijkt terug op de lesstof

Nadere informatie

Ik houd mijn spreekbeurt over de eerste mensen en mensachtigen op aarde, zoals de Neanderthalers.

Ik houd mijn spreekbeurt over de eerste mensen en mensachtigen op aarde, zoals de Neanderthalers. Ik houd mijn spreekbeurt over de eerste mensen en mensachtigen op aarde, zoals de Neanderthalers. Ik vind het zelf erg leuk om hier meer over te weten, heb hier veel over opgezocht en wil jullie daar nu

Nadere informatie

Heel goed afgekeken! Beginsituatie. Koppeling kerndoel Natuur en techniek (kerndoel 40) Doel GROEP 5/6

Heel goed afgekeken! Beginsituatie. Koppeling kerndoel Natuur en techniek (kerndoel 40) Doel GROEP 5/6 Heel goed afgekeken! De leerlingen zoeken in de dierenwereld naar bruikbare ideeën voor de mens om zoveel mogelijk energie te besparen. De kinderen kunnen elementen uit de dierenwereld ombuigen naar bruikbare

Nadere informatie

Knagers in de oertijd

Knagers in de oertijd Knagers in de oertijd In de serie Oerknagers beleven onze knagervrienden muizenissige avonturen met de voorouders van Geronimo Stilton, de Stilstones. In maart komt alweer het zesde boek uit in deze reeks!

Nadere informatie

Werkboek IJstijden groep 5-6

Werkboek IJstijden groep 5-6 Werkboek IJstijden groep 5-6 Naam Groep Les 1 Groep 5/6 Ontstaan van de ijstijd In het verhaal van Manny heb je kunnen lezen hoelang de ijstijd duurde. Wanneer eindigde de laatste ijstijd? In het verhaal

Nadere informatie

Handleiding Les 1. Nieuwsbegriponderwerp. Schrijftaak. Voorbereiding. week september 2013 Handleiding niveau A, les 1 en 2

Handleiding Les 1. Nieuwsbegriponderwerp. Schrijftaak. Voorbereiding. week september 2013 Handleiding niveau A, les 1 en 2 Handleiding Les 1 Deze schrijfles is de tweede waarin leerlingen oefenen in het genre beschrijven. Het is een instructieles, waarin u uitlegt en voordoet hoe je een beschrijvende tekst maakt met de schrijfstrategie

Nadere informatie

De eerste bewoners van Nederland

De eerste bewoners van Nederland De eerste bewoners van Nederland 1.De oudste vrouw van Nederland 1a Trijntje In november 1997 graven mensen bij Hardinxveld-Giessendam in Zuid-Holland een gat van tien meter diep. Ze zoeken naar sporen

Nadere informatie

In het midden van de ruimte zien jullie een glazen kastje met schoolmateriaal hangen. Vertel aan elkaar wat je ziet.

In het midden van de ruimte zien jullie een glazen kastje met schoolmateriaal hangen. Vertel aan elkaar wat je ziet. LEREN Ga naar de hoek leren en los de opdrachten op: Opdracht 1: schoolmateriaal Opdracht 2: de klas van 2018 Smartphone/camera Balpen OPDRACHT 1: SCHOOLMATERIAAL In het midden van de ruimte zien jullie

Nadere informatie

Inleiding op het lespakket. Blz. 3. Het verhaal van Musa Blz. 4. Even voorstellen, Inleiding op Musa in de klas. Blz. 5

Inleiding op het lespakket. Blz. 3. Het verhaal van Musa Blz. 4. Even voorstellen, Inleiding op Musa in de klas. Blz. 5 Musa Inhoud Inleiding op het lespakket. Blz. 3 Het verhaal van Musa Blz. 4 Even voorstellen, Inleiding op Musa in de klas. Blz. 5 Het koffertje ontdekken. Blz. 6 en 7 Inhoud koffertje. Blz. 8 en 9 2 Inleiding

Nadere informatie

De Vlaardingencultuur. leven in de steentijd

De Vlaardingencultuur. leven in de steentijd De Vlaardingencultuur leven in de steentijd INHOUDSOPGAVE INLEIDING... 3 LES 1... 4 LES 2... 5 LES 3... 7 OPDRACHTEN... 8-12 2 Inleiding Voor u ligt de docentenhandleiding van het lespakket over de Vlaardingencultuur.

Nadere informatie

In de Fûgeltsje Boschzaal zijn wisselende tentoonstellingen te zien waardoor er altijd iets nieuws te beleven is.

In de Fûgeltsje Boschzaal zijn wisselende tentoonstellingen te zien waardoor er altijd iets nieuws te beleven is. Welkom in het Natuurmuseum Fryslân. Het thema van het Natuurmuseum is de natuur van Fryslân. Drie verdiepingen vol informatie, bijzondere dieren en planten, opdrachten, proefjes, spelletjes en andere verrassingen

Nadere informatie

Opdracht 1 en 2. Voorbeeld: Deze toets is dat wel moeilijk; maar het toen is erg belangrijk dat je laat hondje zien wat je kunt.

Opdracht 1 en 2. Voorbeeld: Deze toets is dat wel moeilijk; maar het toen is erg belangrijk dat je laat hondje zien wat je kunt. leestoets Opdracht 1 en 2 In de volgende teksten staan heel wat woorden te veel. Dat komt doordat er iets fout is gelopen bij het printen van de teksten: er zat een virus op de computer en daardoor zijn

Nadere informatie

Begrippen. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers

Begrippen. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers ijstijd De tijd dat Nederland onder een laag ijs lag. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers Mensen die zochten naar dieren om ze te vangen en op te eten.

Nadere informatie

Kunstgeschiedenis Weten is Zien. Ron Augustus Basiscursus Westerse kunstgeschiedenis 2009

Kunstgeschiedenis Weten is Zien. Ron Augustus Basiscursus Westerse kunstgeschiedenis 2009 Kunstgeschiedenis Weten is Zien Ron Augustus Basiscursus Westerse kunstgeschiedenis 2009 1 Les 1: Prehistorie Alle begin is moeilijk 30.000 VOOR CHRISTUS - 1.000 VOOR CHRISTUS Lascaux - Frankrijk - Grotschilderingen

Nadere informatie

Hunebedden - hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Hunebedden - hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 14 february 2019 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62213 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van

Nadere informatie

Doe- pad Watertorenweg

Doe- pad Watertorenweg Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 7-8 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij

Nadere informatie

DE STAD. Projectboek Mens en Maatschappij HET HOOGHUIS. ZUID/WEST Leerjaar 1 b/k

DE STAD. Projectboek Mens en Maatschappij HET HOOGHUIS. ZUID/WEST Leerjaar 1 b/k DE STAD Projectboek Mens en Maatschappij HET HOOGHUIS ZUID/WEST Leerjaar 1 b/k Inhoud Introductie... 2 Ruimteverdeling... 3 Bouwstijl... 5 Het stadswapen... 7 Onderzoek en presentatie... 12 Beoordelingscriteria...

Nadere informatie

Uitgeverij Schoolsupport www.schoolsupport.nl

Uitgeverij Schoolsupport www.schoolsupport.nl Sorteren kun je leren Leerinhoud: rubriceren, klanken onderscheiden. Materiaal: allerlei voorwerpen en bordjes. Locatie: klaslokaal (eventueel speelplaats). Groepsindeling: individueel. Tijdsduur: 10 minuten.

Nadere informatie

Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is

Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is rcheobode Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is archeoloog. Hij hoort bij de groep archeologen die nu aan het opgraven is in Oosterhout in het gebied Vrachelen. Daar wordt over een jaar

Nadere informatie

1. Hoeveel dieren tel je op de vitrine? Hoeveel dieren kende je al?

1. Hoeveel dieren tel je op de vitrine? Hoeveel dieren kende je al? Fotospeurtocht 5 t/m 7 jaar Voor de begeleider: Lees de teksten en doe samen de opdrachten. Hoi museumbezoeker, Mijn naam is Cornelis. Flevoland ken ik beter dan wie ook! Ik had het idee bedacht om land

Nadere informatie

Tijd van jagers en boeren

Tijd van jagers en boeren 1.1 Van jagers verzamelaars naar tot 3000 v. Chr. De prehistorie : levenswijze van jagers verzamelaars ontstaan van landbouw, landbouwsamenlevingen Onderzoeksvraag: Welke gevolgen had de Neolithische Revolutie

Nadere informatie

thema 1 Botten en broers les 1 Een mammoet in zee

thema 1 Botten en broers les 1 Een mammoet in zee LESDOELEN De kinderen kunnen: uitleggen dat hun ouders en grootouders vroeger kind waren en nu volwassen zijn. uitleggen dat zij in de toekomst zelf ook volwassen zullen zijn. uitleggen dat er heel vroeger

Nadere informatie

Werkboek IJstijden groep 7-8

Werkboek IJstijden groep 7-8 Werkboek IJstijden groep 7-8 Naam Groep Les 1 Groep 7/8 Hoe ontstaat een IJstijd? In het verhaal vertelt Manny over de IJstijd. Wanneer eindigde laatste IJstijd? Voor deze opdracht mag je een atlas gebruiken.

Nadere informatie

Doe- pad Watertorenweg. Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6

Doe- pad Watertorenweg. Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6 Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij

Nadere informatie

Museumexpeditie. g r o e p 7 e n 8. Jouw naam:

Museumexpeditie. g r o e p 7 e n 8. Jouw naam: Museumexpeditie g r o e p 7 e n 8 Jouw naam: Welkom in het Natuurmuseum Fryslân. Het thema van het Natuurmuseum is de natuur van Fryslân. Drie verdiepingen vol informatie, bijzondere dieren en planten,

Nadere informatie

Beoordeling power-point groep 5

Beoordeling power-point groep 5 Beoordeling power-point groep 5 Leerkracht: Leerling: Onderdeel 2 4 6 8 10 Opmerkingen Titeldia: Duidelijke titel met onderwerp/naam/groep Inhoudsopgave: Puntsgewijs wat ga je behandelen. Plaatjes: Functioneel

Nadere informatie

GROEP 5/6. Fresco s in Raalte, Plaskerk

GROEP 5/6. Fresco s in Raalte, Plaskerk GROEP 5/6 Fresco s in Raalte, Plaskerk INHOUD Met de leerlijn komen leerlingen van groep 1 t/m 8 in het basisonderwijs structureel in aanraking met het lokale erfgoed en de bijbehorende verhalen, krijgen

Nadere informatie

Wat weet jij over wonen? Dat ga je met je groepje opschrijven in een woordspin.

Wat weet jij over wonen? Dat ga je met je groepje opschrijven in een woordspin. Opdracht 1 Deze opdracht maak je in een groepje van vier. Nodig: 1 vel A3-papier, zwarte en een rode stift Wat weet jij over wonen? Dat ga je met je groepje opschrijven in een woordspin. Je doet het zo:

Nadere informatie

Drents Archief. Meisje met de hoepel. Groep 2 Speuren in het archief

Drents Archief. Meisje met de hoepel. Groep 2 Speuren in het archief Drents Archief Meisje met de hoepel Groep 2 Les 3 Speuren in het archief Les 3 Speuren in het archief Samenvatting van de les In het Drents Archief bevindt zich een kistje dat een dubbele bodem blijkt

Nadere informatie

In de Fûgeltsje Boschzaal zijn wisselende tentoonstellingen te zien waardoor er altijd iets nieuws te bekijken is.

In de Fûgeltsje Boschzaal zijn wisselende tentoonstellingen te zien waardoor er altijd iets nieuws te bekijken is. Welkom in het Natuurmuseum Fryslân. Het thema van het museum is de natuur van Fryslân. Drie verdiepingen vol informatie, bijzondere dieren en planten, opdrachten, proefjes, spelletjes en andere verrassingen

Nadere informatie

Een reis door de ijstijd

Een reis door de ijstijd Een reis door de ijstijd Dawpee is verdwaald! Auteur: Joyce Nienhuis. Illustraties: Joyce Nienhuis. 2 Stuk kaart West-Europa uit de IJstijd. *Map van Europa. 3 Hoofdstuk 1 Dawpee. Dawpee! Dawpeeee! Kom

Nadere informatie

DOCENT. Thema: verhalen HIER STOND EEN KASTEEL! groep 3 en 4. Stadshagen

DOCENT. Thema: verhalen HIER STOND EEN KASTEEL! groep 3 en 4. Stadshagen Het thema verhalen staat voor groep 3 en 4 in het teken van de Middeleeuwen. De leerlingen ontdekken dat er vroeger een echt kasteel op de plek stond, waar nu hun woonwijk ligt. De eerste stappen tot historisch

Nadere informatie

Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de kerstperiode

Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de kerstperiode Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de kerstperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen

Nadere informatie

200 JAAR STATEN-GENERAAL

200 JAAR STATEN-GENERAAL 200 JAAR STATEN-GENERAAL NOVEMBER 2015 - POLITIEK IN PRAKTIJK #7 WAT HEB JE NODIG Knipblad met jaartallen (gekleurd papier) Knipblad met foto s/uitleg (wit papier) Magneetjes + magneetbord Uitgeknipte

Nadere informatie

DOCENTENHANDLEIDING KINDEREN DIE GEWOON KIND WILLEN ZIJN

DOCENTENHANDLEIDING KINDEREN DIE GEWOON KIND WILLEN ZIJN DOCENTENHANDLEIDING KINDEREN DIE GEWOON KIND WILLEN ZIJN AMNESTY INTERNATIONAL LESOPZET 1. Deel de paspoorten uit en laat de leerlingen hun persoonlijke gegevens invullen. (5 minuten) 2. Als er voldoende

Nadere informatie

Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij?

Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij? Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen

Nadere informatie

Ze gebruikten bijna alleen maar streepjes omdat ze het snel en makkelijk in stenen wilden krassen. Rondjes waren erg moeilijk!

Ze gebruikten bijna alleen maar streepjes omdat ze het snel en makkelijk in stenen wilden krassen. Rondjes waren erg moeilijk! Romeinse cijfers Vroeger werd er overal in Romeinse cijfers gerekend. Deze cijfers zijn bedacht door de Romeinen in de Romeinse tijd. Er is geen symbool voor het getal 0. Ze vonden namelijk dat niks maar

Nadere informatie

Spelmateriaal. Doel van het spel

Spelmateriaal. Doel van het spel Nederlands Lang geleden maakten vikingen het land onveilig. Mensen vreesden deze woeste mannen, maar ook onderling heersten hevige twisten. Vikinghoofdmannen lieten Spelmateriaal 1 spelbord met daarop

Nadere informatie

Grenzeloze vrijheid? Discussiebijeenkomst tienerclub

Grenzeloze vrijheid? Discussiebijeenkomst tienerclub Grenzeloze vrijheid? Discussiebijeenkomst tienerclub Leeftijd: 12-16 jaar Tijdsduur: 1 uur Doelen - De jongeren denken na over de betekenis van de muur tussen Israël en de Palestijnse gebieden in het dagelijks

Nadere informatie

Werkbladen Voortgezet onderwijs. Naam leerling:

Werkbladen Voortgezet onderwijs. Naam leerling: Werkbladen Voortgezet onderwijs Naam leerling: Inhoud: Uitleg werkblad Dit werkblad hoort bij de film Giganten uit de IJstijd. Een film die je meeneemt naar de laatste ijstijd, zo n 116.000 tot 10.000

Nadere informatie

Tip: Kijk voor meer achtergrondinformatie over de stadsboeren op:

Tip: Kijk voor meer achtergrondinformatie over de stadsboeren op: D S K C N L Koeien in de stad? Dat dat zie je niet vaak. In dit thema ontdekken de leerlingen dat een koe in de stad vroeger heel normaal was. Die koeien waren van de stadsboeren in Kampen. Hoe het leven

Nadere informatie

Doel Taalgevoeligheid stimuleren: rijmgevoeligheid ontwikkelen, meer bepaald eindrijm. Het visueel geheugen stimuleren.

Doel Taalgevoeligheid stimuleren: rijmgevoeligheid ontwikkelen, meer bepaald eindrijm. Het visueel geheugen stimuleren. 46 47 48 49 50 51 52 53 Spel 1 Rijmrups en rijmmemo Doel Taalgevoeligheid stimuleren: rijmgevoeligheid ontwikkelen, meer bepaald eindrijm. Het visueel geheugen stimuleren. Ontwikkelingsdoelen NED 5.5,

Nadere informatie

Voorbereiding post 2. Hotel-restaurant De Eik Groep 6-7-8

Voorbereiding post 2. Hotel-restaurant De Eik Groep 6-7-8 Voorbereiding post 2 Hotel-restaurant De Eik Groep 6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Hotel-restaurant De Eik, voor groep 6, 7 en 8. Inhoud: Algemeen Verhaal

Nadere informatie

Deze bijeenkomst gaat over Jezus en over de verschillende namen die er voor Jezus zijn.

Deze bijeenkomst gaat over Jezus en over de verschillende namen die er voor Jezus zijn. Wie is Jezus? Leeftijd: 9-12 Thema: Jezus Tijdsduur: 60+ min. Deze bijeenkomst gaat over Jezus en over de verschillende namen die er voor Jezus zijn. Doelen van deze bijeenkomst: De kinderen leren dat

Nadere informatie

BIJLAGE 5 IJZERTIJD KWARTET BOEREN IN DE IJZERTIJD

BIJLAGE 5 IJZERTIJD KWARTET BOEREN IN DE IJZERTIJD EDE VROEGER EN NU Geldersch Landschap & Kasteelen BIJLAGE 5 BOEREN IN DE IJZERTIJD voor groep 5 t/m 8 www.glk.nl GELDERSCH LANDSCHAP & KASTEELEN BOEREN IN DE IJZERTIJD Knippen - blad 1 1 OP DE AKKER a

Nadere informatie

15 min. 1-4. NL Spelregels. 17998_ikleer_naar groep1_guide.indd 1 25-09-15 08:39

15 min. 1-4. NL Spelregels. 17998_ikleer_naar groep1_guide.indd 1 25-09-15 08:39 15 min. 1-4 NL Spelregels 17998_ikleer_naar groep1_guide.indd 1 25-09-15 08:39 Voor de ouders Ik leer Op weg naar groep 1 is een compleet spel met duidelijke doelen: 1 Kleuren en vormen leren 2 Letters

Nadere informatie

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN DE BEESTENBENDE

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN DE BEESTENBENDE LESBRIEVEN LEERKRACHTENBESTAND LESBRIEF 8: LOT DE ROBOT (DEEL2) AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN DE BEESTENBENDE Copyright De Uitvinders Uitgave 2016 Versie 1.0 LESBRIEVEN LEERKRACHTENBESTAND LESBRIEF

Nadere informatie

Waar is God? Leeftijd: 9-12 Thema: God Tijdsduur: 60+ min. Deze bijeenkomst gaat over de aanwezigheid van God onder de mensen.

Waar is God? Leeftijd: 9-12 Thema: God Tijdsduur: 60+ min. Deze bijeenkomst gaat over de aanwezigheid van God onder de mensen. Waar is God? Leeftijd: 9-12 Thema: God Tijdsduur: 60+ min. Deze bijeenkomst gaat over de aanwezigheid van God onder de mensen. Doelen van deze bijeenkomst: De kinderen leren dat God overal te vinden is.

Nadere informatie

Vormen van een raket Raketten

Vormen van een raket Raketten Vormen van een raket Raketten Vgroep 1-2 17 tijdsduur 65 minuten kerndoelen 1, 23, 32, 44, 45 en 54 lesdoelen De leerling: herkent een aantal wiskundige vormen: een cirkel, een driehoek, een rechthoek

Nadere informatie

China. Stadsgeluiden in China. 3 lessen rond geluiden in een Chinese stad. Vakgebied: Muziek. Lesduur: 60 minuten per les

China. Stadsgeluiden in China. 3 lessen rond geluiden in een Chinese stad. Vakgebied: Muziek. Lesduur: 60 minuten per les China Stadsgeluiden in China 3 lessen rond geluiden in een Chinese stad Vakgebied: Muziek Lesduur: 60 minuten per les China Pagina 1 - Stadsgeluiden in China - Colofon Stadsgeluiden in China Les voor groep

Nadere informatie

Tuin van Heden 3 en 4 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij?

Tuin van Heden 3 en 4 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij? Tuin van Heden 3 en 4 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen

Nadere informatie

Bijeenkomst over geloofsopvoeding Rouw en verlies Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van kinderen van 8-12 jaar

Bijeenkomst over geloofsopvoeding Rouw en verlies Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van kinderen van 8-12 jaar DOELSTELLINGEN De deelnemers worden zich bewust van hun eigen omgang met rouw en verlies en de rol die hun geloof of levensoriëntatie hierbij heeft. De deelnemers weten dat ieder op een eigen manier rouwt

Nadere informatie

De lesactiviteit Het Beste Bos Ede is een samenwerking van Het Groene Wiel en IVN Ede.

De lesactiviteit Het Beste Bos Ede is een samenwerking van Het Groene Wiel en IVN Ede. 1 Colofon De lesactiviteit Het Beste Bos Ede is een samenwerking van Het Groene Wiel en IVN Ede. Deze handleiding hoort bij de leskist Het Beste Bos Ede. Dit is een, in samenwerking met IVN Ede, aangepaste

Nadere informatie

Doe-het-zelfpakket: geschiedenis

Doe-het-zelfpakket: geschiedenis Zelfstandig bezoek groep 3-4 Kunnen de leerlingen de overeenkomsten en verschillen ontdekken met het heden? Wat is er zo bijzonder dat het voor altijd in het museum moet worden bewaard? En wat vinden de

Nadere informatie

Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8

Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8 Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8 1 Inhoud Voorbereidende les Afsluitende les Aanvullend materiaal bij deze lessen staat op de website: Introductiefilmpje PowerPoint presentatie Werkbladen 2 Voorbereidende

Nadere informatie

hoge stroming Fase Ontdek en onderzoek

hoge stroming Fase Ontdek en onderzoek Groep 7 & 8 Team van maximaal 4 leerlingen Leerling materiaal TECHNIEK TOERNOOI hoge stroming Fase Ontdek en onderzoek Verdeel de rollen Je werkt in een groepje van vier leerlingen. Iedereen in je groepje

Nadere informatie

Stappenplan voor het maken van een presentatie

Stappenplan voor het maken van een presentatie Stappenplan voor het maken van een presentatie De voorbereiding van een presentatie is erg belangrijk. Je kunt niet de avond ervoor even een presentatie maken. Je moet informatie verzamelen (bv. uit boeken,

Nadere informatie

Workshop A Hoe werkt de gemeenteraad?

Workshop A Hoe werkt de gemeenteraad? Workshop A Hoe werkt de gemeenteraad? Workshop A Hoe werkt de gemeenteraad? Korte omschrijving workshop De workshop begint met een kort filmpje over de gemeenteraad. De workshopleider doet vervolgens met

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding blz. 3. Wat is een fossiel? blz. 4. Hoe fossielen ontstaan blz. 5. Fossielen van zacht weefsel blz. 6. Zeedieren blz.

Inhoud. Inleiding blz. 3. Wat is een fossiel? blz. 4. Hoe fossielen ontstaan blz. 5. Fossielen van zacht weefsel blz. 6. Zeedieren blz. Door: Oscar Zuethoff Groep 6b - Meneer Jos & Ingrid Februari 2008 Inhoud Inleiding blz. 3 Wat is een fossiel? blz. 4 Hoe fossielen ontstaan blz. 5 Fossielen van zacht weefsel blz. 6 Zeedieren blz. 7 De

Nadere informatie