Plan van aanpak/visprotocol afvissen en deels terugplaatsen Ganzenvijvers, Kleine Melanen en Groote Melanen te Bergen op Zoom

Transcriptie

1 NoLogo MEMO Aan : Projectgroep Melanen en Ganzenvijvers Van : Martin Boute van DHV B.V. Bijdrage : Jan van de Graaf van DHV B.V. Dossier : C Project : Melanen en Ganzenvijvers Betreft : Plan van aanpak / werkprotocol afvissen Ganzenvijvers, Kleine en Groote Melanen Versie 3 Ons kenmerk : JBra/GvE/CvdB/V_IS-BZ Datum : 20 april 2010 Plan van aanpak/visprotocol afvissen en deels terugplaatsen Ganzenvijvers, Kleine Melanen en Groote Melanen te Bergen op Zoom Inleiding Dit plan van aanpak beschrijft het verwijderen van vissen uit de Ganzenvijvers, Kleine Melanen en de Groote Melanen. In het Plan van Aanpak wordt specifiek ingegaan op: tijdstip van afvissen (relatie met wetgeving, natuurwaarden, algemene zorgplicht); wijze van afvissen (droog of in den natte, combineren met het baggeren in den droge (droogzetten); werk in 1x uitvoeren of faseren; herkolonisatie; afzetmogelijkheden afgevangen vis; vergunningen en ontheffingen. Uitgangspunten Ganzenvijvers in den droge baggeren en afvissen. Geen vis terugplaatsen, uitvoering gepland juni/juli Kleine Melanen baggeren, afvissen en vis cf. streefbeeld terugplaatsen, uitvoering gepland najaar 2010 tot en met voorjaar Groote Melanen baggeren en afvissen. Vis cf. streefbeeld terugplaatsen, start uitvoering gepland in najaar Dit plan van aanpak is op 8 februari jl. met de hengelsportverenigingen HSV De Rietvoorn en de Bergse Hengelsportvereniging, het waterschap en gemeente besproken. Afspraken en aanvullingen zijn verwerkt in deze versie. Aanleiding, doel, toekomstige situatie In de loop der tijd zijn de Melanen en Ganzenvijvers sterk door de mens beïnvloed. Vooral de voedselrijkdom is enorm gestegen, wat negatieve gevolgen heeft gehad voor de soortenrijkdom van de voormalige heidevennen. Momenteel voldoen de oppervlaktewateren niet aan de kwaliteitseisen en tijdens de zomer is sprake van grootschalige blauwalgenbloei en perioden van zuurstofloosheid. Vroeger hadden de oevers een natuurlijk karakter, tegenwoordig zijn de oevers deels vastgelegd in de vorm van een beschoeiing (damwand). De wateren zijn in gebruik als visvijvers. De doelstellingen voor de wateren zijn gericht op behoud en herstel van (aquatisch) ecologische waarden van het oppervlaktewater, waterbodem en oevers. Om dit te bereiken zullen de vijvers worden gebaggerd en zullen de oevers worden heringericht. Het baggeren en bezanden zal als eerste worden uitgevoerd. De oeverinrichting wordt in een later stadium uitgevoerd. DHV B.V. is onderdeel van de DHV Groep, een advies- en ingenieursbureau dat wereldwijd actief is en kantoren heeft in Europa, Afrika, Azië en Noord-Amerika. Het hoofdkantoor is gevestigd in Nederland. Kamer van Koophandel Gooi- en Eemland nr Het kwaliteitssysteem van DHV B.V. is gecertificeerd volgens ISO 9001.

2 Doelstelling voor de Melanen en Ganzenvijvers is 'soortenrijk stadswater'. Voor de visstand betekent dit, dat er gestreefd wordt naar een ondiep snoek-blankvoorn viswatertype. Huidige situatie en inrichting Kleine Melanen De Kleine Melanen is een voormalig ven en maakt onderdeel uit van het stroomgebied van de Ligne. De oppervlakte is ongeveer 4 ha. De maximale diepte bedraagt 1,80 m tot de bodem. Er is momenteel een sliblaag van gemiddeld 60 cm aanwezig. De directe omgeving van de Kleine Melanen is bebouwd. In tegenstelling tot de situatie van voor 1910, zijn de oevers voor een belangrijk deel begroeid met bossen (Elzenbroekbos) (Waterschap Brabantse Delta, 2005). De plas heeft een sterk voedselrijk karakter. De Kleine Melanen wordt vooral gevoed vanuit de Ganzenvijvers via een duiker. Daarnaast vindt voeding plaats door kwel en afwaterend regenwater uit een gescheiden rioleringsstelsel (DHV, 1993). In het noordwesten komt een schoonwaterriool direct uit op de Kleine Melanen. Ook komt er een schoonwaterriool uit op de duiker tussen de beide Ganzenvijvers en tussen de Ganzenvjiver Noord en de Kleine Melanen. De afwatering van de Kleine Melanen verloopt via een stuw, richting de Ligne. Langs de oevers komen Gele lis (Iris pseudacorus), Riet (Phragmites australis) en Grote lisdodde (Typha latifolid) voor. In het open water is Witte waterlelie (Nymphaea alba) aanwezig. De waterbodem van de Kleine Melanen bestaat uit een dikke sliblaag. In 2005 overheersen de soorten blankvoorn, brasem en in mindere mate pos. Het gaat hier om eurytope vissoorten: soorten die niet kieskeurig zijn in hun biotoopkeuze. De lengtemetingen aan brasem laten zien dat het gaat om een populatie met een gezonde opbouw van jaarklassen in de plas. Dit duidt erop dat er afdoende predatie is op brasem. Bij het (nagenoeg) ontbreken van predatie zullen de dichtheden van brasem erg hoog worden, maar zal de groei sterk achterblijven door een sterke onderlinge voedselconcurrentie. Limnofïelen (soorten van stilstaand water en zgn. plantpaaiers) zoals ruisvoorn en snoek zijn duidelijk in de minderheid. Zij zijn vooral in de oeverzone tussen de begroeiing aangetroffen. Het aandeel ruisvoorn betreft meest eenjarige exemplaren. Dit duidt erop dat er sprake is van voortplanting. Er is één Rode lijstsoort aangetroffen, het vetje (Leucaspius delineatus). Het betrof volwassen exemplaren. Ganzenvijvers De Ganzenvijvers zijn twee lijnvormige wateren, ca. 50 meter ten zuiden van de Kleine Melanen. Het oppervlakte van de Noordelijke Ganzenvijver bedraagt ca. 0.3 ha en van de Zuidelijke Ganzenvijver ca ha. De maximale diepte bedraagt 1,10 m tot de bodem. Er is momenteel een sliblaag van gemiddeld 30 cm aanwezig. De oevers zijn beschoeid waardoor een natuurlijke gradiënt ontbreekt. In de Ganzenvijvers is sprake van kwel. Daarnaast komen drie van de vier lozingspunten van de schoonwaterriolen van de gebieden Meilust I-A & Noordgeest II uit op de Ganzenvijvers. De oeverbegroeiing wordt gedomineerd door Riet (Phragmites australis) en planten typerend voor een moerassig overgangsmilieu zoals Grote kattenstaart (Lythrum salicare) en Moerasandoorn (Stachyspalustris). Het water is omgeven door een strook gras en struiken. Er is een dikke baggerlaag aanwezig. In het noordelijk deel is verontreinigd slib aangetroffen. De Ganzenvijvers staan via een duiker in verbinding met de Kleine Melanen. De duiker is passeerbaar voor vissen. Zeelt is de meest dominante soort. Zeelt is een limnofiele soort, maar ook een indicator voor verlanding en wordt tevens gerekend tot de 'zuurstoftolerante' vissen. Dit wil zeggen dat hij kan overleven onder zuurstofarme omstandigheden

3 Groote Melanen De Groote Melanen is een voormalig ven, dat intensief wordt gebruikt voor de karpervisserij. De oppervlakte is ongeveer 5 ha. De maximale diepte bedraagt 2,10 m tot de bodem. Er is momenteel een sliblaag van gemiddeld 45 cm aanwezig. De oevers zijn steil en bezet door elzen. Door interne eutrofiëring, omwoelen van de bodem, maar ook door inval van elzenblad en instroom van (overstort)water uit een woonwijk (Jankenberg) is de plas zeer voedselrijk geworden. Gevolg is een intensieve bloei van blauwwieren en zijn er perioden van zuurstofloosheid. Om het streefbeeld (snoek-blankvoorn viswatertype) te bereiken zijn verschillende maatregelen opgesteld (Van Dam et al., 2007). Die bestaan uit het aanpassen van de oeverinrichting, het aanpassen van de visstand, het afvlakken van de oevers, het afleiden van de watertoevoer uit de woonwijk, het verwijderen van de sliblaag en het monitoren van chemische en biologische parameters. Dit zal verder uitgewerkt worden in het nog op te stellen inrichtingsplan. Streefbeeld Sportvisserij Nederland verdeelt ondiepe wateren in een vijftal viswatertypen: het baars-blankvoorn type; het ruisvoorn-snoek type; het snoek-blankvoorn type; blankvoorn-brasem type; het brasem-snoekbaars type. Kleine Melanen en Ganzenvijvers hebben als streefbeeld het snoek-blankvoorn viswatertype toegewezen gekregen. De visstand en inrichting van het water met een snoek-blankvoorn type zijn in onderstaande figuur weergegeven. Een toelichting (bron: is onder de figuur opgenomen. Het snoek-blankvoorn type kenmerkt zich door een doorzicht van 0,4 tot 0,7 m. De water- en oeverplanten bedekken 20 tot 60% van de wateroppervlakte. Blankvoorn en snoek zijn de kenmerkende vissoorten voor dit type. De hoeveelheid en het type waterplanten zijn bepalend voor de mate waarin andere soorten kunnen voorkomen. Plantminnende soorten als ruisvoorn en zeelt zullen een kleiner aandeel van de biomassa uitmaken dan in het ruisvoorn-snoek type. Andere begeleidende soorten die in het snoek-blankvoorn type kunnen voorkomen, zijn baars, brasem, karper, kleine modderkruiper, kolblei, paling en bittervoorn

4 Tijdstip van uitvoering De voorkeur voor uitvoering vanuit natuuroogpunt (het beperken van schade en verstoring) is het najaar. De winterperiode is minder geschikt, omdat de meeste (grote) vissoorten in de diepere delen overwinteren. De voorkeursperiode is gebaseerd op de natuurbescherming en de paaitijd van vissen. De planning voor de Ganzenvijvers is uitvoering in juni/juli 2010; voor de Kleine Melanen is uitvoering gepland in september 2010-maart De Groote Melanen volgt een jaar later, in september 2011-maart Vanuit natuuroogpunt zijn dit geen ideale tijdstippen. In Bijlage 1 zijn de voorkeursperiode t.o.v. het tijdstip van uitvoering schematisch weergegeven. De voorkeursperiode voor uitvoering gerelateerd aan amfibieën is half juli tot november. Hierbij is het gunstiger richting het najaar te werken (specifiek voor het baggeren) aangezien in de zomer de kans op de aanwezigheid van volwassen individuen groter is dan in het najaar. Opgemerkt moet worden dat sommige adulten het hele jaar in de plas verblijven en niet op het land overwinteren. De werkzaamheden worden deels wel in de ideale tijd uitgevoerd, en verder is het de 2e voorkeursperiode, en daar zullen we rekening mee houden. Wijze van uitvoering afvissen Enkele opties 1) Waterstand verlagen tot een schijf water over is waarin de vissen zich nog enigszins kunnen bewegen en waarin het afvissen nog praktisch uitvoerbaar is. Open water afvissen met een zegen. Oeverzone afvissen met electrovisserij. 2) Waterstand niet verlagen. Vissen naar een hoek van de plas drijven (bij voorkeur in een laagte) door gebruik te maken van boten met netten. 3) Baggeren en afvissen combineren. De aanvraag van het waterschap gaat uit van afvissen voordat gebaggerd gaat worden. Hier liggen mogelijkheden in de wijze van baggeren die toegepast gaat wordt. Ecologisch baggeren bijvoorbeeld (pleksgewijs gefaseerd baggeren, geen cutterzuiger gebruiken, slib/bagger op organismen controleren nadat het op de kant dan wel in depot is gezet). Het ecologisch baggeren vindt in nauwe samenwerking plaats met de visverenigingen. Optie 1 heeft de voorkeur bij de Ganzenvijvers. Hier vindt afvissing plaats met een zegen, bij een verlaagde waterstand. Vervolgens kan de waterstand verlaagd worden waarna resterende vis handmatig verwijderd kan worden. Vanwege het grote wateroppervlak is optie 1 in de Kleine en Groote Melanen praktisch gezien niet haalbaar. Hier geniet optie 2 de voorkeur. Het grote wateroppervlak wordt eveneens met een zegen afgevist, de randen worden met behulp van elektrische visapparatuur verder afgevist. Na overleg met alle betrokken partijen dient via het baggerbestek, aan een lokale beroepsvisser opdracht te geven voor het uitvoeren van het afvissen. De beroepsvisser zorgt voor terugkoppeling hoe hij het afvissen gaat aanpakken. Hij draagt ook zorg voor de afvoer van de gevangen vis. Terugplaatsing cf. streefbeeld vindt vooralsnog niet plaats. De kosten voor het afvissen van de beide Ganzenvijvers bedragen ongeveer 1500,-. De kosten voor de Kleine Melanen bedragen ongeveer 4000,-. Hetzelfde bedrag geldt voor de Groote Melanen. Werk faseren Gezien de wijze van uitvoering worden de baggerwerkzaamheden gefaseerd uitgevoerd, zie alinea Tijdstip van uitvoering. Afhankelijk van tijdstip van uitvoering van de baggerwerkzaamheden en overleg en afstemming met de hengelsportverenigingen wordt bekeken wat doelmatig en wenselijk is. Een verzoek van HSV De Rietvoorn is om het afvissen van de Kleine Melanen zo kort mogelijk voor het baggeren uit te voeren. Enkele weken voor de start van het afvissen wordt de planning aan de visverenigingen gemeld. Hierdoor kunnen de leden maximaal gebruik maken van een viswater om de hoek

5 Herkolonisatie Tijdens het baggeren van de noordelijke en zuidelijke Ganzenvijver vindt afsluiting plaats van de duiker tussen de Ganzenvijver Noord en Kleine Melanen, zodat in den droge gebaggerd kan worden. Belangrijk is dat deze afsluiting tijdens de werkzaamheden ook herkolonisatie van de Ganzenvijvers met vis voorkómt. Hiervoor dient een hoogteverschil van minimaal 0,2 m aangebracht te worden. Na de werkzaamheden wordt deze afsluiting opgeheven zodat vissen weer vrij kunnen migreren tussen de vijvers en Kleine Melanen. De Ganzenvijvers wateren op de Kleine Melanen af. Vissen kunnen vrij migreren tussen de vijvers. De Groote Melanen heeft geen open verbinding met de Kleine Melanen. Aan de noordzijde van de Groote Melanen water de plas af (via een slotenstelsel) op de Ligne. In overleg met de hengelsportvereniging is afgesproken dat het voorstel van de uit te zetten visstand naar de voorzitter van HSV de Rietvoorn wordt gestuurd. Gezien de kale pioniersituatie is overeenstemming bereikt met een nulsituatievisstand van kg/ha. Door groei en vermeerdering zal de visbiomassa snel stijgen. De ontwikkeling van de visstand kan na herkolonisatie worden gevolgd en zo nodig kan na enkele jaren conform het streefbeeld, vis worden bijgeplaatst. Afzetmogelijkheden verwijderde vis De beroepsvisser is verantwoordelijk voor de afvoer van de gevangen vis. Hierbij kan hij in overleg met de visverenigingen en het waterschap de verschillende afzetmogelijkheden overwegen. Zo kan geschikte vis (soort en lengteklasse) mogelijk worden uitgezet in naburige vijvers of andere waterpartijen (voorbeelden: Parkvijver of Markiezaten). Vergunningen en ontheffingen In de te baggeren wateren komen geen beschermde soorten voor en een ontheffing voor de Flora en faunawet is niet nodig. In de Kleine en Groote Melanen komt één Rode Lijstsoort voor te weten het vetje. Het vetje kent meerder eiafzetperiodes per jaar waardoor ze in principe minder kwetsbaar zijn. De meest kwetsbare periode voor deze soort vormen de maanden juli t/m september. De soort heeft geen beschermde status vanuit de flora en faunawet, maar uit oogpunt van de algemene zorgplicht wordt aanbevolen maatregelen te treffen om de effecten op deze soortgroep te beperken (zie ook Ecoscan Melanen en Ganzenvijvers (DHV, 2010)). Literatuur Aquasense Grontmij, Visstandbeheerplan Bergen op Zoom, in opdracht van Waterschap Brabantse Delta, Amsterdam. Dam, H. van, E.J. Melisie, T. du Bois, & C. Bruning, Herstelplan voor de Groote Melanen (Bergen op Zoom). In opdracht van: Waterschap Brabantse Delta. Herman van Dam, Adviseur Water en Natuur. Amsterdam. 64 p. DHV, Ecoscan Melanen en Ganzenvijvers, in opdracht van Waterschap Brabantse Delta, Eindhoven. DHV Milieu en Infrastructuur B.V., 1993, Integraal Gemeentelijk Waterbeheer, Gemeente Bergen op Zoom, Amersfoort, februari Waterschap Brabantse Delta, Toekomstvisie Kleine Melanen, Breda

6 BIJLAGE 1 UITVOERING WERKZAAMHEDEN VS. GEVOELIGE PERIODEN BESCHERMDE FLORA EN FAUNA De gevoelige perioden van de aangetroffen beschermde soorten en de data van de geplande werkzaamheden in de Ganzenvijvers en de Melanen zijn schematisch weergegeven in afbeelding 1 en 2. Daar waar werkzaamheden gevoelige perioden overlappen dienen maatregelen genomen te worden. Afbeelding 1. Werkzaamheden in Ganzenvijvers i.c.m. gevoelige perioden beschermde flora en fauna mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr Amfibiën & Vissen (algemeen) Vogels (algemeen) Afbeelding 2. Werkzaamheden in Groote en Kleine Melanen i.c.m. gevoelige perioden beschermde flora en fauna Alpenwatersalamander Vetje Amfibiën & Vissen (algemeen) Vogels (algemeen) mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr Gunstigste periode voor uitvoeren werkzaamheden Schadelijkste periode voor uitvoeren werkzaamheden 1e Voorkeursperiode (15 juli - 1 nov) 2e Voorkeursperiode (1 juni - 15 juli + 1 nov - 15 mrt) Uitvoering werkzaamheden - 6 -