Intercultureel leren voor internationale jongerenprojecten

Transcriptie

1 BLIKOPENER Intercultureel leren voor internationale jongerenprojecten Geschreven door JINT, Coördinatieorgaan voor internationale jongerenwerking Vlaanderen Uitgegeven door het Nederlands Jeugdinstituut, programma Youth in Action Youth in Action 1

2 2 Nederlands Jeugdinstituut

3 Intro Elk jaar nemen duizenden jongeren deel aan een internationaal project in hun eigen land of ergens in het buitenland. De ontmoeting met andere jongeren uit andere culturen brengt heel wat teweeg. Meestal is zo n project een boeiende en rijke ontdekkingstocht, maar ondanks goede bedoelingen kan het soms ook uitmonden in frustratie en onbegrip. Een goede omkadering voor, tijdens en na het project ondersteunt deze jongeren in hun leerproces en draagt bij tot succesvolle interculturele ontmoeting. Met deze publicatie willen we daar een steentje aan bijdragen. De Blikopener richt zich naar jou als begeleider van internationale groepsprojecten met jongeren. Dit boekje geeft je de nodige theoretische achtergrond over intercultureel leren, met daarnaast inspiratie om jouw groep doorheen zo n intercultureel avontuur te gidsen. In een eerste hoofdstuk maak je kennis met begrippen als cultuur en intercultureel leren. Daarna helpen we je op weg om bij jouw groep een intercultureel leerproces op gang te brengen. We geven concrete tips en enkele voorbeelden van activiteiten om zowel voor, tijdens als na je project mee aan de slag te gaan. Achteraan vind je tenslotte een uitgebreide leeslijst. Voor het schrijven van dit boekje konden we behalve uit veel praktijkvoorbeelden ook inspiratie halen uit goede publicaties. Je vindt er zowel boeken die je een brede waaier van spelen en activiteiten aanbieden, als meer inhoudelijke publicaties over intercultureel leren. We hopen dat dit boekje een blikopener kan zijn voor jou en je groep, en wensen jullie een leuk en boeiend project toe! Youth in Action 3

4 4 Nederlands Jeugdinstituut

5 Inhoud De boze wolf vertelt... 7 Wat is intercultureel leren? 9 1. Cultuur 9 2. Twee cultuurbeelden als houvast De ijsberg De ui Op naar intercultureel leren Onze culturele bril Stereotypen Vooroordelen Tweerichtingsverkeer Interculturele competenties Veilig in de stretchzone Het intercultureel leerproces ontrafeld Aan de slag 21 Voorbereiding op het intercultureel leerproces Voorbereiding als begeleider Waar begin je aan? Begeleidingsstijl Begeleidersvaardigheden in een internationale activiteit Voorbereiding van je groep Voorbereiden van de jongeren zelf Programma uitwerken Voorbereiden op een intercultureel leerproces 28 Youth in Action 5

6 Intercultureel leren tijdens een internationaal groepsproject Activiteiten met expliciete aandacht voor intercultureel leren Kennismakingsspelen, energizers en groepdynamische spelen Interculturele spelen Discussie- en stellingenspelen Simulatiespelen Evalueren en verwerken Een extra interculturele touch in je andere activiteiten Intercultureel leren tussen de activiteiten door Taal Tijd/stiptheid De waarde van geld Eten Man/vrouw verhouding Wetgeving Alcohol en andere genotsmiddelen Religie Ondanks alle goede voorbereiding Weer thuis Interculturele uitstraling van je project Verwerking en reflectie in de groep zelf Contact houden met de andere groep 65 Leeslijst 66 Colofon 68 6 Nederlands Jeugdinstituut

7 De Boze Wolf vertelt... Ik heb het altijd heerlijk gevonden om in het bos te wonen. Het is mijn thuis en ik heb geprobeerd om het schoon en netjes te houden. Op een mooie zonnige dag, terwijl ik bezig was met de rotzooi op te ruimen die mensen na een picknick hadden achter gelaten, hoorde ik voetstappen. Toen ik vanachter een boom het bos in gluurde, zag ik een klein meisje het pad aflopen met een mand in haar handen. Ik vond het meteen verdacht, want ze had zulke vreemde kleren aan: helemaal in het rood en haar hoofd was bedekt. Het was net alsof ze niet herkend wilde worden. Ik weet wel dat je mensen niet op hun uiterlijk moet beoordelen, maar ze liep in mijn bos en ik vond dat ik het recht had om iets meer over haar te weten te komen. Dus ik vroeg haar wie ze was, waar ze vandaan kwam, je weet wel, van die dingen. Eerst zei ze dat ze niet met vreemden wilde praten. Dat bracht mij nogal van mijn stuk. Ik een vreemde? Ik heb verdorie mijn kinderen groot gebracht in dit bos. Daarna werd ze wat rustiger en vertelde me dat ze op weg was naar haar oma, omdat die ziek was en dat in de mand eten voor oma zat. Ze leek mij een eerlijk mens, maar ik denk toch dat ze het zou moeten afleren om zomaar door iemands woonplaats te lopen, met zulke rare kleren aan. Ik liet haar gaan en ging snel naar het huis van haar oma toe. Toen ik bij die onaardige oude dame aankwam, vertelde ik haar wat er net was gebeurd en ze was het met mij eens dat haar kleindochter zou moeten leren zich beter te gedragen. We bedachten het plan dat de oma zich zou verbergen, totdat ik haar zou roepen. Ze verstopte zich onder het bed. Toen het meisje met die rare rode hoed binnen kwam, vroeg ik haar om naar de slaapkamer te komen, waar ik in het bed van haar oma lag. Ze kwam opgewonden binnen en maakte meteen een beledigende opmerking over mijn grote oren. Nu heb ik wel vaker een nare opmerking gekregen dus ik probeerde er het beste van te maken door te zeggen dat ik daar beter mee kon horen. Wat ik eigenlijk bedoelde te zeggen was dat ik haar best aardig vond, maar dat ze beter op haar woorden zou moeten letten. Maar toen maakte ze weer zo n opmerking, ditmaal over mijn grote ogen. Youth in Action 7

8 Je kunt je misschien wel voorstellen hoe ik zo langzamerhand ging denken over dit kleine meisje dat zich zo aardig voordeed, maar eigenlijk een vals kreng bleek te zijn. Maar, aardig als ik ben, antwoordde ik haar dat ik met mijn grote ogen beter kon zien. Haar volgende belediging was echter teveel. Ik heb mijn hele leven al last van mijn tanden, een gevoelig punt, en dat kleine meisje moest daar zo nodig een opmerking over maken. Ik weet dat ik mij had moeten beheersen, maar ik ben kwaad uit bed gesprongen en heb gegromd dat ik haar met die tanden beter op zou kunnen eten. Laten we eerlijk zijn, een wolf zou nooit zo n klein meisje opeten. Iedereen weet dat, maar dat stomme kind begon te schreeuwen en rende door het huis. Ik volgde haar om haar te kalmeren. Ik had zelfs de kleren van oma uitgetrokken, maar dat leek het alleen maar erger te maken. Toen vloog plotseling de voordeur open en een boomlange boswachter kwam naar binnen met een bijl in zijn handen. Ik keek hem aan en realiseerde mij dat ik diep in de problemen zat. Ik ben door een open raam gesprongen en maakte dat ik wegkwam. Ik had gehoopt dat hiermee de ellende voorbij zou zijn, maar dat grootmoeder-mens heeft nooit mijn kant van het verhaal verteld. Al snel deed het gerucht de ronde dat ik een afschuwelijk, onbetrouwbaar boos beest zou zijn. Ik weet niet hoe het is afgelopen met dat kleine meisje in dat rare rode pakje, maar hij leefde nog lang en gelukkig ging voor mij niet op. Bron: Intercultureel Spelenboek 8 Nederlands Jeugdinstituut

9 Wat is intercultureel leren? Dacht jij ook dat de boze wolf de onschuldige Roodkapje en haar oma opgegeten had? Het verhaal van de wolf toont ons echter een heel ander perspectief, terwijl we dachten dit sprookje zo goed te kennen. Dit is precies waar intercultureel leren over gaat... Tijdens een internationaal project stuit je sowieso op andere culturen en perspectieven. Maar ook in je eigen buurt kom je met andere culturen in contact. Intercultureel kunnen leren is niet alleen nuttig, maar ook heel boeiend en leuk! 1. Cultuur Laten we eerst even het begrip cultuur onder de loep nemen. Cultuur kan je niet samenvatten in één duidelijke definitie; het is een ruim en vaak moeilijk te benoemen begrip. Cultuur en nationaliteit worden soms in één adem genoemd. Nederlanders zijn zus of zo en delen dezelfde cultuur. Niets is minder waar. Cultuur overstijgt nationaliteit. We zijn allemaal lid van verschillende groepen of culturen. Zo kan iemand Nederlander zijn, zich Brabander voelen, lid zijn van een sportclub, een technofanaat zijn,... We voelen ons verbonden met mensen met dezelfde interesses, waarmee we veel raakvlakken hebben. In onze interactie met anderen passen we ons gedrag ook hiernaar aan. Tegenover een Amerikaan ben je bijvoorbeeld Europees, maar tegenover een Chinees voel je je Westers, tegenover een Amsterdammer voel je je misschien provinciaal. Cultuur is een dynamisch gegeven dat altijd in beweging is. Jongerenculturen van vandaag zijn anders dan die van pakweg dertig jaar geleden. Daarnaast is cultuur aangeleerd, door mensen gemaakt en dus niet aangeboren. Dit proces werd tijdens onze levensweg continu gevoed door ouders, familie, vrienden, school, je helden,... Cultuur vormt de software die we in ons dagelijks leven gebruiken. Cultuur bepaalt Youth in Action 9

10 als het ware wat je ziet en niet ziet, wat je hoort en niet hoort, wat je raakt en niet raakt. Het helpt ons deel te zijn en te blijven van een groep waarmee we ons identificeren. Daarnaast leert onze culturele software ons ook omgaan met gebruiken en gewoontes, verboden, taboes, etcetera. Uiteraard heeft iedereen ook zijn eigen persoonlijkheid. Je merkt vrij snel dat mensen die uit eenzelfde cultuur komen niet identiek zijn. Kinderen uit hetzelfde gezin, met dezelfde opvoeding en dezelfde invloeden zullen toch verschillend zijn. En gelukkig maar. Je persoonlijkheid is een combinatie van elementen die aangeboren en aangeleerd zijn. Tenslotte bepaalt ook onze menselijke natuur wie we zijn. Dit zijn dingen die alle mensen bij hun geboorte meegekregen hebben. Specifiek voor het individu PERSOONLIJKHEID Aangeboren en aangeleerd Specifiek voor groep CULTUUR Aangeleerd Universeel MENSELIJKE NATUUR Aangeboren Baby s reageren bij hun geboorte overal ter wereld op dezelfde manier. Ze zijn bijvoorbeeld allemaal afhankelijk van verzorging en hebben allen een zuigreflex. Maar meteen speelt de invloed van de groep waarin ze geboren worden een belangrijke rol. Bijvoorbeeld hoe moeders voeding geven, of ouders thuis blijven bij hun kinderen en of kinderen opgevangen worden door familie of naar de kinderopvang gaan. Uiteindelijk groeien ze allemaal op tot individuele wezens, met elk hun eigen unieke persoonlijkheid. 10 Nederlands Jeugdinstituut

11 2. Twee cultuurbeelden als houvast Er bestaan verschillende beelden die helpen om cultuur beter te kunnen begrijpen. Zo kan je cultuur bijvoorbeeld voorstellen als een ijsberg, of als een ui. Het klinkt je misschien vreemd in de oren, maar je zal snel merken dat het beeld van de ijsberg en de ui je een houvast geven om je eigen cultuur dieper te gaan bekijken en misschien ook te begrijpen. 2.1 De ijsberg Een ijsberg bestaat uit twee delen. Enkel het stuk dat boven water uitsteekt is goed zichtbaar. De rest van het ijs zit verborgen onder water. De top van de ijsberg komt overeen met wat we weten of zien van een andere cultuur. Of wat anderen onmiddellijk zien van onze cultuur. Denk maar aan onze wereldberoemde tulpen, grachten en coffeeshops. Het gaat hier om uiterlijke en zichtbare dingen zoals gerechten, kledij, muziek, architectuur, etc. Wat onder water zit, is onzichtbaar en vaak onbekend. Het gaat hier over elementen uit onze cultuur zoals beleefdheidsnormen, lichaamstaal of werktempo. Dit bepaalt alles wat mensen doen of laten en hoe ze bepaalde dingen doen of net niet doen: gedrag, denkpatronen, gebruiken, taboes, etc. Youth in Action 11

12 De grillige structuur van de ijsberg onder water is niet zo eenvoudig te begrijpen. In ontmoeting met andere culturen komen we ermee in aanvaring, vaak op onverwachte momenten. Dat gebeurt bij alle culturen, ook bij je eigen cultuur die je denkt goed te kennen. Denk maar hoe moeilijk het soms is aan een bezoeker uit het buitenland uit te leggen waarom we sommige dingen doen zoals we ze doen. Waarom hangt er in veel Nederlandse huishoudens een verjaardagskalender op het toilet? Waarom voelen we ons onbehaaglijk als een Amerikaan ons bij de eerste ontmoeting al een stevige knuffel geeft? Met deze verborgen stukjes kom je aanraking tijdens een interculturele ontmoeting, niet alleen tijdens een internationaal project maar ook hier in Nederland. We komen elke dag in contact met andere culturen. Deze diversiteit kleurt onze samenleving en maakt van cultuur een dynamisch proces dat continu in verandering is. 2.2 De ui Je kan cultuur ook vergelijken met een ui. Het beeld van de ui is iets complexer dan dat van de ijsberg. De ui heeft verschillende lagen. De buitenste laag kan je zien. Wil je de lagen eronder leren kennen, dan moet je moeite doen om de verschillende lagen er één voor één af te pellen. Alle uien lijken goed op elkaar, maar geen twee uien zijn hetzelfde De tastbare laag van een cultuur 3 2. Taal en symbolen 3 3. Rituelen 5. Waarden & Normen Culturele voorbeelden 1. In de buitenste laag vinden we die aspecten van een cultuur die tastbaar en zichtbaar zijn. Denk aan kleding, gebruiksvoorwerpen, voeding en muziek. Het zijn zaken die je snel kan leren kennen en die makkelijk waar te nemen zijn. Je kunt ze aanraken, zien, proeven of ruiken. 12 Nederlands Jeugdinstituut

13 2. Pel je er een laag af, dan kom je bij de taal en symbolen. Ze zijn minder tastbaar, maar je kunt ze nog vlot waarnemen. Bijvoorbeeld standaardtaal, dialect, jongerentaal of non-verbale communicatie. Je kunt een vreemde taal aanleren maar je zal ze nooit beheersen als je moedertaal. Symbolen zijn afbeeldingen of voorwerpen met een betekenis die enkel door de leden van de cultuur wordt begrepen. Bijvoorbeeld vlaggen, statussymbolen maar ook graffiti en tags. 3. Nog een laagje dieper komen we bij de rituelen. Dat zijn handelingen of activiteiten die vaak herhaald worden en die herkend en gedeeld worden door een groep van mensen. We beleven ze vaak onbewust en staan er niet meer bij stil, omdat we het toch altijd zo gedaan hebben. Denk hierbij aan religieuze rituelen maar ook aan verjaardagsfeestjes, vergaderingen, elkaar begroeten of het tonen van respect. In een vreemd ritueel terecht komen kan lachwekkend, speciaal maar ook beangstigend zijn. 4. Net voor we de kern van de ui bereiken, komen we bij de culturele voorbeelden of helden die een belangrijke waarde hebben voor de cultuur. Helden kunnen levend of dood zijn, echt of fictief, we kijken er als groep naar op en identificeren er ons mee. Bijvoorbeeld: de profeet Mohammed, Beyoncé, Superman, Marco Borsato, Sven Kramer etc. 5. In de kern vinden we het meest onaantastbare. Het gaat om een reeks principes, waarden, normen, afspraken en regels die vaak onbewust in een groep leven. Ze zijn het diepst verborgen in de ui en zijn het moeilijkst te ontdekken. Deze waarden en normen zijn heel bepalend voor wat een mens bijvoorbeeld goed of slecht vindt, mooi of lelijk, aanvaardbaar of over de grens. Het kan hier gaan om dingen als: trouw aan één persoon, respect voor ouders, etc. Deze waarden zijn vaak zo vanzelfsprekend voor je eigen cultuur dat je er niet bij stil staat. Je krijgt ze ingelepeld vanaf je geboorte. Kom je in een situatie terecht die een conflict veroorzaakt tussen je eigen waarden en normen en die van een andere cultuur, dan kan dat een emotionele reactie veroorzaken. Youth in Action 13

14 3. Op naar intercultureel leren 3.1 Onze culturele bril Een vissekom kun je niet zien wanneer je binnen in de kom zit. De ijsberg en de ui lieten je kennis maken met de verschillende lagen waaruit een cultuur kan bestaan. Daarnaast speelt echter ook de manier waarop we naar culturen en de wereld rondom ons kijken een belangrijke rol bij intercultureel leren. Ons eigen cultureel referentiekader bepaalt immers onze kijk op de wereld. We kijken als het ware door een culturele bril. We interpreteren de wereld en geven de dingen een plaats vanuit ons eigen cultureel beeld. We vinden iets mooi, zien dat het goed is. Of vinden iets lelijk of vreemd. Onze culturele bril maakt ons leven makkelijker en de complexe wereld rondom ons beheersbaar. Het is niet de bedoeling om ons van onze culturele bril te ontdoen. Je ervan bewust zijn dat je het leven door zo n culturele bril bekijkt, is veel belangrijker. Daarnaast is het goed om je eigen culturele bril eens te durven afzetten en in vraag te stellen. Via intercultureel leren ontdek je dat er ook andere culturele brillen bestaan, andere manieren om naar de wereld rondom je te kijken. Zo leer tegelijkertijd ook je eigen bril beter kennen en appreciëren. Intercultureel leren biedt je de mogelijkheid om een aantal brillensets uit te bouwen, zodat je het leven ook af en toe door een andere culturele bril kan bekijken, vanuit het standpunt van de andere. 3.2 Stereotypen Doordat we door onze eigen culturele bril kijken, maken we soms foute interpretaties bij contacten met anderen en andere culturen. Als we een gebouw zien met een klokkentoren is er een grote kans dat we, bijna automatisch, interpreteren dat dit een kerktoren is. Terwijl dit niet zo hoeft te zijn. We hebben allemaal stereotype beelden over anderen. Een stereotype is een gedeeld idee of geloof over kenmerken die we aan een bepaalde groep mensen toewijzen. Stereotypen hebben als doel de realiteit te vereenvoudigen. Ze ontstaan omdat ons menselijk brein de behoefte heeft om zaken op te delen in categorieën. 14 Nederlands Jeugdinstituut

15 Als we het woord auto horen dan begrijpen we allemaal waarover iemand praat. Toch kunnen we allemaal een andere auto voor ogen hebben. Door de categorie auto te maken, wordt onze communicatie makkelijker. We kunnen het ons haast niet voorstellen dat we elke keer een omschrijving zouden moeten geven als we over een auto praten. Op dezelfde manier delen we nog veel meer zaken in. De reden waarom we dit doen is gebaseerd op een overlevingsstrategie. Ons brein krijgt zoveel gegevens te verwerken dat het opdelen in categorieën een noodzaak is. Maar tegelijkertijd maakt ons brein een fout. Niet alle auto s zijn identiek hetzelfde. Op die manier maken we ook stereotypes over andere mensen: Spanjaarden hebben een ander levensritme of Nederlanders werken hard. Stereotypes kunnen zowel positief als negatief geladen zijn. We hebben onze stereotypes nodig om te overleven. Zich ervan bewust zijn dat stereotypes onze eigen interpretaties en geen algemeenheden zijn, is hierbij belangrijk. 3.3 Vooroordelen Als we onze stereotypes de vrije loop laten, dan kunnen ze veranderen in vooroordelen. Een vooroordeel is een negatief stereotype met een emotionele lading. Het bovenstaande stereotype over Spanjaarden wordt dan: alle Spanjaarden komen altijd te laat. Of Nederlanders lachen graag over al die domme Belgen. Bij deze uitspraak komen de gevoelens van angst of misprijzen ook los. We hebben allemaal vooroordelen. Vooroordelen zijn aangeleerd. We horen de vooroordelen van anderen en nemen ze over zonder soms te controleren of de feiten wel kloppen. Of we creëren ze zelf. De emotionele kant van vooroordelen maakt dat ze moeilijker te veranderen zijn dan stereotypes. Vooroordelen niet weerleggen kan gevaarlijk zijn, want vroeg of laat komen die gevoelens naar boven. Neem vooroordelen dus ernstig. Lach ze niet zomaar weg, maar maak ze bespreekbaar en weerleg ze waar je kan. Zorg ervoor dat je anderen niet vastpint op een bepaalde eigenschap of rol. Youth in Action 15

16 3.4 Tweerichtingsverkeer Als we spreken over intercultureel leren denkt men soms dat het alleen maar te maken heeft met zelf iets leren over een andere of verschillende andere culturen. Niets is minder waar. Intercultureel leren is volwaardig tweerichtingsverkeer, waarbij we ons niet alleen van een andere, maar ook van onze eigen cultuur bewust worden. Dat leert ons omgaan met verschillen die we ontdekken in de andere. Herinner je de vergelijking van cultuur met een ijsberg? Als twee ijsbergen elkaar ontmoeten, dan duwen ze elkaar een stuk omhoog. Op die manier komen beide ijsbergen hoger uit het water te liggen en geven ze prijs wat eerst onzichtbaar onder water dreef. Intercultureel leren is nieuwe elementen leren kennen van zowel onze eigen ijsberg als die van anderen. Tweerichtingsverkeer betekent ook dat de andere jouw cultuur gaat bevragen. Het is heel normaal dat je op een aantal vragen geen antwoord weet. Door er met elkaar over te praten, kom je misschien al vanzelf tot een (gedeeltelijk) antwoord. Het beeld van de ui toonde ons de rijkdom van cultuur. De ui helpt ons ook te begrijpen hoe uitdagend intercultureel leren is. Het veronderstelt een nieuwsgierige en actieve houding om te leren over jezelf en de andere. Je durft jezelf en de ander te confronteren. Dat kan soms moeilijk en pijnlijk zijn. Intercultureel leren is op zo n manier van elkaar leren dat er een meerwaarde ontstaat: nieuwe combinaties die we niet zouden gevonden hebben als we enkel binnen onze eigen groep en onze eigen visies waren blijven steken. 3.5 Interculturele competenties Intercultureel leren kan je leren. Door op voorhand bepaalde zaken te weten of te kunnen, wordt het makkelijker om van een interculturele ontmoeting een positieve leerervaring te maken. Basiskennis van de lokale taal en een flinke dosis nieuwsgierigheid bijvoorbeeld helpen je al stuk verder wanneer je iemand van een andere cultuur ontmoet. 16 Nederlands Jeugdinstituut

17 Hieronder sommen we enkele nuttige vaardigheden op. Deze lijst is zeker niet volledig, en anderzijds ook niet bindend. Deze competenties kun je leren, je kan erin groeien en ze hangen ook af van de context waarin je terecht zal komen. Kennis (weten) Informatie verzamelen over het land waarnaar je gaat: ligging, politieke situatie, bevolking, lokale eetgewoonten, praktische info (bijv. openbaar vervoer) Weten dat verschillende zaken verschillende betekenissen kunnen hebben (bijv. het geven van een kus, cadeautjes geven en krijgen) Vaardigheden (kunnen) Jezelf een beetje kennen en kritisch zijn voor jezelf Je kunnen inleven Afstand nemen van je eigen vooroordelen Met minder comfort kunnen omgaan Je kunnen aanpassen aan een andere klimaat en levensritme Sociale contacten kunnen leggen Een andere taal kunnen spreken Kunnen observeren Kunnen omgaan met onverwachte omstandigheden. Houdingen (zijn) Respectvolle houding Openstaan voor anderen Humor en relativeringsvermogen Flexibel zijn Durven en ondernemend zijn Je plan kunnen trekken Nieuwsgierig zijn en iets nieuws willen uitproberen Als begeleider van internationale jongerenprojecten kan jij met je groep al van voor je project aan deze competenties werken. Youth in Action 17

18 3.6 Veilig in de stretchzone Ook al heb je verschillende interculturele vaardigheden in je rugzak gestopt en je jongeren goed voorbereid op de interculturele ontmoeting, toch kan het nog fout gaan... Vaak wordt er te makkelijk uitgegaan van het volgende: Als je mensen uit verschillende culturen samenbrengt, dan gaan ze elkaars leefsituatie en gewoontes automatisch beter begrijpen. Dit is zeker niet zo. Confrontatie met mensen uit een andere cultuur kan zelfs leiden tot onbegrip en zelfbescherming. Bijvoorbeeld wanneer jongeren er tijdens een internationale uitwisseling niet in slagen om hun (vaak aangeleerde) angst voor het vreemde en onbekende te overwinnen. Hun vooronderstellingen over de anderen worden dan nog meer bevestigd, en in het ergste geval kan dit leiden tot onverdraagzaamheid en zelfs racisme. Als begeleider speel jij hierin een belangrijke rol. Door je jongeren op de juiste manier te ondersteunen, kun je proberen vermijden dat ze in deze valkuil trappen. Maar hoe kan jij zorgen voor een veilige leerervaring? Iedereen met internationale ervaringen heeft al wel eens een cultuurshock(je) ervaren. Je brengt bijvoorbeeld cadeautjes mee voor je buitenlandse gasten. Die worden gewoon opzij gelegd zonder open te doen. Je vindt dit wel heel onbeleefd. Wat je niet weet, is dat het in die cultuur van beleefdheid getuigt om cadeautjes niet te openen in het bijzijn van de schenker. Zulke kleine gebeurtenissen kunnen je verwarren. Ze doorbreken je eigen verwachtingspatroon. In je eigen cultuur weet je hoe je je hoort te gedragen, maar in de andere cultuur weet je dat niet. Je zou deze cultuurschok(jes) kunnen vergelijken met twee ijsbergen die eerder onverwacht onder water botsen. Je kan je hierbij onveilig of belachelijk voelen. Onderstaand schema kan je helpen om meer greep te krijgen op de leerzone waarin jijzelf of je jongeren zich bevinden: 18 Nederlands Jeugdinstituut

19 Comfort Stretch zone Paniek- en/of gevaarzone De comfortzone Hier voelen mensen zich op vertrouwd terrein, ze weten er veel over voelen zich op hun gemak. In deze zone leren mensen minder nieuwe dingen. De stretchzone Hier komen mensen in contact met nieuwe dingen en gaan ze ermee experimenteren. Dit is een zone waar nieuwe dingen geleerd (kunnen) worden. Tijdens een intercultureel leerproces is het de bedoeling om mensen in deze zone te begeleiden. Nieuwe uitdagingen verruimen iemands comfortzone en laten de stretch zone opschuiven. Paniek- en/of gevaarzone Hier leren mensen niets nieuws. Als iemand in paniek is of zich onveilig voelt, zal de persoon blokkeren of vluchten. Onder welke vorm dan ook. Als begeleider weet je natuurlijk niet waar iemands stretchzone ophoudt en waar de paniekzone begint. Deze grenzen zijn heel persoonlijk en kunnen niet vastgelegd worden voor een groep. Youth in Action 19

20 Als begeleider probeer je zoveel mogelijk te vermijden dat mensen in die zone terecht komen. En als het toch gebeurt, probeer dan mensen terug te brengen in hun stretchzone of comfortzone. Achteraan vind je meer concrete tips over hoe je dit als begeleider kan aanpakken. 3.7 Het intercultureel leerproces ontrafeld Als je je jongeren goed begeleid tot in hun stretchzone kan brengen, biedt dit een kans om echt intercultureel te leren. Zo n leerproces heeft tijd nodig, en kan veel verschillende stappen doorlopen. Bovendien is het een proces zonder einde, dat zich niet beperkt tot één interculturele ervaring. Elke nieuwe interculturele ontmoeting kan een nieuwe stap in het leerproces betekenen. Hieronder vind je verschillende stappen die je tijdens zo n proces kan doorlopen: Fase 1: Oriëntatie Je beseft, nog eerder oppervlakkig, dat mensen anders zijn dan jij en je wordt nieuwsgierig. Je zit nog volop in je eigen cultuur en je eigen culturele bril staat nog stevig op je neus. Je ogen worden wel geopend. Je kijkt met euforie en enthousiasme. Je wordt verleid om te proeven van dingen die je tot dan toe niet kende. Je wilt gaan verkennen, zij het nog oppervlakkig. Fase 2: Bewustwording Na de eerste oppervlakkige kennismaking kijk je verder dan je neus lang is en je merkt dat er wat te ontdekken valt. Je begint de verschillen en overeenkomsten tussen mensen van verschillende culturen te zien. Je weet nog niet goed hoe je hiermee om kan gaan. Fase 3: Confrontatie Je weet nu iets meer over elkaar. Dit gevoel kan meeslepend en leuk zijn, maar ook vervelend en pijnlijk. Het raakt je. Als het diep gaat, heb je soms het gevoel dat de grond onder je voeten verdwijnt. Je begrijpt het allemaal niet zo goed meer, je bent verward, nu je de verschillen sterker aanvoelt. Je verlangt misschien terug naar huis, naar een bekend en veilig nest. Een lastig 20 Nederlands Jeugdinstituut

21 moment, maar goed dat het gebeurt. Het betekent dat de confrontatie echt is, dat je werkelijk op weg bent om intercultureel te leren. Nu is het moment daar om een keuze te maken: ofwel keer je terug naar de oppervlakkige contactfase en verval je in stereotypering en veralgemening. Ofwel groei je door naar een oplossing voor de verwarring en frustraties die je voelt. Fase 4: Evaluatie en verwerking Je komt tot rust en kijkt achterom naar datgene wat je allemaal meegemaakt hebt. Je kan meer begrip opbrengen voor het gedrag van mensen en je kan het ook plaatsen. Je hebt vaardigheden opgebouwd om te functioneren in de nieuwe cultuur. Je hebt leren omgaan met verschillen. In theoretische reflecties over intercultureel leren wordt er vaak gewerkt met een meer complex en gedetailleerd leerproces in zes fasen. Wil je er meer over lezen? In de leeslijst achteraan vind je tips. 4. Aan de slag Intussen heb je al begrepen dat intercultureel leren niet zomaar iets is wat je erbij doet. Of dat intercultureel leren zomaar spontaan gebeurt als je mensen bij elkaar brengt. Nee, je begint er in je project bewust aan en je integreert het in je denken en werken. Je wilt vermijden dat je jongeren in je internationaal project naast elkaar leven of enkel bevestigd worden in hun vooroordelen. Dat dit van jou als begeleider een specifieke begeleidershouding vraagt en dat je hiervoor een aantal specifieke vaardigheden en kennis nodig hebt, is duidelijk. Een internationaal project vraagt dan ook heel wat voorbereiding en organisatie van jou als jongerenwerker. In de volgende hoofdstukken helpen we je concreet op weg om je jongeren voor, tijdens en na je project te begeleiden bij hun intercultureel leerproces. We geven je veel tips mee, om samen met je groep enthousiast aan dit proces te kunnen beginnen. Youth in Action 21

22 Bij elk hoofdstuk geven we ook telkens enkele voorbeelden van mogelijke methodieken. We vermelden telkens uit welke publicatie de methodiek komt. In de leestlijst achteraan vind je er meer details over. De meeste methodieken kan je zelf gratis van internet downloaden. Maar gebruik ook gerust je eigen creativiteit! 22 Nederlands Jeugdinstituut

23 Voorbereiding op het intercultureel leerproces 1. Voorbereiding als begeleider 1.1 Waar begin je aan? Het is belangrijk om te beseffen dat jouw groep jongeren tijdens het project in een situatie en context terecht zullen komen die ze niet kennen. Het intercultureel leerproces dat ze zullen doorlopen is een leuk en boeiend proces, maar kan ook confronterend zijn. Aan jou als begeleider om dit proces te begeleiden en te ondersteunen. Tegelijkertijd onderga jij het proces ook zelf. En dit kan ook voor jou een ingrijpende ervaring zijn. Het is belangrijk om afstand te kunnen nemen, om tijdens het proces te kijken en te voelen wat er gebeurt. Daarnaast moet je waar nodig ook dingen helpen kaderen of plaatsen, of eerlijk durven toegeven dat iets voor jou ook nieuw is. Je kan dan samen met de jongeren naar oplossingen of verklaringen zoeken. Je kunt ervan uit gaan dat wat moeilijk is voor jou als begeleider, waarschijnlijk ook niet evident is voor je deelnemers. Neem de tijd om jezelf en je groep voor te bereiden. Zorg ervoor dat ook je buitenlandse partnerorganisaties en hun jongeren hetzelfde doen. Wissel voldoende info uit met je jongeren en je andere partners. Ga er hierbij van uit dat niets vanzelfsprekend is! 1.2 Begeleidingsstijl Als begeleider gebruik je je eigen referentiekader met bepaalde normen en waarden. Dat bepaalt mee op welke manier jij met je groep omgaat. Je collega-begeleiders hanteren ook bepaalde normen en waarden, die niet altijd dezelfde zijn als die van jou. Voor jou is open communicatie met je jongeren (uitpraten van conflicten, stoom laten afblazen) misschien een vanzelfsprekendheid. Voor de begeleiders van Youth in Action 23

24 je partnergroep is dat misschien niet het geval. Deze verschillende visies kunnen samenhangen met de jongerenwerkcultuur in een bepaald land, maar evengoed persoonsgebonden zijn. De ene begeleidingsstijl is niet beter of slechter dan de andere, ze is gewoon anders. Toch kan je behoorlijk van slag raken als je merkt dat de andere begeleider jouw waarden en normen met voeten treedt. Daarom is het al in de voorbereidingsfase van je project goed om te weten wat belangrijk is voor jezelf, je organisatie en je jongeren. Probeer te benoemen wat je belangrijk vindt in het samenwerken in een team, hoe je met elkaar wilt communiceren, of je rechtstreeks feedback wilt geven én krijgen. Hiermee kom je veel verder dan de zaken op zijn beloop laten. Je krijgt meer inzicht in elkaars begeleidershouding en zult elkaars gedrag ook beter begrijpen. Waar nodig zal je water bij de wijn moeten doen en moeten zoeken naar een gemeenschappelijke visie of manier van aanpakken. In het meest drastische geval kan dit leiden tot de beslissing om niet met de partnergroep in zee te gaan, omdat een aantal verschillen niet overbrugbaar zijn. Gelukkig is het resultaat meestal niet zo, en vangt open communicatie over ieders referentiekader al veel mogelijke misverstanden op. 1.3 Begeleidersvaardigheden in een internationale activiteit Heb je al eens nagedacht over volgende vaardigheden? Ze helpen je om je rol als begeleider op te nemen. In sommige dingen ben je misschien al sterk. In andere zal je tijdens je internationale project nog verder kunnen groeien. Oefening baart kunst! Kunnen observeren Hou je oren en ogen altijd en overal goed open. Vraag je steeds af: Wat gebeurt er? en probeer dit objectief voor jezelf te omschrijven, zonder er onmiddellijk een betekenis aan te willen geven. Zet je vaste denkbeelden opzij, en let op specifieke zaken zoals bijv. de omgang tussen mannen en vrouwen, het belang van materiële zaken, de beleving van tijd en ruimte. Besef dat alles in een bepaalde context plaatsvindt, en dat je deze context niet kan wegwerken. 24 Nederlands Jeugdinstituut

25 Openheid en je kunnen inleven Wees je bewust van verschillende manieren van kijken naar de werkelijkheid. Je structureert de wereld op de manier die je geleerd hebt, maar een ander doet dit ook vanuit zijn culturele bril. Besef dat andere perspectieven ook waardevol kunnen zijn. Ze maken ons bewust van de complexiteit van de wereld. Je inleven in de situatie van de ander of je oordeel leren uitstellen kan je hierbij helpen. Je mag natuurlijk wel kritisch zijn. Kunnen communiceren Jouw interpretatie van de werkelijkheid is juist, maar de interpretatie van iemand anders is ook juist. Ieder geeft zijn betekenis aan de dingen: dit is het decoderen van betekenis. Hierbij spelen telkens de context, de taal, de zaken die voorafgegaan zijn een rol. En je kent deze niet van de andere. Probeer daarom na te gaan of wat jij bedoelde ook zo is overgekomen bij de ander. Van code kunnen veranderen Alles rondom ons heeft een bepaalde code, en door te decoderen geven we betekenis. Elk domein heeft zijn eigen code: thuis is dit anders dan tijdens een sollicitatiegesprek. Flexibel met verschillende codes kunnen omspringen is in de omgang met andere culturen een grote stap vooruit. Flexibel kunnen zijn Stel je soepel op, zonder daarom je eigen grenzen te overschrijden. Dé waarheid bestaat niet. Als je merkt dat één manier niet lukt om met bepaalde situaties om te gaan, probeer dan een andere manier. Samen een project maken Zoek samen naar wat je de moeite waard vindt. Bijvoorbeeld: we willen onze deelnemers een fijne uitwisseling bezorgen, we willen hen laten bijleren over andere culturen en er begrip voor leren opbrengen,... Wanneer je je bewust bent van wat jullie samen willen, jij en je groep, jij en je medebegeleider, de beide groepen, en je dit gemeenschappelijk project goed voor ogen houdt, dan heb je al een serieuze stap gezet. Youth in Action 25

26 2. Voorbereiding van je groep Nu je zelf nagedacht hebt over je rol als begeleider, ben je klaar om je jongeren goed voor te bereiden. In een internationale uitwisseling vinden we de betrokkenheid van de deelnemers in de uitwerking van het project een belangrijk aspect. Het gaat hier dan niet alleen over samen met de deelnemers het programma in elkaar steken, maar ook over samen nadenken over intercultureel leren, en wat er allemaal tijdens zo n proces kan gebeuren. 2.1 Voorbereiden van de jongeren zelf Jongeren die voor de eerste keer deelnemen aan een internationale uitwisseling, hebben in eerste instantie behoefte aan praktische informatie: Wat moet ik meenemen? Waar logeren we? Hoe worden de vliegtickets georganiseerd? Is mijn Engels wel goed genoeg om me verstaanbaar te maken? Zal ik het eten daar wel lekker vinden? Besteed in de eerste fase van je voorbereiding voldoende aandacht aan dit soort praktische vragen en informatie, alvorens over te gaan naar het meer inhoudelijke, zoals het programma en het intercultureel leerproces. Vervul eerst hun basisbehoeften: dit creëert een gevoel van veiligheid en zal er toe bijdragen dat je daarna dieper op meer inhoudelijke zaken kan ingaan. TIPS Laat je deelnemers informatie verzamelen over het land waar ze naar toe zullen vertrekken of van het land waaruit je een groep zal ontvangen. Je kan de zoekopdracht opsplitsen en de jongeren alleen of in kleine groepjes laten werken rond bepaalde thema s: eten, vrije tijd, weer, taal,... Zet communicatie op tussen de deelnemers uit de verschillende landen, laat hen informatie uitwisselen over zichzelf en de anderen. Indien nodig informeer je ook de ouders van je deelnemers. 26 Nederlands Jeugdinstituut

27 2.2 Programma uitwerken Werk het programma uit in overleg met je buitenlandse partnerorganisatie(s) en met je deelnemers. Hou hierbij actief rekening met: Betrokkenheid jongeren Ga ervan uit dat je deelnemers de beste richtinggevers zijn in de voorbereidingsen uitwerkingsfase. Check wat ze aankunnen en wat niet. Betrek ze vervolgens volwaardig en laat ze mee vorm geven aan het project: keuze thema, programma, methodieken, contact met partnergroep,... Thema De meeste internationale projecten hebben een duidelijke thematische rode draad: bijv. kunst en cultuur, sport, natuurbeleving, rituelen, vrijwilligerswerk,... Belangrijk is dat dit thema aansluit bij de interesses en de leefwereld van de Nederlandse én buitenlandse jongeren. Zo vermijd je desinteresse of verkeerde verwachtingen en zorg je ervoor dat het thema gedragen wordt door de hele groep en niet door maar één groep. Opbouw programma Hou bij het uitwerken van het programma je rekening met de flow van het intercultureel leerproces. In hoofdstuk 1 kon je al meer lezen over de vier fasen van een project (oriëntatie, bewustwording, confrontatie, evaluatie en verwerking). De opbouw van je programma is hierbij essentieel. Voorzien voldoende tijd om elkaar eerst goed te leren kennen. Pas wanneer iedereen zich veilig voelt in de groep, kun je een stapje verder zetten in het intercultureel proces, bijvoorbeeld door een confronterend simulatiespel op te zetten. Voorzien ook voldoende tijd op het einde van je project, om af te ronden en terug te blikken. Keuze activiteiten Stel je bij elk van de activiteiten die je opzet volgende vragen: - Waarom willen we deze activiteit doen? Wat willen we hiermee bereiken? - Sluit deze activiteit aan bij het profiel van je jongeren? Hebben ze deze activiteit op dit moment in het project nodig? Moeten we extra begeleiding voorzien? Youth in Action 27

28 - Voorzien we voldoende tijd voor deze activiteit, bijvoorbeeld ook voor een nabespreking of om wat stoom af te laten? - Zijn we als begeleiders voldoende voorbereid om deze activiteit goed te ondersteunen? Voorbereiden van de jongeren op het intercultureel leerproces Voor je een internationaal project start, kun je met je deelnemersgroep al een aantal activiteiten doen om hen voor te bereiden op het intercultureel leerproces. De meeste van deze activiteiten focussen op de groepsvorming, het voorstellen van de eigen cultuur en een eerste kennismaking met de buitenlandse jongeren. Groepsvorming Het is in deze fase belangrijk te werken aan een veilige groepssfeer. Hiermee kan je tijdens je project problemen ondervangen en conflicten vermijden. Laat je jongeren als groep uitwisselen over hun verwachtingen en motivatie om deel te nemen en geef ze de kans om evenzeer hun angst en onrust te uiten. Het kan zijn dat sommige van je jongeren voor het eerst zo lang van huis zijn, nog nooit uit Nederland weggeweest zijn, zich heel onzeker voelen over hun Engels, etc. ACTIVITEITEN Je jongeren krijgen een grote flap met een kolom voor en na. Voor vertrek proberen ze hun verwachtingen te verwoorden met tekstjes, tekeningen, foto s,... Dit kan gaan over de groepssfeer, hun hoop en angsten, hun verwachtingen over het contact met de buitenlandse jongeren,... Na het project haal je hun verwachtingen op de flap terug boven om samen terug te blikken. Zijn ze uitgekomen? Hebben je jongeren hun angsten overwonnen? De deelnemers maken een individuele voorbereiding: ze schrijven bvb. een brief aan zichzelf voor vertrek. Verzamel alle brieven en bewaar ze zorgvuldig. Enkele weken na terugkeer krijgen ze hun brief terug en kan je die gebruiken tijdens een terugblik op het project. 28 Nederlands Jeugdinstituut

29 Voorstellen van de eigen cultuur Je kon het eerder al lezen: zelfkennis is een belangrijke voorwaarde om tot intercultureel leren te komen. Met je jongeren ga je op zoek naar hoe jullie de eigen cultuur willen voorstellen. Cultuur wordt hier breed gezien: Nederland, Limburg, je gemeente, de cultuur van je organisatie,... ACTIVITEITEN Elk land bereidt een basis survival woordenboekje voor met begroetingen, basisvragen, typische jongerentaal,... en stuurt dit vooraf aan elkaar door. Je jongeren trekken erop uit in hun eigen buurt en filmen bijvoorbeeld hun leukste plek, hun school, het dorpscafé,... Zo delen ze een stukje van hun leefwereld met de andere groep(en). Je jongeren bereiden een leuke en interactieve presentatie van hun cultuur voor. Hier is het interessant om als ontdekkingsreiziger in eigen land aan de slag te gaan. Je jongeren proberen als volstrekt buitenstaander naar hun eigen cultuur te kijken. Wat zou er opvallen? Wat moet een buitenstaander absoluut weten om te overleven? Wat moet hij absoluut niet doen? Denk bijvoorbeeld aan tijdsbeleving, kledingcode, eetgewoonten,... Wat hier naar boven komt, kan gebruikt worden als basis van de presentatie. Via de webcam hebben de jongeren vooraf al contact met elkaar. Ze stellen elkaar een aantal vragen over dingen de ze altijd al hebben willen weten over de andere cultuur. Hoe ziet een dag in jullie leven eruit? Hoe daten jullie? Hoe belangrijk is het huwelijk in jullie cultuur? Info uit het partnerland doorgeven: Nodig iemand uit het gastland uit die hier woont of een Nederlander die daar gewoond heeft, laat jongeren zelf info opzoeken op internet,... Laat je groep werken aan hun beeld over de cultuur van de buitenlandse jongeren, bijvoorbeeld via een collage of filmpje. Dat kan je doorsturen naar de andere groep. Benieuwd naar de reacties. Youth in Action 29

30 Kennismaking met de buitenlandse jongeren Voed de nieuwsgierigheid van je jongeren vooraf en laat ze al kennismaken met de buitenlandse jongeren en hun land. Dit kan je op heel veel verschillende manieren doen. Andere voorbereidingsactiviteiten Uiteraard kan je ook een aantal van de activiteiten die je tijdens het project plant ook al gebruiken tijdens de voorbereiding. ACTIVITEITEN Zo kan je voor de start van het project met je eigen deelnemersgroep: Op zoek gaan naar leuke energizers en kennismakingsspelen uit jullie spelcultuur om mee te nemen in het project. Een simulatiespel doen, zodat ze een eerste interculturele onderdompeling krijgen in hun vertrouwde groep. Een oefening maken over diversiteit in je eigen groep en je jongeren er bewust van maken dat ieder ook zijn eigen verhaal meebrengt. In het volgende hoofdstuk over intercultureel leren tijdens je project vind je meer concrete voorbeelden van zulke activiteiten. 30 Nederlands Jeugdinstituut

31 Intercultureel leren tijdens een internationaal groepsproject En dan is het zover! Na een periode van voorbereiden en aftellen start jullie project eindelijk. Samen met je jongeren vertrek je naar je buitenlandse partner of vol ongeduld wachten jullie op Schiphol jullie buitenlandse gasten op! Vanaf de eerste ontmoeting start het intercultureel leerproces tussen de jongeren. Dit proces zal expliciet gebeuren, omdat je er specifieke activiteiten rond voorziet. Maar evengoed zal er ook in minder zichtbare en vaak onverwachte momenten impliciet heel wat gebeuren. Youth in Action 31

32 1. Activiteiten met expliciete aandacht voor intercultureel leren. Er bestaat een waaier aan activiteiten die focussen op het intercultureel leerproces. We willen je hier een overzicht geven van verschillende soorten activiteiten die elk een andere fase in het leerproces ondersteunen: Oriëntatie: kennismakingsspelen, energizers en groepsdynamische spelen Bewustwording: interculturele spelen & discussie- en stellingenspelen Confrontatie: simulatiespelen Verwerking: evaluatie- en reflectieoefeningen Voor elke fase geven we je een aantal tips en methodieken ter inspiratie mee. Waar nodig vind je bij de methodiek de bron waar je de gedetailleerde spelbeschrijving kan terugvinden. 1.1 Kennismakingsspelen, energizers en groepsdynamische spelen (oriëntatie) Voor kennismakingsspelen, energizers en groepdynamische spelen, ga je op zoek naar spelen met positieve stimulansen, zoals: TIPS Wees creatief met methodieken Elk project is anders, elke groep jongeren is anders. De methodieken die je hier mee krijgt, zijn dan ook niet meer dan een bron van inspiratie. Neem ze niet letterlijk over, maar selecteer eruit, pas ze aan jouw doelgroep aan en ga op zoek naar nog meer ideeën. In de boeken en websites in de leeswijzer achteraan vind je nog heel veel andere methodieken. Gebruik ook je eigen creativiteit! Misschien kan je één van je eigen reeds geplande activiteiten ook een originele interculturele invulling geven? Respecteer de flow van je project Niets zegt dat je alle soorten activiteiten expliciet aan bod moet laten komen. Misschien hebben de jongeren in je project wel heel veel behoefte aan groepsvormende spelen en zijn ze niet klaar voor een simulatiespel. Of zijn stellingenspelen niet de juiste manier om je jongeren tot uitwisseling te stimuleren. Ga gerust shoppen in dit aanbod. Wees wel bereid je programma bij te sturen tijdens het project, als dit nodig blijkt! 32 Nederlands Jeugdinstituut

33 Je jongeren nieuwsgierig en enthousiast maken Groepsopbouwend en goede sfeer creëren Samenwerking stimuleren en rekening houden met elkaar Iedereen wakker houden Actieve deelname van iedereen Plezier en humor Je veilig voelen in de groep Relatief veel tijd besteden aan deze fase van kennismaking is geen tijdverspilling. Het leren kennen van elkaar en leren omgaan met elkaar en een goede en veilige sfeer creëren, zijn basisvaardigheden in het proces van intercultureel leren. Er bestaan honderden activiteiten die deze fase ondersteunen. We geven er enkele mee waarbij ook onmiddellijk het intercultureel leerproces op gang getrokken wordt: ACTIVITEITEN Je naam ontrafeld Iedereen vertelt iets over zijn/haar naam: betekenis, waarom kreeg je deze naam, bijnaam,... Dit vertelt iets over de betekenis van namen in een bepaalde cultuur. Laat je deelnemers hierover tijdens de voorbereiding al informatie verzamelen. Allemaal gelijk, allemaal uniek De spelers staan in een kring. Eén speler staat in het midden en vertelt iets over zichzelf waarvan hij zeker weet dat er nog anderen in de groep dit delen. Bijvoorbeeld: ik heb een broer, ik speel muziek, ik spreek Spaans,... Iedereen die dit deelt, moet van plek verwisselen. Wie geen stoel vindt, staat in het midden en haalt een nieuw gemeenschappelijk kenmerk aan. Omgekeerd kan je het spel ook spelen: iedereen zit in een kring. Iemand begint en zoekt naar iets waarvan hij denkt dat het hem uniek maakt. Wie dit toch deelt, gaat achter deze persoon staan. Bedoeling is niemand achter je stoel te krijgen. Een leuke manier om te ontdekken dat, hoewel er veel gemeenschappelijkheden zijn tussen de deelnemers, ze toch uniek zijn. (Bron: Intercultureel Spelenboek) Youth in Action 33

34 TIPS Je eigen spelcultuur in perspectief In je eigen organisatie heb je een bepaalde cultuur van kennismakingsspelen, energizers en groepsdynamische spelen. Ga er niet zomaar van uit dat je buitenlandse partner op dezelfde manier aan kennismaking, sfeer en groepsdynamiek werkt. Overleg hierover, zodat je elkaars spelcultuur voldoende begrijpt en aanvoelt. Ga na of iedereen de spelregels begrijpt Het is niet omdat jouw jongeren allemaal zakdoekje leggen kennen, dat dit voor de jongeren van de andere groepen ook geldt. Hou er ook rekening mee dat sommige jongeren in een grotere groep of vreemde taal ook niet durven zeggen dat ze het eigenlijk niet kennen of snappen. Het spel is aangepast aan de groep Zorg dat iedereen kan meedoen: een actief spel starten wanneer iemand een gebroken been heeft of in een rolstoel zit kan, maar denk er over na hoe ze actief geïntegreerd kunnen worden in de activiteit. Hou er rekening me dat sommige deelnemers spelletjes kinderachtig vinden of geen behoefte hebben aan spelen om elkaar te leren kennen of om energie op te wekken. Stop op een hoogtepunt Op die manier stimuleer je mensen en krijgen ze zin in meer van dat. Als je bij de kennismakingsspelen eenzelfde spel een half uur of langer speelt, is er veel kans dat het verveelt en dat de mensen nadien niet meer gemotiveerd zijn om andere spelen te spelen. Haalbare groepsopdrachten Het proces is belangrijker dan het resultaat in dit soort activiteiten. Als je een groepsopdracht geeft, zorg dan ook dat die haalbaar is of dat er verschillende mogelijke oplossingen zijn. Lichaamscontact Bij sommige spelen komt lichaamscontact aan bod. Denk erover na of het kan met de groep, en ook op welk moment tijdens het project. Is de aanraking tussen man en vrouw mogelijk? En wat voor een aanraking kan en welke niet? 34 Nederlands Jeugdinstituut

35 1.2 Interculturele spelen (bewustwording) Deze spelen lichten een tipje van de sluier op. Ze stimuleren deelnemers om het met elkaar te hebben over verschillen in culturen, maar ook om de overeenkomsten tussen mensen te ontdekken. Door het spelen krijgen de deelnemers het gevoel dat cultuur en de andere ontdekken en verkennen interessant is. ACTIVITEITEN Mijn cultuur, jouw cultuur De kennismaking tussen de deelnemers wordt verder uitgediept. De deelnemers helpen elkaar om stereotypen over hun eigen cultuur en die van anderen te herkennen. De groep wordt onderverdeeld in gemengde duo s. 1) A vertelt B wat A denkt te weten of veronderstelt over het land van B. Dit kan gaan over ligging, landschap, producten, welvaart, geloof, taal, kunst, jongeren,... B mag A vragen stellen (ter verduidelijking) over wat A zegt, maar zo lang A spreekt, mag B hem niet verbeteren of bijsturen. 2) In de tweede fase corrigeert B af of geeft A aanvulling op zijn kennis van het land. 3) Daarna worden de rollen omgedraaid. Youth in Action 35