James Watt.
|
|
- Leona van Veen
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 James Watt James Watt staat bekend als uitvinder van de stoommachine en aanjager van de industriële revolutie. Niet helemaal terecht, want zijn uitvinding was eigenlijk een verbetering van een stoommachine die al een halve eeuw eerder was uitgevonden. Watt was daarentegen wel de echte uitvinder van het kopieerapparaat.
2 Stoommachine In de werkplaats van zijn vader leerde James Watt de beginselen van de instrumentenmakerij. Na zijn studie in Glasgow en Londen opende hij in 1757 zelf een werkplaats aan de universiteit van Glasgow. Daar maakte hij vooral instrumenten als passers en weegschalen. In de jaren daarna begon Watt te experimenteren met stoom, maar het lukte hem niet om een werkend model te maken. Op dat moment kwam hij erachter dat de universiteit in bezit was van een model van een zogenaamde Newcomen stoommachine, maar die stond in Londen op reparatie te wachten. Deze machine maakte geen gebruik van stoomdruk, maar van de onderdruk door de condensatie van de stoom. Watt liet het model naar Glasgow overkomen, waar hij het weer aan de gang kreeg. Veel belangrijker dan de reparatie zelf was dat Watt met een essentiële verbetering het verlies aan energie drastisch beperkte. In het kort kwam het erop neer dat hij de stoom in een aparte kamer liet condenseren, waardoor de cilinder met de zuiger op temperatuur kon blijven. In 1769 vroeg Watt octrooi aan op A new invented Method of Lessening the Consumption of Steam and Fuel in Fire Engines. Instrumentenmaker aan de universiteit van Glasgow. A new invented Method of Lessening the Consumption of Steam and Fuel in Fire Engines, octrooi op een essentiële verbetering van de stoommachine van Newcomen. Eerste Boulton & Watt stoommachines in gebruik. A New Method of Copying Letters and Other Writings Expeditiously, octrooi op het eerste kopieerapparaat. Parallel Eidograph, een machine om beeldhouwwerken te kopiëren James Watt 56 Einsteins koelkast en andere vergeten ontdekkingen van grote wetenschappers
3 James Watt In eerste instantie lukte het Watt echter niet om de productie van de grond te krijgen. Het succes kwam pas toen Michael Boulton in 1775 het octrooi overnam. Een jaar later waren de eerste twee Boulton & Watt stoommachines actief, één als waterpomp in een kolenmijn, en één als luchtpomp voor de ovens van een ijzergieterij. In de jaren daarna verbeterden Watt en zijn medewerkers de stoommachine op tal van belangrijke punten. Dankzij de krukas bijvoorbeeld, werd het mogelijk om de heen en weer gaande beweging van de zuiger om te zetten in een draaiende beweging. Daardoor was de stoommachine opeens ook inzetbaar in graan- en katoenverwerkende bedrijven. Tevens paste hij de stoommachine zo aan dat de zuiger afwisselend door onder- en bovendruk werd voortbewogen. Rond 1800 hadden Boulton & Watt 500 machines afgeleverd. Ondanks alle verbeteringen die Watt had doorgevoerd was het rendement van dit type stoommachine nog altijd niet veel meer dan 2%. In de loop van de 19 e eeuw werd het rendement van de stoommachine geleidelijk verhoogd tot zo n 17%, onder andere door het gebruik van stoom onder hoge druk. Om de kracht van zijn stoommachines weer te kunnen geven bedacht Watt de Paardenkracht (PK) zodat hij voor zijn klanten kon berekenen hoeveel paarden ze konden besparen met een stoommachine. Gedurende lange tijd was de PK de eenheid voor vermogen, maar in 1960 werd de PK internationaal vervangen door, hoe kan het ook anders, de Watt. Kopieerapparaat In Redruth, Cornwall, zat James Watt mistroostig tegen stapels achterstallig papierwerk aan te staren. Samen met zijn partner Michael Boulton had Watt een bloeiend bedrijf dat stoom-aangedreven waterpompen leverde aan de plaatselijke mijnen waar men letterlijk met de voeten in het water stond. De orders stroomden binnen. Maar de keerzijde van het succes was papierwerk, véél papierwerk. Brieven, gedetailleerde bouwtekeningen en rekeningen lagen te wachten om gekopieerd te worden. In die tijd was het kopiëren van documenten geen eenvoudige zaak. Bedrijven hadden kantoorklerken in dienst om de belangrijkste documenten handmatig over te schrijven. Watt zag het vinden van geschikte klerken als een van zijn grootste problemen. Hij stoorde zich mateloos aan de fouten die met het handmatig kopiëren werden gemaakt. Daarom bedacht hij een apparaat waarmee brieven en andere documenten sneller en zorgvuldiger gekopieerd konden worden. Einsteins koelkast en andere vergeten ontdekkingen van grote wetenschappers 57
4 In een brief uit 1779 deelde Watt zijn geheim met zijn vriend Joseph Black, een Schotse chemicus: Recentelijk heb ik een methode ontdekt waarmee geschriften, binnen 24 uur nadat ze geschreven zijn, gekopieerd kunnen worden. Watt besefte onmiddellijk de commerciële waarde van zijn vinding, en Black was een van de weinigen waarmee hij zijn geheim deelde. Watt en Black waren beiden lid van de Lunar Society, een groep geleerde mannen die iedere maandag rond volle maan in de omgeving van Birmingham bij elkaar kwamen in de periode van 1765 tot De Lunar Society was weliswaar een informele organisatie, maar wat wetenschappelijke invloed betreft hoefden ze alleen de Royal Society voor te laten gaan. Behalve Watt en Black waren onder andere Joseph Priestley, Matthew Boulton, Erasmus Darwin en Benjamin Franklin lid van het genootschap, de laatste uiteraard vooral als corresponderend lid. Als gemeenschappelijk doel hadden ze het toepassen van wetenschap in productie, transport en andere maatschappelijke activiteiten. Het netwerk van de Lunar Society werd gebruikt om Watt in contact te brengen met enkele prominenten die vast wel belangstelling zouden hebben voor een kopieerapparaat. Tot de uiteenlopende groep belangstellenden behoorden Adam Smith, auteur van de economische klassieker The Wealth of Nations, de bankier William Forbes en de arts William Cullen, allen uit Edinburgh. Een draagbaar uitvouwbaar kopieerapparaat van James Watt. 58 Einsteins koelkast en andere vergeten ontdekkingen van grote wetenschappers
5 Het principe van Watts vinding was vrij eenvoudig. Het oorspronkelijke document diende met een soort gelatineuze inkt geschreven te worden. Daarna werd het origineel tegen het vochtig gemaakte kopieerpapier aangelegd en samen onder een drukpers gelegd of door twee rollen geperst. Hierdoor werd de inkt van het origineel onder druk door het kopieerpapier heen geperst, waardoor de tekst aan de andere kant van het kopieerpapier zichtbaar was. Voor correspondentie was dit acceptabel, maar bouwtechnische tekeningen moesten op dik ondoorzichtig papier worden gekopieerd. Deze werden vervolgens voorzien van het opschrift REVERSE. De leden van de Lunar Society waren ook behulpzaam bij het oplossen van enkele technische problemen. De ontwikkeling van een geschikte inkt was bijvoorbeeld een tijdrovende chemische puzzel. De inkt waarmee het originele document werd geschreven moest dik genoeg zijn, maar zonder dat het uit zou vloeien. Als de inkt in contact kwam met het vochtige kopieerpapier moest een deel van de inkt vloeibaar worden zodat het onder druk door het kopieerpapier heen zou kunnen dringen, maar ook weer zonder zijwaarts uit te vloeien. In zijn octrooiaanvraag geeft Watt onder andere de volgende bestanddelen op voor de inkt: bronwater, Arabische gom, gal uit de Turkse provincie Aleppo en groene vitriool (ijzersulfaat). In vergelijking met de normale inkt uit die periode bevatte Watts recept meer gom en gal. Toch bleek de kwaliteit niet optimaal te zijn en waren de kopieën wat bleek. Op advies van James Keir verhoogde Watt het aandeel gom en gal nog verder, wat op alle fronten een verbetering bleek te zijn. Zowel de kwaliteit van het origineel als de kwaliteit van de kopie werden beter, en bovendien konden per origineel meer kopieën worden gemaakt. Een jaar na zijn brief aan Black verkreeg Watt het octrooi op a new method of copying letters and other writings expeditiously waarna het kopieerapparaat in productie kon worden genomen. Het apparaat werd een groot succes. Na één jaar had hij 200 exemplaren verkocht. Watts vinding verspreidde zich al snel tot buiten de grenzen van Schotland en Engeland. Thomas Jefferson, mede-opsteller van de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring en derde president van de Verenigde Staten, zag als geen ander het belang van het zorgvuldig archiveren van kopieën van publieke documenten. Hij gebruikte daarvoor verschillende versies van Watts kopieerapparaat. De productie van het kopieerapparaat werd uitgevoerd door James Watt & Company, waarin Keir en Boulton partners waren. Gedurende de 19 e eeuw veroverde het kopieerapparaat geleidelijk een vaste plaats in het kantoor. Naast stationaire kopieerapparaten produceerde James Watt & Company later ook een draagbare versie. In de loop der jaren kwamen steeds meer varianten op de Einsteins koelkast en andere vergeten ontdekkingen van grote wetenschappers 59
6 Benjamin Chevertons machine om beeldhouwwerken te kopiëren, ontwikkeld naar een eerder ontwerp van James Watt. 60 Einsteins koelkast en andere vergeten ontdekkingen van grote wetenschappers
7 markt, inmiddels ook van concurrerende bedrijven, maar lange tijd bleef het alleen mogelijk om vers geschreven documenten te kopiëren. Met de opkomst van carbonpapier, vooral in combinatie met de typemachine, verdween Watts vinding geleidelijk naar de achtergrond. Later werden de eerste pogingen ondernomen om kopieën te maken met behulp van lichtgevoelig papier. Die ontwikkeling resulteerde in technieken als blueprinting en de Kodak Photostat machine. De doorbraak naar het moderne fotokopiëren van de 20 e eeuw kwam in 1938 met de uitvinding van Chester Carlson. Met behulp van elektrofotografie was het mogelijk om heel eenvoudig fotokopieën te maken. Nadat zijn idee door een twintigtal bedrijven was afgewezen vond hij in 1944 uiteindelijk een partner die de techniek verder met hem wilde ontwikkelen. Ze vervingen de term elektrofotografie door xerografie, en in 1949 was de eerste xerox een feit. Dankzij de opbrengsten van de octrooien was Watt tegen het einde van de 18 e eeuw financieel binnen en trok hij zich geleidelijk aan terug. Maar nog één keer bedacht hij een kopieerapparaat, niet voor zoiets simpels als papier, maar voor beeldhouwwerken. Onder zijn eigen motto wat is het leven zonder stokpaardje ontwikkelde hij in zijn laatste levensjaren diverse prototypen. Een exacte beschrijving van het apparaat ontbreekt, maar het principe was gebaseerd op een systeem van parallelle scharnierende armen. Aan de ene zijde bevond zich een pen waarmee het origineel werd afgetast. Via het parallellogram werd de beweging overgebracht naar een ronddraaiend snij-element dat het origineel in verkleinde vorm nabootste in een relatief zacht materiaal. Hoewel Watt zeker met de gedachte speelde om de uitvinding te patenteren kreeg hij het gedurende zijn leven niet meer praktijkrijp. Zo n twintig jaar later voltooide Benjamin Cheverton, beeldhouwer en ingenieur, het apparaat en in 1844 verkreeg hij octrooi op de uitvinding. Andrew Carnegie, James Watt. Cosimo Classics, 260 pp. Jennifer Pugh et al., The Chemical Work of James Watt, F.R.S. Notes and Records of the Royal Society of London 40 (1), J. Dallas, The Cullen Consultation Letters. Proceedings Royal College of Physicians of Edinburgh 31, Einsteins koelkast en andere vergeten ontdekkingen van grote wetenschappers 61
Taakkaart 3 De ontdekking van de stoommachine: de industriële revolutie
Taakkaart 3 De ontdekking van de stoommachine: de industriële revolutie Rond het jaar 1750 begon het.. de industriële resolutie. Laten we eerst eens deze twee woorden uitleggen: Industrie = spullen die
Nadere informatieDe Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson
De Jefferson Bijbel Thomas Jefferson Vertaald en ingeleid door: Sadije Bunjaku & Thomas Heij Inhoud Inleiding 1. De geheime Bijbel van Thomas Jefferson 2. De filosofische president Het leven van Thomas
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis De stoommachine
Werkstuk Geschiedenis De stoommachine Werkstuk door een scholier 1617 woorden 7 januari 2002 5,9 1225 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding: Ik heb dit onderwerp gekozen omdat het me interessant leek.
Nadere informatieKorte geschiedenis van de weergave van geluid
Korte geschiedenis van de weergave van geluid Rond het jaar 1860 wordt geluid voor het eerst met succes opgeslagen. De Fransman Léon Scott slaagt erin, geluidstrillingen met een naald in een laag roet
Nadere informatieEen beginners handleiding voor energie en vermogen
Een beginners handleiding voor energie en vermogen Waarom moet je leren over energie en vermogen. Het antwoord is omdat we allemaal energie verbruiken in ons dagelijks leven om te verwarmen, te koelen,
Nadere informatieIn de klas waren we bezig met de industriële-revolutie, dat vonden wij wel interessant. Dus maakten wij ons werkstuk over James Watt.
Biografie door een scholier 3933 woorden 18 juni 2000 6.9 381 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding: In de klas waren we bezig met de industriële-revolutie, dat vonden wij wel interessant. Dus maakten
Nadere informatieWat ik er van wil leren. Hoofdstuk 1 de inhoud
Een werkstuk van Jasper van Laarhoven September 2002 1 Wat ik er van wil leren Ik zou graag een heleboel over computers willen leren omdat ik het zo leuk vind om met computers te spelen. Wat ik zou willen
Nadere informatieWetenschap hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/61310 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieAndere boeken in deze serie:
Andere boeken in deze serie: 978-94-6175-157-7 (HB) 978-94-6175-964-1 (e-book) 978-94-6175-218-5 (HB) 978-94-6175-960-3 (e-book) 978-94-6175-215-4 (HB) 978-94-6175-957-3 (e-book) 978-94-6175-158-4 (HB)
Nadere informatieFenomena. Jouw werkbladen. In NEMO. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam: Fenomena Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 01-2016 1
Fenomena Jouw werkbladen In NEMO Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Fenomena Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 01-2016 1 Fenomena Welkom bij Fenomena! Deze hele
Nadere informatieWerkstukhulp Van Snelkookpan tot Stoommachine
Werkstukhulp Van Snelkookpan tot Stoommachine (Disclaimer) Het Stoommachinemuseum kan geen enkele verantwoordelijkheid nemen voor ongelukken die ontstaan zijn door het uitvoeren van de in deze tekst genoemde
Nadere informatieTijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.1 De Industriële Revolutie
Onderzoeksvraag: Hoe droegen veranderingen in de productiemethoden bij aan het ontstaan van een industriële en verstedelijkte samenleving? Kenmerkend aspect: De Industriële Revolutie die in de westerse
Nadere informatieLeden van de Kaweah Colony voor de Karl Marx Tree, omstreeks (vermoedelijk) 1888
5 De grootste boom Zoals gemeld is de General Sherman Tree in het Sequoia National Park de grootste boom ter wereld. De boom is door de Amerikaanse botanist James Wolverton vernoemd naar de Amerikaanse
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines Samenvatting door Larissa 665 woorden 18 januari 2016 5,4 5 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Hoofdstuk 8: Tijd van
Nadere informatieWerkbladen In NEMO. Fenomena. Naam. groep 7-8 School. Klas
Werkbladen In NEMO Fenomena Naam groep 7-8 School Klas Fenomena Welkom bij Fenomena! Deze hele eerste verdieping staat in het teken van wetenschap. De werkbladen zijn opgedeeld in twee delen: Deel A, Wetenschap
Nadere informatieDEEL 2: De economische ontwikkelingen in de 19de eeuw en zijn gevolgen
DEEL 2: De economische ontwikkelingen in de 19de eeuw en zijn gevolgen Probeer het je even voor te stellen: een wereld zonder steden en fabrieken, zonder spoorwegen, zonder machines en zonder elektriciteit.
Nadere informatieDigitaal printen binnen Grafimedia VMBO. Opdracht
Digitaal printen binnen Grafimedia VMBO Opdracht Theorie Opdrachtkaart DR-06-02-01 Voorkennis: Opdracht DR-06-01 'Introductie digitaal printen' Intro: Er bestaan verschillende systemen om digitaal te printen.
Nadere informatieSpreekbeurtinformatie Stoomtreinen (algemeen)
Spreekbeurtinformatie Stoomtreinen (algemeen) Stoomtram Documentatie Centrum/Museumstoomtram Hoorn-Medemblik Geschiedenis Zowel de toepassing van rails als het gebruik van stoommachines vindt zijn oorsprong
Nadere informatieWat heeft James Watt te maken gehad met de ontwikkeling van de stoommachine?
Werkstuk door een scholier 3087 woorden 28 maart 2001 6 290 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Dit werkstuk gaat over James Watt en de stoommachine. Wij (Simone en Jessica) zaten eerst op een andere school,
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3, paragraaf 1, 2, 3, 4, 8 en 9
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3, paragraaf 1, 2, 3, 4, 8 en 9 Samenvatting door een scholier 1670 woorden 21 januari 2006 5,8 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sfinx Samenvatting geschiedenis
Nadere informatieMuseale kennis, Vraag; Hoe oud is het schip? Antwoord;
Museale kennis, Vraag; Hoe oud is het schip? Antwoord; Het is in November 1900 opgeleverd, bouwplaats, werf De Nachtegaal, Westelijke eilanden Amsterdam, Bickerseiland, eigenaar werf J.F.Meursing. Opdrachtgeverbouw
Nadere informatieAfdrukken pagina 2-19 dubbelzijdig formaat A4 naar behoefte kunnen lege A4-pagina s worden tussengevoegd
Gebruiksaanwijzing leerdagboek Exempel Rond de toren Afdrukken pagina 2-19 dubbelzijdig formaat A4 naar behoefte kunnen lege A4-pagina s worden tussengevoegd Aanwijzingen Schrijf- en tekenruimte in leerdagboek
Nadere informatieToezicht en moraliteit.
Toezicht en moraliteit. Over professionele waarden in de zorgsector Gabriël van den Brink Congres-NVTZ 10-11-2016 1 Moral sentiments in modern society Adam Smith (1723-1790) The Wealth of Nations (1776)
Nadere informatieSchrijver Trent Stewart
Schrijver Trent Stewart Door : Thomas Pereira School : het Baken Klas : 7A Datum : 2010-02-15 Pagina: 1 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 1. Inleiding... 3 2. Biografie... 4 3. Boeken die geschreven staan....
Nadere informatieConcrete Meetkunde: Tekeninstrumenten Frans van Schooten.
Concrete Meetkunde: Tekeninstrumenten Frans van Schooten. Benodigd: Pantograaf Haakse Hoek Tekenaar Parabolograaf Archimedes Parabolograaf Frans van Schooten Ellipsograaf 1 Frans van Schooten Ellipsograaf
Nadere informatieVerhaal van verandering
Belgische Ashoka Fellow Ashoka : Kun je ons iets vertellen over je familie en waar je bent opgegroeid? Ingrid : Ik ben opgegroeid in Antwerpen, een belangrijke stad in Vlaanderen, België. Ik heb een oudere
Nadere informatieWaar komt het allemaal vandaan?
Erik Verlinde Opening Academisch Jaar 2011 2012 Waar komt het allemaal vandaan? Dames en heren, Na deze leuke bijdrage van José van Dijck aan mij de beurt om u iets te vertellen passend bij het thema de
Nadere informatieTIC TAC TERROR HET BOEK DAT NOOIT VAN JOU VERLIEST MET 3-OP-EEN-RIJ!
TIC TAC TERROR HET BOEK DAT NOOIT VAN JOU VERLIEST MET 3-OP-EEN-RIJ! Oorspronkelijke titel: Tic Tac Tome; The Book That Will Beat You at Tic-Tac-Toe De oorspronkelijke Amerikaanse uitgave werd in 2011
Nadere informatieE-Book. Leren beleggen basis.
E-Book Leren beleggen basis www.startenmetbeleggen.nu Leren beleggen Contents Inleiding... 3 Stijlen... 4 Speculeren of Investeren... 4 Agressief of Defensief... 5 Instrumenten... 5 Essentiele tips...
Nadere informatieMachines in de bakkerij. Bakkerijoven. Gebruiksaanwijzingen maken. Benodigdheden. Werkwijze
Machines in de bakkerij Bakkerijoven Vraag informatie op over een bakkerijoven. Beantwoord deze vragen. Welke temperaturen zijn er mogelijk? Hoeveel broden passen er in? Hoe lang moet hij opwarmen? Werkt
Nadere informatieEnkele reis Europa Enkele reis Europa.indd 3 Enkele reis Europa.indd : :19
Enkele reis Europa Ali (27 jaar): In Irak zou niet meer Naam: Ali Leeftijd: 27 jaar Komt uit: Irak Woont in België: 3,5 jaar Ik ben kunstenaar. Ik maak kalligrafieën. Dat zijn teksten met mooi versierde
Nadere informatieExamen HAVO. wiskunde B1. tijdvak 1 dinsdag 20 mei 13.30-16.30 uur
Examen HAVO 2008 tijdvak 1 dinsdag 20 mei 13.30-16.30 uur wiskunde B1 Dit examen bestaat uit 20 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 84 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met
Nadere informatiePROJECT KAKI PALSU II
PROJECT KAKI PALSU II p.2 1 HARAPAN JAYA Sumatra 2 DARE FOUNDATION Jakarta 3 YAKKUM BALI Bali INTRODUCTIE p.3 Project Kaki Palsu II is het tweede deel in de ontwikkeling van een nieuwe onderbeenprothese
Nadere informatieAndere boeken in deze serie:
Andere boeken in deze serie: 978-94-6175-157-7 (HB) 978-94-6175-964-1 (e-book) 978-94-6175-215-4 (HB) 978-94-6175-957-3 (e-book) 978-94-6175-216-1 (HB) 978-94-6175-158-4 (HB) 978-94-6175-958-0 (e-book)
Nadere informatieVragen aan de uitvinder
Dit octrooiprotocol wordt onderschreven door Contactgroep Vrije Octrooigemachtigden Vragen aan de uitvinder De antwoorden helpen om de juiste beslissingen over octrooieren te nemen. Ze helpen ook om de
Nadere informatieSpreekbeurt over typen:
Spreekbeurt over typen: Introductie: Hallo, mijn spreekbeurt gaat over typen. Op school leren we lezen en schrijven, maar de meeste teksten worden getypt. Ik ga hier iets meer over vertellen, want ik heb
Nadere informatieDe Industriële Revolutie. Veranderingen in de landbouw
De Industriële Revolutie Veranderingen in de landbouw Hoe het eerst ging In de middeleeuwen was 90 procent van de bevolking boer Dit was geen keuze, maar noodzaak De opbrengt van de grond lag laag! Ondanks
Nadere informatieDe overeenkomsten tussen de ziekte van Parkinson en de ziekte van Huntington
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Succesvolle gentherapiestudie bij de ziekte van Parkinson geeft
Nadere informatieART HISTORY. de negentiende eeuw. H5 Les1. Inleiding Ontstaan van de moderne samenleving
ART HISTORY de negentiende eeuw H5 Les1. Inleiding Ontstaan van de moderne samenleving Tijdlijn Invloeden vanuit de achttiende eeuw: Neoclassicisme Opkomst van de burgerij Technische en wetenschappelijke
Nadere informatieNieuw-Atlantis. Francis Bacon. Vertaald en ingeleid door: Thomas Heij
Nieuw-Atlantis Francis Bacon Vertaald en ingeleid door: Thomas Heij Inhoud Inleiding De kanselier die de wetenschap veranderde Bacons leven en oeuvre Inspiratie en invloeden Plato, Thomas More, Lucianus,
Nadere informatieAlle communicatiekosten overzichtelijk online. Dennis de Borst directeur Febo. Vast Mobiel VastMobiel
Alle communicatiekosten overzichtelijk online Dennis de Borst directeur Febo Intercity Zakelijk maakt telefoniekosten Febo inzichtelijk Efficiënter bestelproces dankzij mobiel netwerk Intercity Zakelijk
Nadere informatieAndere boeken in deze serie:
Andere boeken in deze serie: 978-94-6175-156-0 (HB) 978-94-6175-965-8 (e-book) 978-94-6175-218-5 (HB) 978-94-6175-960-3 (e-book) 978-94-6175-216-1 (HB) 978-94-6175-158-4 (HB) 978-94-6175-958-0 (e-book)
Nadere informatieKarel Eykman & Margreet de Heer Zodat het je goed gaat Tien geboden voor nu
Karel Eykman & Margreet de Heer Zodat het je goed gaat Tien geboden voor nu Meinema Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk Forest Stewardship Council (FSC ) draagt.
Nadere informatieDe Evolutietheorie. Gemaakt door : Thomas Pereira Datum : 26-3-2010 School : Het Baken Klas : 7a
De Evolutietheorie Gemaakt door : Thomas Pereira Datum : 26-3-2010 School : Het Baken Klas : 7a 1 Inhoudsopgave 2. Inleiding... 3 3. Wat is Evolutie en wie is Darwin?... 4 3.1 Wat is Evolutie?... 4 3.2
Nadere informatieEXAMEN OCTROOIGEMACHTIGDEN. Tentamen Octrooirecht 11 januari Casus I : ± 90 minuten. Casus II : ± 60 minuten. Casus III : ± 30 minuten
EXAMEN OCTROOIGEMACHTIGDEN Tentamen Octrooirecht 11 januari 2010 Casus I : ± 90 minuten Casus II : ± 60 minuten Casus III : ± 30 minuten CASUS I Pharmahappy B.V. sluit een overeenkomst met Prof. Wiskid
Nadere informatieLeren beleggen De basis
Leren beleggen De basis Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Beleggingsstijlen 4 1.1 Speculeren of investeren 4 1.2 Agressief of defensief 5 Hoofdstuk 2 Instrumenten 5 Hoofdstuk 3 Essentiële tips 6 Hoofdstuk 4 Beleggingsbegrippen
Nadere informatieDocument House Limburg. professioneel betrouwbaar de snelste service
Document House Limburg professioneel betrouwbaar de snelste service Missie Uw doelstellingen, zijn onze doelstellingen! Goed partnerschap zorgt ervoor dat deze behaald worden! Etienne Naus Document House
Nadere informatieStoomkracht Burgers en Stoommachines Groep 8 Handleiding voor de leerkracht Informatie voor de geschiedenislessen Hoofdopdrachten Materialen;
Stoomkracht Burgers en Stoommachines Groep 8 Handleiding voor de leerkracht Deze handleiding en de opdrachten zijn bedoeld als aanvulling op de geschiedenislessen over burgers en stoommachines. De lesonderdelen
Nadere informatiemath inside Model orde reductie
math inside Model orde reductie Model orde reductie Met het voortschrijden van de rekenkracht van computers en numerieke algoritmen is het mogelijk om steeds complexere problemen op te lossen. Was het
Nadere informatieHet gen van de ziekte van Huntington, twintig jaar verder.
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Kan een nieuwe techniek het genetisch testen van de ZvH drastisch
Nadere informatieGemuteerd gist benadrukt het belang van een CAG-aflezend eiwit. CAG en de ZvH
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Gemuteerd gist benadrukt het belang van een CAG-aflezend eiwit.
Nadere informatieArcheologie. Dit werkstuk is gemaakt door: Lonneke Surstedt.
Archeologie Dit werkstuk is gemaakt door: Lonneke Surstedt. Inhoudsopgave Wat is een archeoloog? Bekende archeologen. Opleiding. Soorten archeologen. Tempel van Empel. Opgravingen. Mijn buurman. 1 Wat
Nadere informatieEen rol voor tau in de ZvH?
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. In strijd met tau: nieuwe inzichten in de chemische basis van de
Nadere informatiedeel B Vergroten en oppervlakte
Vergroten en verkleinen - wiskunde deel B Vergroten en oppervlakte Als je een figuur door een fotokopieerapparaat laat vergroten dan worden alle afmetingen in de figuur met dezelfde factor vermenigvuldigd.
Nadere informatieReflectieverslag Zonnepomp
Reflectieverslag Zonnepomp Kevin de Ram Reflectieverslag Zonnepomp Kevin de Ram Culemborg Unica Installatietechniek B.V. mei 2016 Kevin de Ram Reflectieverslag Zonnepomp 1 Voorwoord Mijn naam is Kevin
Nadere informatieF A B S C H O L K I D S
F A B S C O H O L K I D S Over FabSchool Kids In Fabschool Kids staat zelf dingen maken, creativiteit en samenwerken centraal. In hands-on workshops in het Fablab Amsterdam leren kinderen alles over digitale
Nadere informatieHet mannetje van Plar Anne Cassidy. Met tekeningen van Tony Ross
Het mannetje van Plar Anne Cassidy Met tekeningen van Tony Ross Spannend Het mannetje van Plar Een leesboek uit de serie Piraatjes Oorspronkelijke titel: Sammy and the Starman Oorspronkelijke uitgever:
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 de industri?le samenleving
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 de industri?le samenleving Samenvatting door Amy 673 woorden 19 maart 2017 6,6 8 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Hoofdstuk 1 de industriële samenleving
Nadere informatieTrade van de week. Welcome to. Africa
Trade van de week Welcome to Africa We versturen nu al een tijdje wekelijks de Trade van de Week. Een Trade van de Week hoeft in absolute termen niet de grootste winst op te leveren. Een kleine investering
Nadere informatieEindopdracht CAE. Erik Miltenburg. Model stoommachine. Erik Miltenburg,
Eindopdracht CAE Model stoommachine Erik Miltenburg 1 Eindopdracht CAE Model stoommachine Erik Miltenburg 14109271 WP12C1 Januari 2015 Haagse Hogeschool 2 Voorwoord Dit verslag heb ik geschreven voor mijn
Nadere informatie5,7. De overschakeling naar de industrie. Waar het begon. Werkstuk door een scholier 1892 woorden 29 september keer beoordeeld.
Werkstuk door een scholier 1892 woorden 29 september 2001 5,7 112 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De industriële revolutie De industriële samenlevingen vanaf 1750 n. Chr. in Engeland De Economie De overschakeling
Nadere informatieLekker zonder koemelk. Koemelk- en lactosevrije gerechten
Lekker zonder koemelk Koemelk- en lactosevrije gerechten Lekker zonder koemelk E. Schot van den Assem Realisatie, recepten en foodstyling: E. Schot van den Assem Coverontwerp en fotografie: E. Schot van
Nadere informatieW O O R D E N B O E K V A N D E V L A A M S E D I A L E C T E N
W O O R D E N B O E K V A N D E V L A A M S E D I A L E C T E N UNIVERSITEIT GENT VRAGENLIJST 165 Vakgroep Nederlandse Taalkunde SEPTEMBER 2006 Blandijnberg 2 9000 Gent Navraaglijst school Dialect van
Nadere informatie1 Aanmelden. Beweeg uw pas over de bovenkant van de betaalterminal (PayCube).
1 Aanmelden Beweeg uw pas over de bovenkant van de betaalterminal (PayCube). 2 Kopieerfunctie kiezen Kies voor kopiëren op het aanraakscherm. 3 Kopieerscherm activeren Druk op de knop Copy om het kopieerscherm
Nadere informatieToespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013
Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013 Dames en heren, Wetenschap is ontstaan uit verwondering en nieuwsgierigheid. Al
Nadere informatieA creative commons presenteert: creatieve werken. delen met anderen - een strip. door alex roberts, rebecca royer en jon phillips
A creative commons presenteert: creatieve werken delen met anderen - een strip door alex roberts, rebecca royer en jon phillips A creatieve werken delen met anderen Met Creative Commons gaat voor iedereen
Nadere informatieHulp voor uitvinders. Bescherm uw ideeën Patentgeschiedenis Vooraf de aanvraag Is het een creatieve uitvinding? Verkrijgen van een patent
Hulp voor uitvinders Pag. 1 Pag. 2 Pag. 3 Pag. 4 Pag. 5 Bescherm uw ideeën Patentgeschiedenis Vooraf de aanvraag Is het een creatieve uitvinding? Verkrijgen van een patent Bescherm uw ideeën Wanneer u
Nadere informatieWaarom heeft nog niet iedereen een intelligente koelkast?
Waarom heeft nog niet iedereen een intelligente koelkast? Essay Minor Embedded Systems Bas Conijn Tom Conijn Contents Inleiding... 3 Geschiedenis van de intelligente koelkast... 4 Hoe herken je een intelligente
Nadere informatieChemie: dat ben jij! Module 4. Gelijkheid: Bewustmakende activiteiten over chemie
Chemie: dat ben jij! Module 4. Gelijkheid: Bewustmakende activiteiten over chemie 1 INHOUD Module 4. Gelijkheid: Bewustmakende activiteiten over chemie... 2 1. Maken van een portret van een vrouwelijke
Nadere informatieOPEL Trekkers 2017 KR Pagina 1
Ook de autofabrikant Opel heeft in het verleden pogingen gedaan om trekkers te bouwen. Het is t.o.v. de autoproductie een beperkte activiteit geweest maar wel de moeite waard om de informatie van dit merk
Nadere informatie2 Soorten micro-organismen Bacteriën Gisten Schimmels Virussen Samenvatting 40
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 De geschiedenis van de microbiologie 9 1.1 De vroegste historie 9 1.2 Louis Pasteur 12 1.3 Ziekte: door micro-organismen of een straf van God? 14 1.4 De bestrijding van
Nadere informatieMichelle van Dijk. Reisideeën
Michelle van Dijk Reisideeën Ik heb de wereld niet gezien. Ik reis elke dag van stad A naar stad B en ik denk: Ik moet mijn moeder bellen.' Of ik denk aan de werkdag die begint met deze reis. Duizenden
Nadere informatieWaar komen uw lagers vandaan? Lees meer over het toenemende aantal vervalsingen
Waar komen uw lagers vandaan? Lees meer over het toenemende aantal vervalsingen Als u voor SKF kwaliteit betaalt, moet u die ook krijgen. Als u SKF lagers of andere producten afneemt van nietgeautori seerde
Nadere informatieKarel de Kwartel Internationaal
Karel de Kwartel Internationaal Werkblad! Werkbladen kunt u gratis downloaden www.aduis.nl Niet boren! Naam: Groep / klas: Inhoud: elen: Gereedschap: 1 triplex plank 205 x 120 x 6 mm potlood, liniaal,
Nadere informatieDe vruchten van een hype: nieuwe en onmogelijke Franklin vierkanten
De vruchten van een hype: nieuwe en onmogelijke Franklin vierkanten Arno van den Essen June 1, 2007 De recente hype rond het zogenaamde HSA-vierkant heeft in Nederland een ware magische vierkantenrage
Nadere informatie1. geschiedenis van de chips. 2. hoe het wordt gemaakt. 3. chips en gezondheid. 4. soorten chips. 5. weetjes en records.
Ik hou mijn spreekbeurt over chips. Ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik chips heel lekker vindt, en omdat ik er ook wel meer over wou weten. Ik heb 5 hoofdstukken: 1. geschiedenis van de chips. 2. hoe
Nadere informatieEINSTEIN. Weet je wat, ik neem mijn neef mee naar het laboratorium. Daar werken mijn assistenten met stikstof. Dat vindt hij vast mooi.
EINSTEIN ballon weer opblaast. Maar mijn assistenten vertellen dat het komt doordat de stikstof heel erg koud is en dat de lucht in de ballon dan kleiner wordt. Later warmt de lucht weer op en wordt weer
Nadere informatieBehoud van het immateriële en materiële erfgoed van een 16 e -eeuwse uitvinder en innovator. Uitgeest, 14 januari 2014
Behoud van het immateriële en materiële erfgoed van een 16 e -eeuwse uitvinder en innovator Uitgeest, 14 januari 2014 Cornelis Corneliszoon van Uitgeest, een opmerkelijk uitvinder en innovator Cornelis
Nadere informatieIntroductie Pennenland bv
Introductie Pennenland bv Pieter is eigenaar van het bedrijf Pennenland bv. Met deze onderneming maakt hij al sinds 2005 pennen. Het bedrijf staat in Utrecht en er werken 12 mensen. Pennenland verkoopt
Nadere informatieHet overzetten van WinDigipet data tussen PC (s) of Laptops
Het overzetten van WinDigipet data tussen PC (s) of Laptops (versie ProX.3) Door: Bob vermeulen Versie: 1.1 Datum: 27-03-2009 2009-03-27 1 van 17 INHOUD 1 Inleiding... 3 2 De voorbereiding... 3 2.1 WindigiPet
Nadere informatieConsultancy en Auditing. Procesmodellering. Overige specialiteiten
Resimac heeft een unieke hoogwaardige oplosmiddel vrije epoxy isolatie coating Thermal Barrier 600 serie ontwikkeld. Thermal Barrier is speciaal ontwikkeld om toegepast te worden om diverse warme en koude
Nadere informatie3,2. Verslag door Lotte 1992 woorden 19 juni keer beoordeeld. Geschiedenis. Tijdvak: Tijd van burgers en stoommachines. Periode:
Verslag door Lotte 1992 woorden 19 juni 2017 3,2 6 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van burgers en stoommachines Periode: 1800-1900 https://www.scholieren.com/verslag/108551
Nadere informatieUitvindingen. deel 1
Uitvindingen deel 1 inhoud Belangrijke uitvindingen 3 1. Het wiel 4 2. De stoommachine 6 3. Elektriciteit 8 4. De telefoon 10 5. De auto 12 6. Filmpje 14 Pluskaarten 15 Bronnen 17 Colofon en voorwaarden
Nadere informatieBurgers en Stoommachines. Tot 1:20
Burgers en Stoommachines Tot 1:20 Wat gaan we leren? 1. Welke gevolgen de technische uitvindingen hadden. 2. Wat er in de grondwet van 1848 stond. 3. Welke groepen minder rechten hadden dan andere groepen.
Nadere informatieTrias Politica hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/61320 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieMedium stekelige wat? Hoe maak je nieuwe neuronen?
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Huidcellen veranderen in hersencellen: doorbraak in het onderzoek
Nadere informatieLoro Piana maakt eigen op maat gemaakte planningsoplossing met Quintiq
Loro Piana Case study Loro Piana maakt eigen op maat gemaakte planningsoplossing met Quintiq Wij waren er heel snel uit: Quintiq kon ons de flexibiliteit bieden die cruciaal is voor een complexe omgeving
Nadere informatieGEHEIMHOUDINGSOVEREENKOMST OVERNAME
1 Een geheimhoudingsovereenkomst wordt ook wel geheimhoudingsverklaring of Non Disclosure Agreement (NDA) genoemd). Dit kan u best afsluiten als u verkoper bent bij een bedrijfsovername en u de identiteit
Nadere informatieAuditieve oefeningen bij het thema de uitvinder
Auditieve oefeningen bij het thema de uitvinder Boek van de week: 1; Grote uitvindingen 2; Moffel en Piertje en het grote taalavontuur 3; Kasper en Flip in de werkplaats 4; Keepvogel en de uitvinding Verhaalbegrip:
Nadere informatieWat doet HAMOFA? Kwaliteit is onze grootste prioriteit
Kwaliteit is onze grootste prioriteit Wat doet HAMOFA? HAMOFA heeft reeds meer dan 40 jaar ervaring in de sector dieselmotoren. In 1991 verhuisde HAMOFA naar de huidige locatie in Hamont. Vanaf toen is
Nadere informatieWerkblad 1 Vroeger en nu
Werken en school. Lees en vul in: Werkblad 1 Vroeger en nu Vroeger werkten de kinderen mee op het land of thuis (helpen met thuisweven of thuisspinnen bijvoorbeeld), de meisjes hielpen ook nog in het huishouden.
Nadere informatie2. METHODOLOGISCHE AANPASSINGEN
Integrale versie 2. METHODOLOGISCHE AANPASSINGEN In vergelijking met de vorig jaar gepubliceerde reeksen 2 over de kapitaalgoederenvoorraad (KGV) en de afschrijvingen zijn er drie methodologische aanpassingen
Nadere informatiePraktijk en Loopbaan Dienstverlening
PrOmotie Praktijk en Loopbaan Dienstverlening Werkboek 1 Colofon Auteurs: Onder redactie van: Tekstredactie: Vormgeving: Illustraties: Drukwerk: Hanneke Molenaar Els Smulders, IVIO Y-Publicaties Adato
Nadere informatieAuto. Inleiding. Geschiedenis van de auto
Auto Inleiding Ik heb dit onderwerp gekozen omdat veel mensen dagelijks gebruik van de auto maken en onze wereld zonder auto's nauwelijks meer voor te stellen is. Bovendien wist ik er zelf ook nog niet
Nadere informatieHOE LOS JE HEM OP? EEN OFFICIËLE GIDS OM DE KUBUS MEE TE KRAKEN
DE KUBUS HOE LOS JE HEM OP? EEN OFFICIËLE GIDS OM DE KUBUS MEE TE KRAKEN GESCHIEDENIS VAN DE RUBIKS KUBUS Ernõ Rubik werd in 1944 geboren in Boedapest, Hongarije. Hij was de zoon van de dichter Magdolna
Nadere informatieKruip in de huid van Alexander Graham Bell, Karl Benz, de gebroeders Wright en andere grote uitvinders van de industriële revolutie en beleef deze
Kruip in de huid van Alexander Graham Bell, Karl Benz, de gebroeders Wright en andere grote uitvinders van de industriële revolutie en beleef deze tijd opnieuw. De kassa, de naaimachine, de typemachine,
Nadere informatieAllemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman
Permanente educatie in Smallingerland Allemaal in ontwikkeling Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Van cursussen professioneel Engels, kennis opdoen bij een andere afdeling tot vierjarige
Nadere informatieDe renaissance!! Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis.!
De renaissance Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis. Deze term betekent letterlijk de wedergeboorte, en is een kunststroming uit
Nadere informatieDe digitale fabriek. staat in Delft
De digitale fabriek staat in Delft Even voorstellen Auke Hylarides Product Marketing Manager Exact Software Hans Hellinga Maurits Willemsen Sales Manager Brainsquare Customer Development Manager A.B. Software
Nadere informatie