Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de examenvragen onderverdeeld in 4 categorieën.

Transcriptie

1 Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag van het vak biologie havo, tweede tijdvak (2015). In dit examenverslag proberen we zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende vraag: In hoeverre was het examen te maken met behulp van de op de cursus behandelde kennis & vaardigheden? Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de examenvragen onderverdeeld in 4 categorieën. I. Algemene (niet vakgerelateerde) kennis & vaardigheden II. Alleen-kennis/aanpak-uit-de-cursus-vraag III. Een-stapje-extra-vraag. IV. Niet voorgekomen in de cursus De eerste categorie doet een beroep op algemene basisvaardigheden, welke we bekend veronderstellen. Categorie II en III zijn vragen die op te lossen zijn met de kennis en vaardigheden die je op de cursus geleerd hebt. De laatste categorie vragen is op de cursus niet aan bod gekomen. In bijlage 1, achteraan dit document, vind je een nadere toelichting op deze categorieën. Het is belangrijk om te beseffen dat deze categorieën niets zeggen over de moeilijkheidsgraad van een vraag. Een vraag die rechtstreeks op te lossen valt met kennis en vaardigheden uit de cursus (categorie II) kan best een pittigere opgave zijn dan een vraag die niet is voorgekomen tijdens de cursus (categorie IV). Mocht je vragen of opmerkingen hebben naar aanleiding van dit examenverslag, dan horen we dit uiteraard heel graag! Je mag ons hier altijd over mailen op info@sslleiden.nl. Met vriendelijke groet, Hans Huibregtse 1 van 7

2 vraag aantal punten categorie vraag toelichting categorie keuze: III Welke stappen moest je zetten? Het kernwoord in deze vraag was hielprik. Vervolgens had je met het leesstappenplan deze vraag kunnen oplossen. Je had in de tekst kunnen vinden (stap 3 van het stappenplan, want in de aantekeningen stond niets vermeld over dit onderwerp, en 1. figuren waren er niet, dus moest je verder zoeken in 2. de tekst) dat bij de hielprik bloed onderzocht werd. In je aantekeningen over DNA & aanpassingen kon je vinden dat iedere cel in het lichaam DNA bevat (met uitzondering van rode bloedcellen, zoals besproken in de aantekeningen bloed). Ook kon je in deze aantekeningen vinden dat DNA het genetisch materiaal van de mens is. Vervolgens moest je beredeneren dat het hier dus om het onderzoeken van genen, en dus erfelijkheid, ging. Tevens stond in de volgende vraag vermeld dat het om vormen van overerving, die tijdens het blokje erfelijkheid zijn behandeld, ging. Omdat de denkstap van het onderzoeken van bloed naar erfelijkheid een grote denkstap was, was dit een categorie III vraag. 2 2 II Welke stof kon je gebruiken? Het kernwoord in deze vraag was overerving. Hieraan kon je herkennen dat deze vraag over erfelijkheid ging. In je aantekeningen over erfelijkheid kon je het stappenplan kruisingen terugvinden, zowel voor autosomale als voor x- chromosomale aandoeningen. Je kon dit stappenplan gebruiken om alle gegeven antwoordopties uit te werken, en vervolgens te bepalen in welke gevallen de situatie van Aniek mogelijk was. Omdat er naast het gebruik van het stappenplan kruisingen geen extra of aanvullende denkstappen nodig waren, was dit een categorie II vraag. 3 2 II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren het schema, PKU, mutatie, enzym A en cretinisme. Met behulp van het leesstappenplan kon je deze vraag oplossen. Omdat in de aantekeningen niets vermeld stond over deze kernwoorden, en omdat dit in de vraag vermeld stond, kon je informatie over deze kernwoorden opzoeken in de figuur. (De eerste optie, Figuren, bij stap 3 van het leesstappenplan). Het opzoeken van deze kernwoorden in het schema gaf dat bewering 1 juist was, en bewering 2 niet. Dit was een categorie II vraag omdat je alleen de informatie in het schema moest opzoeken en interpreteren. 4 2 II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren essentiële en niet-essentiële aminozuren. Hieraan kon je herkennen dat deze vraag ging over Voeding & Vertering. In de aantekeningen over Voeding & Vertering kon je de definitie vinden van essentiële en niet-essentiële aminozuren. Hiermee was het eerste punt van deze vraag te verdienen. Vervolgens moest je deze definitie toepassen op het voorbeeld uit afbeelding 1. Hiermee kon je het tweede punt bij deze vraag behalen. Dit was een categorie II vraag omdat je hier alleen om het tweede punt te verdienen een kleine redeneerstap moest zetten. 5 2 III Welke stappen moest je zetten? De kernwoorden in deze vraag waren aminozuurpreparaten, hemoglobine, enzymen en hormonen. Hieraan kon je herkennen dat deze vraag ging over de onderwerpen DNA & Aanpassingen, Bloedsomloop, Voeding & Vertering en Hormonen. In de aantekeningen over DNA & Aanpassingen kon je de functie van aminozuren vinden. Vervolgens kon je deze functie gebruiken om, aan de hand van de aantekeningen over Bloedsomloop, Voeding & Vertering en Hormonen, te bedenken bij welke van de genoemde stoffen hij van toepassing was. Dit was een categorie II vraag omdat er naast het gebruiken van de aantekeningen geen extra denkstap gezet hoefde te worden. 6 2 II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren insuline, voedingsmiddelentabel, 100 gram aardappels en 100 gram appels. Hieraan kon je herkennen dat deze vraag ging over de onderwerpen Hormonen en Voeding & Vertering. De aantekeningen over Hormonen kon je gebruiken om de functie van insuline te vinden. Vervolgens kon je het leesstappenplan gebruiken om gegevens over de aardappels/appels op te zoeken in de voedingsmiddellentabel (Volgens de volgorde van het stappenplan: 1. Figuren, of omdat het in de vraag vermeld stond). Hierbij kon je de aantekeningen over Voeding & Vertering gebruiken om te bepalen welke gegevens van toepassing waren op de functie van insuline. Omdat je bij deze vraag, naast het gebruik van de aantekeningen & het leesstappenplan, een paar kleine denkstappen moest zetten, was dit een categorie II vraag. 7 2 II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren hart en insulinemolecuul. Aan het kernwoord hart kon je herkennen dat deze vraag ging over het onderwerp bloedsomloop. In de aantekeningen over bloedsomloop is de bouw van de gezonde bloedsomloop behandeld. Deze kon je gebruiken om te bedenken hoe een insulinemolecuul zich door deze bloedsomloop zou bewegen. Omdat je naast het toepassen van de aantekeningen geen nieuwe denkstappen hoefde te bedenken, en omdat we dit type vraag geoefend hebben op de cursus, is dit een categorie II vraag. 8 1 III Welke stappen moest je zetten? Het kernwoord in deze vraag was insuline. Hieraan kon je herkennen dat deze vraag ging over het onderwerp Hormonen. In de aantekeningen over dit onderwerp, kon je de functie van insuline vinden. Deze kon je gebruiken om de vraag te beantwoorden. Dit was een categorie II vraag, omdat de stap hoe overmatige glucoseopname uit het bloed leidt tot flauwvallen een grote denkstap is II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren onderzoek, onderzoekers en hypothese. Hieraan kon je herkennen dat deze vraag ging over het onderdeel proefopzet. De theorie over dit onderwerp kon je gebruiken om de functie van een controleproef te vinden. Vervolgens kon je het leesstappenplan (er stond niets in de aantekeningen en 1. Figuren waren er niet, dus kon je door naar 2. Tekst) gebruiken om de opzet van deze proef op te zoeken. De combinatie van deze gegevens en de functie van een controlegroep kon je gebruiken om de tabel in te vullen. Omdat je naast de aantekeningen enkele kleine denkstappen moest zetten, was dit een categorie II vraag II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren resultaten en hypothese. Hieraan kon je herkennen dat deze vraag ging over het onderwerp Proefopzet. In de theorie over dit onderwerp kon je de definitie van een hypothese vinden. Vervolgens kon je het leesstappenplan gebruiken om de hypothese die bij dit onderzoek hoorde, terug te vinden in de tekst (Immers, in de aantekeningen was hier niets over terug te vinden en 1. Figuren waren er niet, dus was 2. Tekst de volgende stap). Vervolgens kon je bedenken welk resultaat deze hypothese zou ondersteunen. Omdat je hier naast het gebruiken van de theorie en het leesstappenplan een kleine denkstap moest zetten, was dit een categorie II vraag. 2 van 7

3 11 2 II Welke stof kon je gebruiken? Het kernwoord in deze vraag was evolutionair. Hieraan kon je herkennen dat deze vraag over evolutie ging. In de aantekeningen over dit onderwerp kon je de definities van antwoordopties B, C en D terugvinden. Deze definities kon je gebruiken om te bedenken welke er in dit voorbeeld van toepassing was. Omdat je naast het gebruik van de aantekeningen geen extra denkstap hoefde te zetten, was dit een categorie II vraag III Welke stappen moest je zetten? De kernwoorden van deze vraag waren kenmerken, ras, vermeerdering, weefselkweek en zaden. Aan de hand hiervan kon je beredeneren dat het ging om het doorgeven van eigenschappen en dus het onderwerp erfelijkheid. Eventueel kon je het woordenboek gebruiken om de definities van weeefsel en kweek op te zoeken (Optie 4 van het leesstappenplan, want het stond niet in de aantekeningen of in 1. Figuren, 2. Tekst, of 3. Binas). Met deze definities, en de aantekeningen over erfelijkheid, kon je beredeneren in welke van de twee situaties de erfelijke kenmerken zoveel mogelijk behouden bleven. Omdat je bij deze vraag enkele grote denkstappen moest zetten, was dit een categorie III vraag III Welke stappen moest je zetten? De kernwoorden in deze vraag waren organische stoffen, CO2, jonge bomen en onderzoekers. Hieruit kon je opmaken dat deze vraag ging over de onderwerpen Assimilatie (fotosynthese) en Proefopzet. Uit de reactievergelijking bij Assimilatie kon je opmaken welk organisme (de plant) het radioactieve CO2 zou opnemen. Vervolgens kon je deze kennis gebruiken om, aan de hand van de theorie over Proefopzet, te beredeneren hoe in dit geval het onderzoek zou moeten worden opgezet. Omdat je hier naast de aantekeningen een aantal grote denkstappen moest zetten, was dit een categorie III vraag II Welke stof kon je gebruiken? Het kernwoord in deze vraag was symbiose. Hieraan kon je herkennen dat deze vraag ging over het onderwerp ecologie. In de aantekeningen van dit onderwerp stonden de definities van alle genoemde antwoordopties. Aan de hand van deze definities kon je bedenken welke er van toepassing was op het gegeven voorbeeld. Omdat je hier naast het gebruik van de aantekeningen geen extra denkstappen hoefde te zetten, was dit een categorie II vraag IV Niet voorgekomen op de cursus: De kernwoorden uit deze vraag waren organisch, anorganisch, glucose, houtvaten en bastvaten. Uit de eerste drie kernwoorden kon je opmaken dat deze vraag over Assimilatie en Dissimilatie ging. In de aantekeningen over de Assimilatie kon je vinden dat de opbouw van glucose in de bladgroenkorrels plaatsvindt, waarmee je antwoordopties C en D kon wegstrepen. De functie van hout- en bastvaten is echter niet behandeld tijdens de cursus, dus was dit een categorie IV vraag III Welke stappen moest je zetten? Het kernwoord in deze vraag was DNA-analyse. Hierdoor kon je bedenken dat deze vraag ging over het onderwerp DNA & Aanpassingen. In deze aantekeningen werd een aantal eigenschappen van het DNA per soort genoemd. Deze eigenschappen kon je gebruiken om te beredeneren wat het verschil in DNA tussen soorten zou moeten zijn. Omdat je hiervoor naast je aantekeningen een grote denkstap moest zetten, wast dit een categorie III vraag IV Niet voorgekomen op de cursus: Het feit dat chromosomen tijdens de celdeling condenseren en daardoor beter zichtbaar worden, is niet besproken tijdens de cursus. Daarom was dit een categorie IV vraag II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren karyogrammen en vrouwtje. Omdat hier niets over in je aantekeningen stond, kon je het leesstappenplan gebruiken om op te zoeken hoe een karyogram wordt gemaakt. Aangezien dit niet in het figuur (optie 1 bij stap 3 van het stappenplan) werd uitgelegd, moest je dit opzoeken in de tekst (optie 2 bij stap 3 van het stappenplan). Uit de tekst viel op te maken dat in een karyogram chromosomen worden weergegeven. Hieruit kon je opmaken dat deze vraag ging over het onderwerp erfelijkheid. Bij de aantekeningen over dit onderwerp werd ook de definitie van geslachtschromosomen behandeld. Deze definitie kon je ten slotte toepassen op de figuur, om zo de vraag te beantwoorden. Omdat deze vraag met het leesstappenplan en de aantekeningen op te lossen was, was het een categorie II vraag II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren DNA-profiel, gezichtstumorcel, Tasmaanse duivel en aangeboren mutatie. Hieruit kon je eventueel opmaken dat deze vraag ging over het onderwerp DNA & Aanpassingen. Echter, in de aantekeningen over dit onderwerp stond niets over deze specifieke vraag vermeld. Daarom kon je het leesstappenplan inzetten. In de tekst boven de vraag kon je lezen dat sluitend bewijs geleverd werd dat de tumor cellen tussen de Tasmaanse duivels worden doorgegeven. Vervolgens kon je in de figuur opzoeken welk pieken-profiel er dan bij die tumorcellen hoort (ongeacht wie de ontvanger is van deze tumorcellen). Met het kundig inzetten van het leesstappenplan kon je deze categorie II vraag oplossen zonder nieuwe denkstappen nodig te hebben III Welke stappen moest je zetten? Het kernwoord in deze vraag was uitzaaiing. Hierover was niets te vinden in je aantekeningen. Daarom kon je het leesstappenplan gebruiken. Bij optie 4 van stap 3 van het leesstappenplan, het woordenboek, kon je de definitie van uitzaaiing vinden. Vervolgens kon je beredeneren waarom deze definitie wel of niet van toepassing was. Omdat je naast het gebruik van het leesstappenplan een grote denkstap moest zetten, was dit een categorie III vraag II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren specifieke afweersysteem, afweerreactie, tumorcellen en antigenen. Hieruit kon je opmaken dat deze vraag ging over het onderwerp Bescherming. In de aantekeningen over dit onderwerp kon je de functies van alle genoemde antwoordopties vinden. Vervolgens kon je bedenken welke cel van het specifieke afweersysteem als eerste actief was (zie aantekeningen Bescherming). Omdat deze vraag op te lossen was met de aantekeningen, was dit een categorie II vraag II Welke stof kon je gebruiken? Het kernwoord in deze vraag was evolutionair. Hieruit kon je opmaken dat deze vraag over het onderwerp Evolutie ging. De aantekeningen over dit onderwerp, uit het kopje evolutietheorie, kon je toepassen op het voorbeeld dat bij deze vraag hoorde om zo tot een volledig antwoord te komen, inclusief de juiste biologische begrippen. Omdat je deze vraag met behulp van de aantekeningen kon oplossen, was dit een categorie II vraag. 3 van 7

4 II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden van deze vraag waren bloedvat P en sporten. Hieruit kon je opmaken dat deze vraag over de bloedsomloop ging. Echter, in de aantekeningen stond dit specifieke bloedvat niet vermeld. Je kon de naam van dit bloedvat, aan de hand van het leeststappenplan bij stap 3 (na. 1.figuren, 2. tekst), wel vinden in de Binas, tabel 84C. Vervolgens kon je de aantekeningen over Bloedsomloop gebruiken om de functie van de bloedsomloop te vinden. Daarmee kon je beredeneren wat er mis zou gaan wanneer er bij inspanning niet voldoende bloedtoevoer zou zijn, het tweede punt voor deze vraag. Omdat je naast het leesstappenplan en Binas enkele kleine denkstappen moest zetten, was dit een categorie II vraag II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren afbeelding 1 en berekening. Hieruit kon je opmaken dat dit een Vaardigheden vraag was. Hiervoor kon je het leesstappenplan gebruiken om bij stap 1. Figuren de juiste gegevens uit de tabel te halen. Vervolgens kon je met deze gegevens de berekening uitvoeren. Het oefenen met rekenvragen is tijdens de cursus ook behandeld tijdens het blokje Vaardigheden. Omdat je bij deze vraag het leesstappenplan kon gebruiken & daarnaast een berekening moest uitvoeren, zoals veelvuldig geoefend tijdens de cursus, was dit een categorie II vraag III Welke stappen moest je zetten? De kernwoorden in deze vraag waren harminuutvolume en hartslagfrequentie. Hierover kwam niets terug in je aantekeningen. Je kon het leesstappenplan gebruiken om de de definitie van hartminuutvolume (aan de hand van ademminuutvolume) uit de tekst te halen (Nadat je 1. de figuren had bekeken, kon je 2. de tekst gebruiken). Vervolgens kon je het verschil tussen hartminuutvolume en hartslagfrequentie beredeneren. Omdat dit laatste een grotere nieuwe denkstap was, was dit een categorie III vraag II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren maximale hoeveelheid, lucht en ademhaling. Hieruit kon je opmaken dat deze vraag ging over het onderwerp longen, waarover niets was terug te vinden in de aantekeningen. Om deze reden kon je het leesstappenplan gebruiken. Bij stap 3, optie 3: Binas kon je zoeken op het kernwoord longen, om zo in tabel 83B het juiste antwoord te vinden. Dit was een categorie II vraag omdat je naast het gebruik van het leesstappenplan & Binas, geen extra denkstap hoefde te zetten II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren assenstelsel en proefpersoon. Hieruit kon je opmaken dat deze vraag ging over het onderdeel proefopzet. De theorie over de proefopzet, grafiek maken kon je toepassen om bij deze vraag op de juiste wijze een grafiek te tekenen. Omdat je bij deze vraag naast het toepassen van de theorie van proefopzet geen extra denkstappen hoefde te zetten, was dit een categorie II vraag III Welke stappen moest je zetten? Je kon herkennen dat deze vraag over het onderwerp longen ging vanwege de proef die Steven en Otkay uitvoerden. Als je volgens het leesstappenplan de vraag aanpakte, kon je ontdekken dat in periode Q tus sen de lijnen, het volume in de longen afneemt (grafiek aflezen heb je geoefend bij proefopzet in de cursus). Vervolgens moest je bedenken dat in deze periode dus werd uitgeademd. In de voorbereidenden opgave 5 over adembeweging leerde je dat het middenrif en de (buitenste) tussenribspieren betrokken zijn bij de IN-ademing. Met deze kennis uit de voorbereidende opgaven, kon je de foute opties wegstrepen en het juiste antwoord kiezen. Daarom was dit een categorie II vraag II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren geologische periode en steenkoolvoorraden. Hierover kon je niets terugvinden in de aantekeningen, dus kon je het leesstappenplan inzetten. Aangezien bij stap 3 1. Figuren er niet waren en je in 2. de Tekst ook niet meer informatie vond, kon je verder zoeken in Binas. Daar gaf het register de term geologische tijdsrekening, tabel 94A. Met behulp van deze tabel kon je het antwoord op de vraag vinden. Omdat je voor het beantwoorden van deze vraag alleen het leesstappenplan en Binas moest gebruiken, was dit een categorie II vraag II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden van deze vraag waren genetische code, genen, chromosomen, aminozuren, nucleotiden en enzymen. Hieruit kon je afleiden dat deze vraag ging over de onderwerpen DNA & Aanpassingen, Genetica en Voeding & Vertering. In de aantekeningen over Voeding & Vertering kon je vinden wat voor soort stof enzymen zijn. In de aantekeningen over DNA & Aanpassingen en Genetica kon je vinden wat de functies van chromosomen, aminozuren en genen zijn. Dit kon je gebruiken om de eerste drie antwoordopties weg te strepen, en zo bij het juiste antwoord te komen. Omdat je deze vraag kon beantwoorden met behulp van de aantekeningen, was dit een categorie II vraag III Welke stappen moest je zetten? De kernwoorden in deze vraag waren stagneerde, steenkool, witrot en bruinrot. Hierover was niets terug te vinden in de aantekeningen, dus kon je het leesstappenplan gebruiken. In de tekst(want 1. Figuren waren er immers niet) kon je meer informatie over de eigenschappen van kernwoorden vinden. Daarbij kon je beredeneren aan de hand van de tekst wat het effect was op het steenkool. Aan de hand daarvan kon je beredeneren wat de gevolgen zouden zijn wanneer de twee schimmels samen voorkwamen. Omdat dit een grote denkstap is, was dit een categorie III vraag II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren koolstofdioxidegehalte en atmosfeer. Hieruit kon je opmaken dat het ging over het onderwerp Kringlopen. De aantekeningen over de koolstofkringloop kon je gebruiken om in Binas op te zoeken bij welk proces er CO2 uit de atmosfeer verdwijnt, het eerste punt van deze vraag. Vervolgens kon je beredeneren dat de schimmels, die een tegenovergesteld effect hebben, ook een tegenovergesteld proces moeten uitvoeren. Met een beschrijving van dit proces kon je het tweede punt behalen. Dit was een categorie II vraag, omdat je naast je aantekeningen een aantal kleine denkstappen moest zetten II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren enzymen, genetische informatie en vertering. Hieruit kon je opmaken dat deze vraag ging over de onderwerpen Voeding & Vertering en DNA & Aanpassingen. Aan de hand van deze aantekeningen kon je bij de 3 stellingen beredeneren of ze wel of niet het gewenste resultaat zouden kunnen hebben. Omdat je deze vraag met je aantekeningen kon oplossen, was dit een categorie II vraag II Welke stof kon je gebruiken? Het kernwoord in deze vraag was gistingsproces. Hieruit kon je opmaken dat het ging over het onderwerp Assimilatie & Dissimilatie. In de aantekeningen over dissimilatie werd het gistingsproces in gist omschreven. Aan de hand van deze omschrijving kon je de juiste antwoordoptie kiezen. Omdat deze vraag op te lossen was met de aantekeningen, was dit een categorie II vraag. 4 van 7

5 35 2 II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren biobrandstof, versterkt broeikaseffect en steenkoolvoorraden. Hieruit kon je opmaken dat deze vraag ging over het onderwerp Kringlopen & Milieu. Bij de aantekeningen over Milieu werd behandeld waarom fossiele brandstoffen wel extra CO2 aan de atmosfeer toevoegen, en biobrandstof niet (zie ook de examentip over kringlopen). Deze uitleg kon je toepassen op het voorbeeld van steenkool in deze vraag. Dit was een categorie II vraag omdat je hem met behulp van de aantekeningen kon oplossen II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren stamcellen, celtypen en genen. Hieruit kon je opmaken dat deze vraag ging over het onderwerp DNA & Aanpassingen. Je kon de examentip uit de aantekeningen bij het kopje eiwitsynthese gebruiken om de juiste antwoordoptie te kiezen. Aangezien er niets in de aantekeningen of tekst stond over energievoorziening bij stamcellen, was dit antwoord minder waarschijnlijk. Omdat je deze vraag met je aantekeningen kon oplossen, was dit een categorie II vraag II Welke stof kon je gebruiken? Het kernwoord in deze vraag was netvlies. Hieraan kon je herkennen dat deze opgave over het Oog ging. In de aantekeningen over het netvlies kon je twee celtypen van het netvlies vinden, plus de binastabel waar de overige celtypen in stonden. Deze informatie kon je gebruiken om de vraag te beantwoorden. Omdat je naast je aantekeningen en Binas gebruiken geen extra denkstappen hoefde te zetten, was dit een categorie II vraag II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden uit deze vraag waren zintuigcellen en RP. Je kon het leesstappenplan gebruiken om op te zoeken wat RP is. Dit vond je bij optie 2 van stap 3, in de tekst. Hierin stond o.a. vermeld dat het een oogziekte is, waaruit je kon opmaken dat het ging over het onderwerp oog. Je kon je aantekeningen over dit onderwerp gebruiken om te beredeneren wat er uit moet vallen om bij de in de tekst genoemde omschrijving te passen, en zo de vraag te beantwoorden. Omdat je deze vraag aan de hand van de aantekeningen en het leesstappenplan kon oplossen, was dit een categorie II vraag IV Niet voorgekomen op de cursus: De functie van accomoderen is niet behandeld tijdens de cursus II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren stamboom en X-chromosomaal. Hieruit kon je opmaken dat deze vraag ging over het onderwerp erfelijkheid. Je kon de examentip over stambomen uit de aantekeningen over dit blokje gebruiken om overzicht te creëren. Vervolgens kon je de kruisingsschema's uit de aantekeningen gebruiken om uit te werken welke opties wel en niet mogelijk waren om zo bij het juiste antwoord te komen. Omdat je voor het beantwoorden van deze vraag geen denkstappen buiten de aantekeningen om moest zetten, was dit een categorie II vraag I Benodige algemene kennis & vaardigheden: Het benoemen van ethische argumenten was niet specifiek terug te vinden in Samengevat en dus ook niet behandeld tijdens de cursus. Het benoemend van een ethisch argument is een algemene vaardigheid en niet biologiespecifiek. Daarom was dit een categorie I vraag II Welke stof kon je gebruiken? De kernwoorden in deze vraag waren Claresse vissenlarven en vrije natuur. In de aantekeningen was hier niets over terug te vinden. Dus kon je aan de hand van het leesstappenplan informatie opzoeken. Bij optie 2 van stap 3, in de tekst, kon je vinden dat de Claresse een kruising is tussen twee soorten. Aan de hand van het kernwoord soorten kon je bedenken dat deze vraag gaat over het onderwerp evolutie. Vervolgens kon je je aantekeningen over evolutie gebruiken om de definitie van een soort op te zoeken. Hiermee kon je beredeneren wat er gebeurt wanneer je twee verschillende soorten kruist. Dit was een categorie II vraag omdat je naast het gebruik van je aantekeningen en het leesstappenplan een kleine denkstap moest zetten III Welke stappen moest je zetten? De kernwoorden in deze vraag waren zuurstofopname en slokdarm. Het kernwoord zuurstofopname kwam terug in het de aantekeningen over de bloedsomloop, bij het kopje vatenstelsel. Hier werd genoemd dat de bouw van het haarvat ideaal is voor zuurstopname, omdat hij zo dun is. Dit principe had je kunnen toepassen op de slokdarm van de vis. Omdat het toepassen van een principe in een nieuwe context een grote denkstap was, was dit een categorie III vraag III Welke stappen moest je zetten? De kernwoorden in deze vraag waren droogvoer en gewichtstoename. Hieruit kon je afleiden dat dit ging over de voedselstromen in een ecosysteem, oftewel ecologie. Uit de aantekeningen van ecologie kon je bij de piramide van biomassa de 3 redenen van gewichtsverlies tussen trofische niveau's vinden. Dit principe van gewichtsverlies tussen trofische niveau's kon je toepassen op de gewichtstoename van de vis. Omdat dit toepassen een grote denkstap was, was dit een categorie III vraag II Welke stof kon je gebruiken? Het kernwoord in deze vraag was cholesterol. Over cholesterol stond niets in de aantekeningen. Dus kon je het leesstappenplan gebruiken. Na het doorlopen van alle stappen (1. Figuren, 2. Tekst, 3. Binas) kon je bij de vierde stap in het woordenboek vinden dat cholesterol ''een vettige stof in onder andere het bloed waarvan een teveel ziekten aan hart en bloedvaten kan veroorzaken'' is. Aan het kernwoord bloed kon je hier herkennen dat dit te maken had met het onderwerp bloedsomloop. Bij de aantekeningen en het opgaven maken over dit onderwerp is een aantal voorbeelden van ziektes van hart en bloedvaten voorbij gekomen, waarvan je er een kon kiezen als antwoord. Dit was een categorie II vraag omdat je buiten de aantekeningen en het leesstappenplan om, geen extra denkstap hoefde te zetten IV Niet voorgekomen op de cursus: Dat de lever van eiwitten ureum tot afvalproduct maakt en dat dit vervolgens door urine wordt uitgescheiden is niet besproken tijdens de cursus. Wel had je deze vraag kunnen oplossen: De kernwoorden in deze vraag waren afvalproduct, eiwitten, gevormd en uitgescheiden. De naam van het afvalproduct van eiwitten, en hoe deze wordt uitgescheiden werd behandeld in de aantekeningen over Kringlopen & Milieu, bij de stikstofkringloop van 7

6 verdeling per categorie: categorie aantal punten percentage I 1 1% II 53 66% III 18 23% IV 8 10% % In hoeverre was het examen te maken met behulp van de op de cursus opgedane kennis & vaardigheden? Dit gold voor: 90% van de vragen (namelijk categorie I, II en III). 6 van 7

7 Bijlage 1: Toelichting categorieën Categorie I: Algemene (niet vakgerelateerde) kennis & vaardigheden Dit betreft de volgende vragen: vragen waarbij een beroep wordt gedaan op algemene kennis & vaardigheden. Dit zijn kennis & vaardigheden die niet zijn opgenomen in de eindtermen in de syllabus en niet in Samengevat staan (zo ja: dan behoren de vragen tot één van de drie andere categorieën). Categorie II: alleen-kennis/aanpak-uit-de-cursus-vraag Dit betreft de volgende vragen: Vragen die letterlijk voorkomen in de uitleg (in de uitleg of in een klassikaal voorbeeld); Vragen die letterlijk met een stappenplan op te lossen zijn; Vragen die vergelijkbaar zijn met opgaven uit de opgavenbundel die vrijwel altijd worden opgegeven door de hoofddocent; Theorievragen die niet worden behandeld op de cursus, maar die we je van tevoren via de vakkenpagina geadviseerd hebben te leren (uit bijv. Samengevat); Vragen die vergelijkbaar zijn met vragen uit de voorbereidende opgaven. Categorie III: een-stapje-extra-vraag Dit betreffen vragen waarbij je, de naam zegt het al, een stapje extra moet zetten. Oftewel: je moest je kennis en vaardigheden behandeld tijdens de cursus combineren met een stukje inzicht. Bijvoorbeeld: Je moet net even buiten het stappenplan om denken; Je moet informatie uit de tekst halen om een bepaalde variabele voor een formule of berekening uit te rekenen. Categorie IV: niet voorgekomen op de cursus Dit betreft de volgende vragen: Vragen over begrippen die niet voorkomen in de uitleg, de standaard opgegeven opgaven door de hoofddocent, en waarbij het woordenboek ook geen soelaas biedt; Vragen over grote-bak-stof die niet voorkomen in standaard opgegeven opgaven door de hoofddocent, de voorbereidende opgaven of opgegeven stof op de vakkenpagina. Vragen waarvan je redelijkerwijs niet kon vaststellen dat het om een (op de cursus behandeld) concept in een andere context gaat. 7 van 7