Rekenkamer Gouda. Schuldhulpverlening. Een onderzoek naar. schuldhulpverlening. binnen de gemeente. Gouda

Transcriptie

1 Rekenkamer Gouda Schuldhulpverlening Een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda

2 Schuldhulpverlening Een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda voorwoord leeswijzer deel I: nota van conclusies en aanbevelingen deel II: nota van bevindingen

3 Rekenkamer Gouda Samenstelling Mw. B.J. Glashouwer RE RI CISA (voorzitter) Dhr. drs. J.G. L. Benner RA RE Dhr. drs. Th.H.A. Jaspers Mw. drs. G. Schreven Contactgegevens Postbus BB Gouda Telefoon: (0182) een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 2

4 voorwoord Voor u ligt het achtste rekenkamerrapport van de rekenkamer van de gemeente Gouda. Tot nu toe verschenen rapporten betreffende het re-integratiebeleid van bijstandsgerechtigden (2005), de behandeling van burgerbrieven (2006), het subsidiebeleid van de gemeente Gouda (2007), het verzelfstandigingsproces van een aantal diensten (2008), de aanpak van de elektronische overheid binnen Gouda (2009), de onderwijshuisvesting (2010) en het collectief vraagafhankelijk vervoer (2011). Wij hopen de raad ook met dit onderzoek terzijde te hebben gestaan. De voorzitter van de rekenkamer Gouda Mw. B.J. Glashouwer RE RI CISA Gouda, juni 2012 een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 3

5 leeswijzer Dit rapport bestaat uit twee delen. Het eerste deel, de Nota van Conclusies en Aanbevelingen, is het bestuurlijke rapport. Hierin zijn de conclusies en aanbevelingen opgenomen die de rekenkamer heeft geformuleerd. In dit deel van het rapport is ook de bestuurlijke reactie van het College van burgemeester en wethouders weergegeven en het nawoord van de rekenkamer. Het tweede deel van het rapport bevat de Nota van Bevindingen. In deze nota zijn de resultaten van het feitenonderzoek opgenomen en toegelicht. De Nota van Bevindingen vormt de basis voor de Nota van Conclusies en Aanbevelingen. een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 4

6 inhoudsopgave voorwoord... 3 leeswijzer... 4 inhoudsopgave... 5 deel I: nota van conclusies en aanbevelingen onderzoekskader schuldhulpverlening in Gouda inleiding onderzoeksvraag en deelvragen leeswijzer samenvatting bevindingen beleid als bedacht beleid als uitgevoerd conclusies aanbevelingen reactie college nawoord rekenkamer deel II: nota van bevindingen schuldhulpverlening in Gouda aanleiding en achtergrond onderzoeksvraag en deelvragen leeswijzer beleid-als-bedacht doelen en beleidstheorie lokaal probleem: schulden, armoede en wachttijden het gewenste proces op hoofdlijnen beleid als uitgevoerd toen: gesubsidieerde schuldhulpverlening (Kwadraad) thans: (deels) uitbestede schuldhulpverlening de overdracht Kwadraad-Westerbeek beschikbare bestuurlijke informatie een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 5

7 bijlagen bijlage 1: toetsingskader bijlage 2: gebruikte documenten ( groslijst ) bijlage 3: geïnterviewden bijlage 4: werkwijze en verantwoording een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 6

8 deel I: nota van conclusies en aanbevelingen een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 7

9 1. onderzoekskader schuldhulpverlening in Gouda 1.1 inleiding De Rekenkamer Gouda heeft een onderzoek uitgevoerd naar het beleid en de praktijk van de schuldhulpverlening in de gemeente. Ten tijde van het rekenkameronderzoek was het wettelijk kader voor de schuldhulpverlening in beweging. Op 29 februari 2012 werd een wetsvoorstel rond publieke schuldhulpverlening door de Eerste Kamer aangenomen, waarin de taak om te voorzien in deze hulpverlening nadrukkelijk bij de gemeente wordt gelegd. 1 Deze wet treedt per 1 juli 2012 in werking. 2 In Gouda liet de gemeente tot 2010 de stichting Kwadraad (budgetbureau Gouda) op basis van een subsidierelatie de schuldhulpverlening voor particulieren verzorgen. Schuldhulpverlening voor bedrijven kent Gouda niet. Over het functioneren van Kwadraad was de gemeente niet tevreden, o.a. omdat er sprake was van groeiende wachtlijsten, terwijl de financiële middelen beschikbaar waren om meer trajecten te begeleiden. De gemeente heeft het bureau Interwerk een onderzoek laten verrichten, waarvan het rapport in januari 2010 werd uitgebracht. Dit was voor het college in februari 2010 aanleiding tot aanpassingen in het beleid. De belangrijkste veranderingen kwamen erop neer dat de intake door de gemeente zelf verricht zou gaan worden en wel door de Dienst Werk, Inkomen en Zorg (WIZ). Als de intake daar aanleiding toe geeft, laat de gemeente vervolgens een extern bureau (bureau Westerbeek) op contractbasis schuldhulp verlenen. 1.2 onderzoeksvraag en deelvragen De centrale vraag van dit onderzoek is als volgt geformuleerd: in hoeverre heeft de gemeente Gouda in 2010/2011 verbeteringen in de schuldhulpverlening gerealiseerd ten opzichte van de periode dat de schuldhulpverlening werd uitgevoerd door Stichting Kwadraad? De onderzoeksvraag is uitgewerkt in de volgende deelvragen: 1. Hoe is de schuldhulpverlening in Gouda georganiseerd en welke regelingen, procedures en contractuele afspraken zijn van toepassing? 2. Welke (bestuurlijke) informatie is beschikbaar over de schulphulpverlening in Gouda (voor minimaal de jaren o.a. de aantallen cliënten, aantallen intakegesprekken, aantallen en duur trajecten, wachtlijsten, schuldbedragen, aantallen doorverwijzingen WSNP, kosten en resultaten van schuldhulpverlening)? 3. Hoe verhoudt de ontwikkeling van de schuldhulpverlening in Gouda in de periode zich tot de ontwikkeling in andere gemeenten, voor zover daarover benchmarkgegevens beschikbaar zijn? 4. Kan uit de beschikbare (bestuurlijke) informatie worden opgemaakt dat de schuldhulpverlening in Gouda de afgelopen jaren is verbeterd? 1.3 leeswijzer Bij de beantwoording van de onderzoeksvragen is een onderscheid gemaakt tussen de opzet van het beleid (het beleid als bedacht) en de daadwerkelijke uitvoering en de resultaten van het beleid (het beleid als uitgevoerd). De onderzoeksbevindingen ten aanzien van beide aspecten hebben we samengevat weergegeven in het volgende hoofdstuk van deze nota. In de hoofdstukken 3 en 4 komen achtereenvolgens de conclusies en aanbevelingen van de rekenkamer aan de orde. 1 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr Zie ook 1.1 van de nota van bevindingen. een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 8

10 2. samenvatting bevindingen 2.1 beleid als bedacht Als antwoord op de eerste onderzoeksvraag komen we samengevat tot de volgende bevindingen: 1. In Gouda bestaat (nog) geen apart plan waarin de uitgangspunten staan ten aanzien van de schuldhulpverlening. Het plan was ten tijde van het rekenkameronderzoek in de maak, maar de afwezigheid werd hoe dan ook als een gemis ervaren. De gewenste resultaten van de schuldhulpverlening zijn niet geconcretiseerd en ook de gemeenteraad heeft vanuit zijn kaderstellende rol geen resultaatdoelen geformuleerd. 2. Op grond van het onderzoekmateriaal kan een beleidstheorie of globaal kader worden gereconstrueerd. Daarin wordt schuldhulpverlening geplaatst binnen het bredere kader van het armoedebeleid en wordt aangesloten bij de mate van zelfredzaamheid van burgers. Het beleid beoogt een integrale aanpak, zowel gericht op preventie als op cureren. 3. De aard en de omvang van de schuldproblematiek is op grond van de onderzoeksgegevens moeilijk vast te stellen. Hierdoor is lastig na te gaan of het beleid wel aansluit bij de maatschappelijke armoede- en schuldenproblematiek zoals die zich specifiek in Gouda voordoet. Ook zijn er onvoldoende gegevens over de resultaten van de schuldhulpverlening, in de zin van het bieden van een daadwerkelijke oplossing voor de problematische schulden waar de cliënten mee kampen. 4. Het beleid rond de schuldhulpverlening spitst zich in Gouda toe op de toegang van burgers tot deze vorm van publieke dienstverlening. De problematiek rond wachtlijsten heeft het beleid beïnvloed en maakt een belangrijk onderdeel uit van het totale beleid. 5. Het gewenste proces voor schuldhulpverlening is beschreven in het bestek voor de uitbesteding van de schuldhulpverlening. Dit proces kent vele momenten waarin door de aanbieder (Westerbeek BV) dient te worden gerapporteerd aan de gemeente (dienst WIZ). 2.2 beleid als uitgevoerd In deze paragraaf beantwoorden we de onderzoeksvragen 2 en 3 over respectievelijk bestuurlijke informatie en ontwikkelingen in de schuldhulpverlening, vergeleken in de tijd. Verder gaan we na of er (onderzoeksvraag 4) veranderingen kunnen worden waargenomen in de feitelijke uitvoering die volgens het toetsingskader als verbeteringen kunnen worden beschouwd. In het kader van de derde onderzoeksvraag was het ook een doel om de lokale ontwikkelingen in Gouda te vergelijken met landelijke kerncijfers. In paragraaf 1.4 werd reeds aangegeven dat daartoe echter (op dit moment) de benodigde gegevens grotendeels ontbreken. Samengevat komen we tot de volgende bevindingen. 1. In de periode dat Kwadraad de schuldhulpverlening verzorgde was er sprake van een grote betrokkenheid, affiniteit met de cliënt en aanzienlijke inhoudelijke kennis van de doelgroep. Ze was echter weinig efficiënt en de wachtlijsten liepen op. Een financiële injectie om de wachtlijsten te laten afnemen leverde op korte termijn resultaat op, maar duidelijk was zichtbaar dat de problemen niet alleen waren terug te voeren op een toegenomen vraag naar schuldhulpverlening. Er was een structurele oplossing nodig: de aanpak van de inefficiënte organisatie van de schuldhulpverlening. 2. De inefficiënte organisatie van de schuldhulpverlening bij Kwadraad is veroorzaakt door personeelsgebrek en een (doorgeschoten) betrokkenheid van de medewerkers bij Kwadraad. Er was ook een gebrek aan sturing bij Kwadraad en de gemeente. Die oorzaken bleken gezamenlijk de overschrijdingen in de hand te werken. 3. Er is een aantal kenmerkende verschillen (met elk ook zo hun gevolgen) tussen de periode Kwadraad en de periode Westerbeek. a. De dienstverlening geschiedt nu door een commerciële marktpartij (contractrelatie, waar zij voorheen geschiedde door een non-profitorganisatie in een subsidierelatie). Waar de schuldhulpverlening voorheen als een missie werd opgepakt, daar is nu ten gevolge van die verandering meer nadruk op de zakelijke en bedrijfsmatige aspecten. De contractrelatie biedt de gemeente in potentie meer mogelijkheden om detailinformatie over cliënten te verlangen. b. Westerbeek is gespecialiseerd in schuldhulpverlening, waar deze dienstverlening voor Kwadraad niet haar corebusiness was. c. Er is nu meer nadruk op zelfredzaamheid door de schuldhulpverleners dan voorheen. Dat heeft ook weer een belangrijk gevolg (zie volgende twee conclusies) een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 9

11 4. Er is op basis van lokale waarnemingen, maar ook onderzoeksliteratuur - reden om aan te nemen dat met name de sociaal zwakkeren en verminderd zelfredzamen zijn (over)vertegenwoordigd in het cliëntenbestand. Exacte gegevens over de (achtergrondkenmerken van) cliënten in Gouda ontbreken echter momenteel. 5. De overdracht Kwadraad-Westerbeek is niet optimaal verlopen, mede vanwege de wezenlijke interpretatieverschillen van de gemeente en Kwadraad ten aanzien van de gemaakte afspraken en wederzijdse verplichtingen. 6. Op grond van de aan de rekenkamer verstrekte cijfermatige gegevens kan geen volledige vergelijking worden gemaakt met de landelijke kerncijfers van de landelijke brancheorganisatie NVVK. De derde onderzoeksvraag kan derhalve niet afdoende worden beantwoord. Vooralsnog is er in Gouda nog geen duidelijk zicht op de output en de outcomes van de schuldhulpverlening. 7. Op grond van de aan de rekenkamer verstrekte cijfermatige gegevens kan worden opgemaakt dat: a. er in 2011 nog (tijdelijk) overschrijdingen waren van de maximale wachttijd van vier weken. b. er een aanwijzing is dat (in elk geval bij de reguliere aanmeldingen) weinig zelfredzame groepen mogelijk zijn oververtegenwoordigd in het cliëntenbestand. 3. conclusies De hoofdconclusie van het onderzoek van de rekenkamer naar schuldhulpverlening en tevens het antwoord op de centrale onderzoeksvraag is dat niet aantoonbaar is dat de schuldhulpverlening sinds 2010 is verbeterd. Juist omdat de schuldhulpverlening de afgelopen jaren onderwerp van zorg en discussie was in de gemeenteraad, vindt de rekenkamer het opvallend dat de kaderstelling wat betreft de formulering van gewenste resultaten van de schuldhulpverlening mager is. De discussie heeft zich vrijwel geheel beperkt tot de problematiek van de wachttijden en wachtlijsten. Concrete doelen voor preventie (beperking instroom) of voor de gewenste resultaten van ingezette schuldhulptrajecten ontbreken. Niet alleen de kaderstelling is ontoereikend; ook de bestuurlijke informatie over de resultaten en de kosten van de schuldhulpverlening is onvoldoende. Met de nodige moeite heeft de rekenkamer informatie over aantallen aanmeldingen, wachttijden en wachtlijsten verkregen. Op het niveau van cliëntdossiers is informatie beschikbaar, maar bestuurlijke informatie ontbreekt grotendeels over de achtergrondkenmerken van de cliënten, de resultaten van de schuldhulptrajecten, de aantallen aanmeldingen in het kader van de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP) en de kosten van de schuldhulpverlening. De overgang van Kwadraad naar Westerbeek heeft geleid tot een toegenomen zakelijkheid en (in potentie) een toegenomen zicht op het uitvoeringsproces in individuele gevallen. De nadruk op zelfredzaamheid werpt echter wel extra drempels op voor de sociaal zwakke groepen die (ook en mogelijk vooral) gebruik maken van de schuldhulpverlening. Waar de schuldhulpverlening in het verleden inefficiënt werd uitgevoerd en de betrokkenheid doorschoot, daar sluit de zakelijkheid en de gevraagde zelfredzaamheid nu mogelijk niet aan bij het sociaal zwakke en weinig zelfredzame deel binnen het totale cliëntenbestand. Het beleidsuitgangspunt was: aansluiten bij de mate van zelfredzaamheid. Dat uitgangspunt is verworden tot: per definitie uitgaan van de zelfredzaamheid. een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 10

12 4. aanbevelingen Op grond van de bevindingen en conclusies formuleert de rekenkamer de volgende aanbevelingen voor het college ter verbetering van de schuldhulpverlening. 1. Stel een integraal beleidsplan op voor de schuldhulpverlening. Dit beleidsplan moet voldoen aan de wettelijke eisen van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, die per 1 juli 2012 in werking treedt. Het beleidsplan moet een concrete kaderstelling omvatten op onder andere de volgende punten: preventie; procesdoelen (waaronder maximale wachttijden en kostenlimieten); resultaatdoelen. 2. Verbeter de bestuurlijke informatievoorziening, zodat ten minste de volgende gegevens maandelijks aan de portefeuillehouder worden gerapporteerd: het aantal aanmeldingen per categorie (bedreigend, complex, niet-complex); de omvang van de (gemiddelde) schuldenlast; de wachttijden en wachtlijsten per fase van de schuldhulpverlening; de aanmeldingen van cliënten voor WSNP; de doorlooptijden van de trajecten; de resultaten van de trajecten; de kosten van de trajecten. 3. Onderzoek de achtergrondkenmerken van de cliënten en pas de aanpak van de schuldhulpverlening zo nodig aan op basis van de mate van zelfredzaamheid die van cliënten verwacht kan worden. De rekenkamer beveelt de gemeenteraad aan om de kaderstelling in het beleidsplan van het college te beoordelen op de in de eerste aanbeveling genoemde punten. Verder beveelt zij de raad aan om het college ten minste eenmaal per jaar bestuurlijke informatie te laten verstrekken, zoals gespecificeerd in de tweede aanbeveling. een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 11

13 5. reactie college Op 20 juni 2012 ontving de rekenkamer een reactie van het college van burgemeester en wethouders op haar conceptrapport. Hieronder is deze reactie integraal weergegeven. Het College van burgemeester en wethouders heeft de Nota van Bevindingen; Schuldhulpverlening gemeente Gouda en de daarop gebaseerde Nota van Conclusies en Aanbevelingen in goede orde ontvangen. Het College dankt de rekenkamer voor het uitgevoerde onderzoek. Zoals u weet is het college al langer van mening dat de schuldhulpverlening in Gouda verbeterd kan worden. Hiervoor zijn sinds 2008 initiatieven ondernomen. Ten opzichte van 2008 is de schuldhulpverlening naar ons idee wel degelijk verbeterd. In de Nota van Bevindingen staat nog eens systematisch op een rij wat is gebeurd in de afgelopen jaren. Het College heeft de Gemeenteraad hierover geregeld geïnformeerd. In de Nota van Conclusies en Aanbevelingen worden handvatten gegeven voor verdere mogelijke verbeteringen. Deze conclusies en aanbevelingen komen overeen met vereisten in de nieuwe Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) die per 1 juli van kracht wordt en waarop het College nu anticipeert. Het College is op dit moment bezig met het beleidsplan schuldhulpverlening. In dit beleidsplan komen de conclusies en aanbevelingen die u in het rapport beschrijft aan de orde. Het College meldt in aanvulling op het onderzoek dat in de periode dat Kwadraad de schuldhulpverlening uitvoerde, hooguit enkele cliënten zijn aangemeld voor een wettelijke traject. In Nederland wordt overigens veelvuldig een beroep gedaan op de zogenaamde Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp). Als via een schuldregeling (minnelijk traject) geen akkoord bereikt kan worden met schuldeiser(s), is in sommige gevallen een wettelijk traject mogelijk. In het kader van de Wsnp bepaalt de rechtbank hoe lang een schuldsaneringstraject duurt. Meestal zijn cliënten binnen drie jaar van hun schulden af. De landelijke toename van Wsnp-trajecten is een van de redenen dat er nu een wettelijk kader komt. In Nederland werd namelijk te snel een beroep gedaan op de Wsnp, die overigens voor cliënten wel degelijk uitkomst kan bieden. Daarnaast is in de Nota van Bevindingen schuldhulpverlening aan bedrijven niet beschreven, aangezien deze vorm van dienstverlening geen onderdeel was van het onderzoek. Op dit moment is het beleidsplan gemeentelijke schuldhulpverlening in ontwikkeling. Met dit beleidsplan wordt reeds op een aanzienlijk deel van de conclusies en aanbevelingen geanticipeerd. In overeenstemming met de nieuwe wet wordt in het beleidsplan niet alleen aandacht besteed aan de financiële problemen, maar ook aan de oorzaken ervan. Op cliëntniveau betekent dit dat alle relevante leefvelden in beschouwing worden genomen. Op organisatieniveau dat er sprake is van samenwerking tussen ambtelijke diensten, instellingen en organisaties. Op basis van een (Goudse) visie, aanvullende sturingsinstrumenten naast de maximale wachttijd en kwaliteits- en toegangscriteria, vergroten we onze grip op de schuldhulpverlening. Bij de opstelling van dit beleidsplan worden de betrokken organisaties en instellingen geraadpleegd. Op de conclusies en aanbevelingen wil het College puntsgewijs ingaan: Conclusies: 1. De rekenkamer komt tot de conclusie dat geen antwoord kan worden gegeven op de vraag of de schuldhulpverlening sinds 2010 aantoonbaar is verbeterd. Het College deelt deze mening niet. Het toegenomen zicht op het uitvoeringsproces in individuele gevallen, de ingelopen wachttijden en de uitbreiding van de sturingsinstrumenten, mede dankzij de contractrelatie, beschouwt het College wel degelijk als aantoonbare verbeteringen. Dit is de basis waarop de gemeente nu verder kan bouwen. Op basis van een beleidsplan maken we nadere afspraken over beoogde resultaten en maatschappelijke effecten en de wijze waarop we hierop gaan sturen. 2. De rekenkamer constateert dat de kaderstelling ten aanzien van gewenste resultaten van schuldhulpverlening zich beperkt tot de problematiek van wachttijden en wachtlijsten. Het College heeft dit in eerder memo's reeds erkend en verklaart dit op basis van het gegeven dat de destijds toekomstige wettelijke kaders bepalend waren voor het gemeentelijk beleid. Ook in het coalitieakkoord zijn deze wachttijden aangehouden. De Wgs vormt het uitgangspunt voor de formulering van kwaliteits- en toegangscriteria om meer resultaatgericht te kunnen sturen, naast de bewaking van de maximale wachttijden. Het beleidsplan is op dit moment in ontwikkeling. Preventie, beoogde resultaten en bijbehorende indicatoren maken onderdeel uit van dit beleidsplan. 3. De rekenkamer komt tot de conclusie dat de bestuurlijke informatie over de resultaten en de kosten van de schuldhulpverlening onvoldoende is. We zijn van mening dat alleen die informatie een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 12

14 gerapporteerd moet worden die nodig is om te beoordelen of de - nog vast te stellen doelstellingen zijn behaald. Op basis van het beleidsplan wordt hiervoor een voorstel gedaan. 4. De rekenkamer concludeert dat het beleidsuitgangspunt 'aansluiten bij de mate van zelfredzaamheid' is verworden tot 'per definitie uitgaan van zelfredzaamheid'. De nadruk op zelfredzaamheid en de mogelijke gevolgen voor kwetsbare Gouwenaars, waaronder schuldenaars, heeft onze aandacht. In het beleidsplan doet het College een voorstel voor een integrale aanpak, zodat de schuldhulpverlening toegankelijker wordt voor kwetsbare groeperingen. Aanbevelingen: 1. De rekenkamer komt met de aanbeveling een integraal beleidsplan op te stellen. Deze aanbeveling neemt het College over. Dit beleidsplan is op dit moment in ontwikkeling. In overeenstemming met het advies van de rekenkamer besteden we hierin met name aandacht aan preventie, proces- en resultaatdoelen. 2. Het advies van de rekenkamer is de bestuurlijke informatievoorziening te verbeteren, waarbij diverse gegevens worden genoemd waarvan de rekenkamer adviseert deze minimaal maandelijks aan de portefeuillehouder te rapporteren. Vanuit ons streven naar maximale efficiëntie willen we ons beperken tot noodzakelijke gegevens in overeenstemming met het - nog vast te stellen - gemeentelijk schuldhulpbeleid. Op basis van het beleidsplan volgt een voorstel voor indicatoren en de wijze van rapporteren richting de gemeenteraad. 3. De rekenkamer adviseert de gemeenteraad de schuldhulpverlening aan te passen op de kenmerken van cliënten, zoals de mate van zelfredzaamheid. Dit sluit aan bij het voornemen van het College om tijdens de toeleiding naar schuldhulpverlening nader te beoordelen wat het maximaal haalbare is voor een cliënt, rekening houdend met persoonlijke kenmerken, vaardigheden en de aard van de schulden, zodat de juiste hulpverlening wordt ingeschakeld. Dit past ook binnen het voornemen van de regering om de begeleiding vanuit de AWBZ over te hevelen naar de Wmo. Tot zover de reactie van het College van burgemeester en wethouders op de aanbevelingen en conclusies bij het onderzoek naar de schuldhulpverlening gemeente Gouda. een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 13

15 6. nawoord rekenkamer De rekenkamer neemt met instemming kennis van de mededeling van het College dat de conclusies en aanbevelingen van de rekenkamer in het beleidsplan gemeentelijke schuldhulpverlening aan de orde komen. Ten tijde van de afronding van het rekenkameronderzoek was het beleidsplan nog niet beschikbaar, zodat de rekenkamer zich daar geen beeld van heeft kunnen vormen. De rekenkamer beveelt de raad daarom aan om bij de raadsbehandeling van het beleidsplan na te gaan of de aanbevelingen van de rekenkamer daarin voldoende tot uitdrukking komen. De reactie van het College geeft de rekenkamer geen aanleiding haar conclusies of aanbevelingen aan te passen. Zij blijft van mening dat de beperkingen in de kaderstelling en bestuurlijke informatievoorziening het onmogelijk maken om aan te tonen dat de schuldhulpverlening sinds 2010 daadwerkelijk is verbeterd. Het is dan ook van belang dat het College haar voornemen doorzet om in het beleidsplan nadere afspraken vast te leggen over beoogde resultaten en maatschappelijke effecten. Op deze punten zal vervolgens ook bestuurlijke informatie beschikbaar moeten komen. Uiteraard moet ook bij de informatievoorziening efficiëntie worden betracht, maar de in de tweede aanbeveling van de rekenkamer genoemde gegevenselementen kunnen als een minimum worden gezien om ook de gemeenteraad goed te kunnen informeren over de resultaten en de kosten van de schuldhulpverlening. een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 14

16 deel II: nota van bevindingen een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 15

17 1. schuldhulpverlening in Gouda 1.1 aanleiding en achtergrond De Rekenkamer Gouda heeft een onderzoek uitgevoerd naar het beleid en de praktijk van de schuldhulpverlening in de gemeente. Ten tijde van het rekenkameronderzoek was het wettelijk kader voor de schuldhulpverlening in beweging. Op 29 februari 2012 werd een wetsvoorstel rond publieke schuldhulpverlening door de Eerste Kamer aangenomen, waarin de taak om te voorzien in deze hulpverlening nadrukkelijk bij de gemeente wordt gelegd. 3 De schuldhulpverlening heeft volgens deze wet idealiter een integraal karakter. Dat betekent dat er niet alleen aandacht is voor het oplossen van het schuldenprobleem, maar ook voor de omstandigheden waaronder die schulden zijn ontstaan. Benadrukt wordt dat de schuldhulpverlening pas met de invoering van deze wet overal een gemeentelijke verantwoordelijkheid is. In veel gemeenten werd deze verantwoordelijkheid echter ook al zonder landelijke wetgeving gevoeld en reeds ingevuld op basis van de zorgplicht en het bredere armoedebeleid. Kortom: schuldhulpverlening is één van de faciliteiten die gemeenten (zelf of uitbesteed) inzetten ter versterking van de sociale positie van hun inwoners. De gemeenteraad dient straks met invoering van de nieuwe wet een plan vast te stellen dat richting geeft aan deze integrale schuldhulpverlening. Het college van Burgemeester en Wethouders is verantwoordelijk voor de uitvoering van het plan. Indien een persoon zich tot het college wendt voor schuldhulpverlening, dient volgens de nieuwe wetgeving binnen vier weken het eerste gesprek plaats te vinden waarin de hulpvraag wordt vastgesteld. Als sprake is van een bedreigende situatie, vindt binnen drie werkdagen het eerste gesprek plaats waarin de hulpvraag wordt vastgesteld. 4 Gemeenten ontvangen sinds 2011 via het Gemeentefonds structureel 80 miljoen extra voor armoede en schuldhulpverlening, mede vanwege de economische crises en de hierdoor ontstane schuldenproblematiek. 5 Ook in Gouda worden de gevolgen gevoeld van de economische crisis. Eén van die gevolgen is de toegenomen vraag naar schuldhulpverlening. Bij sommige bewoners kunnen de schulden, waaronder huurachterstanden en achterstanden bij energiebedrijven, zo oplopen dat zij niet meer zelf uit de problemen raken. 6 Dan is professionele hulp geboden. Het gemeentebestuur houdt met de betrokken instellingen op het gebied van welzijn en zorg de vinger aan de pols en zij stuurt waar nodig bij. 7 Het is volgens het college zaak om daarbij de wachttijden binnen de perken te houden. Met name de tijd tussen het verzoek van een inwoner om schuldhulpverlening en het eerste gesprek waarin de hulpvraag wordt vastgesteld. 8 De wachttijden zijn in Gouda in het recente verleden, maar in elk geval voor 1 januari 2011, ruimschoots overschreden. De toegenomen vraag naar schuldhulpverlening heeft volgens de landelijke branchevereniging NVVK overal in het land geleid tot langere wachttijden. 9 In Gouda waren de langere wachttijden in het recente verleden echter niet uitsluitend terug te voeren op deze landelijke ontwikkeling. Volgens het gemeentebestuur en een eerder onderzoek van Interwerk 10 kunnen de opgelopen wachttijden niet uitsluitend worden verklaard door de economische crisis en de daarmee toegenomen druk op de schuldhulpverlening. De wijze waarop de lokale schuldhulpverlening in het recente verleden was georganiseerd zou een andere, tweede, verklaring zijn voor de overschrijding van de wachttijden. 3 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr Onder bedreigende situatie wordt verstaan gedwongen woningontruiming, beëindiging van de levering van gas, elektra of water of opzegging dan wel ontbinding van de zorgverzekering Inwoners kunnen ook in de schulden geraken door illegaal gokken en andere illegale activiteiten. Zie het rapport Snelle Jongens over de (deels) Goudse problematiek van drugsrunnerij. In deze rapportage beperken wij ons tot schulden die zijn opgelopen als gevolg van legale activiteiten. 7 Jaarstukken 2010; p Volgens lokale (maar evenzeer landelijke) normen zou die bij een niet-bedreigende situatie niet meer mogen bedragen dan vier weken. Bij een bedreigende situatie zou binnen drie werkdagen het eerste gesprek al plaats dienen te vinden. 9 Zie Jaarverslag NVVK, 2010, p Zie Interwerk rapport en aanbiedingsbrief tav onderzoek wachtlijsten van 22 januari 2010 een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 16

18 In dit onderzoek is aan de hand van documentstudie, enkele interviews en beschikbaar cijfermateriaal uitgezocht hoe de schuldhulpverlening in Gouda is georganiseerd, welke bestuurlijke informatie beschikbaar is, hoe de uitvoering (recent) is veranderd en zich verhoudt tot enkele landelijke kerncijfers. Verder moest op grond van het onderzoek een oordeel worden geveld over de vraag of de schuldhulpverlening de afgelopen jaren is verbeterd. 1.2 onderzoeksvraag en deelvragen De centrale vraag van dit onderzoek werd door de rekenkamer geformuleerd als: in hoeverre heeft de gemeente Gouda in 2010/2011 verbeteringen in de schuldhulpverlening gerealiseerd ten opzichte van de periode dat de schuldhulpverlening werd uitgevoerd door Stichting Kwadraad? De onderzoeksvraag is uitgewerkt in de volgende deelvragen: 1. Hoe is de schuldhulpverlening in Gouda georganiseerd en welke regelingen, procedures en contractuele afspraken zijn van toepassing? 2. Welke (bestuurlijke) informatie is beschikbaar over de schulphulpverlening in Gouda (voor minimaal de jaren o.a. de aantallen cliënten, aantallen intakegesprekken, aantallen en duur trajecten, wachtlijsten, schuldbedragen, aantallen doorverwijzingen WSNP, kosten en resultaten van schuldhulpverlening)? 3. Hoe verhoudt de ontwikkeling van de schuldhulpverlening in Gouda in de periode zich tot de ontwikkeling in andere gemeenten, voor zover daarover benchmarkgegevens beschikbaar zijn? 4. Kan uit de beschikbare (bestuurlijke) informatie worden opgemaakt dat de schuldhulpverlening in Gouda de afgelopen jaren is verbeterd? Met het onderzoek moest worden nagegaan of het besluit om de schuldhulpverlening in Gouda anders te organiseren een verbetering is geweest ten opzichte van de situatie waarin Stichting Kwadraad de uitvoering op zich nam. Als de deelvragen worden bekeken, dan gaan de eerste twee deelvragen respectievelijk over het beleid-alsbedacht en het beleid-als-uitgevoerd. Die scheiding tussen beleid op papier en beleid in uitvoering zullen we strikt hanteren in het onderzoek om (ook normatieve) uitspraken te kunnen doen over beleid en praktische uitvoering. De term verbetering in een vraagstelling vraagt om nadere uitleg. Een verbetering duidt immers op een oordeel. Om na te gaan of dat oordeel kan worden geveld moeten eerst veranderingen in het werkveld van de schuldhulpverlening worden waargenomen die vervolgens kunnen worden geïnterpreteerd als verbetering. Om die afweging navolgbaar, onderbouwd en objectief te kunnen maken is in dit onderzoek een toetsingskader opgesteld (zie bijlage 1), waarmee beleid en uitvoering kunnen worden vergeleken met wettelijke en door de gemeente zelf gestelde normen omtrent de schuldhulpverlening. Voor een toelichting op de werkwijze en een verantwoording over het onderzoek verwijzen we naar bijlage 4. een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 17

19 1.3 leeswijzer In het volgende hoofdstuk gaan we nader in op het beleid-als-bedacht. We bezien de doelen en ambities ten aanzien van de lokale schuldhulpverlening. We reconstrueren de doelen en ambities van de gemeente rond schuldhulpverlening, we gaan kort in op de plaats binnen het bredere armoedebeleid (dat immers als breder kader dient voor de schuldhulpverlening) en we belichten het logistieke schuldhulpverleningsproces zoals beoogd. In hoofdstuk 3 gaan we in op ontwikkelingen in de schuldhulpverlening, vergeleken in de tijd. Verder gaan we in dat hoofdstuk na of er veranderingen kunnen worden waargenomen in de feitelijke uitvoering die volgens het toetsingskader als verbeteringen kunnen worden beschouwd. een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 18

20 2. beleid-als-bedacht In dit hoofdstuk wordt getracht onderzoeksvraag 1 (organisatie) te beantwoorden, voor zover het gaat om het beleid-als-bedacht. De beantwoording van deze onderzoeksvraag op basis van de feitelijke organisatie (uitvoering) komt aan de orde in hoofdstuk 3. We reconstrueren de doelen en ambities van de gemeente rond schuldhulpverlening, we gaan kort in op de plaats binnen het bredere armoedebeleid (dat immers als breder kader dient voor de schuldhulpverlening) en we belichten het logistieke schuldhulpverleningsproces zoals beoogd. 2.1 doelen en beleidstheorie In het duale stelsel wordt van de gemeenteraad verwacht dat ze kaders stelt en het bestuur controleert. 11 Een kaderstelling beschrijft de visie op een aan te pakken maatschappelijk probleem ofwel de beleidstheorie. Daarbij gaat het om de aannamen en uitgangspunten van het beleid. 12 Soms zijn deze verwoord in een aparte nota en is er een duidelijke en afgebakende kaderstelling. Op andere momenten ligt de zaak wat ingewikkelder. Dan is er geen expliciete beleidstheorie met een duidelijk vindplaats (bijvoorbeeld een enkel beleidsdocument). Geregeld kan die dan echter alsnog worden gereconstrueerd op basis van documentenanalyse en interviews. In Gouda bestaat volgens geïnterviewden (nog) geen apart plan waarin de uitgangspunten staan ten aanzien van de schuldhulpverlening. Het plan was ten tijde van het veldwerk in de maak, maar de afwezigheid werd door de meeste geïnterviewden als een gemis ervaren. Het motief erachter is dat met een duidelijk plan de normen duidelijker zijn, op basis waarvan de feitelijke uitvoering door de raad kan worden beoordeeld. Een geïnterviewd raadslid geeft aan dat de gemeenteraad bij schuldhulpverlening wellicht meer heeft gecontroleerd dan (feitelijk) kaders heeft gesteld. Maar ook de ambtenaren onderkennen het probleem van de afwezige, of strikt genomen, niet in een apart document opgenomen kaderstelling. De wethouder verwijst naar het Bestek voor de uitbesteding van schuldhulpverlening in Gouda. Maar die bestaat pas sinds de aanbesteding van de schuldhulpverlening in 2010 en het betreft daarbij niet een door de raad vastgesteld beleidskader. Het Bestek is eerder, zoals de wethouder aangeeft in het interview, een leidraad voor de uitvoering. Op grond van het onderzoekmateriaal (documenten en interviews) kan echter wel een beleidstheorie cq kader worden gereconstrueerd. De kaderstelling rond de schuldhulpverlening kan worden afgeleid uit de interviews met de ambtenaren en de wethouder, het reeds aangehaalde Bestek, maar ook op basis van het bredere armoedebeleid. Daarbij moeten met name het Kader Armoedebeleid en het Uitvoeringsplan Armoedebeleid worden aangehaald. En ook in het huidige Coalitieakkoord staat een opmerking over schuldhulpverlening. De essentie van de beleidstheorie is dan: 1. deelname aan de samenleving en voorkomen van sociale uitsluiting van inwoners; 2. door het aantal mensen met problematische schulden af te doen nemen; 3. aan te sluiten bij de zelfredzaamheid van de burger; 4. uit te gaan van preventie en cureren; 5. met een integrale aanpak. Schuldhulpverlening wordt gezien als een instrument binnen het bredere armoedebeleid, vroeger ook wel het minimabeleid genoemd. Daarbij wil de gemeente oog hebben voor de meest kwetsbare groepen. Prioritaire doelgroepen zijn: kinderen uit arme gezinnen, ouderen en chronisch zieken met een laag inkomen. Zij is zich er van bewust dat schulden een actieve deelname aan de samenleving in de weg staan. Schuldhulpverlening moet ook in Gouda de deelname aan de samenleving bevorderen. Immers: schulden staan participatie in de samenleving en op de arbeidsmarkt hinderlijk in de weg. Volgens het Goudse Coalitieakkoord moet de schuldhulpverlening integraal, snel en adequaat zijn. 13 In het Kader Integraal Armoedebeleid ( ) staat dat er schuldhulpverlening moet zijn voor inwoners die dat nodig hebben, 11 W. Derksen en L. Schaap (2010). Lokaal Bestuur. Zesde druk. Dordrecht: Convoy. 12 A. Hoogerwerf (1985). Overheidsbeleid. Alphen aan den Rijn: Samsom. 13 Coalitieakkoord 2010, p. 12. een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 19

21 met maximale kwijtschelding als streven. Verder wil de gemeente een snelle afspraak met een wachttijd van maximaal een maand om de hulpvraag duidelijk te krijgen. 14 Dit doel wordt vrijwel letterlijk zo herhaald in de jaarstukken 2008, 2009 en De gemeente verwacht wel nadrukkelijk dat de burger zijn eigen verantwoordelijkheden kent en neemt. De wethouder geeft in het interview aan dat zij er alles aan wil doen om het meest effectieve en efficiënte logistieke proces in te richten voor de schuldhulpverlening. De feitelijke motivatie en beoogde gedragsverandering zal van de burger zelf moeten komen, zo stelt zij. Wel is het bestuur zich er, getuige de Kaderstelling Armoedebeleid, van bewust dat zelfredzaamheid niet gelijk verdeeld is over de inwoners. Bij de (gemeentelijke) dienstverlening moet daarom maatwerk worden geleverd, in de zin van dienstverlening die aansluit bij de mate van zelfredzaamheid. Ook mensen die in armoede leven en die daardoor aangewezen zijn op hulp van anderen, willen behandeld worden als volwassen, zelfstandige individuen. Zij zijn meer dan een financieel probleem. 15 Een ander uitgangspunt is het streven naar preventie en curatie. Ook bij de schuldhulpverlening en het breder armoedebeleid geldt dat voorkomen volgens de gemeente beter is dan genezen. 16 Het met een hulptraject wegnemen of toch in elk geval verminderen van schulden is een gekoesterde ambitie, maar het voorkomen en de snelle signalering van schuldenproblematiek worden bepaald niet uit het oog verloren. De ambitie is daarbij om zowel op het niveau van de cliënt als op organisatieniveau integraal te zijn in het armoedebeleid en daarbinnen in de schuldhulpverlening. Op het niveau van de cliënt betekent dit dat alle relevante leefvelden in beschouwing worden genomen. Op het niveau van de organisaties betekent integraal dat er een effectieve samenwerking wordt nagestreefd tussen ambtelijke diensten, instellingen en organisaties onderling met de gemeente als regisseur in de beleidsvoering. Precies daarom is er per 18 maart 2010 een Convenant Armoedebestrijding tot stand gekomen met naast de gemeente onder andere Kwadraad, de woningbouwcorporaties, de Voedselbank en de GGD als ondertekenaars. Het viel op dat sommige geïnterviewden (Kwadraad, het raadslid, Woonpartners) een expliciete link leggen tussen aan de ene kant het armoedebeleid en de schuldhulpverlening en aan de andere kant het veiligheidsbeleid. Zij menen dat investeren in de schuldhulpverlening (deels) ook aan de basis ligt van criminaliteitspreventie. In hun ogen moet voorkomen worden dat schuldenaars alternatieve (niet-legitieme) wegen om hun budget aan te vullen niet kunnen weerstaan. 2.2 lokaal probleem: schulden, armoede en wachttijden Schuldhulpverlening is één van de instrumenten in het bredere armoedebeleid van de gemeente dat armoede in Gouda dient te voorkomen en te bestrijden. De link tussen armoede en schuldhulpverlening is niet vanzelfsprekend, want ambtenaren en de geïnterviewde medewerkers van Westerbeek geven aan dat ook bovenmodale inwoners door omstandigheden in de schuldhulpverlening terecht kunnen raken. Zowel het armoedebeleid als het instrument van schuldhulp worden geacht antwoord te bieden op het lokale armoedeprobleem. Maar wat is nu de aard en omvang van dat probleem in Gouda? In de Kadernota Armoede staat: Bepaalde groepen mensen kunnen structureel niet meer uit een armoedesituatie komen. Dit zijn bijv. arme 65-plussers en chronisch zieken. Kinderen in arme gezinnen verkeren in een extra kwetsbare positie. Hun kansen om zich te kunnen ontplooien liggen ver achter ten opzichte van de mogelijkheden van hun leeftijdgenoten uit een betere inkomenssituatie. Hierdoor ligt de kans op de loer op overerving van armoede (de volgende generatie is ook weer arm). Visie van de gemeente is, dat deze extra kwetsbare groepen meer ondersteuning krijgen van de gemeente dan andere groepen. (p.8). Onduidelijk is of deze schets is ontleend aan landelijke trends of (juist en ook) van toepassing is op Gouda. Twee van de geïnterviewden wijzen nadrukkelijk op de aanwezigheid van armoede onder met name de bevolkingsgroep in Gouda met een Marokkaanse achtergrond. Een scherp zicht op de actuele armoedeproblematiek onder verschillende bevolkingsgroepen ontbreekt momenteel. In het rapport Sociaal- Economische Statistiek 2011 zijn wel enkele redelijk actuele cijfers opgenomen over de de omvang van het 14 Kader Integraal Armoedebeleid, , p Kader Integraal Armoedebeleid, , p Kader Integraal Armoedebeleid, , p. 10. een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 20

22 lokale armoedeprobleem. Zo had op 1 januari 2011 de sociale dienst cliënten. 17 Gouda heeft op dat moment inwoners. Op 1 januari 2005 waren er cliënten bij de sociale dienst. Tussen 2005 en 2011 neemt het aantal cliënten af. Verder waren er op 1 januari 2011 in de stad werklozen (nietwerkende werkzoekenden), wat een wezenlijke stijging inhoudt vergeleken met de werklozen in In het rapport wordt bovendien aangegeven dat in 2009 in de stad 570 eenoudergezinnen waren met een inkomen tot 120 procent van het sociaal minimum, wat neerkomt op 13 procent van de huishoudens met een dergelijk inkomen. De aard en de omvang van de schuldproblematiek is op grond van onze onderzoeksgegevens moeilijk vast te stellen. De twee geïnterviewden die melding maakten van de armoede onder Marokkaanse Gouwenaren, gaven aan dat zij (een van de geïnterviewden baseerde zich ook op haar indrukken bij de Voedselbank) het idee hadden dat met name kansarme en verminderd zelfredzame Gouwenaren oververtegenwoordigd zouden zijn als cliënt in de schuldhulpverlening. De geïnterviewde bij corporatie Mozaïek signaleert nu meer multi-probleemgezinnen dan voorheen, alleenstaande (gescheiden) moeders en jonge starters met huurachterstanden. De gemeenteambtenaren benadrukken in de interviews echter steeds dat onder de cliënten zeker ook personen zijn met een hoger, in elk geval bovenmodaal, inkomen die door omstandigheden (bijvoorbeeld een scheiding of een faillissement) op de schuldhulpverlening zijn aangewezen. Er is momenteel echter geen scherp zicht op de precieze hoeveelheid cliënten en hun achtergrondkenmerken, zodat niet metterdaad kan worden vastgesteld of bepaalde groepen mogelijk meer dan anderen voorkomen in het cliëntenbestand. Het beleid rond de schuldhulpverlening heeft zich in Gouda toegespitst op de toegang van burgers tot deze vorm van publieke dienstverlening. In het eerste hoofdstuk is reeds aangegeven dat de wachttijden vóór 1 januari 2011 ruimschoots werden overschreden en dat die overschrijding niet uitsluitend kon worden teruggevoerd op een toegenomen vraag als gevolg van de financiële crisis. De organisatie van de lokale schuldhulpverlening bij Kwadraad zou een andere, tweede, verklaring zijn voor de opgelopen wachttijden. Hoe het ook zij: in het beleid-als-bedacht is gereageerd op het wachtlijstenknelpunt. In de jaren 2008 en 2009 werden er extra (geoormerkte) middelen gereserveerd voor de schuldhulpverlening om de wachtlijsten weg te werken. Toen het knelpunt bleef bestaan verzocht het gemeentebestuur het onderzoeksbureau Interwerk om een studie uit te voeren en op basis daarvan te adviseren over de aanpak van de wachtlijsten (zie volgende hoofdstuk). 2.3 het gewenste proces op hoofdlijnen Het is noodzakelijk om eerst een beeld te schetsen van het gewenste proces van de schuldhulpverlening om daarna te bezien of er in de feitelijke uitvoering van wordt afgeweken (zie volgend hoofdstuk). Dit is nodig om antwoord te kunnen geven op de eerste onderzoeksvraag. Om in aanmerking te komen voor (vrijwillige) schuldhulpverlening moet een inwoner minimaal achttien jaar zijn, ingeschreven zijn bij de gemeente Gouda, rechtmatig in Nederland verblijven, een inkomen hebben op minimaal bijstandsniveau en iemand mag geen zelfstandig ondernemer zijn. 19 Als een cliënt akkoord is met de voorwaarden, dan dient deze onder andere de gemeente en de schuldhulpverleners te voorzien van juiste informatie en er mogen geen nieuwe schulden worden gemaakt. Allereerst moet de aanmelding schuldhulpverlening worden gedaan bij de gemeente. Hierna vatten we kort de gewenste organisatie samen van de schuldhulpverlening in Gouda. 20 Aanmeld- en diagnosegesprek Na de aanmelding (= het verzoek tot schuldhulpverlening door een inwoner) wordt de potentiële cliënt gebeld voor een aanmeldgesprek. Dat gesprek wordt gedaan door een consulent van de Dienst WIZ. De 17 Gemeente Gouda, Sociaal-economische statistiek 2011, p Gemeente Gouda, Sociaal-economische statistiek 2011, p Folder Schuldhulpverlening Dienst WIZ, gemeente Gouda april Dat doen we aan de hand van het Bestek voor het leveren van Schuldhulpverlening voor de gemeente Gouda ( ) en een folder Schuldhulpverlening van de Dienst WIZ uit april een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 21

23 cliënt wordt gevraagd om een inlichtingenformulier in te vullen op basis waarvan dan een diagnosegesprek plaats heeft. Daarin wordt getracht een volledig beeld te krijgen van de cliënt en diens schuldenproblematiek. Indien de situatie ook echt om schuldhulpverlening vraagt wordt de cliënt aangemeld bij Westerbeek BV. 21 Bij de Dienst WIZ wordt reeds ingeschat of sprake is van complexe hulpverlening 22, niet-complexe hulpverlening of bedreigende situaties. Vervolg bij complexe en niet-complexe hulpverlening Binnen tien dagen na de aanmelding bij Westerbeek vindt bij dat bedrijf een intakegesprek plaats. Daarin wordt nog eens bekeken welke (complexe of niet-complexe) schuldhulpverlening nodig is. Tijdens deze integrale intake wordt bij complexe hulpverlening voorlichting gegeven over schuldhulpverlening, wordt de (financiële) situatie uitgebreid in kaart gebracht en er wordt informatie verstrekt over inkomensverruimende voorzieningen. Als er hulpvragen worden geconstateerd die niet (direct) op het terrein liggen van schuldhulpverlening worden samenwerkingsafspraken gemaakt met betreffende hulpverlenende instanties. Het intakegesprek leidt tot een rapportage aan de gemeente met onder andere een schuldhulpplan als ook daadwerkelijk sprake is van complexe problematiek. Bij niet-complexe schuldhulpverlening wordt in het intakegesprek aandacht besteed aan een preventief onderzoek naar de financiële situatie, inkomensverruimende voorzieningen, omgaan met minder inkomen en de valkuilen van lenen. Vaak wordt ook nog een budgetcursus geadviseerd. Als blijkt dat toch complexe hulpverlening nodig is, kan dat worden opgenomen in de rapportage aan de gemeente. Bij complexe hulpverlening vindt vaak na de intake en goedkeuring van het schuldhulpplan door de gemeente een stabilisatieproces plaats. Daarin wordt volgens de geïnterviewden kortgezegd getracht om het huishoudboekje van schuldenaars op orde te krijgen. Deze periode duurt maximaal drie maanden. Indien nodig wordt na deze fase de schuldregeling (minnelijk traject) gestart waarin wordt getracht om afspraken te maken met de schuldeisers. Deze fase duurt maximaal 120 dagen. Als een of meerdere schuldeisers niet wensen mee te werken dan kan een aanmelding WSNP 23 worden gedaan. In dat geval komt de zaak voor de civiele rechter. Veelal wordt in de complexe schuldhulp ook budget/inkomensbeheer of budgethulp ingezet. Zowel deze vorm van hulp als het budgetbeheer duren maximaal 36 maanden. Twee keer per jaar gaat er een rapportage naar de Dienst WIZ van de gemeente. Aan het einde van het traject vindt nazorg plaats van maximaal 12 maanden, waarin periodiek contact is van de cliënt met Westerbeek. Ook deze fase wordt weer afgesloten met een rapportage aan de Dienst WIZ. Bedreigende situatie In geval van een bedreigende situatie vindt binnen drie werkdagen het eerste gesprek door de dienst WIZ plaats, waarin de hulpvraag wordt vastgesteld. Onder bedreigende situatie wordt verstaan gedwongen woningontruiming, beëindiging van de levering van gas, elektra of water of opzegging dan wel ontbinding van de zorgverzekering. Westerbeek BV dient maximaal 24 uur na aanmelding door de dienst Werk Inkomen en Zorg (WIZ) actie te ondernemen. De bedreigende situatie wordt op zo kort mogelijke termijn opgeheven, waarna het traject wordt afgesloten. Het eindproduct van de bedreigende situatie is een rapportage met een advies aan de gemeente over eventuele vervolgtrajecten. 21 Westerbeek BV verzorgt per januari 2011 de schuldhulpverlening voor de gemeente Gouda. 22 Volgens de geïnterviewden bij Westerbeek in ongeveer 85 procent van de gevallen en volgens onze onderzoeksgegevens 81% (zie hoofdstuk 3) 23 WSNP staat voor Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen. een onderzoek naar schuldhulpverlening binnen de gemeente Gouda pagina 22