september 2013 Mediawijsheid worden we ooit wijzer?

Transcriptie

1 september Mediawijsheid worden we ooit wijzer?

2 inhoud aan deze kunstzone werken de volgende vakverenigingen mee colofon kunstzone Tijdschrift voor kunst en cultuur in het onderwijs Nummer 5, september 2013 Kunstzone wordt uitgegeven door Stichting Kunstzone hoofd - en eindredactie Ruud van der Meer saskia van der linden jan claire verschaeren GOOSSENS Hoofdredactie Hoofdredactie Eindredactie Eindredactie Ruud van der Meer // meervdr@home.nl Saskia van der Linden // studio@eironea.nl Jan Verschaeren // jhav7608@xs4all.nl Claire Goossens // claire.goossens@cultuurbewust.nl REDACTIE BDD Beroepsvereniging Docenten Theater en Drama // NBDK Nederlandse Beroepsvereniging van Danskunstenaars // vllt Sectie Nederlands van Vereniging Leraren Levende Talen // > Talensecties > Nederlands vls* Vereniging Leraren Schoolmuziek // vonkc* Vereniging Onderwijs Kunst & Cultuur // *Opzegtermijn: ieder jaar schriftelijk voor 1 november. abonnement jan van gemert olga de kort liesbeth kleuver Drama Muziek PO Henk langenhuijsen Literatuur Binnenland: 49,75 // Buitenland: 72,50 Het abonnementsjaar loopt van 1 januari t/m 31 december. Opzegtermijn: ieder jaar schriftelijk voor 1 november. SSN: thema: mediawijsheid legenda po Vo MBO 18 HBO wandelgids door het medialandschap Algemeen Beeldend Muziek Dans Digitale lessen met Webwalk Drama Paul rooyackers thea vuik janneke van wijk Dans Beeldend Beeldend/ AV Mediawijs worden met behulp van een game muziekkameleon Literatuur media Muziekles met de ipad ckv Thema & cover 30 digitale renaissance themacoördinatie: Janneke van Wijk cover: Leerlingen met de app Rockmate Foto: Ko Smidt Zie: Muziekkameleon Vormgeving en druk Visie op kunsteducatie en mediawijsheid Mediawijsheid: Waar te beginnen? Wat moet doen? Tips voor gebruik van foto s op internet mediawijsheid art direction & design Jenny Kan (Art Direction & Design) // druk Oproep voor verdieping in nieuwe didactische werkvormen Hoi-Man Hau // Fotografie Winnende lessenserie over mediacultuur en mediawijsheid misbruik & manipulatie koets, paard, benzine fotografie Jan Verschaeren Kluppelshuizenweg RL Almelo Tel: info@kunstzone.nl de wereld in je broekzak 06 movies that matter Films over mensenrechten 34 mediawijsheidmarkt De jaarlijkse Mediawijsheidmarkt georganiseerd door Mediawijzer.net 38 september vocaallab Muziektheaterproducties met VO-leerlingen BUDDY-REDACTIE Heske ten Cate Barry van Druten Tamara Kho Arjaan Verheule monstermedia 28 Veldhuis Media Raalte // verkoop advertenties 26 stichting kunstzone Jan Verschaeren Kluppelshuizenweg RL Almelo Tel: info@kunstzone.nl 22 Mediawijsheid flipping the classroom worden we ooit wijzer? Wilt u contact met de redactie? Zie onze website voor de adressen. Stichting Kunstzone. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Mediawijsheid op Merewade College met ArtFactory en ipads. & volg ons! Volg ons op: keurmerk mediawijsheid Keurmerk Mediawijsheidschool bewaakt de kwaliteit van mediawijsheid Dramavoorstelling Scars van De Utrechtse Spelen Onderonsje over mediawijsheid in Nederland Crossover voorstellingen bij dans en drama intermenselijke wijsheid Het gebruik, niet de middelen! de theatrale boodschap en verder Helpdesk arbeidsvoorwaarden voor VLS- en VONKC-leden De VONKC- en VLS-helpdesks voor belangenbehar-tiging en arbeidsvoorwaarden worden bemand door Remko Littooij. De spreekuren zijn geconcentreerd op een ochtend en een avond. Voor algemene en specifieke vragen kunt u op genoemde tijden bij de helpdesk terecht: Hoe zit het met mijn FPU?, Is mijn taakinvulling wel juist? Ik heb nog steeds geen benoemingsakte, wat nu? Enzovoort. 2 Handiger is om een te sturen met de uitleg van uw probleem. Zo kan de helpdesk een duidelijk antwoord formuleren dat u naar wens telefonisch of via terugontvangt. Arbeidsvoorwaarden VLS/VONKC t.a.v. Remko Littooij Kluppelshuizenweg RL ALMELO (06) Telefonische bereikbaarheid helpdesk l l maandagochtend van 9 tot 10 uur woensdagavond van 17 tot 19 uur Als de helpdesk onbemand is of in gesprek, kunt u een bericht achterlaten. Dan wordt u zo spoedig mogelijk teruggebeld. VONKC: arbeidsvoorwaarden@vonkc.nl VLS: arbeidsvoorwaarden@vls-cmhf.nl kunstzone.nl Helpdesk VLS/VONKC Inhoudsopgave Redactioneel Kunstzone Strip De Starter Kunstzone Cartoon Nabeschouwingen Centrale Examens Krassen Digizone Kick-offs Examens Kunsteducatie Noord Hoe overleef je de toekomst? Zelf liedjes schrijven What The Art?! School of Performing Arts Kathmandu Muziekdocenten voor de Krasse knar september Dertig identieke paashazen Op Braziliaanse slippers LKCA-activiteiten Lovestory Ingezonden brief Boeksignalementen Recensies Actief met CKV 3

3 redactioneel de starter WAT DOE JE IN JE MEDIAONWIJSHEID? Ruud van der Meer hoofdredacteur strip Kunstzone verandert zo ongeveer constant. We proberen samen met de markt antwoord te geven op de veranderende behoefte van ons publiek. Alle kranten en tijdschriften veranderen, tekst wordt vervangen door beeld, alles wordt visueler gemaakt. Lekker laagdrempelig en het zijn plaatjes die meer vertellen dan duizend woorden. Ze glijden nu eenmaal makkelijker naar binnen dan geschreven tekst. Maar plaatjes liegen of kunnen dat of vervormen de werkelijkheid. We komen ongemerkt in het gebied van mediawijsheid. We leven niet alleen in een steeds meer visueel gestuurde wereld, maar die wereld willen we ook hier en meteen onder handbereik hebben. Alles moet een app hebben, de informatie teruggebracht tot voor verteerde, hapklare gekonfijte brokken. IPad op schoot, swipend door apps besef ik dat ik vaak niet meer lees, maar voorgeselecteerde plaatjes bekijk en koppensnel. De wereld teruggebracht tot Nijntje-plaatjes met teksten op niveau B2 van het Europees Referentie Kader (ERK B2)? Hoe zo vrije wil en objectief? Ik wens mijn leerlingen hoger te achten. Probleem is dat ik me ook realiseer dat mijn generatie deze wereld niet in zijn DNA heeft zitten. Ik moet me alles eigen maken, ben niet met een ingebouwde smartphone geboren. Met beeldcultuur heb ik voeling, maar voor alles wat cross- en sociaalmediaal is, moet ik moeite doen. Ik snap niets van iedereen die mij wil lastig vallen met allerlei non-informatie over hun dagelijkse bezigheden. Natuurlijk zijn er blogs die de moeite waard zijn, maar het hier en meteen staat me tegen. Ik twitter en blog daarom uit principe niet en zit spaarzaam op sociale media platforms. Deels weerstand, deels ondeskundigheid. Wat doe je dus in je mediaonwijsheid? Ik weet het niet. Of misschien beter, ik weet het nog niet. Mediawijsheid waart door het onderwijs als het onontdekte land. De naam alleen al: mediawijsheid! Trendy, hot. Als een nieuw snoepje ligt het op de tong, maar weinigen weten precies wat ervan te verwachten. Natuurlijk, de specialisten hebben het allemaal al uitgezocht en onder woorden gebracht. Er zijn al complete lespakketten, maar ik weet niet of die echt antwoord geven op de vraag die er van uit de maatschappij gesteld wordt: Maak onze jeugd mediawijs! Mijn tegenvraag is nog steeds wat mediawijsheid nu precies is en bij welk vak of vakkencluster het thuishoort. Ook interessant is de vraag hoe je er als school mee om zou moeten gaan. Voortvarende scholen nemen mediawijsheid nu al als uitgangspunt van hun curriculum. Er zijn scholen die er projectweken aan besteden en er zijn scholen die de aandacht hiervoor aan verschillende vakken hebben toegewezen. Bij ons op school weten we het nog niet. We weten ook niet zo goed hoe we het wel te weten zouden kunnen komen. Iedere partij die nu zegt dat ze de wijsheid in pacht heeft, heeft een belang. Ik heb moeite om hen op hun mooie blauwe ogen te vertrouwen. Dan maar met Kunstzone op onderzoek. We hopen u in ieder geval een scala van benaderingen te geven en misschien ook wel een weg er doorheen. Op weg naar de interpretatie van mediawijsheid die het best bij u en uw situatie past. Ik wens u en mezelf veel succes. DE VLAG UIT U hebt het waarschijnlijk al gehoord: CKV voor HAVO en VWO en de Cultuurkaart blijven. In het sombere recessielandschap mogen we eindelijk een bescheiden feestje vieren. Dankzij uw stem, een uitstekende lobby en omdat we bewindslieden hebben die met wijsheid hebben willen luisteren. Hulde en de vlag uit! Dank voor uw betrokkenheid, dank voor alle inspanning. Er zijn wel aanpassingen. Meer lezen? Ruud Voor het eerst voor de klas, voor het eerst in de docentenkamer, die eerste indrukken: iedereen heeft het ooit ervaren, maar weet u nog hoe het was? Redactie en samenstelling: Janneke van Wijk Ik ben geboren in Ootmarsum, een klein stadje tegen de Duitse grens in Twente. In een mooie, groene, rustige omgeving, maar overal ver van weg. De dichtstbijzijnde middelbare school lag twaalf kilometer verderop in Oldenzaal. Tijdens de opleiding Kunst en Educatie heb ik mijn afstudeerstage gedaan bij Cubiss, de provinciale serviceorganisatie voor bibliotheken in Noord-Brabant. Mijn afstudeeropdracht was gericht op mediawijsheid in de muziekeducatie. Op de kunstopleiding heb ik nauwelijks iets gehad over mediawijsheid. De basisbeginselen van programma s als Adobe Photoshop en Adobe Premiere heb ik daar wel geleerd. Het beheersen van deze twee programma s zijn wel onmisbaar als je als mediawijsheidspecialist werkt. Een week voor mijn afstuderen heb ik gesolliciteerd op de functie van mediacoach in Ridderkerk. Daar kon ik toen meteen aan de slag. Een half jaar later werd ik domeinspecialist mediawijsheid en daarna educatieconsulent. De meeste basisscholen besteden weinig aandacht aan mediawijsheid. Dit heeft vaak ook vaak te maken met het gebrek aan computers. Een aantal basisscholen in ons werkgebied doet jaarlijks mee met het spel Mediamasters van mediawijzer.net. En er zijn een aantal scholen die jaarlijks een ouderavond organiseren over sociale media of veilig internet. Op VO-scholen in ons werkgebied besteden de meeste scholen wel aandacht aan informatievaardigheden. Dit gaat dan via de mediathecarissen in de mediatheek. Op een aantal scholen is er een opgeleide mediacoach en daar besteden ze structureel aandacht aan mediawijsheid. Voordat ik een les ontwikkel, zoek ik altijd eerst contact met een leerkracht destarter Kim Kokkelink cv kim Geboortedatum 13 mei 1983 Woonplaats Tilburg Opleiding Docent BK&V + HBO Master Kunsteducatie Beroep educatieconsulent en mediacoach PO/VO + combinatiefunctionaris K&C Werkplek Bibliotheek A tot Z Dordrecht + Sport en Welzijn Ridderkerk Favoriete tv/film The Big Bang Theory Favoriete muziek Novastar Favoriet boek Norwegian Wood van Maruki Murakami Favoriet gerecht Indiase curry Passies/hobby s Lezen en zwemmen Onmisbaar ding Pointer/presenter voor afstandsbediening van digibord uit het onderwijs en bespreek samen met hem mijn lesidee. Daarna voer ik een of meerdere pilots uit in een klas om het niveau te testen. De pilots worden geëvalueerd en daarna stel ik de les bij en komt het in ons aanbod. Het internet staat vol met geweldige webtools zoals Glogster EDU van een tool waarmee je interactieve posters kunt maken. Deze tools bieden een geweldige kans om vakoverstijgend bezig te zijn met kunsteducatie en mediawijsheid. Ik kom tot nu toe weinig scholen tegen die hier gebruik van maken. Ik maak in mijn lessen veelvuldig gebruik van deze tools, vooral in mijn buitenschoolse lessen die ik aanbied aan brede scholen. Binnen de bibliotheek wordt mediawijsheid breed gedragen. Gelukkig ziet onze directie en het management ook het belang van mediawijsheid in. Het is een speerpunt van onze organisatie. We hanteren een eigen ontwikkeld competentiemodel met leerdoelen. Dit ligt aan de basis van de lessen die we aanbieden. Ook zijn de lessen gekoppeld aan kerndoelen. Tijdens de opleiding Kunst en Educatie heb ik mijn afstudeerstage gedaan bij Cubiss, de provinciale service-organisatie voor bibliotheken in Noord- Brabant. Mijn afstudeeropdracht was gericht op mediawijsheid in de muziekeducatie. Mediawijsheid is sinds een aantal jaren één van de taken van de bibliotheek. Niet alle bibliotheken in Nederland besteden er evenveel aandacht aan. Sommige richten zich alleen op het onderdeel informatievaardigheid. Ik vind zelf dat mediawijsheid breder aangepakt moet worden. Scholen vragen juist ook op andere onderdelen ondersteuning van ons, met name bij het onderdeel veilig internet. Ik vind dit ook echt een taak die bij de bibliotheek thuis hoort. Het heeft alles te maken met media en informatie en hoe daar bewust mee om te gaan. v 4 kunstzone.nl september

4 thema: mediawijsheid competentiemodel voor mediawijsheid bruikmakend van de mediawijsheidcompetenties en -niveaus. Van belang is dat deze leermiddelenbanken openbaar en vrij door iedereen te gebruiken zijn. Wikiwijs kan mogelijk als platform gebruikt worden. Figuur 1: Mediawijsheid competentiemodel Stimuleringsregeling PO Mediawijzer.net heeft afgelopen jaren verschillende projecten gesubsidieerd via stimuleringsregelingen. Een overzicht hiervan staat op hun website. Het doel van de regeling in 2013 is om bij te dragen aan inbedding van mediawijsheid in het POcurriculum. Er zijn drie onderwerpen vastgesteld: 1. Een leermiddelenbank mediawijsheid voor leerlingen in het PO, te gebruiken door leerkrachten in de dagelijkse praktijk; 2. Een leermiddelenbank mediawijsheid voor de PABO; 3. Een leermiddelenbank voor leerkrachten. Competentiemodel voor mediawijsheid Waar moet je beginnen, wat doe je zelf en wanneer werk je samen? Media-opvoeding, media-educatie, audiovisuele vorming en sinds als term - mediawijsheid worden al jaren vanuit diverse invalshoeken omarmd: kunstzinnigheid, zelfontplooiing, burgerschap, informatievaardigheden, kritisch bewustzijn, ICT. Mediawijzer.net signaleert een grote diversiteit in de benadering van mediawijsheid bij projecten. Om structuur aan te brengen in het aanbod is met verschillende partijen een competentiemodel opgesteld. Bestaand lesmateriaal en bestaande leerlijnen kunnen tegen dit competentiemodel aangehouden worden om te bekijken welke aspecten van mediawijsheid aan bod komen. Een belangrijke stap in de goede richting. Nu nog een platform waar ook alle ervaringen gedeeld kunnen worden. In 2005 is het containerbegrip mediawijsheid geïntroduceerd. Voor die tijd was het containerbegrip audiovisuele vorming in gebruik. Onderdeel daarvan waren media-educatie en audiovisuele vormgeving. Kennis van de taal van beeld en geluid lag ten grondslag aan deze deelgebieden, overigens wel vanuit verschillende doelstellingen. Het zelf produceren van media is niet per se een voorwaarde om toch kritisch met media om te kunnen gaan. Verschillende instellingen en docenten uit Nederland en Vlaanderen vertegenwoordigd in de Vereniging Kontaktgroep Audiovisuele Vorming (VKAV), sinds Po/VO // AUTEUR: AUTEUR: JANNEKE VAN WIJK // 1 januari 2012 gefuseerd met VONKC, hebben zich dertig jaar lang hard gemaakt voor dit vakgebied. diawijzer.net relevante kennis bijeen en zorgt dat deze gedeeld wordt binnen het netwerk. Op die manier is samen met een aantal netwerkpartners het model met de tien competenties opgesteld. Dat model is echt bedoeld als handvat of als checklist om als aanbieder te bepalen welk aspecten van mediawijsheid in het eigen aanbod zijn afgedekt en welke niet of minder. Een belangrijke extra stap is dat Mediawijzer.net de competenties heeft ingedeeld in niveaus en per doelgroep heeft beschreven, bijvoorbeeld docenten, PABO, bibliotheekmedewerkers. Voor leerlingen in groep 1/2, in groep 3/4, enzovoort, zijn ook taken omschreven. De stimuleringsregelingen van Mediawijzer.net richten zich op onderwerpen waarvoor nog geen activiteiten zijn, daar waar de hiaten liggen. Dit jaar nodigen ze het netwerk uit om leermiddelenbanken te ontwikkelen waarbij vraag en aanbod voor het basisonderwijs bij elkaar gebracht kunnen worden, ge- Mediawijzer.net is in 2008 op initiatief van het ministerie van OCW en het toenmalige ministerie van Jeugd & Gezin opgezet als mediawijsheidexpertisecentrum. Mediawijzer.net heeft als missie: het verbinden, versterken en inspireren van mediawijsheid-initiatieven en -organisaties. Inmiddels zijn meer dan achthonderd partners aangesloten bij het netwerk. Legitimering van mediawijsheid ligt onder andere in het belang van burgerschapsonderwijs dat de Raad voor Cultuur heeft benadrukt. Competentiemodel mediawijsheid De Raad voor Cultuur introduceerde het begrip mediawijsheid in 2005 als: [ ] het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld. Deze beschrijving wordt door velen gezien als zeer correct, maar ook lastig om in de praktijk mee te werken. Want als je niet goed weet waar mediawijsheid concreet voor staat, hoe kun je er dan onderzoek naar doen, Figuur 2: PO-stappenplan lesmateriaal voor ontwikkelen, laat staan het meten? Om deze vragen te beantwoorden heeft Mediawijzer.net het Mediawijsheid Competentiemodel (zie Figuur 1) ontwikkeld. Zowel voor bestaand materiaal als nieuw te ontwikkelen materiaal is dit een basis om mee te werken. De rol van Mediawijzer.net Mediawijzer.net organiseert elk jaar een mediawijsheidmarkt (zie pagina 34, 35 en 36) waar de netwerkpartners elkaar kunnen ontmoeten, kennis uitwisselen en ervaringen delen. Verder organiseert ze expertsessies. Mary Berkhout, programmamanager Mediawijzer.net: De expertsessies worden vaak georganiseerd rondom een concrete vraag of rondom een actueel onderwerp opgezet. Voorbeelden daarvan zijn: Mediawijsheid integreren in het PO en Media-opvoeding voor de allerkleinsten. Middels de expertmeetings brengt Me- Het theoretisch kader voor het PO biedt onder meer een analyse van 26 bestaande methodes over mediawijsheid en een beschrijving van verschillende niveaus en taken voor leerlingen in het basisonderwijs. Het is opgesteld door ITS, Radboud Universiteit Nijmegen. Van belang is dat de leermiddelen openbaar zijn en door iedereen te gebruiken. Vragen op schoolniveau Als we spreken over mediawijsheid op schoolniveau, dan is een van de eerste vragen: Is mediawijsheid een zelfstandig vak? Over deze vraag worden momenteel verhitte discussie gevoerd. Je kunt je voorstellen dat er - binnen een degelijke borging van kwaliteit - diverse mogelijkheden zijn die van school tot school verschillen. In het primair onderwijs speelt deze vraag minder. Dat komt vooral door de organisatie van het PO. Daar worden de diverse vakken door een of twee docenten gegeven. Ook door het niveau van mediawijsheid speelt daar de vraag over de autonomie van het vak minder. Toch is theoretisch gezien - ook in het PO - de vraag wel van belang. De school besluit op basis van een visie van het team of mediawijsheid als autonoom vak een plek in het curriculum krijgt, dan wel geïntegreerd wordt in de diverse vakken, ofwel dat mediawijsheid door middel van vakoverstijgende projecten vorm krijgt. Het team zal een visie moeten ontwikkelen gekoppeld aan de eigenschappen van mediawijsheid. Men zal het gezamenlijk eens moeten zijn over de aanpak. Op welke manier maken we onze leerlingen weerbaar in de mediale wereld, over de didactiek? Welke wegen kiezen we als team om leerlingen wegwijs en vaardig te maken, en welke accenten leggen we? Spreek op schoolniveau af wie deze mediawijze kar gaat trekken en welke steun en 6 kunstzone.nl september

5 thema: mediawijsheid competentiemodel voor mediawijsheid Mediawijs op Montessorischool Nieuw Vreugd en Rust. Foto: Janneke van Wijk facilitering er komt. Deze keuzes vertaald naar meerjarenplannen voor de invoering van mediawijsheid aangevuld met het formuleren van leerlijnen zijn een goede basis om ermee aan de slag te gaan. Voor het PO is er het Stappenplan mediawijsheid. In het VO kennen de cultuurprofielscholen een werkdocument Mediawijsheid invoeren in het curriculum, dat voor iedereen van hun website te downloaden is. De Thorbecke Scholengemeenschap in Zwolle heeft voor het voortgezet onderwijs een doorlopende lijn mediawijsheid ontwikkeld. Allemaal instrumenten die de vragen en antwoorden in de juiste volgorde en het juiste perspectief plaatsen. Niet eerst Zullen we aan dit project meedoen? en later bedenken of het in de schoolvisie past en welk vervolg het moet krijgen. Kort gezegd, voorkom als school dat je mediawijze projecten als losse modules over de hoofden van de leerlingen heen stort en je doel voorbij schiet. Een beleidsmatige implementatie is daarnaast ook een grotere waarborg voor evaluatie van mediawijsheid op schoolniveau. Kijk aan het eind van het schooljaar waar je staat en bekijk welke (tussen)doelen je hebt behaald. Onderwijstrends en mediawijsheid Daarnaast hebben scholen te maken met diverse onderwijstrends. Zelf keuzes maken en inspraak hebben staan hoog in het vaandel. Belangrijk is onderscheidend te zijn. Scholen profileren zich duidelijker: van technasium tot cultuurprofielschool, mediawijsheidschool, Steve Jobs-school of excellente school. Iedere school is op zoek naar eigenheid, maar ook naar een gezamenlijk predicaat. Docenten kiezen hun eigen manier van professionaliseren, zoals bijvoorbeeld het inschrijven in het lerarenregister, en leerlingen hebben behoefte om te kunnen kiezen hoe ze hun leerstof tot zich nemen. Er zijn scholen die overgaan op het Bring Your Own Device (BYOD)-principe. Maar ook leeropbrengsten zijn belangrijk in het onderwijs. Meten is weten. In reactie op een lange reeks onderwijsvernieuwingen klonk een paar jaar geleden de roep om evidence based onderwijs. Ofwel: onderwijs dat wetenschappelijk bewezen effectief is. Ook voor mediawijsheid is de noodzaak tot het ontwikkelen van toetsen. En dan is er de roep om aandacht voor 21e eeuwse vaardigheden, de 21st Century Skills: communicatie, samenwerken, ICT geletterdheid, creativiteit, kritische denken, probleemoplosvaardigheden, sociale en culturele vaardigheden en ook burgerschap. In samenhang met al deze trends kan een keuze voor de wijze van invoering van mediawijsheid gemaakt worden. Voor de docent zijn genoeg aanknopingspunten om zich verder te ontwikkelen. Wat kun je met mediawijsheid? Als docent neem je deel aan het formuleren van een duidelijke visie en ben je de uitvoerder en opsteller van de meerjarenplannen en leerlijnen mediawijsheid. Je kunt dit doen in opdracht van de teamleiding, je kunt de voortrekker zijn die mediawijsheid bij de staf als onderwerp aankaart of je kiest de tussenweg en steunt een voortrekker in zijn pleidooi. Kies actief voor een rol die het best bij je past. Je kunt je bij het formuleren van de leerlijnen laten inspireren verschillende bronnen zoals het handboek voor mediawijsheid, de films van of artikelen in Kunstzone. Kijk in elk geval ook goed naar het competentiemodel van Mediawijzer.net. Vergelijk daarbij de competenties met de kerndoelen van de diverse vakgebieden. Diverse partijen rondom het onderwijs kunnen helpen met het ontwikkelen van visie en de integratie van mediawijsheid. Onder andere bibliotheken, musea, uitgeverijen, culturele instellingen en bedrijven bieden lesmateriaal, workshops, ondersteunende middelen of adviesdiensten die de school kan gebruiken voor professionalisering of het invullen van het aanbod in de klas. Op internet zijn tools en onderzoeken te vinden die ondersteuning kunnen bieden bij het ontwikkelen van visie. Bijvoorbeeld Thorbecke Scholengemeenschap heeft een visie geformuleerd volgens Vier in Balans en ROC Deltion laat in zijn werkprocessen en competenties samenhang zien tussen ICT en competentiegericht onderwijs. Zie het kader Nieuwsgierig geworden?. Randvoorwaarde voor integratie van mediawijsheid in het onderwijs is dat een school een duidelijke visie formuleert en deze vertaalt naar meerjarenplannen en leerlijnen mediawijsheid. Als docent kun je je laten inspireren door het competentiemodel. Op basis van het model kun je bepalen welke competenties je nodig hebt. Welke competenties heb je zelf of welke hebben je collega s al? Niet alle expertise hoeft van buiten de school te komen. Ontwikkel visie met je team en bepaal waar je ondersteuning nodig hebt. Vergelijk de competenties met de kerndoelen van je vakgebied. Op basis van dit model kun je bepalen voor welke competenties bijscholing nodig is. De waarde van een gezamenlijke scholing ligt in het feit dat de neuzen van de individuele docenten dezelfde kant uit wijzen, de zelfde taal gebruiken en op basis van gemeenschappelijke basiskennis opereren. De praktijk wijst uit dat de competenties van de verschillende docenten op het gebied van mediawijsheid erg verschillen. Dat pleit voor aanvullende scholing op divers niveau. Deze scholing zou je kunnen bijhouden op In het dossier kun je bijhouden wat je doet aan professionele ontwikkeling. In vier jaar tijd moet een registerleraar hier tenminste 160 uur aan besteden. Overweeg als school waarbij je ondersteuning nodig hebt. Dat kan zijn bij het formuleren van een visie, het opstellen van leerlijnen, het bijscholen van het team tot en met bepaalde gastlessen. Een project met de regionale omroep biedt bijvoorbeeld technische en publicatiemogelijkheden die een school niet heeft en die het project wel een waardevolle dimensie geven. De fotograaf, journalist of andere expert heeft kennis en ervaring opgedaan die je als docent met je dagelijkse drukke bezigheden niet één-twee-drie inhaalt en instellingen die zich al jaren landelijk met mediawijsheid bezighouden hebben meer overzicht dan je binnen de muren van een school kunt vinden. Die muren van de school kun je ook overbruggen door een samenwerking aan te gaan met een andere school waarbij samen leren, uitwisselen en evalueren grote waarde hebben. v rol van de bibiliotheek Het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) wil de maatschappelijke betekenis van bibliotheken vergroten. Hiervoor gaat het SIOB relaties aan met diverse partijen en sectoren en versterken bestaande samenwerkingsverbanden. De Bibliotheek op school is een leerlijn van de bibliotheek en valt onder maatschappelijke verankering. In het POstappenplan mediawijsheid in het primair onderwijs wordt de Bibliotheek op School genoemd. Het SIOB is een mediacoachopleiding voor bibliotheekprofessionals gestart. De Nationale Opleiding MediaCoach (NOMC) verzorgt sinds 2007 mediacoachopleidingen. Deze mediacoaches zijn onder andere werkzaam in de bibliotheek, het onderwijs en de jeugdzorg. nieuwsgierig geworden? Eigentijds Onderwijs? Het gebruik en ontwikkelen van rich media in het vo en het mbo, Onderzoek E.M. Sikkema, HKU. Dit onderzoek is als pdf te downloaden van en kunstzone.nl september

6 thema: mediawijsheid keurmerk voor mediawijsheid scholen Foto s: Thorbecke Scholengemeenschap Wie in het algemeen moeite doet zich te verdiepen in het aanbod van diensten en activiteiten op het gebied van mediawijsheid, zal in hoge mate onder de indruk zijn van de omvang hiervan. Het is op zichzelf al aan te duiden als een soort media(wijsheid)hype! Het keurmerk beoogt het rustige en helderheid scheppende antwoord hierop te zijn. VO // AUTEUR: WIM HILBERDINK // keurmerk voor mediawijsheidscholen voorziet in behoefte Sedert augustus 2012 kunnen scholen met serieuze belangstelling voor het geven van lessen mediawijsheid zich aanmelden bij de Stichting Mediawijsheidscholen, toezichthouder voor de kwaliteitsbewaking van mediawijsheid in het onderwijs. Waarom de oprichting van een dergelijke instelling noodzakelijk is gebleken, zal in onderstaande worden toegelicht. Oproep aan de samenleving Na de oprichting van het Expertisecentrum Mediawijsheid in 2008 hebben inmiddels meer dan 800 partners zich aangemeld bij deze netwerkorganisatie, die zichzelf tegenwoordig dan ook niet voor niets Mediawijzer.net noemt. Veel van die partners zijn educatieve instellingen. Op weinig terreinen zal een oorspronkelijk door de Raad voor Cultuur in het leven geroepen vraag zoveel aanbod hebben gegenereerd als op het gebied van mediawijsheid. Immers, genoemde Raad deed in 2005 in de adviesnota Mediawijsheid. De ontwikkeling van nieuw burgerschap een oproep aan de samenleving om in het kader van goed burgerschap/burgerschapsvorming meer aandacht te besteden aan mediawijsheid. Met name het onderwijs zou hierbij een even belangrijke als voor de hand liggende rol kunnen spelen. De Raad voor Cultuur formuleerde dat het wenselijk is dat scholen in hun lesprogramma anticiperen op de huidige, substantieel gemedialiseerde maatschappij, waarin onophoudelijk enorme hoeveelheden mediaboodschappen worden uitgewisseld via smartphones, internet, televisie, film, reclame, enzovoort. Via mediawijsheidlessen kunnen jongeren leren op een verantwoorde, assertieve, creatieve en intelligente manier met (nieuwe) media om te gaan. Daarbij ligt de nadruk op het beschermen van burgers/jongeren tegen negatieve invloeden van media (receptief) en het goed kunnen gebruiken van de creatieve mogelijkheden van media (productief). Aanbod Aan de oproep van de Raad voor Cultuur werd in ruime mate gehoor gegeven. Activiteiten en initiatieven rond mediawijsheid schoten als paddenstoelen uit de grond. Via tal van verspreid over het land geïnitieerde projecten - vaak door de Mediawijzer Stimuleringsregeling financieel mogelijk gemaakt - is intussen een uiteenlopend aanbod van (digitaal) materiaal beschikbaar gekomen. Dat aanbod beoogt gebruikers ervan mediawijs te maken. Het zal niemand verbazen dat veel van deze projectopbrengsten op educatie gericht zijn, en onder andere te vinden op de themasite Mediawijsheid van Wikiwijs. Naast een plan van aanpak voor de invoering van lessen mediawijsheid, een modelbegroting voor VO-scholen en een 36-tal eindtermen voor mediawijsheid, biedt deze site een corpus aan lesmateriaal gerangschikt rond mediawijsheidthema s. Dit lesmateriaal is bedoeld voor de eerste drie leerjaren VMBO-T/HAVO/VWO, uitgaande van twee lesuren per week. Door de thematische ordening zijn ook afzonderlijke blokjes van dit materiaal goed te gebruiken om mediawijsheid in bestaande vakken te integreren. Behalve dergelijke websites vormen de elders in deze Kunstzone besproken publicaties van Mediawijzer.net een handzaam en helder kader voor invoering van mediawijsheidlessen. Keurmerk voor kwaliteitsbewaking Nu inderdaad steeds meer PO- en VO-scholen belangstelling zijn gaan tonen voor invoering van mediawijsheid in het eigen leerplan (als apart schoolvak dan wel geïntegreerd in bestaande vakken), is de tijd rijp om hierop te anticiperen door te komen tot landelijke kwaliteitsbewaking en afstemming. Hierdoor wordt bovendien voorkomen dat elke school zijn eigen wiel uitvindt. Onder aanvoering van de Thorbecke Scholengemeenschap (TSG) te Zwolle heeft tijdens het schooljaar een netwerk van VO-scholen de oprichting van de eerder genoemde Stichting Mediawijsheidscholen voorbereid. Dit project, genaamd Een beschermd kwaliteitskeurmerk voor Mediawijsheidscholen, betrof een samenwerking van de TSG met het Atlas College (Hoorn e.o.), CSG Comenius (Leeuwarden), CSG Bogerman (locatie Koudum) en EYE Film Instituut te Amsterdam. Doel van het project was een onafhankelijke organisatie in het leven te roepen, die een keurmerk voor mediawijsheidscholen toekent, vergelijkbaar met de landelijke toezichthouders van technasiumscholen en cultuurprofielscholen. De doelgroep betreft VO-docenten, schoolbesturen en -directies die van mediawijsheidlessen serieus werk willen maken en behoefte hebben aan certificering en ondersteuning. Omdat landelijke organisaties zoals Kennisnet en de Onderwijsinspectie hier geen taak zien, voorkomt een dergelijke organisatie dat het ontbreken van een gecoördineerde kwaliteitbewaking leidt tot wildgroei en devaluatie van mediawijsheid op scholen. Plezierig voor scholen en docenten, maar uiteindelijk ook voor ouders en leerlingen, die met het keurmerk een zekere waarborg hebben voor het mediawijsheidonderwijs en de kwaliteit die zij op een bepaalde school kunnen verwachten. Criteria en randvoorwaarden Om het keurmerk Mediawijsheidschool te kunnen voeren, moet een school voldoen aan vooraf geformuleerde kwaliteitseisen. Zo wordt er, naast vakinhoudelijke en personele criteria, ook een duidelijke beleidsmatige keuze voor mediawijsheid verwacht. Bovendien dient het management van de school ervoor te zorgen dat aan een aantal randvoorwaarden is voldaan. Voor het aanvragen van het keurmerk heeft de stichting een procedure vastgesteld. Daarbij is voorzien in een geleidelijke opbouw van de criteria. Op deze wijze krijgen scholen als aspirant drie jaar de tijd om aan de kwaliteitseisen te voldoen. Een aspirant-keurmerk is een optie. Om mediawijsheidcertificering te verkrijgen alsmede te behouden, worden accreditatie- en visitatiesessies georganiseerd. Ambities van de stichting De Stichting Mediawijsheidscholen bewaakt niet alleen de kwaliteit van het media-onderwijs aan scholen die het keurmerk hebben verkregen, maar adviseert, begeleidt en ondersteunt ook scholen die het keurmerk willen aanvragen. Daarnaast biedt de stichting een platform waarop de scholen kunnen communiceren en hun ervaringen met het geven van mediawijsheidlessen kunnen uitwisselen. Zo organiseert de stichting conferenties en studiemiddagen voor de scholen die zich tot nu toe hebben aangemeld dan wel hiervoor belangstelling hebben getoond. Een andere ambitie van de stichting is te onderzoeken of mediawijsheid op termijn een examenvak zou kunnen worden. Voorlopig richt de stichting zich vooral op het voortgezet onderwijs. Wellicht kan deze organisatie in de toekomst ook iets betekenen voor andere typen onderwijs. De Mediawijsheidschool biedt scholen en docenten in elk geval een fantastische mogelijkheid om leerlingen kwalitatief verantwoord kennis te laten maken met vele, boeiende facetten van mediawijsheid. v nieuwsgierig geworden? Stichting Mediawijsheidscholen Informatie over het keurmerk en de activiteiten van de Stichting Mediawijsheidscholen vindt u op sites advertentie 10 kunstzone.nl september

7 thema: mediawijsheid misbruik & manipulatie Leren kijken naar (digitale) fotografie Misbruik &Manipulatie Vrijwel iedereen heeft wel een mobiele telefoon met een camera. Zonder nadenken wordt er van alles op sociale media geplaatst. Zijn hier regels voor? Mag dit zomaar? Hoe ga je als docent hiermee om? Recht en gebruik Wat zijn de regels? Wereldwijd zijn er zeker zevenhonderd miljoen telefoons die de mogelijkheid hebben om foto s te maken. Op deze manier houdt iedereen zich tegenwoordig bewust of onbewust bezig met fotografie. Op Facebook worden er jaarlijks driehonderd miljoen foto s geplaatst. De foto s op Instagram en Twitter zijn amper bij te houden. Als iemand een foto van je maakt zonder jouw toestemming en dit plaatst op internet, dan kun je je alleen maar verzetten tegen openbaarmaking als je daar een redelijk belang bij hebt. Het portretrecht is heel beperkt. De beperkingen kunnen zijn: privacy-overwegingen, als iemand je foto gebruikt om er geld aan te verdienen, als de afbeelding wordt gebruikt om reclame AUTEUR: URSULA VAN DE BUNTE of propaganda te maken voor iets waar je niet achter staat. Of als je in een afbeelding voor schut wordt gezet, als het slecht is voor het imago. Fotografiewet Zweden is het eerste land dat sinds 1 juli 2013 het plaatsen van fotografie en film in de privésfeer zonder toestemming verbiedt. Dit geldt voor beelden op straat, in de tuin of foto s tijdens verjaardagfeestjes. De Zweedse regering wil met de nieuwe fotografiewet voorkomen dat het privéleven van haar burgers zomaar met iedereen wordt gedeeld via bijvoorbeeld internetdiensten als Instagram, Facebook Twitter en YouTube. Stiekem gemaakte opnames die voor de gefotografeerde kwetsend kunnen zijn, mogen niet meer Adobe Photoshop. Bewerking: Melissa Wolff zomaar gemaakt en verspreid worden op internet. Manipulatie Met het computerprogramma Adobe Photoshop, ook wel digitale botox genoemd, is het vrij eenvoudig om beelden aan te passen. Ik moet eerlijk toegeven dat ik als fotograaf ook hieraan meedoe. Huid soften (zachter maken), pukkels weghalen, dikke bovenarmen smaller maken, buikjes wegwerken, maar dan net op die manier dat de klant het niet door heeft. Wat is nog echt? De slogan What you see is what you get gaat niet meer op. Is wat je ziet wel echt? Vooral tieners zijn hier gevoelig voor. Met name jonge meisjes meten zichzelf aan de supergeshopte plaatjes. Tegenwoordig wordt er bij veel camera s een programmaatje geleverd waarin je zelf makkelijk bewerkingen kunt doen. Jongeren willen zichzelf en hun familieleden er perfect uit laten zien. Voor 2,69 koop je de app Facetune. In een paar seconden heb je een portret ontdaan van wallen, puistjes en haal je er eventueel een paar kilo s af en binnen een seconde heb je dit gedeeld op sociale media. De app is zo ontworpen dat je in no time iets kunt posten, zonder de consequenties ervan te overzien. Een andere app is Groupshot (79 cent). De iphone-app heeft een bijzondere truc. Je laadt verschillende groepsfoto s in, met je vingertop veeg je over de foto; de app herkent gezichten en zoekt automatisch naar het overeenkomstige gezicht waar bijvoorbeeld wel de ogen van open zijn. Daardoor kun je eenvoudig een perfecte familiefoto schieten. Dit zorgt voor een verbluffend resultaat, maar de foto is niet overeenkomstig de waarheid. De vraag is of het misbruik is om iemand bewust van de foto af te halen. Misbruik Ongevraagd misbruik is het om foto-albums van je vrienden te doorzoeken en daar ongevraagd afdrukken van te maken. Met een speciale app is het mogelijk om mokken, mousepads, sleutelhangers, enzovoort te bestellen met de afbeeldingen van iemand anders. Het is maar dat je het weet. Misbruik van je eigen foto s kun je opsporen met Google Image Search. Je kunt een foto naar de zoekbalk van dit programma slepen of zoeken op de URL (internetadres) van een afbeelding. Met behulp van de speciale plug-ins voor Firefox en Chrome kun je dit zelfs nog gemakkelijker doen. De app Touch Retouch verwijdert een voorwerp dat je uit een foto wilt hebben. Bijvoorbeeld je hebt op je vakantie een foto gemaakt waarin mensen (vrienden, familieleden) voorkomen die je er niet in wilt hebben. Je klikt op de persoon en vervolgens vervangt de app het voor een doorlopende achtergrond. Op deze manier wordt het dus mogelijk om misbruik te maken van beeld. Waar je je vrienden echt mee te kijk kunt zetten, is de app FatBooth. Deze transformeert het gezicht van iemand tot een gezellige dikkerd en met de app Photowarp bepaal je zelf de zogenaamde schade aan het gezicht. Wat is wijsheid? Tips voor docenten 1. Bepaal aan het begin van het schooljaar wat jouw regel is ten aanzien van mobiel gebruik. Het kan zijn dat iemand foto s of filmopnames maakt van je les. Een voorbeeld hiervan is het verhaal van Paul Rooyackers. Tijdens een van zijn lessen is hij gefilmd terwijl hij een Marokkaans dansje doet voor een jarige studente. Een spontaan cadeautje van hem voor haar, omdat ze geen cadeau had gekregen van haar familie. Als je nu, na een aantal jaren, googlet op Paul Rooyackers is dat een van de eerste dingen die je over hem te zien krijgt. Of hij daar blij mee is? 2. Sinds drie jaar ben ik docent en tijdens een van mijn eerste lessen stond ik echt verbaasd dat leerlingen het huiswerk dat ik op het bord schreef fotografeerden en dat tijdens de les aantekeningen werden gemaakt op de telefoon. Tsja, wen er maar aan, of niet 3. Tijdens een teamvergadering vertelde een collega dat ze voorafgaand aan de les een mandje liet rondgaan en iedereen zijn mobieltje moest inleveren. 4. Leer leerlingen bewuster kijken naar foto s. Ik begin elke fotografieles met een foto die ik op de beamer zet. We gaan de foto met elkaar een paar minuten analyseren. Soms met verrassende uitkomst. 5. In de Volkskrant staat elke vrijdag een foto uit de Aarsman Collectie (van de journalist Hans Aarsman) waarbij een nieuwsfoto uitgeplozen wordt. Zeer interessant om je leerlingen mee te geven. Zo leer je ze bewuster kijken. 6. Vertel leerlingen dat de foto-app Instagram foto s verkoopt voor advertentiedoeleinden. De enige manier om hier onderuit te komen, is door je account op te heffen. 7. Vertel je leerlingen dat, als ze een stageplaats zoeken, het bedrijf eerst op sociale media gaat checken wat er over je te vinden is. Het is niet handig om foto s van feestjes, dronkenschap, enzovoort te plaatsen. 8. Adviseer om een goede profielfoto te plaatsen. 9. Neem als docent eens de proef op de som en laat klassikaal zien wat er bijvoorbeeld te vinden is over een leerling. Ze kunnen zelf ervaren dat googlen op hun eigen naam soms een schrikreactie teweeg kan brengen. 10. Laat leerlingen weten hoe je foto s kunt afschermen op Facebook. Facebook heeft een instellingsmogelijkheid die ervoor zorgt dat (Facebook-)apps je foto s niet kunnen gebruiken: - Ga naar Facebook en klik rechtsboven op het tandwieltje. - Klik in het dropdown-menu op Privacyinstellingen. - Klik in het linkermenu op Apps. - Scroll naar beneden en klik op Bewerken achter Apps die anderen gebruiken. - Vink alles uit waar je je niet prettig bij voelt, maar met name natuurlijk Mijn foto s. 11. Vertel leerlingen dat alles wat op internet aan foto s geplaatst wordt, er niet meer afgehaald kan worden. Het zal je blijven achtervolgen. Het is belangrijk om leerlingen hiervan op de hoogte te brengen, zodat ze vooraf bedenken wat je wel en niet wilt plaatsen op internet! v Ursula van de Bunte is fotograaf en docent fotografie aan het CIBAP te Zwolle. Ze geeft op verzoek op school workshops Fotografie en leren kijken. Cito-nabeschouwingen van de centrale examens U bent gewend om in de Kunstzone van eind augustus de CITO-nabeschouwingen van de centrale examens aan te treffen. Die krijgen speciale aandacht in de eind oktober verschijnende Kunstzone Wel vindt u op al een paar nabeschouwingen. 12 kunstzone.nl september

8 thema: mediawijsheid een koets gaat niet harder Stills uit A Magazine Is an ipad That Does Not Work. een koets gaat niet harder als je het paard benzine geeft Een oproep aan het onderwijs zich te verdiepen in nieuwe didactische werkvormen Het didactische veld worstelt al een hele tijd met de opkomst van technologie. Eerst waren het vooral pc s, vervolgens werden het smartboards en nu zijn het tablets. En wat gaat het hard, he? Toch hebben deze middelen het onderwijs weinig veranderd. En dat is niet zo verwonderlijk: de didactiek werd en wordt nauwelijks aangepast. De echte verschuiving zit echter niet in de techniek zelf. Hoewel de gesprekken steeds gaan over apparaten, platformen, draden en wifi, is het de mens zelf die het meest verandert. Wat de televisie heeft gedaan voor beeldtaal, doet de computer voor een nieuwe vorm van taligheid: de taal van interactie. Een complexe taal, die veel verder gaat dan Ik druk op een knop en er gebeurt iets. Een taal waarin games worden geschreven door een nieuwe generatie auteurs. Een taal waarin apps worden gemaakt, kleine handige interactieve programmaatjes die goed zijn voor één functie. Jongeren groeien op met die taal. Op een recent filmpje op YouTube probeert een klein meisje haar ipad-kennis (haar interactie grammatica) toe te passen op een tijdschrift ( VO // AUTEUR: WILLEM-JAN RENGER youtu.be/axv-yafmqnk). Het is een variant op een peuter die voor een tv staat en met een veegbeweging van de ipad naar een andere zender wil. Voor hem is de tv stuk. Er komt een generatie aan die nu al na haar eerste levensjaar technologie ontmoet die ze met hun handen leren bedienen. Vijf jaar geleden bestond de iphone nog niet eens. Ondertussen heeft de basisschool van mijn kinderen net geïntroduceerd (sic!) voor communicatie met de ouders. Een gat van 20 jaar. Je kunt je afvragen of dit wel een probleem is? Veel docenten, met name in het kunstonderwijs, hoor ik het tegenovergestelde zeggen. Kinderen van nu zijn vluchtig, ongeduldig. En door het virtuele verliezen ze hun waardering voor het reële, het artistieke, het echte. De kunsten zijn het tegengif voor al die games. Hierbij moet de mond getuit worden alsof men zojuist vol in een citroen heeft gebeten. Ik ben een groot pleitbezorger voor de inzet van games en play in de didactische context. Ik ben ook een groot kunst- en cultuurliefhebber, een fel pleitbezorger voor cultuureducatie, een muziekliefhebber en amateur musicus, een museumbezoeker. Volgens mij kan de eerste de tweede enorm versterken. De reden is de eerder genoemde nieuwe taligheid, of nieuwe geletterdheid. Bij nieuwe technologie die mensen verandert, hoort een veranderde didactiek. Tot de komst van de computer was technologie een middel dat iets doorgaf. Mediatechniek was een vorm van zenden, en wij als gebruikers konden de boodschap ontvangen. Beluisteren (radio), en later bekijken en beluisteren (televisie). De rol als gebruiker was die van ontvanger. Het was niet mogelijk de beleving van de boodschap te veranderen. De computer verandert dat radicaal vanaf De huiskamer en het kantoor worden in korte tijd overspoeld met computertechnologie. We moeten wennen aan interactie. Games zijn de entertainmentpoot van de interactie. Op dit moment speelt meer dan 95% van de jongeren games op computer, console of smartphone. Bijna dertig uur per week spreken ze interactietaal met hun apparaten. Vooral buiten schooluren, want op school gaat bijna alles uit. Mobieltjes worden ingenomen, één computer per acht tot twaalf leerlingen. Met de ontwikkeling van die nieuwe taligheid ontdekken jongeren nog iets anders: wat je beleeft kun je beïnvloeden door datgene wat je doet. Een game laat je in vrijheid keuzes maken en handelen, en als je wint komt het door wat je zelf hebt gedaan. Daarbij bieden games vaak een rijke schakering aan handelingen of werkwoorden die de speler kan kiezen. In de combinaties van al die mogelijkheden schuilen oneindige belevingsnuances. In zijn paper Confronting the Challenges of Participatory Culture: Media Education for the 21st Century schetst Henry Jenkins van het toonaangevende MIT een helder beeld van de participatieve verwachtingen van de nieuwe generatie en wat dit betekent voor onze educatie. En bekeken vanuit de ogen van de generatie die opgroeit met technologie van nu is onze traditionele zendontvang taligheid vaak maar saai. Je kunt alleen maar lezen en luisteren en niets zelf ontdekken door iets te doen. Voor hen werkt ontdekken in een museum door een laatje open te doen waarin een voorwerp zit verstopt, vooral op de lachspieren. Dat is niet wat ze bedoelen met iets doen. Zij zoeken naar vele malen complexere combinaties van doen waardoor ze de inhoud stukje bij beetje ontrafelen. Veel van wat we voor hen ontwikkelen is te eenvoudig. Interactieve taal is complex, het mag ingewikkeld zijn. Het kunstonderwijs heeft een groot voordeel ten opzichte van veel andere schoolvakken. Het is van nature rijker aan werkwoorden en handelingen. Maar daarmee is de kous niet af. Want als de didactiek rondom die handelingen nog steeds vooral zenden-ontvangen is, zal een groeiend deel van de leerlingen toch afhaken. Misschien herkent u het verschijnsel van de hobbyhopper. Een jaar dansles, dan piano, jaar drummen, dan zijn ze verdwenen ( Judo lijkt me wel wat ) om bij streetdance weer op te duiken. Het heeft deels te maken met de didactiek. Didactiek die vroeger prima werkte, maar nu minder effectief blijkt. En dit probleem speelt niet alleen in het onderwijs. De Nederlandse Tennisbond is met een groot programma bezig om jeugdleden aan zich te blijven binden. De reden is het hobbyhoppen. De leercurve in tennis is dusdanig lang voor je een wedstrijd kunt spelen en alle slagen beheerst, dat veel jeugdleden afhaken op de lange weg van nuttige oefeningen. Daardoor bereiken ze nooit het punt waarop de sport hen terugbetaalt met wedstrijdplezier en winnen. Ditzelfde heb ik menig directeur van een kunstencentrum horen beamen. Waarschijnlijk woedt er in uw instelling, als het even niet over bezuiniging of crisis gaat, ook een discussie over nieuwe technologie: We moeten iets met sociale media! of Twitter jij al? Als deze zinnen op uw school rondgaan, staat de focus nog verkeerd. Het probleem met de technologie van de 21e eeuw is niet de technologie zelf. Het is de generatiekloof die is ontstaan, tussen mensen die op latere leeftijd opeens interactieve taal moesten leren en kinderen die vloeiend tweetalig opgroeien. De werkelijke uitdaging is in mijn ogen om in de didactiek de expressie te vinden van deze taligheid. Dit kan met - maar grappig genoeg ook zonder - inzet van technologie. Wij hebben zelf hiervoor de term ludodidaktiek geïntroduceerd, het ontwerpen van lesmethoden of leermaterialen op basis van game- en spelprincipes. Of anders gezegd, materiaal geschreven in interactieve taal. Zonder investering in deze nieuwe vorm van didactiek heeft het aanleggen van het zoveelste computernetwerk of ophangen van weer een digiboard weinig zin. Een koets gaat niet harder rijden als je het paard benzine laat drinken. Bij nieuwe technologie die mensen verandert, hoort een veranderde didactiek. Pas dan komt de inzet van technologie in het onderwijs tot zijn recht. Dat technologie daarbij de kunsten ook nog verschrikkelijk veel te bieden heeft, is weer een heel ander verhaal. Dus stop met twitteren en facebooken, en klagen dat het zoveel tijd kost. Verdiep u in de didactiek van de 21e eeuw. Dan komt de technologie vanzelf. Of laat u gidsen door een leerling, ze spreken de taal vaak vloeiend. v Willem-Jan Renger is programmaleider Applied Game Design aan Ludodidactiek De term ludodidactiek is op de faculteit Kunst, Media & Technologie van Hogeschool voor de Kunsten Utrecht geïntroduceerd om een naam te geven aan een vorm van didactiek die zij hebben ontwikkeld, maar die een bredere toepassingscontext kent dan alleen ons eigen onderwijs. Ludodidactiek is een bijzondere vorm van het ontwerpen van leerprocessen waarbij gebruik wordt gemaakt van ontwerpprincipes en -methodes die ten grondslag liggen aan het ontwerpen van games. Nieuwsgierig geworden? De HKU verzorgt voor docenten een Masterprogramma Kunsteducatie met een specialisatie Nieuwe Geletterdheid. Daarnaast verzorgt de HKU lezingen en workshops over ludodidaktiek. Wilt u meer weten? Of mail naar ina.vanderbrug@kmt.hku.nl. 14 kunstzone.nl september

9 thema: mediawijsheid intermenselijke wijsheid Scène van Voorstelling in de klas. Foto: Rob ter Bekke Scène van Voorstelling in de klas. Foto: Rob ter Bekke Nagesprek met leerlingen en acteurs. Foto: Sanne Peper Schoolvoorstelling Scars is pleidooi voor écht contact intermenselijke wijsheid Jongeren opnieuw bewust maken van de kracht van het intermenselijke contact, via toneel, live en dicht op de huid van het publiek. Dat is wat theatergezelschap De Utrechtse Spelen (DUS) beoogt met de nieuwe voorstelling in de klas: Scars. In een tijd waarin technologische hoogstandjes onze onderlinge communicatie regeren, mag het face-to-face contact tussen mensen niet verwaarloosd worden. Deze gedachtegang biedt een interessante invalshoek voor reflectie in het kader van mediawijsheid. De Utrechtse Spelen is sinds 2009 het theatergezelschap voor de stad en de regio Utrecht. Scars is de derde voorstelling in de klas die het gezelschap produceert. Eerder waren Geweld Nee (over zinloos geweld) en Hét (over seksualiteit) succesvolle educatieve projecten. Deze keer draait het verhaal van de voorstelling om gedoe op Facebook met dramatische consequenties. Corien Baart is artistiek coördinator en dramaturg bij De Utrechtse Spelen en is tevens één van de breinen achter Scars. De voorstelling in de klas is volgens Corien een mooie tweezijdige manier om jongeren met toneelspel in aanraking te brengen. Niet alleen met het thema van de voorstelling, maar ook met wat acteren is. Bovendien kan toneel helpen om mensen bewust te maken van problemen of fenomenen. VO // AUTEUR: CLAIRE GOOSSENS Docent als thermometer Om inspiratie op te doen voor de nieuwste voorstelling is Corien samen met een educatiemedewerkster in gesprek gegaan met diverse docenten uit het voortgezet onderwijs. De docent werd zodoende gepolst als ware hij een thermometer van de samenleving. Corien: Wij willen ook dat de voorstelling aansluit bij waar zij behoefte aan hebben: wat zijn relevante problemen die zij bespreekbaar willen maken? Je brengt een voorstelling natuurlijk in de eerste plaats als kunstwerk. Maar als je specifiek bij iemand in de klas komt, wil je dat ook de inhoud aansluit bij waar zij in het onderwijs mee bezig zijn. Bij de geraadpleegde docenten verscheen het onderwerp mediawijsheid dan ook bovenaan hun lijstje. Intermenselijke wijsheid Scars reflecteert op de huidige tijd, op de verruwing van de omgang van jonge mensen met elkaar en hoe groepsdruk wordt versterkt door sociale media. Een belangrijke inspiratiebron voor het thema van de voorstelling vond Corien in het boek Alone Together van cultuuranalist Sherry Turkle: Zij beschrijft in haar boek dat jongeren het bijna verleren om gewoon face-to-face een gesprek met elkaar aan te gaan, doordat ze zo veel met elkaar communiceren via mobiele telefoons en sociale media. Scars is erop gericht dat leerlingen onderling met elkaar blijven praten. Dat vraagt dus om een soort intermenselijke wijsheid. Scars is erop gericht dat leerlingen onderling met elkaar blijven praten. Dat vraagt dus om een soort intermenselijke wijsheid. Oud-docent schrijft toneelstukken De Utrechtse Spelen vroeg de Britse schrijfster Vivienne Franzmann om de toneeltekst te schrijven. Eerder schreef zij het prijswinnende toneelstuk Mogadishu, over een geëscaleerd conflict tussen een docent en een leerling. In Scars draait het plot om een prille liefdesrelatie tussen twee jongeren die stukloopt door een impulsieve daad op Facebook. Met haar dertien jaar ervaring als leraar in het middelbaar onderwijs heeft Franzmann het nodige meegemaakt, wat volgens Corien de toneeltekst alleen maar ten goede komt: Dat merk je aan haar taalgebruik, aan hoe de jongeren in het stuk met elkaar omgaan, en aan de gevoeligheid van de onderwerpen. Meer dan het praktisch nut Mediawijsheid is vanuit de overheid nadrukkelijk gericht op het aanleren van kennis en vaardigheden om optimaal te kunnen participeren in onze democratische samenleving. Maar als het gaat om persoonlijke en emotionele aangelegenheden heb je niet zo veel aan je mediahandigheid. Als het erop aankomt, zegt Corien, zoeken mensen elkaar liever op, die behoefte blijft. Je kunt online een condoleanceregister tekenen, maar dat is toch anders dan wanneer je bij elkaar komt om je gevoelens te delen. Ik zou het leuk vinden als jongeren blijven inzien dat het directe intermenselijke contact een waarde heeft. Bovendien raakt dit de essentie van wat theater is: levend, in het hier en nu. Mogelijk kunnen dus kunst en cultuur, en theater in het bijzonder, een belangrijke functie vervullen als het gaat om reflectie hierop. Corien knikt instemmend: Zodat je je denken hierover verdiept en niet alleen maar het praktisch nut ervan inziet. Scars Scars wordt geregisseerd door tweetalig theatermaker Nick Bruckman en ook de cast bestaat uit tweetalige acteurs: Melody Klaver, Tim Theunissen en Judith Amsenga. De voorstelling wordt daarom ook in het Engels aangeboden. Scars wordt gespeeld van september t/m december 2013 en eventueel in het voorjaar van 2014, maandag t/m vrijdag. In verschillende steden door het hele land (speelsteden waar ook Mogadishu op tournee gaat). Meer boekingsinformatie? Mail naar v Waar gaat Scars over? Scars is een voorstelling die in het klaslokaal wordt opgevoerd. Het verhaal draait om leerlingen onderling en mediawijsheid/digitaal burgerschap. Wanneer de knappe en mysterieuze Nick voor het eerst naar een nieuwe school gaat, is hij binnen de kortste keren trending topic. De roddels en jaloerse geluiden zijn dan ook niet van de lucht als hij bevriend raakt met de nuchtere Laila. Ze worden verliefd. Wanneer Laila uit een onduidelijke foto op Facebook concludeert dat hij haar ontrouw is, onthult zij impulsief, met één druk op de knop, zijn grootste geheim met de wereld. Scars Scars wordt geregisseerd door tweetalig theatermaker Nick Bruckman en ook de cast bestaat uit tweetalige acteurs: Melody Klaver, Tim Theunissen en Judith Amsenga. Daarom wordt de voorstelling ook in het Engels aangeboden. Scars wordt gespeeld van september t/m december 2013 en eventueel in het voorjaar van 2014, maandag t/m vrijdag. In verschillende steden door het hele land (speelsteden waar ook Mogadishu op tournee gaat). Meer boekingsinformatie? Mail naar Over Scars: > DUS 15+ > Voorstelling in de klas Profiel van Sherry Turkle op TED.com: turkle.html Website van Sherry Turkles boek Alone Together Why we expect more from technology and less from each other: Mogadishu wordt door De Utrechtse Spelen gespeeld vanaf oktober 2013: > Voorstellingen > Mogadishu 16 kunstzone.nl september

10 wandelgids film is door overal het medialandschap krassen Een film monteren met Webwalk. Foto: Stephane Stuggi Ragnit Kra ssen To be a teacher is my greatest work of art. naar citaat van Joseph Beuys De zomervakantie zit er weer op. Voor de oudere leerlingen betekent dit ook dat de vakantiebaantjes zijn afgelopen. In de horeca, op het land, in winkels of in de fabriek. Het dagelijks leven van leerlingen zag er in de zomer heel anders uit. In mijn geval betekende dit hele zomers preizaden tellen. Ik voel ze nog op het puntje van mijn vinger van links naar rechts schuiven. Het tellen werd een automatisme. Net als voor al die leerlingen bestond mijn zomer uit eentonig werk met op de achtergrond de radio met Arbeidsvitaminen. Toch vond ik dat niet erg. Ik leerde al snel tellen en praten tegelijk, veel praten. Sterker nog, ik kon tellen en tegelijk de sterkste verhalen verzinnen. Samen met mijn collega-preizaden-tellers creëerden we hele verhalenbundels in ons hoofd. wandelgidsdoor het internetlandschap ICT wordt steeds meer gebruikt. , leerlingvolgsystemen en ELO s zijn gemeengoed geworden. De ipads rukken op in de klas. Het internet is een vrijwel onbegrensd platform voor opslag en uitwisseling van gegevens. Artikelen, beeld en geluid zijn online in overvloed aanwezig. VO // AUTEUR: BARRY VAN DRUTEN Docenten willen graag gebruik maken van deze bronnen, bijvoorbeeld bij een geschiedenisles waar ze vragen beantwoorden met een Wikipedia-pagina over de driehoekshandel door de West-Indische Compagnie. Vervolgens klikken ze door naar een fragment van de film Amistad om daar vragen te beantwoorden over de levensomstandigheden aan boord van een slavenschip. Er zijn veel digitale hulpmiddelen voor het koppelen, verzamelen of presenteren van deze bronnen: tutorials op YouTube en Vimeo, online-presentaties met Prezi of Slightshare en het rangschikken van internetbronnen met Storify. Je kunt met deze zogenaamde e-learning tools een krachtige, op leerlingen en hun specifieke behoeften afgestelde leeromgeving creëren. Dit klinkt fantastisch, alleen het kost wel tijd en je moet het maar net allemaal begrijpen of weten te vinden. Webwalk is een digitaal hulpmiddel die de didactische mogelijkheden van internet voor het onderwijs wil ontsluiten. Voor de docent is het een tijdbesparende en toegankelijke manier om digitale lessen aan te bieden. Voor de leerlingen is het als een werkboek door het internetlandschap. Webwalk stuurt de browser aan en ziet er uit als een soort popup-schermpje. De leerlingen kunnen vooruit en achteruit klikken en hun antwoorden per onderdeel invullen. De docent bepaalt de route. De leerling volgt deze, al vragen beantwoordend. Iedere voor de lesstof handige website kan daarin worden opgenomen. Ook mediabestanden (film, foto s, geluidsbestanden) die niet online staan, kunnen worden ingevoegd. Niet op tijd af is geen probleem: er kan gestopt worden. De volgende keer gaat Webwalk verder waar de leerling gebleven was. Thuis verder werken kan ook: de leerling installeert de software en kan aan de slag. Voor het functioneren van Webwalk moeten twee programma worden geïnstalleerd. De te bezoeken sites mogen niet afgeschermd worden. Afstemming met de ICT-medewerker is daarom gewenst. Webwalk werd aanvankelijk gemaakt voor op jongeren gerichte mediaworkshops van Digital Playground. Op zoek naar een minder subsidie-afhankelijke positie kwamen zij op het idee om Webwalk aan scholen aan te bieden. Er is een gratis demoaccount en een betaalde account. De grootste beperking van de gratis account is dat de gemaakte Webwalk niet toegankelijk is voor de leerling. Er is bijvoorbeeld geen toegang tot het leerlingvolgsysteem. Ook is er geen inzicht in de voortgang van de leerling. Voor serieus gebruik in de klas of op school moet er een licentie worden gekocht. Slim van Digital Playground is dat zij gratis een serie voorgebakken Webwalks over mediawijsheid aanbieden. Dit is wellicht een manier om docenten en schoolleiding te motiveren tot het investeren van tijd of geld. Door de hoge mate van controle (de docent bepaalde tenslotte waar de leerlingen op internet zijn) heeft een Webwalk iets van een traditioneel werkboek. De digitaal onderlegde docent kan misschien net zo makkelijk met de al bestaande gratis programma s werken. Wanneer je op een goed georganiseerde school met digitale ambities werkt, dan is Webwalk met wat ondersteuning toch een handige aanvulling op het lesprogramma van elke vakgroep. Vertellen, zingen, ritmisch tikken en zelfs dansen, het kan allemaal gedaan worden tijdens eentonig werk. Dat bewijst Sam Curtis met behulp van gevonden videobeelden in het werk Did anyone ever tell you that you re beautiful when you re following orders? ( Het is een ode aan mensen die creativiteit toevoegen aan eentonig werk: een beatboxende bouwvakker, een buschauffeur die uit volle borst zingt en een schoonmaker die van elke handeling een dans maakt. Curtis laat zien dat er altijd ruimte is te vinden in de rigide structuren van je werk, al kunnen we dit alleen zien als we onze eigen grenzen ter discussie stellen. Curtis laat zien dat de werkvloer verandert in een soundtrack, gespeeld op een repeterende beat van eentonigheid. Voor ons begint weer een jaar werk: vol met lesvoorbereidingen, orde houden, cijferregistratie en natuurlijk het lesgeven aan leerlingen. Onze taken zijn allerminst eentonig en we doen het allemaal voor de leerlingen. Toch verdienen al die bergen werk een ode. Laten we daar dan zelf voor zorgen met de video van Curtis als inspiratiebron. Ik zal het goede voorbeeld geven en aan alle docenten denken als ik het beeldaspect ruimtelijkheid al dansend uitleg. Zoeken jullie dan je eigen grens op door een luidruchtig ritme te produceren tijdens het invoeren van cijfers? Of een keer zingend les te geven? Mirjam Mirjam van Tilburg is hogeschooldocent en coördinator bij Willem de Kooning Academie / Opleiding Docent Beeldende Kunst en Vormgeving. 18 kunstzone.nl september

11 thema: mediawijsheid debat over movies europeze that grenzen matter Mediawijsheid In The Green Wave delen Iraniërs via blogs hun ervaringen, gedachten en gevoelens. Sociale media waren al niet meer weg te denken tijdens de verkiezingen in Het lesmateriaal bij de film gaat ook in op de rol van sociale media. Want waarom waren deze juist zo belangrijk tijdens de verkiezingen? De traditionele media in Iran zijn in handen van de overheid. Er is slechts één tvzender en vaak is er sprake van censuur. De kracht van de sociale media is juist dat deze ook toegankelijk zijn voor het volk, waardoor er vele zenders zijn. Iraniërs kunnen op deze manier hun persoonlijke meningen delen, onafhankelijk van de heersende opvatting. Reacties van leerlingen op The Green Wave Het was heel goed en ik denk dat mensen door deze film bewuster zullen zijn van hun vrijheid en hoe het is aan de andere kant van de wereld. (Barleus Gymnasium) Het is realistisch en schokkend. Doordat de eigen verhalen van de burgers worden verteld, leef je mee en begrijp je ze. (Bredero Lyceum, VWO) Het is heftig om te zien maar ook goed om te weten hoeveel vrijheid wij hebben vergeleken met hen. Ze hebben echt hun emoties geuit en ik vond het onwijs moedig van ze hoe ze hun ervaringen hebben verteld. Linksboven: Bron: > Iran Election Cartoons. Linksonder: Scholieren die zojuist The Green Wave hebben gezien. Foto: Phil Hemmis Rechts: Journaliste Dore van Duivenbode in gesprek met documentairemaakster Nafiss Nia (links) en politiek verslaggeefster Solmaz Mahoudi (rechts) in het naprogramma van The Green Wave tijdens de Young Amnesty Film Days Foto: Phil Hemmis movies that matter opent ogen De camera als maatschappelijk wapen tegen onverschilligheid? Ieder jaar vindt tijdens het Movies that Matter Festival een filmfestival voor jongeren plaats met mensenrechten als thema: de Young Amnesty Film Days. Speciaal voor scholieren uit het VO en het MBO worden in Amsterdam en in Den Haag een week lang educatievertoningen georganiseerd. Stichting Movies that Matter wil door middel van film mensen de ogen openen voor schendingen van mensenrechten en menselijke waardigheid. VO // AUTEUR: ANNE VAN WIJK Iran (2009) - Aan de vooravond van de verkiezingen heerst een opgetogen sfeer: er is hoop op verandering. De verkiezingen verlopen echter niet zoals gehoopt. Tijdens de stemrondes raken stembiljetten plotseling op, sluiten stemkantoren en liggen hele communicatienetwerken ineens plat. Hoop slaat om in wanhoop. Als reactie gaan mensen de straat op om te demonstreren en dragen borden met de tekst: Waar is mijn stem gebleven?. Het regime reageert met grof geweld op het protest. Iran voelt voor veel burgers op dit moment als een grote gevangenis, waar mensenrechten geen plaats kennen. Vrijheid van meningsuiting Veel landen hebben de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens geratificeerd. Een universeel recht dat altijd en overal geldt, is het recht op vrijheid van meningsuiting (artikel 19). Toch worden op veel plekken in de wereld burgers, journalisten en advocaten onderdrukt of zelfs vervolgd voor het uiten van hun mening. Schendingen van mensenrechten zijn helaas aan de orde van de dag, hier ver vandaan maar ook dichtbij. Filmfestival Even weg van de schoolbanken en met de klas naar het filmhuis. Dat deden ruim 4000 leerlingen tijdens het Movies that Matter Festival eind maart dit jaar. Neerploffen in de bioscoopstoelen en het witte doek zijn werk laten doen. Elke film vertelde hier een eigen verhaal en nam de jongeren mee naar een andere wereld. Een wereld van daklozen, vluchtelingen of misschien wel van jongeren zoals zij, die er ook gewoon bij willen horen. Het bijzondere aan het festival zijn de verdiepingsprogramma s. Na elke film volgt een gesprek met de maker(s) van de film en/ of een deskundige. Leerlingen kunnen vragen stellen en hun ervaringen delen. Zo was voor de leerlingen uit de bovenbouw van HAVO en VWO de film The Green Wave geprogrammeerd. In een combinatie van animatie en real life beelden laat de film zien hoe vrijheid van meningsuiting in Iran wordt ingeperkt. Geweld en bloederige scènes wisselen elkaar af op het doek en maken indruk. Na afloop was het muisstil in de zaal. Te gast in het naprogramma waren twee Iraanse vluchtelingen, politiek verslaggeefster Solmaz Mahmoudi en de documentairemaakster Nafiss Nia. Solmaz haalde het dilemma aan waar veel jongeren in Iran mee kampen: kiezen voor je eigen veiligheid of toch de straat op gaan om te protesteren? Solmaz riep de Nederlandse jongeren op zich vooral bewust te zijn van de mogelijkheid in Nederland om te gaan stemmen. In Iran riskeren mensen hun leven om te stemmen voor vrijheid! Informatie-overdracht en bewustmaking Uit het rapport Wat weten Nederlanders van mensenrechten? (2005) van de Liga voor de Rechten van de Mens blijkt dat veel Nederlanders weinig kennis van mensenrechten hebben: 64,7% heeft van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) gehoord en slechts 21% van de respondenten weet dat de UVRM is opgesteld door de Verenigde Naties. De wereld audiovisualiseert in rap tempo. Bewegend beeld en beeldtaal worden, met name voor jongeren, van steeds groter belang voor informatie-overdracht en bewustmaking. Wat in woord en geschrift soms niet lukt, krijgt het bewegende beeld wel voor elkaar. Dat stellen verschillende onderzoeken zoals Film leert ogen openen (Movies that Matter, 2007) en De effecten van nieuwe media op jongeren van jaar (Stichting Leerplan Ontwikkeling, 2007). Mensenrechteneducatie Hoe kunnen burgers zich organiseren in een dictatuur? En wat zijn hierin fundamentele (mensen)rechten? Waarom leven er nog steeds zoveel mensen in armoede, aan de andere kant van de wereld, maar ook dicht bij huis? En hoe zit het met vrijheid van godsdienst? Mensenrechteneducatie raakt veel verschillende thema s en is breed toe te passen. Het is erop gericht om leerlingen kennis te laten maken met principes als gelijkheid, verdraagzaamheid en respect voor menselijke waardigheid. Movies that Matter vertoont films waarbij deze fundamentele onderwerpen centraal staan. De films (en het lesmateriaal) sluiten in het VO aan bij vakken als aardrijkskunde, geschiedenis en maatschappijleer, maar ook bij bijvoorbeeld CKV en levensbeschouwing. In het MBO sluiten de films aan bij burgerschapsvorming. Ontmoeting De stilte na afloop van een film is vaak veelzeggend. Het is vaak zo stil dat elke stap hoorbaar is wanneer een gast het podium op komt om zich voor te stellen. Movies that Matter gelooft in de ontmoeting. De ontmoeting met iemand uit de realiteit, die zelf heeft meegemaakt wat zich zojuist op het witte doek afspeelde. En de impact die een dergelijke ontmoeting kan hebben. Wat als de camera er nu niet was geweest? Dan weten we zeker dat onverschilligheid blijft bestaan. Film is een prikkelend medium. Het helpt jongeren om zich in te leven in personages en hun situatie. En dat maakt wat los. Bewustwording van het belang van mensenrechten, maar ook emotie. Beeld komt meteen binnen in het hart, waar woorden eerst nog via het hoofd gaan. Het stimuleert inlevingsvermogen en leidt tot meer begrip voor andere meningen. Het mooiste is wanneer er een dialoog wordt aangewakkerd, die jongeren stimuleert om bij te dragen aan een rechtvaardige samenleving. En dat zou zomaar kunnen beginnen in een bioscoopzaal. v Anne van Wijk is stagiaire educatie & didactiek bij Movies that Matter. Lesmateriaal Om de voorstellingen klassikaal voor te bereiden en/of na te bespreken, is gratis lesmateriaal beschikbaar. Voorbeelden vindt u via > EDUCATIE > LESMATERIAAL. De filmvertoningen en het lesmateriaal sluiten aan bij diverse vakken. Docenten kunnen films en bijbehorend lesmateriaal gratis bestellen door te mailen naar educatie@moviesthatmatter.nl. 20 kunstzone.nl september

12 thema: mediawijsheid flipping the classroom Annemarie van Esch Ook tijdens de dramalessen worden de ipads gebruikt. Foto: Annemarie van Esch Leerlingen filmen met een blue screen als achtergrond. Foto: Annemarie van Esch Leerling aan de slag met Photoshop. Foto: Annemarie van Esch Flipping the Classroom is een organisatievorm van onderwijs waarbij klassikale kennisoverdracht wordt vervangen door video s en eventuele andere vormen van online instructie. Dankzij het gebruik van modernere technologie kan een docent meer tijd besteden aan interactie met leerlingen in plaats van ze de les te lezen. Met de komst van ipads in de klassen probeert het Merewade College komend schooljaar een grote slag te slaan in het betrekken van de leerling bij zijn of haar eigen onderwijs. Ook het nieuwe kunstvak ArtFactory wil breken met de traditionele, passieve vorm van onderwijs. Schwung De ontwikkeling van ArtFactory begon in het schooljaar , als vak wordt het sinds 2011 aan de leerlingen aangeboden. Samen met de schooldirectie werd er door de kunstdocenten nagedacht over hoe de school beter kon aansluiten op de leerlingen en het onderwijs van nu. Het initiatief voor ArtFactory kwam tevens voort uit concurrentie-overwegingen, zo zegt Annemarie: Want we hebben behoorlijk wat concurrentie hier Flipping the Classroom ArtFactory & ipad-klassen op het Merewade College Annemarie van Esch is dramadocent op het Merewade College in Gorinchem en mede-ontwikkelaar van het op mediawijsheid gerichte kunstvak ArtFactory. Dit schooljaar start haar school bovendien met ipad-klassen, waar Annemarie vooral na het volgen van een icamp buitengewoon enthousiast over is. Ze is een groot voorstander van het principe van Flipping the Classroom. Hier spreekt een docent die veranderingen niet vreest, maar met open armen ontvangt. VO // AUTEUR: CLAIRE GOOSSENS in de regio. We zijn gaan brainstormen over de vraag: wat missen we nog? We kwamen uit op digitale kunst en multimedia. Zo kwamen we ook uit op een stukje mediawijsheid. ArtFactory ArtFactory is de kunstvariant van andere talentstromen op het Merewade College, zoals het Technasium, Fast Lane Discovery en Sports. Leerlingen van MAVO (VMBO-TL), HAVO én VWO volgen het vak vier uur per week. Vijf diverse hoofddisciplines komen aan bod in het eerste jaar: film, animatie, muziekbewerking, fotobewerking en HTML - ofwel websites bouwen. In de eerste twee jaar krijgen leerlingen in een soort roulatiesysteem de basis aangereikt. Elke discipline volgen ze 7 à 8 weken en ronden ze af met een productie. In de tweede klas ontwerpen en bouwen ze een website waarop al hun producten komen te staan. Die website is nog beschermd binnen de school, dus niet openbaar. In de derde klas is het de bedoeling dat ze uit allerlei opdrachten kiezen wat aansluit bij hun eigen interesse. De leerlingen gaan dan hun verworven basisvaardigheden toepassen, waarbij de verschillende disciplines bij elkaar komen. De rol van mediawijsheid Mediawijsheid loopt als een rode draad door het programma, volledig verweven met de rest van het vak. ArtFactory is alles in één, vertelt Annemarie. Leerlingen leren vaardigheden aan om mediaproducties te maken en stellen zichzelf daarbij de vragen: waarom maak ik het, voor wie maak ik het, met welk doel maak ik het, en hoe maak ik het? Dat omhelst alles wat mediawijsheid aangaat. Wij vinden zelf dat we veel breder werken dan louter met mediawijsheid. Dit vak heeft een andere opzet dan bijvoorbeeld bij het Thorbecke College in Zwolle dat met mediawijsheid is begonnen. Naast film richten wij ons ook op animatie, muziekbewerking, fotografie en het bouwen van eigen websites. De nadruk ligt echt op digitale kunst met mediawijsheid als subdoel. Proces en product zijn daarin allebei belangrijk. We zijn zeker niet alleen maar gericht op het product. Reflectie is iets wat leerlingen verschrikkelijk vinden, maar wat wij heel belangrijk vinden. Dat is een van de moeilijkste onderdelen: naar jezelf kijken en jezelf willen verbeteren. ipad-klassen Tijdens een studiedag met collega s polste Annemarie eens hoe het zat met hun interesse in het werken met ipads in de klas. Toen bleek dat velen daar heel erg open voor stonden en graag veel interactiever wilden werken. Omdat er zo veel nieuwe mogelijkheden zijn op ICT-gebied, en wij blijven in het onderwijs maar zitten met ons boekje en werkschrift. Ons OLC zit altijd vol, daar moet je voor je klas een plek reserveren, zo kan je nooit eens inspelen op actualiteiten. Met ipads breng je de buitenwereld naar binnen. Zo kun je inspelen op de 21e eeuw. Misschien bestaat de ipad over 5 of 10 jaar niet meer of bestaat er alweer iets anders. Dat maakt niet uit, want het is steeds maar een middel. Het doel is om veel beter aan te sluiten bij de leerling van nu. Kleine stap, grote droom Waar wij naartoe willen, is dat leerlingen een veel actievere rol krijgen. Leerlingen Geïnteresseerd geraakt? zitten tot nu toe te veel achterover, zo van: Oké, zeg het maar, wat moet ik doen? Zegt u maar wat ik moet gaan doen. Wat wij willen is dat een leerling het lokaal binnenkomt, z n ipad pakt en inlogt op z n systeem en vervolgens ziet waar hij mee bezig is en waar het naartoe gaat. Basisschoolkinderen komen hier binnen met een behoorlijke zelfstandigheid, maar wij rammen het daarna er weer helemaal uit. Dat is doodzonde. Dus door schoolbreed de ipad in te zetten, willen we leerlingen meer actief betrekken bij de school. Als ik even mag dromen, dan denk ik dat er straks geen lokalen of klassen meer zijn. De ipad-klas is een heel kleine stap in die richting. In schooljaar starten twee pilotklassen met de ipad: 4-HAVO en 1-VWO. Voor die leerlingen wordt de ipad ingevoerd voor in principe alle vakken. Niet onbelangrijk is dat ook ouders enthousiast zijn over de ipad-klassen. De ipads moeten leerlingen namelijk zelf betalen. Ik denk dat ouders inzien dat het interessant onderwijs oplevert en dat hun kind dan gemotiveerder op school zit. v > thema s > Flipping the Classroom > Wijdschildlaan > Onderwijs > Onderwijsaanbod > ArtFactory Het icamp wordt gegeven door Fons van den Berg van Seegenius. Hij is een van de vier speciaal door Apple opgeleide Apple Education Mentors in Nederland. Kijk voor meer informatie over workshops en trainingen op Keurmerk van Stichting Mediawijsheidscholen Het Merewade College in Gorinchem is verbonden aan de Stichting Mediawijsheidscholen en heeft een aspirantkeurmerk gekregen. Annemarie: Vanaf komend jaar ( ), als we ArtFactory ook aan de derde klas gaan geven, gaan wij aan hun kerndoelen voldoen. Zo n keurmerk is voor de school naar buiten toe redelijk belangrijk. We zouden graag willen dat het keurmerk ons ook een duidelijke concurrentiepositie oplevert. Maar die discussie loopt nog. Het Ministerie van OCW wil juist dat heel veel scholen daar mee bezig zijn, want het is belangrijk voor elke leerling. Docenten op icamp Wat leer je op een icamp? Annemarie: Het is geen knoppencursus, maar gaat in op het waarom: waarom die ipad, wat verandert er aan het onderwijs, wat willen we dat er verandert, en hoe willen we onze lessen inrichten? Je gaat er onderzoeken hoe je de ipad kunt inzetten in jouw eigen vak. Er zit ook een kort gedeelte in over leuke en bruikbare apps. Een app die wij bijvoorbeeld graag gebruiken voor het interactiever maken van de les is Nearpod. Of je kunt itunes U gebruiken om zelf lesmateriaal te maken in de vorm van een interactief e-book met links naar websites. 22 kunstzone.nl september

13 het gebruik, niet de middelen!. digizone Justine Pardoen (JP): Hoe gaat het met jouw mediawijsheid tegenwoordig? Saskia van der Linden (SvdL): Mijn eigen wijsheid? Spannende tijden! Het netwerken met sociale media, meedoen met initiatieven als De Correspondent en Medialogica van Argos TV volgen! JP: Spannend als in avontuurlijk! Ook met gevaren? SvdL: Nee, maar als het gaat om media en jongeren zie ik elders wel die eenzijdige belangstelling voor gevaar. Van Twitter tot de krant bepalen deze grote nieuwsmedia wat onderwerp is van mediawijsheid en -opvoeding: bangalijsten, cyberpesten, internetverslaving, enzovoort. Ik zie die problemen ook, maar als de hashtag mediawijsheid vooral gebruikt wordt door twitterende wijkagenten, hebben we nog een lange weg te gaan. JP: Maar mediawijsheid is juist sterk in ontwikkeling. Er gebeurt op scholen steeds meer om jonge mensen te leren hoe ze media kunnen inzetten om hun doelen te bereiken. SvdL: Zeker, ik zie ondertussen ook veel geworstel en grote verschillen in uitgangspositie. Ik hoor van docenten dat zij mediawijsheid in hun vak willen integreren, maar moeite hebben om aan te haken bij de actuele discussies op fora, van vooral de insiders. Sommige docenten zien daar tegenop, achten zichzelf niet in staat alles te begrijpen. Anderen veronderstellen juist dat zij wel weten wat mediawijsheid omvat. JP: Dat is nogal een verschil! SvdL: Ideeën en meningen schieten over en weer. Veel docenten denken bijvoorbeeld dat ze leerlingen niets kunnen leren en ouders denken ook al dat ze kinderen niet kunnen bijsturen. Twitter- en Facebook-cursussen voor ouders en docenten schieten als paddenstoelen uit de grond. De één schudt verontrust het hoofd over mobieltjes in de les, terwijl anderen het ouderwets noemen als je trends als Bring Your Own Device (BYOD) niet kent. JP: Maar docenten moeten zich niet laten imponeren! Zij zijn degenen die het verschil gaan maken voor deze generatie. Ze kunnen het beste gewoon beginnen op de manier die bij hen past. Het belangrijkste vind ik dat zij zichzelf ontwikkelen tot mediawijze docenten. Daar hoort bij dat je nadenkt over de manier waarop jij je leerlingen mediawijs wilt maken. Als je dat niet wilt - of denkt dat je er nog niet aan toe bent - heb je kinderen niet veel te bieden. Recht op mediawijsheid SvdL: Jij bent stellig! JP: Het raakt me! Kinderen hebben recht op docenten die beseffen dat mediawijsheid de nieuwe geletterdheid is, dat je moet kunnen lezen en schrijven met media om mee te doen in de samenleving. Wie niet mediawijs is, raakt buitengesloten, waarschuwde minister Ronald Plasterk al in SvdL: Dat weten docenten! Maar aan de toen genoemde functies van mediawijsheid zijn alweer nieuwe toegevoegd. Om te beginnen samenwerken, maar ook het netwerken voor persoonlijke en HET GEBRUIK niet de middelen! Een gesprek over de rol van ouders en school De een kent de angst van ouders en de ander de belasting van docenten. Beiden zijn even gepassioneerd: komen ze eruit met zijn tweeën? Welke rol hebben ouders en docenten als het gaat om mediawijsheid? Justine Pardoen en Saskia van der Linden gaan in gesprek. Setting: een oude Amsterdamse stadswijk, een doordeweekse namiddag met verse jus d orange en twee cappuccino s. AUTEURS: JUSTINE PARDOEN & SASKIA VAN DER LINDEN professionele ontwikkeling. JP: Doorslaggevend bij onder andere netwerkend loopbaanleren, levenslang leren en professionaliseren. Maar kennis van de mogelijkheden en beperkingen van online netwerken werd nooit eerder gevraagd van tieners. SvdL: Nu doen wij het ook! JP: Wat? SvdL: Als experts wauwelen over wat mediawijsheid moet zijn! JP: Zolang we met onze overdenkingen mensen inspireren zélf een bijdrage te leveren, kan ik er geen genoeg van krijgen! Functies van mediawijsheid In april 2008 benoemde het ministerie van OCW de vier belangrijke functies van mediawijsheid: 1. Doorgeven van informatie en podium voor debat; 2. Culturele vorming en creatieve expressie; 3. Vormgeven aan sociale cohesie en culturele identiteit; 4. Ontspanning. Meedoen is macht SvdL: Dus ook voor ouders en docenten een leven lang leren! JP: Maar dan wel actief. Mediawijsheid gaat niet alleen over kritisch nadenken en bewustzijn van beïnvloeding, maar vooral over het zelf inzetten van media om doelen te bereiken. SvdL: En daarvoor moet je dus weten hoe netwerken functioneren, vaardig worden in samenwerken op afstand en nadenken over wat je doelen dan eigenlijk zijn. JP: Juist! Besef dat we door internet voorgoed veranderd zijn in een wereld waarin we met elkaar verbonden zijn, van kleine groepen tot wereldwijde netwerken. Je kunt niets meer bereiken in je eentje. Dat is echt zo anders dan vroeger toen we nog grenzen hadden [lacht]. We zijn afhankelijk van die internationaal genetwerkte verbanden, terwijl leerlingen worden afgerekend op wat zij individueel presteren. Het onderwijs laat zo kansen liggen. SvdL: Mediawijsheid gaat dus over meedoen en - durf ik het te zeggen? - actief burgerschap. JP: Inderdaad. De vorige eeuw was de eeuw van kennis is macht, maar deze eeuw gaat om meedoen is macht. Media-opvoeding SvdL: Kennis en gebruik van media is dus een noodzakelijke voorwaarde voor maatschappelijk functioneren. Meedoen vanuit een verworven democratische grondhouding en besef van de eigen identiteit en respect voor die van anderen. Daar ligt toch een rol voor ouders? Saskia van der Linden (links) en Justine Pardoen (rechts). Foto: Tom van Dorp JP: Als je kijkt naar de vragen op gaat het vooral over veiligheid, gezondheid en plezier. Mediagebruik beïnvloedt het gezinsleven denk aan smartphones aan tafel, tieners die in bed liggen te whatsappen en te jonge kinderen die gamen met oudere broertjes. Tegelijk willen ouders ook weten waar ze leuke apps en websites kunnen vinden. Misschien moet je de parallel met het gewone lezen en schrijven wel doortrekken: leren lezen gebeurt op school, maar de opvoeding thuis is een belangrijke voorbereiding. SvdL: Mooie vergelijking! Leren hoe je een betoog opbouwt of kennis van literatuur, zijn vormen van geletterdheid die je op school leert. Van ouders mag je verwachten dat ze lezen stimuleren, oefenen met schrijven en spreken of kinderen meenemen naar een bibliotheek. JP: Media-opvoeding is een voorwaarde: zonder voorbereiding thuis, wordt het op school veel moeilijker. Al was het alleen maar dat kinderen thuis een beetje aardige apparaten moeten hebben om te kunnen experimenteren. SvdL: Is dat voldoende? JP: Nee, thuis leer je de eerste kritische grondhouding, bijvoorbeeld in de omgang met reclame. Op school wordt daarop voortgebouwd met crap detection, zodat je bewuste burger wordt, zoals Howard Rheingold dat noemt in zijn boek Net Smart. SvdL: Rheingold! Ook hij rept niet over veilig Facebooken. Die aandacht voor veiligheid geeft in het denken over mediawijsheid veel ruis. Mag ik dat zeggen? JP: Jazeker, angst en onbekendheid speelt ons nog parten. We zitten in een beginfase. Toen de eerste auto s kwamen, waren mensen ook bang voor die gemotoriseerde koetsen. Gedrag en niet de middelen SvdL: Als waar is dat het gaat om ons gedrag en niet om de middelen, moeten we niet focussen op Whatsapp, smartphones, Facebook of straks de Google-bril. Net zo min als op loverboys, reclame-giganten of digitale stalkers. En dus moeten we ons onderwijs ook niet richten op nieuwe gadgets en apps. JP: Niet de middelen, maar ons gedrag. Mooi gezegd. Ons mediagedrag staat dus zowel op school als bij media-opvoeding centraal. Dan reflecteer je vanzelf ook op je doelen en het wijs inzetten van middelen: waarom doe je iets zo, en is dat de beste manier? SvdL: Via die doelen ontstaat de inhoud om op te reflecteren en dan kunnen we het weer hebben over kunstonderwijs, burgerschap & ethiek en filosofie. Daar kijk ik naar uit! JP: Ah, maar dat is voor een volgende keer. Nog een cappuccino? Justine Pardoen is opgeleid als taalwetenschapper, specialist media-opvoeding, publicist en veelgevraagd spreker. Saskia van der Linden is opgeleid als cultuurwetenschapper, specialist mediawijsheid en cultuuronderwijs, onderwijsconsultant. v De laatste ontwikkelingen vanuit Digischool. Leermiddelen database en Wikiwijs Er zijn twee prachtige middelen om je materiaal in te publiceren: 1. Leermiddelendatabase van Digischool. 2. Wikiwijs beheerd door Kennisnet en Open Universiteit. Er zijn misverstanden over beide databases. Ik probeer er een paar uit de wereld te helpen: 1. Leermiddelendatabase en Wikiwijs zijn twee gescheiden systemen. Nee! Alles dat je uploadt in de Leermiddelendatabase is ook zichtbaar in Wikiwijs. 2. Je bent je lesmateriaal kwijt als je het uploadt in de Leermiddelendatabase of in Wikiwijs: iedereen kan ermee doen wat hij/zij wil. Dat is niet zo: op alle leermiddelen in deze databases is een Creative Commons-licentie van toepassing. 3. In Wikiwijs kun je alleen héél professioneel materiaal uploaden. Als je geen keurmerk krijgt, kun je wel inpakken. Nee! Het systeem helpt je juist om je lesideeën professioneel vorm te geven en als je wilt weten hoe het met die keurmerken zit: meld je dan aan bij een of meer van de keurmerkgroepen voor KUA en Beeldonderwijs. In 6 van de 7 keurmerkgroepen is nog plaats. Bij CKV zijn alle plaatsen al bezet. 4. Lesmateriaal uploaden in Wikiwijs is heel ingewikkeld. Nou, dat valt echt wel mee. Probeer het eens. Klik op Wikiwijs Maak, volg de stappen en ontdek dat heel veel mogelijkheden hebt. Je kunt onder andere toetsvragen bij je lesmateriaal maken en je materiaal kan in een ELO worden opgenomen en kan ook benaderd worden via meerdere devices: tablets en smartphones. De trainers van Wikiwijs komen graag al die mogelijkheden demonstreren. Dat houdt in dat ze workshops verzorgen, op je eigen school: gratis!! Op Wikiwijs Workshops vind je alle informatie. Harry 24 kunstzone.nl september

14 thema: mediawijsheid geschiedenis schrijven met monster media Voorbeeld van een social media-opdracht. Maak je eigen monster met de MonsterMaker. Het eindspel met alle benodigde munten. geschiedenis schrijven met Monstermedia Online game maakt leerlingen bewust van social media, reclame, bronnen en beeldgebruik Cassettebandjes, lp s en een walkman, die zijn verleden tijd. Kinderen gebruiken met gemak de ipad en checken internet dagelijks. Dit brengt nieuwe mogelijkheden voor het onderwijs, maar ook nieuwe problemen. Hoe betrouwbaar is de informatie op websites? Hoe kwetsbaar ben je eigenlijk online? Waag Society en Kunstgebouw lanceerden recent de vernieuwde versie van de succesvolle mediawijsheidgame Monstermedia. Dit spel stimuleert strategisch gebruik van media en maakt leerlingen bewust van de ontwikkeling van media. Ze krijgen de missie om een virus in de wereld Mediana te verslaan. Hiervoor voeren ze met hun eigen monsteropdrachten uit in vier thema s: sociale media, reclame, bronnen en beeldgebruik. Ze beantwoorden vragen als: Hoe oud zijn computers eigenlijk? en Hoe weet je of een bron betrouwbaar is? Leerlingen kunnen zelfstandig aan de slag met het spel. Ter afsluiting is er een klassikale nabespreking. Monstermedia is een online game waarin kinderen en jongeren de geschiedenis en de werking van media onderzoeken en ontdekken. Het is gericht op kinderen in groep 7/8 van het primair onderwijs en jongeren in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Spelenderwijs ontwikkelen ze de basiskennis en -vaardigheden om nieuwe media te gebruiken. Mediarevoluties Onze geschiedenis kent een aantal mediarevoluties die grote impact hebben gehad op wie we vandaag de dag zijn: in eerste PO/VO // AUTEUR: LUKIE STALENHOEF instantie was er de ontwikkeling van het schrift en daarna volgden de uitvinding van de drukpers, fotografie en de introductie van massamedia zoals televisie en radio. Voor de nieuwe generatie is de meest recente revolutie de komst van sociale media. Knoppenkennis Kinderen komen al snel in aanraking met nieuwe media, maar ze leren in eerste instantie vooral instrumentele vaardigheden: de knoppenkennis. Hiertegenover staan vaardigheden die kinderen helpen om kritisch te zijn en hier bewust mee om te gaan, zowel op school als thuis. Op dit moment zijn leerlingen zich vaak niet volledig bewust van de risico s en kansen die media bieden. Virussen en hackers Wie heeft er niet onbewust een keer een virus verspreid? Of een adres gehad dat gehackt is? Soms is het moeilijk inschatten of iets reclame, spam of een mooie aanbieding is. Foto s of adresgegevens kunnen openbaar worden gemaakt of je ontvangt opeens een hoge rekening van een app. Leerkrachten kunnen hierbij ook niet altijd te hulp schieten. Waag Society en Kunstgebouw ontwikkelden een game waarmee iedereen expert kan worden op dit gebied. Media beoordelen Monstermedia geeft leerlingen inzicht in de mediageschiedenis en het gebruik van media. Wanneer zijn media puur informatief of bedoeld voor vermaak? Wat wil de maker van een filmpje eigenlijk bereiken? Is deze informatie betrouwbaar? Wat zet je over jezelf online, en waar? Hoe ga je om met bronnen zoals Wikipedia? Leerlingen kunnen een situatie beter inschatten als ze de boodschap herkennen en weten wat de gevolgen zijn van hun acties. Over Monstermedia Monstermedia speelt zich af in de wereld Mediana. Hier leven de mediamonsters. Het spel begint op het moment dat er een virus is verspreid. Dit zorgt ervoor dat alle media en mediakennis verdwijnen uit Mediana. Dit is een ramp voor de aarde, want Mediana vormt de opslag - de cloud - voor alle media van de wereld. De missie van het spel is om Mediana te redden van de ondergang. Leerlingen voeren met hun zelfgemaakte monsters opdrachten uit die in Mediana verspreid liggen. Wanneer ze voldoende mediakennis hebben verzameld, verslaan ze het virus definitief in het eindspel. Dit betekent dat de media in chronologische volgorde op de tijdlijn terecht komen en de orde in Mediana wordt hersteld. Nieuwe versie Monstermedia is niet nieuw. Al ruim leerlingen speelden het spel. Meia Wippoo (educational developer, Waag Society): Voor de nieuwe versie van Monstermedia is het uitgangspunt gelijk gebleven, maar het concept is omgegooid. Het gameplatform was verouderd en er dienden zowel technische als inhoudelijke verbeteringen plaats te vinden. Aangezien de media snel veranderen, moet een spel dat mediawijsheid bijbrengt up-to-date zijn. Het nieuwe platform maakt het relatief eenvoudig om opdrachten inhoudelijk bij te werken. Tijdens de ontwikkeling van het spel zijn er meerdere tests uitgevoerd op scholen. Zowel de leerlingen als leerkrachten hebben in deze fase kunnen meedenken over verbeteringen of aanpassingen. De feedback van de leerlingen en leerkrachten zijn verwerkt in de eindversie van het spel. Thema s Mediawijsheid is een breed begrip. Het heeft raakvlakken met verschillende onderwerpen die dagelijks op school terugkomen. Monstermedia gaat over de basiskennis en vaardigheden waarbij de opdrachten zijn verdeeld in vier thema s: reclame, bronnen, beeld en sociale media. Daarnaast biedt het de mogelijkheid aan leerkrachten om in het spel zelf actuele thema s rond media te behandelen in de vorm van toptaken. Dit zijn grotere doe-opdrachten die de leerlingen uitvoeren buiten de spelomgeving om. Een goed uitgevoerde toptaak levert een code op die leerlingen in Monstermedia kunnen invoeren. Er worden standaard vier toptaken aangeboden als voorbeeld. Daarnaast wordt een template meegeleverd waarmee docenten zelf vier nieuwe taken kunnen maken. Toekomstige uitdaging Monstermedia is volledig te integreren in het reguliere lesaanbod. Het is een unieke en complete educatieve game die de verschillende aspecten van mediawijsheid omvat, ook zonder gevorderde ICT-kennis van de leerkracht. Het programma sluit aan op de kerndoelen van het primair onderwijs. Let wel op: Er is een doelgroep gekozen van gemiddelde leerlingen in groep 7/8. De game moet veel informatie overbrengen en bevat daarom relatief veel tekst. Voor leerlingen met leesproblemen kan dit een klein obstakel zijn. De game leent zich echter wel goed voor samenspelen. Dyslectische kinderen kunnen samen met klasgenootjes de opdrachten prima uitvoeren. v Geïnteresseerd? Probeer de gratis proefaccount op De totale speelduur van Monstermedia is circa 5 uur. Voor de lezers van Kunstzone biedt Waag Society de volledige versie van Monstermedia aan voor het speciale tarief van 199,--. Mail naar monstermedia@waag.org en vermeld de kortingscode ZONE. Deze actie is geldig t/m 1 december Monstermedia is ontwikkeld door Waag Society en Kunstgebouw. Het spel is mede mogelijk gemaakt door Mediawijzer.net, SNS REAAL Fonds en het Prins Bernhard Cultuurfonds Zuid-Holland. 26 kunstzone.nl september

15 thema: mediawijsheid muziekkameleon Geconcentreerd aan het werk met de ipad. Foto: Ko Smidt Vier leerlingen met de app Rockmate. Foto: Ko Smidt De tablet is pas sinds 2010 op de markt. Veel mensen hebben thuis zo n apparaat. Ook in onderwijsland blijft de tablet niet onopgemerkt. Steeds meer scholen ontdekken dat technologie ons onderwijs kan transformeren. Tablets kunnen daar een belangrijke rol in vervullen. Technologie kan een katalysator zijn om het onderwijs anders vorm te geven en biedt veel nieuwe mogelijkheden. Op het Johannes Fontanus College in Barneveld, waar ik sinds 1995 werkzaam ben, is een groep docenten aan het experimenteren met ipads in de klas. We beschikken over een kar met 30 ipads die klassikaal ingezet kan worden. VO // AUTEUR: KO SMIDT Gebruik van ipads bij muziek in het VO Muziekkameleon In dit artikel bespreek ik mijn eerste ervaringen die ik de afgelopen maanden heb opgedaan met het werken met ipads tijdens muzieklessen in de onderbouw. Ik heb een aantal keer twee lessen achter elkaar met brugklassen en derde klassen van HAVO/VWO gewerkt met ipads. Bij beide experimenten draaide het om de muzikale creatie van leerlingen. Twee werkvormen, die ondertussen ook op staan, zijn uitgeprobeerd. Brugklas Een van de kernpunten van het muziekonderwijs bij ons in de brugklas is melodische en ritmische vaardigheid. Drummen hoort daar ook bij. Eerder in het jaar hebben alle leerlingen bij allerlei groepsopdrachten achter het drumstel gezeten. Bij gebrek aan 30 drumstellen moet zoiets verspreid worden over een aantal lessen en opdrachten. Onlangs hebben deze leerlingen allemaal tegelijk gedrumd. Nooit eerder had ik zoveel drumstellen in het muzieklokaal, nooit eerder was het bij musiceren zo stil. Je hoorde alleen getik van vingers. De opdracht luidde: Maak in de app Garageband een drumritme van acht maten. Combineer in die acht maten minimaal drie verschillende onderdelen van het drumstel, zorg voor variatie en een duidelijk slot. Zorg ervoor dat je op het ritme kunt lopen. Na eerst een halve les kennis gemaakt te hebben met Garageband hebben alle leerlingen in de tweede les al drummend hun eigen drumritme gecomponeerd. Elke leerling heeft voor het einde van de les het ritme naar mij gestuurd. Elk drumritme heb ik later beluisterd en op de genoemde punten beoordeeld. De leerlingen vonden het zeer geslaagd. Waarom? Het werkt motiverend, omdat het de betrokkenheid van alle leerlingen vergroot. Iedere leerling werkt op zijn eigen niveau, helpt (ongevraagd) andere leerlingen, gaat thuis vanzelf verder op de ipad van vader of moeder en neemt die zelfs mee naar school. Ondertussen hebben ze laten zien welke ritmische vaardigheden ze in huis hebben en wat ze ermee kunnen creëren. Een van de kernpunten van het muziekonderwijs bij ons in de brugklas is melodische en ritmische vaardigheid. 3-HAVO/VWO In de derde klas van HAVO en VWO is een van de accenten het coveren van liedjes. Daar hoort het begrijpen en kunnen spelen van eenvoudige akkoordenschema s - inclusief majeur en mineur - bij. Met deze kennis op zak gingen de leerlingen aan de slag met de app Rockmate. Vaak blijkt in de praktijk dat voor veel leerlingen het spelen van akkoordenschema s lastig is. Het vereist instrumentale vaardigheden en kennis van akkoorden. Een van de zaken die mij is opgevallen bij het werken met ipads, is dat deze apparaten drempelverlagend werken vanwege hun gebruikersvriendelijkheid en aanraakgevoeligheid. Iedere leerling kan nu akkoordenschema s bedenken en spelen en krijgt direct feedback. De opdracht luidde als volgt: Bedenk je eigen akkoordenschema van minimaal vier maten, gebruik vier verschillende akkoorden (majeur en mineur), voeg daar nog twee andere lagen aan toe zoals drum, bas of melodie. Lever het resultaat in via de mail als geluidsbestand. De leerlingen konden ervoor kiezen het alleen te doen of met twee tot vier personen. De app Rockmate biedt al deze mogelijkheden. Enthousiast hebben alle leerlingen meer of minder geslaagd hun eigen akkoordenschema gemaakt, meestal voorzien van een drum- en baspartij. Meer mogelijkheden Samengevat vergroot de tablet de mogelijkheden in de muziekles. Er zijn vele nieuwe werkvormen mogelijk, het vergroot de betrokkenheid en het werkt drempelverlagend. Naast het raadplegen van bijvoorbeeld akkoorden zijn tablets heel geschikt voor het musiceren, improviseren en componeren. Tablets werken het beste als iedere leerling een eigen apparaat heeft. Het mooie aan de tablet is dat deze de vorm aanneemt van de inhoud van een app. Gebruik je een app om een instrument te stemmen, dan is de tablet een stemapparaat. Ga je erop drummen, dan is de tablet een drumstel. Kortom, een muziekkameleon!v Ko Smidt is ICT-coördinator, docent muziek en CKV op het Johannes Fontanus College te Barneveld. sm@jfc.nl Kick-offs examens beeldend 2014 De VWO-kick-off vindt plaats op dinsdag 29 oktober De HAVO-kick-off vindt plaats op woensdag 30 oktober De locatie van beide bijeenkomsten wordt het vergader- en cursuscentrum Hogeschool Domstad te Utrecht. Geplande tijd voor beide bijeenkomsten: van tot uur. De licht aangepaste syllabus voor VWO beeldend 2014 staat op De specificatie examenstof HAVO beeldend 2014 staat op m7mviq7lphrgg3h/vghpm7u9vdea. De VMBO-kick-off staat nog niet helemaal vast, maar waarschijnlijk wordt die georganiseerd op dinsdag 11 december of woensdag 12 december Het VMBOthema in 2014 is Roem. Noteer deze data alvast in uw agenda en kijk voor aanmelding en programma op 28 kunstzone.nl september

16 thema: mediawijsheid digitale renaissance Digitale Renaissance in de kunsteducatie In juni jongstleden werd ik gevraagd om een TED-achtige talk te geven over het thema Digitale renaissance in de kunsteducatie. De titel klonk zeer intrigerend en uitdagend en daarom aanvaardde ik graag de opdracht. Spontaan vraag je je dan af wat er dan zoal herboren wordt onder invloed van het digitale. Ik wil in dit artikel beargumenteren dat als er een ding zeker terug op de kaart gezet wordt, het wel het belang van meesterschap is. Vervolgens zal ik uitleggen waarom en op die manier ook een invulling geven aan wat mediawijsheid in de kunsteducatie kan betekenen. AUTEUR: PEDRO DE BRUYCKERE Links: Pedro de Bruyckere. Rechts: Interactief still life project van Scott Garner. Maakt digitaal creatief? Onlangs schreef ik samen Casper Hulshof het boekje Jongens zijn slimmer dan meisjes over hardnekkige mythes bij leren en onderwijs. In onze zoektocht vonden we geen bewijzen voor het idee dat we tegenwoordig digital natives hebben die anno 2013 op een andere manier zouden leren. Marc Prenzky, de bedenker van het concept uit 2001 gebruikt in zijn meest recente boek over het digital brain zelf het concept ook niet meer en onder andere onderzoek van Reeves uit 2008 toont dat het leren van onze kinderen - in tegenstelling van wat velen denken - niet verandert. Ondertussen weten we ook dat het meeste ICT-gebruik eerder passief delen is van wat iemand anders creëerde. Uit het meest recente rapport op EU-Kids Online (zie leren we dat slechts één op vijf kinderen en jongeren zelf dingen online maakt. Een ipad maakt kinderen echt niet creatiever. De grootste invloed op de creativiteit vind je vooral bij de ouders. Dit betekent overigens niet dat jongeren een tablet niet creatief kunnen gebruiken. Technologie biedt zeer zeker nieuwe kansen. Denk bijvoorbeeld aan de subcultuur van de vele online barbershop kwartetten die ontstonden. Ze maken samen arrangementen en zingen meerstemmig zonder elkaar ooit fysiek te ontmoeten. Het is een kleine variant van het grote YouTube-orkest met 101 muzikanten die online auditie deden (zie Of wat te denken van nieuwe vormen van interactiviteit waarbij een site of video gebruik maakt van de informatie die over de bezoeker te vinden is. Een voorbeeld van een dergelijke video is de korte film The Wilderness Downtown die Chris Milk maakte bij We used to wait van Arcade Fire (zie com). Dergelijke nieuwe toepassingen integreren in de verschillende kunsttalen is een eerste uitdaging voor kunsteducatie. En uitdaging is het juiste woord, want je verliest al snel het overzicht. Het kan ironisch lijken, maar je inwerken in bijvoorbeeld Twitter kan je het overzicht bezorgen als je de juiste mensen volgt en zelf de nodige input deelt. Let wel, je doet dit niet even, het kost tijd en moeite. Veel tijd en veel moeite. Digitaal gaat viraal Een van de grootste vernieuwingen van vooral internet en de meer recente ontwikkeling van sociale media is de eenvoudige manier van het verspreiden van informatie waarbij grenzen niet meer lijken te bestaan. YouTube maakte in mei jongstleden bekend dat er elke minuut 100 uur video worden opgeladen. Dat zijn uren per uur en uren video per dag. Het aantal berichtjes op Facebook, Tumblr en Twitter zijn nauwelijks nog te tellen, laat staan te volgen. Deze massacommunicatie zorgde er mede voor dat een voor ons tot voor kort onbekende Koreaan Psy in een recordtempo wereldberoemd kon worden met zijn Gagnam Style-video. Viraal gaan, een video, foto of bericht creëren dat de wereld kan rondgaan door massaal delen, is de droom van menig reclameman. Ook die beginnende of ervaren artiest of artieste die een video plaatst met bijvoorbeeld een eigen versie van een song (zeer populair) of een hele eigen song (al moeilijker) droomt van online bekendheid die deuren kan openen in de werkelijke wereld. Toch is het vooral jammer dat er niet meer jonge kunstenaars zijn die het net gebruiken voor het bekend maken van hun eigen werk. Een kunsttak als street art - illegaal en legaal aangebrachte kunst die niet tot het klassieke graffitibeeld behoort - ontdekte wel vrij massaal de mogelijkheden die het web kan bieden voor verspreiding van hun performances en ideeën. Dit komt enerzijds door een voorbeeld als de wereldbekende Britse street art kunstenaar Banksy, maar ook door het vaak zeer vluchtig karakter van de kunstwerken. Dit brengt me bij een tweede, zeer specifieke vorm van mediawijsheid die ik als een taak zie voor iedereen die in kunsteducatie actief is. We gaan er te vaak vanuit dat jongeren online zelf strategische vaardigheden bezitten, maar uit onder andere Nederlands onderzoek van professor Jan van Dijk blijkt de werkelijkheid genuanceerder. Het is niet omdat je de hele dag Whatsapp of Facebook frequenteert, dat je weet hoe je die sociale netwerken (de mensen) online (de technologie) optimaal hanteert om bijvoorbeeld je eigen werk bekend te maken. Tegelijk is het zeker ook nodig om jongeren te waarschuwen voor de verschillende malafide aanbieders van allerhande wedstrijden voor poëzie, literatuur, muziek, enzovoort die weinig meer beogen dan meer geld in de zakken van de organisator. Hier kan het gezonde verstand van een kritische, levenservaren docent vaak al veel steun betekenen. Meesterschap De veelheid aan informatie die online gedeeld wordt, zal volgens mij ook zorgen voor de renaissance, de wedergeboorte van het meesterschap. Het is de laagdrem- peligheid en bijhorende exponentieel groeiende hoeveelheid informatie die maakt dat het moeilijker wordt om het verschil te maken. Neem bijvoorbeeld het zeer populaire Instagram, een app op je smartphone waarmee je foto s maakt die je daarna een ouderwets laagje meegeeft. Die foto s zien er dan misschien kunstig uit, maar meestal niet veel meer. Het meesterschap in de vorm van idee en/of aanpak kan dit verschil maken. Het letterlijk meester-zijn kan trouwens specifiek een grote aantrekkingskracht bezitten. Een specifieke categorie van populaire video s op Vimeo en YouTube zijn de vele how to s waar in een meester toont hoe je een bepaalde techniek toepast. Dit brengt me bij een derde mogelijkheid voor technologie en kunstonderwijs, namelijk het principe van de flipped classroom. Het concept bestaat al wat langer, maar kent onder ander door de Kahn Academy een steeds grotere interesse. Leerlingen leren meest van feedback tijdens het eigenlijke oefenen. Iets wat we niet moeten vertellen aan kunsteducatoren. Bij het flipped classroom-principe kijken leerlingen thuis vooraf naar een video met daarin de eigenlijke instructie, waardoor de tijd in de les optimaal naar oefenen en begeleiding kan gaan. Zoals Salman Kahn zelf stelt is het niet de bedoeling deze werkvorm steeds en voor alle doelen te gebruiken. Het is vooral een manier om contacttijd in de les optimaal te gebruiken. Digitaal is het nieuwe normaal? Peter Hinssen beschreef hoe digitaal het nieuwe normaal is geworden. Als je kijkt naar de mobielverslaafde jongeren (en ouderen), lijkt dit zeker het geval. Dit wil echter niet zeggen dat diezelfde jongeren al optimaal de kansen en gevaren zien van deze technologische hulpmiddelen. Het wil ook niet betekenen dat de klassieke kunsten zullen verdwijnen. De radio maakte de muziek niet kapot, de foto niet de schilderkunst. Ook Instagram zal dit niet bewerkstelligen. Wel is het de taak van iedereen die bezig is met kunsteducatie om kansen te zien en vooral aan te grijpen voor zowel de kunstbeleving als het eigen handelen. v 30 kunstzone.nl september

17 thema: mediawijsheid de wereld in je broekzak 1 2 Hella Duijs & Roel Donkers - Black box. Roman Ondák - Measuring the universe. de wereld in je broekzak Een interview met de winnaars van de MediaCultuurprijs Ieder jaar organiseert Media Cultuur een wedstrijd voor de beste lessenserie onder derdejaars studenten van zeven opleidingen Docent Beeldende Kunst en Vormgeving (DBKV). In maart 2013 wonnen twee studenten van ArtEZ Arnhem uit ruim honderdvijftig ingezonden lessenseries de prijs voor de beste lessenserie. Wat maakt deze lessenserie De wereld in je broekzak goed? Wat is het belang van mediacultuur in het onderwijs en wat zijn de ontwikkelingen op dit gebied? In de kantine van ArtEZ spreek ik af met de winnaars Hella Duijs en Roel Donkers. Mediacultuur, wat betekent dat? Voor mij is mediacultuur een overkoepelend thema waarin de werking van media, beeldcultuur en hedendaagse kunst samenkomt. Is het van groot belang dat er aandacht wordt geschonken aan mediacultuur? Ja, zeker weten. Media is toch de toekomst, of je het nou leuk vind of niet. Met mediacultuur leren leerlingen de weg binnen actuele media. Vaak weten zij deze weg al wel, maar kennen zij nog niet de gebruiksaanwijzing of ethiek rondom deze weg. Leerlingen blijven door mediacultuur niet alleen op de hoogte van technische vaardigheden, maar ook van de ontwikkelingen op het gebied van nieuws en actualiteit. Dit verbreedt hun algemene kennis. VO // AUTEUR: LIENEKE HULSHOF Waarom hoort het thuis bij de beeldende kunst en niet bij andere vakken zoals maatschappijleer of Nederlands? Het kan zeker ook bij andere vakken horen. Het is maar net waar het accent komt te liggen. Het begrip mediacultuur is breed. Het kan worden gebruikt voor beeldende expressie en de leerling leert zowel de mogelijkheden, de beperkingen en de betekenis ervan. Het wordt bij de kunstvakken gebruikt om beelden te creëren en als de les goed in elkaar zit zullen de leerlingen gaandeweg het middel of medium steeds beter gaan begrijpen. Doen middelbare scholen het goed doen op het gebied van mediawijsheid? Scholen missen vaak een beetje lef. Ze vinden het soms lastig om snel in te springen op ontwikkelingen zoals bijvoorbeeld de mobiele telefoon. Daarbij ontbreekt het scholen vaak aan budget waardoor ze niet snel verschillende media durven aan te pakken. Zoals leerlingen van docenten moeten leren, kunnen scholen zeker op het gebied van media veel van leerlingen leren. Maar alleen als docenten daar niet bang voor zijn. Vaak horen we in de media dat social media een probleem kan zijn op scholen. Moeten scholen hierin dan wel investeren? De wereld van social media is een nieuwe en ietwat vreemde wereld waar scholen niet direct grip op krijgen. Daardoor willen ze er hun vingers niet aan branden. Toch moeten scholen met nieuwe media experimenteren. Je hoeft leerlingen niet te leren waar de knopjes zitten, maar meer hoe je bewust om moet gaan met het medium. Net zoals wanneer je bij McDonalds eet en weet dat de koe die in je burger van twee euro zit, waarschijnlijk niet in de wei gehuppeld heeft. Hoe is het met de leerling gesteld? Zijn leerlingen volgens jullie mediawijs? Je kunt je afvragen wat mediawijsheid is en wanneer je mediawijs bent. Wij denken dat leerlingen zeer mediawijs zijn als we kijken naar flexibiliteit en het omgaan met nieuwe ontwikkelingen. Daarbij moet er wel op worden gelet dat leerlingen tussen de twaalf en achttien veel vlotter en harder ergens induiken zonder zich af te vragen of er misschien consequentie aan verbonden zijn. Zo is er de kans dat er privégegevens op internet belanden waar leerlingen pas achteraf spijt van kunnen krijgen. Zijn docenten over het algemeen genoeg op de hoogte om dit vak überhaupt te kunnen geven? Dit zal per docent verschillen. Er zijn scholen die echt nog vele jaren achterlopen op het gebied van media-ontwikkeling, maar er zijn ook scholen die heel vooruitstrevend te werk gaan. Als een schooldirectie nieuwe media serieus neemt en het docententeam weet te motiveren, zullen de docenten dit zeker overbrengen op leerlingen. Niet alleen het voortgezet onderwijs speelt hier een belangrijke rol in, maar ook de opleidingen waar de docenten vandaan komen. Vertel eens iets over jullie lessenserie. Waar gaat het over? Waarom is dit van groot belang? Onze lessenserie heeft de titel De wereld in je broekzak. Er is een interessant gegeven: Als je zes personen kent, kun je daarmee de hele wereld bereiken, want die zes mensen kennen ook weer zes mensen, Met mediacultuur leren leerlingen de weg binnen actuele media. enzovoort. Dit feit is het uitgangspunt van onze lessenserie. In de lessen gaan de leerlingen onder andere hun eigen sociale netwerk in kaart brengen en vervolgens uitzoeken in hoeveel stappen ze een bekende Nederlander kunnen bereiken. Verder houden ze zich ook bezig met het werk van beeldend kunstenaar Roman Ondák en wordt het thema Project X nog eens aangehaald. Het thema van de lessenserie sluit dus erg goed aan op social media, persoonlijke netwerken en media in de beeldende kunst. Dit bevat weer veel eigenschappen van nieuwe media en mediacultuur. Kan jullie lessenserie iets veranderen aan bijvoorbeeld online pesten en andere bijkomende moeilijkheden? De hele opzet van het project, de wedstrijd en ook zeker onze lessenserie gaat niet over het betuttelen of voorlichting geven in de goede dingen of in de slechte dingen van bijvoorbeeld Facebook. Het gaat veel meer over het ontdekken, experimenteren, jezelf beter leren kennen, maar ook mensen in je omgeving of daarbuiten. Online pesten wordt met onze lessenserie niet direct aangepakt, al zou het natuurlijk leuk zijn als we daar een steentje aan kunnen bijdragen, maar daar is dit project niet voor bedoeld. Het gaat meer over de bewustwording van de spanwijdte van een medium als Facebook. Wat maakt jullie lessenserie zo goed? De inhoud en het doel van onze lessenserie zijn in één pakkende zin te formuleren. Dit maakt de lessenserie duidelijk en aantrekkelijk voor een grote groep docenten. Onze lessenserie kan op verschillende scholen aan verscheidene leerlingen met uiteenlopende niveaus gegeven worden. Het project kan dus op heel veel manieren worden uitgevoerd waarbij eigenlijk geen vaste materialen of producten nodig zijn. Het maakt dus niets uit of een school over een groot budget beschikt met alle nieuwe technische materialen of alleen een pen en papier in de la heeft liggen. Dit maakt de lessenserie overal laagdrempelig en uitvoerbaar. Zou er een methode op het gebied van mediawijsheid moeten komen? Of gaan de ontwikkelingen daarvoor te snel? Wij zijn bang dat met een methode het experiment aan banden wordt gelegd. Maar misschien is dat wel een te ambitieuze gedachte. Het vraagt veel van docenten om zich hierin te ontwikkelen en bij de tijd te blijven, maar leerlingen kunnen leraren gemakkelijk op de hoogte houden van ontwikkelingen. Voor docenten is het een wisselwerking van lesgeven, maar ook leren. Een gedrukte methode die jaren mee moet gaan, lijkt dus niet zo handig. v 32 kunstzone.nl september

18 thema: mediawijsheid docenten op de mediawijsheidmarkt De stands in het atrium van Beeld en Geluid. Foto: Claire Goossens Oriënteren is belangrijk! docenten op de mediawijsheidmarkt Drie halen twee betalen! Wie maakt me los?! Die kreten zul je niet horen op de Mediawijsheidmarkt. Toch lijken ook daar de marktkooplui te staan om vooral zo pakkend mogelijk hun zegje te doen. Onlangs vond het jaarlijkse evenement voor de vijfde keer plaats. Naast standhouders, pitchers en media-experts bevonden zich onder de bezoekers ook enkele nieuwsgierige docenten. Op 23 mei jongstleden vond voor de vijfde keer de Mediawijsheidmarkt plaats bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum. De Mediawijsheidmarkt is een netwerkevenement voor professionals die geïnteresseerd zijn in mediawijsheid. Jaarlijks organiseert netwerkorganisatie Mediawijzer. net de markt om partners, professionals en andere geïnteresseerden op het gebied van mediawijsheid met elkaar in contact te brengen en te inspireren. Met 300 bezoekers, 30 stands, 21 pitches, en 450 kopjes koffie en thee, was de Mediawijsheidmarkt van 2013 de grootste tot nu toe. Rotcomputers In de hal van het kleurrijke gebouw van Beeld en Geluid kregen standhouders enkele vierkante meters de ruimte om zichzelf te presenteren. Verschillende aanbieders van mediawijze producten waren daar aanwezig. Tijdens de pitchsessies in de theaterzaal kregen aanbieders volgens een strak schema exact 4 minuten de tijd om met behulp van een PowerPoint-presentatie uit te leggen wat een bedrijf, project of product inhoudt. Hoe ironisch als dan tijdens je optreden je PowerPoint niet meewerkt. Rotcomputers! zie je ze dan even denken. PO/VO // AUTEUR: CLAIRE GOOSSENS Conculega s onder elkaar Voor bezoekers uit de beroepenvelden bibliotheek en onderwijs waren er speciale meetingpoints ingericht - waar het hoekje Onderwijs toch een beetje stil bleef. Niettemin snuffelden in dit compacte netwerk van conculega s, omringd door presentaties en vertegenwoordigers van innovatieve mediawijsheidproducten, toch ook enkele oriënterende docenten rond. Hoe hebben zij de Mediawijsheidmarkt 2013 ervaren? Welke rol speelt mediawijsheid op hun school? En in hoeverre kan volgens hen de combinatie met cultuureducatie worden gemaakt? Mediawijzer.net is het mediawijsheidexpertisecentrum in Nederland, opgericht op initiatief van de ministeries van OCW en Jeugd en Gezin. Sinds 2008 hebben meer dan 800 organisaties, bedrijven en instellingen zich aangesloten bij dit netwerk. Nieuwsgierig geworden? > Over Beeld en Geluid Weinig interessante projecten voor het VO Nienke Bakker, cultuurcoördinator, brugklasmentor, mediathecaris en mediacoach (VO) Welke onderdelen hebt u bezocht op de Mediawijsheidmarkt? Ik was dit jaar voor het eerst op de Mediawijsheidmarkt. Ik ben niet eerder geweest omdat de tijd niet uitkwam en omdat ik er de relevantie niet van inzag. Nu had ik ook mijn twijfels, maar ik ben blij dat ik ben geweest. Ik heb verschillende pitches gevolgd. Ik vond de pitch van De Frisse Blik, Eduapp.nl en Bekijk t heel interessant. Verder heb ik een tijd gesproken met de mensen van Leerpodium.nl. Ook heb ik een persoonlijk gesprek gehad met iemand van Kennisnet. Daarin heb ik te kennen gegeven dat ik vind dat er veel interessante projecten ontwikkeld worden voor het PO, maar weinig voor het VO. Op welke manier besteedt uw school aandacht aan mediawijsheid? Onze school besteedt nauwelijks aandacht aan mediawijsheid. Ik ben wel in gesprek met de schoolleiding om daar verandering in aan te brengen. Hoe ziet u de samenhang tussen mediawijsheid en cultuureducatie? Ik denk dat een deel van mediawijsheid een onderdeel kan zijn van cultuureducatie. Als het gaat over film en beelden, enzovoort zou daar in de CKV-lessen aandacht aan gegeven moeten worden. Wat is waar of niet waar, wat zijn de camerastandpunten, hoe breng je iets overtuigend op beeld? Andere onderwerpen van mediawijsheid passen minder in CKV. Zoeken van informatie, betrouwbaarheid van websites, privacy, sociale media, enzovoort zijn onderwerpen die op een andere manier in andere lessen behandeld moeten worden. Is er op uw school overleg en discussie over de invoering van mediawijsheid? Jazeker. Deels zijn mensen het er wel over eens dat het belangrijk is, maar de tijd ontbreekt. Of het wel of niet in het curriculum van andere vakken past, daar zijn we nog niet over aan het praten. Zo ver zijn we nog niet. Ik denk zelf dat een groot deel in andere vakken zou passen, mits duidelijk wordt gemaakt dat het een discipline is die voor andere vakken ook telt, of zelfs voor het hele leven. Sommige docenten stellen dat leerlingen zo handig zijn met allerlei media, veel handiger dan zij zelf, dat zij als docent niets kunnen bijdragen aan hun vorming op het gebied van mediawijsheid. Mee eens of oneens? Ik denk persoonlijk dat leerlingen wel handig zijn met allerlei media, maar vooral in technische zin. Als het gaat om goed gebruiken van bijvoorbeeld sociale media, privacy, goed zoeken op internet en betrouwbaarheid van websites checken, denk ik dat de meeste leerlingen daarin nog heel veel kennis missen. Er zijn veel lessen, voorbeelden en applicaties voor mediawijsheid te vinden. Hoe maakt u uw keuze in dat woud van mogelijkheden? Ik lees heel veel over dit onderwerp en ik baseer mijn keuze op dat wat ik zelf al weet, kan of wil. Ik probeer zo veel mogelijk kennis op te doen en eigenlijk maak ik dan meestal zelf de lessen. Arjen Gutker de Geus, docent LO en Mediawijsheid op het Coornhert Lyceum in Haarlem (VO) Waarom ging u dit jaar naar de Mediawijsheidmarkt? Onze school is partner van Mediawijzer.net en de intentie van het bezoek was kennisuitwisseling, netwerken en het volgen van nieuwe ontwikkelingen en initiatieven. Dit was mijn eerste en zeer positieve kennismaking. Welke onderdelen hebt u bezocht? Specifieke pitches van Eduapp.nl en S-TV Broadcast. Stands van Eduapp.nl, S-TV Broadcast, De Frisse Blik en Educos. De gehele sfeer, uitstraling en organisatie was voor mij inspirerend. Vooral de korte, krachtige pitches sprake n mij erg aan. Lekker snel en verfrissend. Op welke manier besteedt uw school aandacht aan mediawijsheid? Specifiek wordt het vak Mediawijsheid één uur per week gegeven in de brugklas. In schooljaar heeft het vak informatiekunde een andere invulling en een naamsverandering gekregen en is het mediawijsheid gaan heten. Hier is vanuit de icoach-opleiding van Hogeschool InHolland een projectplan voor geschreven. Informatica is op het Coornhert Lyceum een examenvak en wordt aangeboden vanaf 4-HAVO/VWO. Hoe ziet u de samenhang tussen mediawijsheid en cultuureducatie? Op dit moment doen wij in de lessen nog niet zo veel met film. Daar liggen nog veel kansen en mogelijkheden. Hier zal zeker een combinatie gemaakt gaan worden tussen mediawijsheid en cultuureducatie. Mediawijzer.net heeft in dit kader een mooie samenstelling met sterke partners. Is er op uw school overleg en discussie over de invoering van mediawijsheid? Ja, we zien dat het een vak in ontwikkeling en in opkomst is. Er wordt zelfs gedacht aan een uitbreiding richting de tweede klassen om het vak nog meer in te bedden. Bovendien wordt het door de leerlingen en ouders goed ontvangen en ziet eenieder het belang van de informatievoorziening omtrent sociale media - denk aan Mijn Kind Online. Sommige docenten stellen dat leerlingen zo handig zijn met allerlei media, veel handiger dan zij zelf, dat zij als docent niets kunnen bijdragen aan hun vorming op het gebied van mediawijsheid. Mee eens of oneens? Oneens. Leerlingen weten en kunnen een heleboel, maar kunnen en weten ook een heleboel nog niet. Binnen de lessen mediawijsheid werk je als team en leer je van elkaar. De docent behoudt hierbij het overzicht en biedt de instrumenten. Er zijn veel lessen, voorbeelden en applicaties voor mediawijsheid te vinden. Hoe maakt u uw keuze in dat woud van mogelijkheden? Het is inderdaad een woud aan mogelijkheden en aanbieders. Juist daarom is oriënteren zo belangrijk. Mooie instrumenten zijn de uitgave van Educos, organisaties als Kennisnet, Wikiwijs, Mijn Kind Online, tips van collega s en leerlingen en natuurlijk de Mediawijsheidmarkt. De keuze wordt gemaakt in de sfeer van de school, de leerlingen, de docenten en de omgeving van de school. Communicatie en overleg in deze zijn essentieel! Binnen de lessen Mediawijsheid werk je als team en leer je van elkaar 34 kunstzone.nl september

19 thema: mediawijsheid advertentie Mediawijsheid en cultuureducatie hebben overeenkomsten op het gebied van vereiste vaardigheden Suzanne Hijstek, docent Kunst Algemeen en CKV (VO) U bent uiteindelijk niet geweest, maar waarom was u wel van plan om naar de Mediawijsheidmarkt te gaan? Omdat ik ambities heb om als freelance workshopdocent en educatief ontwikkelaar projecten en lesmateriaal te ontwikkelen waarin kunst en mediawijsheid gecombineerd worden. Op de Mediawijsheidmarkt hoopte ik een beeld te krijgen van de huidige stand van zaken, verwachtingen en materialen. Hoe ziet u de samenhang tussen mediawijsheid en cultuureducatie? Ik zie een samenhang tussen mediawijsheid en cultuureducatie op het gebied van overeenkomsten in vereiste vaardigheden. Leerlingen moeten in beide gevallen leren reflecteren op het eigen handelen - in media en in onze cultuur - en op creativiteit, techniek en interpretatie van media, kunst en cultuur. Ik denk dat deze twee elkaar kunnen aanvullen in een lessituatie. De combinatie van mediawijsheid en cultuuronderwijs is echter niet de standaard. De docent moet zelf in staat zijn om te beslissen of deze combinatie een toegevoegde waarde heeft voor de les in kwestie. De vier aspecten techniek, creativiteit, analyse en reflectie als basis voor mediawijsheid en cultuureducatie heb ik uit het boek Handboek Mediawijsheid van Justine Pardoen. Sommige docenten stellen dat leerlingen zo handig zijn met allerlei media, veel handiger dan zijzelf, dat zij als docent niets kunnen bijdragen aan hun vorming op het gebeid van mediawijsheid. Mee eens of oneens? Oneens. Jongeren zijn gewend om door trial and error zelf hun weg te vinden op de computer en het internet. Ze zijn daar snel en handig in, maar ook ongeduldig. Bovendien zijn jongeren wel handiger met het hanteren van allerlei media, maar dat maakt ze niet per definitie mediawijs. Als ze niet geleerd wordt hoe ze moeten zoeken op Google, dan zullen ze dat ook niet leren. En het aannemen van het juiste gedrag op sociale media valt net zo goed onder opvoeden als gewenst gedrag in een real life situatie. Dus jongeren lijken handiger met allerlei media, maar ze missen nog vele vaardigheden en kennis om deze media effectief en gewenst toe te passen. Er zijn veel lessen, voorbeelden en applicaties voor mediawijsheid te vinden. Hoe maakt u uw keuze in dat woud van mogelijkheden? Als ik een lessenserie ga maken, weet ik meestal wel wat het onderwerp moet worden. Dan bepaal ik welke leeftijdgroep ik heb, wat hun belevingswereld is en waar hun voorkennis uit bestaat. Daarna ga ik rondkijken op internet en brainstormen voor lesideeën. Als ik dan een aantal ideeën heb, kijk ik welke binnen de mogelijkheden passen en ga ik deze uitwerken. Meestal probeer ik er ook actuele onderwerpen aan te koppelen in de vorm van voorbeelden of discussies. Janneke Louwerse, docent Nederlands en coördinator onderwijs en ICT op het Stanislascollege Westplantsoen in Delft (VO) U hield een pitch op de Mediawijsheidmarkt, waarom? Ik heb dit jaar een subsidie gekregen van Mediawijzer.net. Daarom wilde ik graag middels een pitch laten weten wat voor project we daarvan gerealiseerd hebben. Mijn pitch ging over ons project In Eigen Beheer. Daarbij maken brugklassers met allerlei online tools lesmateriaal voor andere brugklassers. (Zie www. ineigenbeheer.weebly.com) In januari heb ik ook gepitcht tijdens de Projectendag over een ander project waarvoor ik subsidie heb gekregen. Is het u goed bevallen om de pitch te houden in de context van de Mediawijsheidmarkt? Om eerlijk te zijn heb ik van de context niet zo vreselijk veel meegekregen. Ik heb de hele ochtend naar andere pitchers geluisterd. Daardoor zijn de andere programma-onderdelen, behalve de opening, enigszins langs me heen gegaan. Ik vind pitchen in het algemeen wel leuk, maar ik vond de opzet van de Projectendag in januari dit jaar beter. Toen kreeg het publiek na elke pitch heel kort de gelegenheid vragen te stellen. Dat is zowel voor het publiek als de pitcher leuker, want interactiever. Daardoor komt het onderwerp meer tot leven. Nu was het een beetje afstrepen. Deze keer zaten er naar mijn mening ook wat te veel onversneden commerciële pitches tussen, en pitchers die uitsluitend kwamen om zichzelf of hun product te promoten en niet naar andere pitchers luisterden. Dat maakte het allemaal wel wat zakelijk. Over Janneke Louwerse: over-mij-2 De gelegenheid om vragen te stellen zou zowel voor het publiek als de pitcher leuker zijn advertentie klaar voor de Speciaal voor groep 1 t/m 8 hebben Kunstgebouw en Kunst Centraal kunsteducatieve lesideeën ontwikkeld bij de kinderboekenweek Het lesboek Klaar voor de start! en de bijbehorende cd staan vol inspirerende ideeën en liedjes over sport en spel. Verhalen K K over bekers en medailles, en de keerzijde van de medaille. Verhalen over winnen en verliezen, angst en durf en wat je er allemaal voor moet doen als je kampioen wilt worden. u kunt het lesboek met cd voor 39 bestellen op: DÉ REISSPECIALIST VOOR HET ONDERWIJS Al 45 jaar bieden wij deskundig reisadvies en zorgen wij voor een vakbekwame uitvoering van uw schoolreis naar vele Europese bestemmingen. Voor een compleet verzorgde reis tot het alleen verzorgen van uw accommodatie of vervoer: bij ons bent u aan het juiste adres. Een reis per touringcar, vliegtuig of trein en verblijf in een hostel, hotel of gastgezin: u kunt met ons alle kanten op. Én als reisspecialist voor het onderwijs zijn wij u natuurlijk graag behulpzaam bij het invullen en voorbereiden van uw educatieve reisprogramma. Kortom, voor een reis op maat, toegesneden op uw wensen en budget is Europa Speciaal Reizen ook uw onderwijsreispartner! Bel of mail ons voor onze gratis reisgids of een vrijblijvende offerte! 3-daagse Parijs vanaf 99,50 pp 4-daagse Berlijn vanaf 95,10 pp 4-daagse Londen vanaf 122,75 pp 5-daagse Barcelona vanaf 187,75 pp 4-daagse Andalusië vanaf 289,00 pp 5-daagse Florence vanaf 182,75 pp 6-daagse Rome vanaf 219,00 pp 4-daagse Lissabon vanaf 245,00 pp VOOR EEN VRIJBLIJVENDE OFFERTE: offerte@europaspeciaalreizen.nl EUROPA SPECIAAL REIZEN POSTBUS ZG LITH TEL FAX offerte@europaspeciaalreizen.nl

20 op avontuur met vocaallab op avontuur met vocaallab MonteverdISH. Foto: Ben van Duin MonteverdISH. Foto: Ben van Duin Yo! Fest Foto: Jelmer de Haas Dromen van een nieuwe wereld en beginnen bij jezelf. Het Nederlandse zangcollectief VOCAALLAB daagt schoolgaande jeugd uit hun creatieve grenzen te verkennen in verbluffend actuele muziektheaterproducties. VO // AUTEUR: MARK VAN DE VOORT Change Your World Eind 2011 werd Nederland overspoeld door de wereldwijde Occupy-beweging. Economische ongelijkheid en de doorgedraaide graaicultuur van de financiële sector stonden plotsklaps op de publieke agenda. Met als absolute blikvanger de bezetting van het Amsterdamse Beursplein. In dit vreedzame protesttumult werkte het Nederlandse zanggezelschap VOCAAL- LAB en het YO! Opera Festival aan de unieke jongerenvoorstelling Change Your World. Schooljongeren van het Oosterlicht College in Nieuwegein werkten vol enthousiasme aan hun gedroomde maatschappij. Wat missen we in onze maatschappij? Hoe denk je over onze huidige wereld en wat moet er veranderen? Het waren vragen die ook die jongeren destijds bezighielden, Op avontuur met vocaallab vertelt Romain Bischoff, artistiek leider van VOCAALLAB. Eén voorval herinnert hij zich nog goed. Onvergetelijk was het moment dat een meisje het project oppikte om voor het eerst over haar epilepsie te vertellen. Dat deed ze door een gedicht voor te dragen, terwijl leerlingen er muziek bij speelden. Voor haar was dat Change Your World. Door de kunst durven leerlingen ineens over een grens te gaan. Grenzen verkennen Sinds 2002 maakt het in Zaandam gevestigde VOCAALLAB vernieuwende, vocale producties waarbij de grenzen tussen klassiek, hedendaags en popcultuur ruimhartig verkend worden. Hierbij wordt geput uit een grote internationale poule van topvocalisten die over hun grenzen - zowel theatraal als stemtechnisch - durven te gaan. Educatieve, met schooljongeren opgezette producties spelen vanaf de oprichting een essentiële rol. VOCAALLAB heeft intensief samengewerkt met het Yo! Opera Festival dat van 2001 tot 2011 het muziektheater voor jongeren een enorme impuls gaf. Via gerichte workshops werd de interesse voor kunst bij schooljongeren aangewakkerd. Belangrijk was dat de jongeren heel sterk het gevoel moesten krijgen dat ze zelf creatief beslissingen mochten nemen. Al spelenderwijs werden ze op weg geholpen naar een complete theaterproductie. Zelf iets creëren was het devies, weet Bischoff nog. Jongeren werden ook geselecteerd op wat ze creatief konden bijdragen aan de muziektheaterproductie. Niet alleen qua stem, maar ook of ze goed konden dansen of acteren. De innerlijke drive tot scheppen moest getriggerd worden. Tot in de puntjes Bischoff ziet de jongeren transformeren tijdens de workshops op weg naar de eindvoorstelling. VOCAALLAB pakt haar jongerenvoorstellingen heel serieus op. De laatste vier dagen voelen ze pas hoe het is om op een echt theaterpodium te staan. Het niveau gaat dan ongelofelijk omhoog. Zo n voorstelling moet dan niet binnen de veilige omgeving van een school plaatsvinden. Ze moeten letterlijk voelen hoe het is om in de huid van een professional te kruipen. De stress tijdens zo n creatief proces hoort daar natuurlijk bij. Zo weten leerlingen tot op het laatst niet of een door hen ontwikkelde scène of solo nu wel of niet meegaat. Leerlingen moeten boven de materie uitgroeien, benadrukt Bischoff. Ze moeten hun onderdeel tot in de puntjes beheersen, zodat het bij de première helemaal klopt en vlot verloopt. Anders zou het alleen maar een rotervaring opleveren. Voorstellingen als Change Your World en Blow Your Mind! werden gerealiseerd met de jongeren van het Oosterlicht College in Nieuwegein. Edien Lammers was daar destijds cultuurcoördinator. Ze kijkt met veel plezier terug op de reeks voorstellingen: Het Oosterlicht College koos bewust niet voor het standaard musicalaanbod, maar voor het hedendaagse muziektheater. Drama was ook een examenvak. Improviseren was daarbij essentieel. De experimentele voorstellingen met het VO- CAALLAB pasten perfect in de beleidslijn. Voor de leerlingen was het hele maakproces flink wennen, merkte Lammers. Er wordt heel wat van ze geëist. In het begin vielen er ook leerlingen af. Voor hen was het theatraal improviseren een stap te ver. Waar gaat dit allemaal naartoe? hoorde je dan. Anderen hielden vol doordat ik hen het vertrouwen terug kon geven in het hele maakproces. Een pittige creatieve route werd er uitgestippeld. Bij de slotmontage van de theaterproductie kon er wel eens een bijdrage afvallen, en dat was soms schrikken, merkte Lammers. Maar je merkte absoluut resultaat bij de leerlingen die hun grenzen gezamenlijk leren aftasten. Leerlingen deelden hun positieve ervaringen met klasgenoten en ze werden ook ingezet om deelnemers voor de nieuwe projecten te werven. Het gevoel om daadwerkelijk professioneel met kunst bezig te zijn had een positieve uitwerking op de schooljongeren. Ze gingen er allemaal voor en er hing een goede vibe. De laatste voorstelling van Change Your World vond bijvoorbeeld in een echt Utrechts theater plaats en dat zorgde voor extra energie en inspiratie. Change Your World was sowieso bijzonder omdat het de leerlingen liet zien hoe actueel kunst kon zijn. Een spiegel van de maatschappij waar jij als jongere je creatieve licht op kon laten schijnen. Kostbaar Het Yo! Opera Festival is inmiddels niet meer. Het culturele klimaat in Nederland is drastisch veranderd en creatieve, educatieve projecten voor de schooljeugd staan niet meer zo hoog op de politieke agenda dan tien jaar geleden. Ook VO- CAALLAB heeft na Change Your World geen grote educatieve schoolprojecten kunnen opzetten. De projecten met het Yo! Opera Festival waren heel intensief, maar ook heel kostbaar. Nu is het opzetten en organiseren van dergelijke schoolprojecten gewoonweg veel en veel lastiger geworden, merkt Bischoff. Edien Lammers heeft dezelfde ervaringen. Vooral op culturele projecten binnen het voortgezet onderwijs wordt nu flink bezuinigd. Terwijl kunst voor jongeren in die cruciale leeftijd zo van belang kan zijn. Muziek en poëzie spelen een grote rol. Jongeren binnen het voortgezet onderwijs zijn op zoek naar hun eigen identiteit en kunst is dan een geweldig effectief middel. VOCAALLAB weet de harten van de jongeren gelukkig nog steeds te bereiken met hun jaarlijkse barrières slechtende muziektheatervoorstellingen. Niet gemaakt door maar wel voor jongeren, zoals de hiphop-opera MonteverdISH die in oktober en november weer in heel het land wordt opgevoerd. Voorstellingen die zo n zestig procent jongeren trekken, rekent Bischoff voor. Een productie in samenwerking met gezelschap ISH waarin we de oude muziek van Monteverdi combineren met een dj, hiphopmuziek en breakdancers. Het geeft een enorme kick in de zaal, met name bij de jongeren. Die directheid van hiphop slaat aan, maar we krijgen ze ook mee met de intieme poëzie van de oude muziekwereld. Begin volgend jaar staat een vervolg op het programma: DJ Moz ART. Een muziektheatrale kruisbestuiving met break-, ballet- en popping-dansers, klassieke, popen jazzmusici en met een dj die als een moderne Mozart de voorstelling muzikaal bezielt. Bischoff: Een voorstelling waarin we op zoek gaan naar de nazaten van de geniale, grove en speelse Mozart. Jongeren weten hier wel raad mee. v nieuwsgierig geworden? 38 september