Behandeling van kanker in het hoofd halsgebied

Transcriptie

1 Behandeling van kanker in het hoofd halsgebied Verantwoordelijk docent: Prof. Dr. L.E. Smeele Randvoorwaarden Om een goed advies te kunnen geven over het behandelen van kanker moet aan 2 voorwaarden zijn voldaan: 1. Er moet een weefseldiagnose zijn dmv biopsie 2. Er is een stadiëringsonderzoek verricht 1

2 Voorbeeld Plaveiselcelcarcinoom van de tong T2N2b Achtergrond: Wat zijn de wensen en verwachtingen van patiënt en partner / familie? Doel van de behandeling: curatie of palliatie? Wat zegt de richtlijn? Is er een studieprotocol? 2

3 Doel van de behandeling: Curatie: het doel is genezing te bieden. Palliatie: het doel is niet de patiënt te genezen, maar pijn, ongemak, slikklachten, ademhalingsproblemen te behandelen. Niet behandelen: om allerlei redenen kan worden besloten niet te behandelen, bijvoorbeeld bij gevorderd mentaal dysfunctioneren (dementie), zeer hoge leeftijd, bijkomende ernstige somatische ziekten of religieuze of levensovertuiging gerelateerde motieven. Modaliteiten* in de oncologie: chirurgie: operatie, veelheid aan technieken beschikbaar radiotherapie: doelgerichte bestraling van tumorweefsel door middel van ioniserende straling. chemotherapie: toedienen van aspecifieke cytotoxische farmaca. Targeted therapy of doelgerichte therapie: toedienen van farmaca, gericht tegen tumorspecifiek genetisch defect (Immunotherapie) (Hormoontherapie) * Modaliteiten worden soms gecombineerd 3

4 Behandeling Complexe besluitvorming Multidisciplinair teamverband Hoofd halschirurgie, radiotherapie, medische oncologie, radiologie, pathologie Veelheid van paramedische hulpverleners Multidisciplinair overleg (MDO) 4

5 Behandeling I dysplasie of carcinoom in situ Vervolgen Lokale excisie Laserbehandeling Behandeling II beperkte primaire tumor Eén modaliteit: Alleen chirurgie óf alleen radiotherapie Chemotherapie is n.v.t. 5

6 Behandeling III uitgebreide primaire tumor en/ of lymfkliermetastasering Altijd multimodaliteit Chirurgie met daarna bestraling óf Bestraling met gelijktijdig chemotherapie óf Inductie chemotherapie met bestraling óf Inductie chemotherapie met bestraling en chemotherapie. Radiotherapie voor hoofd halskanker 6

7 Wat is radiotherapie 1? Toepassen ioniserende straling om tumorcellen te vernietigen doordat hun DNA wordt beschadigd. Tumorcellen zijn slecht bestand tegen DNAbeschadiging. Onvermijdelijk dat gezonde cellen worden meebestraald, maar deze kunnen herstellen. Vier soorten bestraling: fotonen ( Röntgen ) en meest toegepast. Ook: electronen, gamma, protonen. Wat is radiotherapie 2? Bestraling is een lokale behandeling Lokale bij effecten vooral merkbaar op sneldelende weefsels (huid, slijmvliezen, speekselklieren, schildklier) Geen bij effecten op andere plaatsen in het lichaam, behalve gevoel van vermoeidheid Onzichtbaar, geen pijn of geur Bestraling blijft niet in het lichaam achter Veelal serie behandelingen noodzakelijk voor gewenste effect 7

8 Kunst van bestralen = optimale dosis geven in tumorgebied met sparen van kritieke organen Gericht bestralen, hoe doe je dat? Scan maken van patiënt met tumor in situ. Radiotherapeut tekent begrenzingen tumor in op scan (segmenteren van doelvolume) en berekent aantal behandelingen (fracties). Scan met ingetekend doelvolume wordt ingelezen in besturingssoftware bestralingstoestel. Patiënt wordt gepositioneerd op reproduceerbare wijze mbv masker. Besturing bestralingstoestel wordt telkens bijgesteld door doelvolume te checken met hernieuwde CB scan van patiënt. 8

9 RT doelgebied De 95% isodose lijn omsluit het doelvolume Exact Intekenen doelgebied Interobserver variatie Hulp door match met MRI of PET Stabilisatie van patiënt Masker Verificatie van positie tijdens RT Cone beam controle Doelvolume 100% dosis 70% dosis Doelgebied intekenen Nasopharynx carcinoom: Intekening door 10 observers mbv CT en MRI SD 1.9 mm 9

10 Fixatie positie mbv masker Maar ondanks gebruik van masker verandert positie van doelvolume van dag tot dag door positiewisselingen patiënt, oedeem, tumorafname, etc. Sparen kritieke organen Inteken atlas: Chiasma opticum: Myelum: max dosis < 50 Gy Hersenstam: max dosis < 56 Gy Mondholte: mean dosis < 26 Gy Cerebellum: max dosis < 35 Gy Cochlea: max dosis < 45 Gy Chiasma/n opticus: max dosis < 56 Gy Oogbol: max dosis < 54 Gy Tongbasis: mean dosis < 45 Gy Constrictor spieren: mean dosis < 45 Gy Larynx: mean dosis < 45 Gy Parotiden: mean dosis < 26 Gy Glandula submandibularis: mean dosis < 26 Gy 10

11 Sparen kritieke organen, hoe doe je dat? Inteken atlas gebruiken Verfijnde techniek van bestralen (IMRT techniek) Precieze instelling & correctie bestralingstoestel Bij effecten radiotherapie Onderscheid naar acuut (tot 3 mnd na einde behandeling) en chronisch (daarna) Acuut: mucositis, candida infectie mondholte, dermatitis Chronisch: droge mond-keel, ingedikt speeksel, slik- en passageklachten, oedeem van huid en slijmvliezen, fibrose, trismus, smaakverlies, tandcaries, haarverlies, hypothyreoidie, vermoeidheidsklachten 11

12 Radiatie mucositis Erytheem Ulcera e (fibreus beslag) DD: Candida Radiatie mucositis Mucositis Candida 12

13 Larynx oedeem Endoscopisch beeld normale larynx Endoscopisch beeld larynxoedeem Xerostomie Parotis: sereus, 60-65% gestimuleerde speekselsecretie Submandibularis mucineus, 20-30% gestimuleerde speekselsecretie vooral ongestimuleerde speekselsecretie Kleine speekselkliertjes - mucineus Na bestraling verminderd volume, ingedikt en zuur speeksel 13

14 Chirurgie Halsklierdissectie 14

15 Halsklierdissectie Parotidectomie 15

16 Parotidectomie Parotidectomie 16

17 Commandoresectie Commandoresectie 17

18 Commandoresectie Commandoresectie 18

19 Commandoresectie Commandoresectie 19

20 Commandoresectie Laryngectomie 20

21 Laryngectomie Laryngectomie 21

22 Laryngectomie Laryngectomie 22

23 Laryngectomie Laryngectomie 23

24 Voorbeeld Plaveiselcelcarcinoom van de tong T2N2b Achtergrond: Wat zijn de wensen en verwachtingen van patiënt en partner/ familie? Doel van de behandeling: curatie of palliatie? Wat zegt de richtlijn? Is er een studieprotocol? 24

25 Doel van de behandeling: Curatie: het doel is genezing te bieden. Palliatie: het doel is niet de patiënt te genezen, maar pijn, ongemak, slikklachten, ademhalingsproblemen te behandelen. Niet behandelen: om allerlei redenen kan worden besloten niet te behandelen, bijvoorbeeld bij gevorderd mentaal dysfunctioneren (dementie), zeer hoge leeftijd, bijkomende ernstige somatische ziekten of religieuze of levensovertuiging gerelateerde motieven. Modaliteiten* in de oncologie: chirurgie: operatie, veelheid aan technieken beschikbaar radiotherapie: doelgerichte bestraling van tumorweefsel door middel van ioniserende straling. chemotherapie: toedienen van aspecifieke cytotoxische farmaca. Targeted therapy of doelgerichte therapie: toedienen van farmaca, gericht tegen tumorspecifiek genetisch defect (Immunotherapie) (Hormoontherapie) * Modaliteiten worden soms gecombineerd 25

26 Behandeling I dysplasie of carcinoom in situ Vervolgen Lokale excisie Laserbehandeling Behandeling II beperkte primaire tumor Eén modaliteit: Alleen chirurgie óf alleen radiotherapie Chemotherapie is n.v.t. 26

27 Behandeling III uitgebreide primaire tumor en/of lymfkliermetastasering Altijd multimodaliteit Chirurgie met daarna bestraling óf Bestraling met gelijktijdig chemotherapie óf Inductie chemotherapie met bestraling óf Inductie chemotherapie met bestraling en chemotherapie En dan? Bron: cijfersoverkanker.nl 27