Een uitgave van de Stichting Arbeidsmarkt en Opleiding in de Metalektro Oktober 2009

Transcriptie

1 Een uitgave van de Stichting Arbeidsmarkt en Opleiding in de Metalektro Oktober 29

2 2 129 Voorwoord Rapportage Arbeidsmarktmonitor Metalektro oktober 29 Twee maal per jaar biedt A+O Metalektro een rapportage aan met de bevindingen van het werkgeverspanel. Het gaat hier om zeer actuele gegevens over de arbeidsmarktontwikkelingen in de branche. Voor u liggen de resultaten van de meting gehouden tussen januari en juli 29. Inmiddels heeft de crisis steeds meer effect op de sector. Het verkleinen van de flexibele schil is niet langer voldoende. Van tijdelijke krachten is inmiddels afscheid genomen. Eerder uitbesteed werk is door de bedrijven teruggehaald, terwijl personeel met leegloopuren op andere werkplekken wordt ingezet. Toch brengt de crisis ook een enkel voordeel: er is tijd voor scholing. In deze Arbeidsmarktmonitor ziet u foto s van jongeren in opleiding. De foto s zijn genomen bij RDM Campus, dat 29 oktober 29 geopend wordt door ZKH Prins Willem Alexander. Dit zijn de metalektro-werknemers van de toekomst, al blijkt het krijgen van stageplaatsen voor deze jongeren erg lastig. Dat is jammer, want wanneer deze jongeren over twee, wellicht drie jaar van school komen is de recessie voorbij en krijgt de Metalektro opnieuw te maken met een krappe arbeidsmarkt. Het is dus zaak deze nieuwe generatie te koesteren ten behoeve van de sector! Tussen de rapportages door houdt A+O Quickscans. In deze scans worden de bedrijven die deelnemen aan het werkgeverspanel uitgenodigd hun mening te geven over een aantal prikkelende stellingen. Het doel van de Quickscan is om de ontwikkelingen en trends in de Metalektro nog beter in kaart te brengen. De volgende Quickscan vindt plaats in november. De volgende reguliere meting van het werkgeverspanel Metalektro wordt gehouden in januari 21. Deze rapportage is opgesteld in opdracht van A+O door het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van de Universiteit Maastricht. We hopen dat deze actuele gegevens u helpen bij uw personeelsbeleid. Erik Holtslag, directeur Deze rapportage geeft de belangrijkste resultaten weer van de eerste meting van 29 in het kader van de Arbeidsmarktmonitor Metalektro waaraan 26 bedrijven hebben deelgenomen. De volgende onderwerpen komen achtereenvolgens aan bod: de actuele en verwachte arbeidsmarktsituatie (met onder andere een overzicht van de crisismaatregelen en de ontwikkeling van de werkgelegenheid en vacatures) technologische innovaties de vergrijzing, toekomstige vervangingsproblemen en beleid voor 45-plussers Actuele & verwachte arbeidsmarktsituatie Crisismaatregelen In de rapportage van april 29 hebben we kunnen vaststellen dat bedrijven in de Metalektro er in de laatste zes maanden van 28 het nodige aan hebben gedaan om hun vaste personeel zo veel mogelijk voor het bedrijf en de sector te behouden. Desondanks blijkt uit figuur 1 dat in de eerste zes maanden van 29 een nog groter deel van de bedrijven zulke maatregelen heeft moeten nemen dan in de tweede helft van 28. Zo heeft maar liefst tweederde van de bedrijven tussen januari en juni van 29 afscheid moeten nemen van (een gedeelte van) haar uitzendkrachten, terwijl dit eind 28 nog slechts voor bijna de helft van de bedrijven gold. Ook het percentage 4% bedrijven haalt uitbesteed werk terug bedrijven dat tijdelijke contracten niet meer verlengt, en eerder uitbestede werkzaamheden weer naar het bedrijf terughaalt is gestegen tot (ruim) 4% van de metalektro-bedrijven. Leegloopuren van medewerkers worden door 42% van de bedrijven ingevuld door dit personeel voor andere werkzaamheden in te zetten of te scholen (36%). Bovenstaande maatregelen zijn nog altijd populairder dan het personeel thuis op de bank te laten zitten of aan andere bedrijven uit te lenen. Het percentage metalektro-bedrijven dat werktijdverkorting (wtv) heeft toegewezen gekregen is overigens wel degelijk 129 3

3 4 129 Actuele & verwachte arbeidsmarktsituatie gestegen, maar is op ongeveer 1% blijven steken. 1 Bedrijven geven aan dat dit onder andere te maken heeft met de voorwaarden van de regeling die bijvoorbeeld ongunstig waren voor bedrijven die een langere en meer geleidelijke afname van de omzet kenden. Het feit dat de pot voor de maatregel leeg raakte, heeft hierin zeer waarschijnlijk ook een belangrijke rol gespeeld. Overigens is de wtv sinds 2 april 29 opgevolgd door de deeltijd-ww. Eind juni van dit jaar ontvingen bijna 19. werknemers deze uitkering, waarvan er 9.4 werkzaam zijn in de metaal. 2 De regeling is korte tijd stopgezet, maar in gewijzigde vorm weer opengesteld vanaf 17 juli jl. 3 Voor steeds meer bedrijven bieden eerdergenoemde maatregelen echter onvoldoende soelaas. Zij zijn (alsnog) overgegaan tot het ontslaan van een aantal vaste medewerkers. 21% van de bedrijven heeft dit in de periode januarijuni van 29 moeten doen, tegenover 11% van de bedrijven in de tweede helft van 28. Figuur 1 laat zien dat naast de huidige werkenden in de Metalektro ook de groep toekomstige werknemers zo langzaam maar zeker de dupe dreigt te worden van de huidige economische situatie. 13% van de bedrijven geeft namelijk aan minder stageplaatsen dan normaal aan te bieden. Ervaringen met eerdere recessies hebben geleerd dat door gebrek aan leerwerkplekken er meer leerlingen (gedwongen) zullen 2% bedrijven ontslaat vaste medewerkers instromen in een mbo bol waarvoor stageplaatsen nodig zijn in plaats van in een mbo bbl-traject. 4 Hoewel deze reactie vanuit de bedrijven zeer begrijpelijk is, is dit voor de langere termijn geen goede ontwikkeling. Flexibele schil De flexibele schil is in de afgelopen maanden afgebouwd. De bedrijven hebben vrijwel alle maatregelen al genomen om het vaste personeel te behouden. In figuur 2 wordt een beeld geschetst van de resterende maatregelen die metalektro-bedrijven nog van plan zijn te nemen in de periode juli december 29. Deze zijn afgezet tegen de maatregelen voor de periode januari juni 29 zoals de bedrijven die hebben aangegeven in januari 29 bij de tweede meting van 28. Het algemene beeld dat uit figuur 2 naar voren komt, is dat bedrijven voor de tweede helft van dit jaar veel minder vaak maatregelen nemen dan voor de eerste zes maanden van dit jaar. In januari 29 gaf bijvoorbeeld nog 32% van de bedrijven aan dat zij in de periode januari juni 29 (een aantal van hun) uitzendkrachten naar huis zouden sturen. Voor de periode juli december 29 is slechts 1% van de bedrijven dit van plan. Er zijn twee uitzonderingen op dit algemene beeld: het percentage bedrijven dat personeel tijdelijk naar huis wil sturen, is gestegen van 1% in januari naar 16% in juli 29. Verder blijft het percentage bedrijven dat mensen zal ontslaan vrijwel gelijk: 17% van de bedrijven is dit in juli december 29 van plan tegenover 2% van de bedrijven die dit voornemen voor januari juni 29 hadden. Meer scholing regio s zuid en west Naast de analyse voor de totale groep metalektrobedrijven is het ook mogelijk de genomen en voorgenomen maatregelen naar de subgroepen regio, omvang en soort bedrijf te analyseren. In de regio s zuid en noord/oost hebben relatief meer bedrijven dan in het westen van het land medewerkers ontslagen, tijdelijke contracten niet verlengd, uitzendkrachten naar huis gestuurd en uitbesteed werk naar het bedrijf teruggehaald in de periode januari juni 29. Dit kan er op wijzen dat de bedrijven in het westen van het land in het begin relatief minder te lijden hebben gehad van de crisis dan de regio s zuid en noord/oost. Echter, hier staat tegenover dat meer bedrijven in het westen verwachten mensen te moeten ontslaan in de periode juli december 29 dan in de overige regio s. Van de bedrijven in de regio s zuid en west heeft een groter deel hun personeel geschoold in de afgelopen twaalf maanden dan in het noorden en oosten van het land. Een deel van de bedrijven in de laatstgenoemde regio s heeft echter wel plannen om hun personeel voor het komende half jaar alsnog te scholen. De deelnemende bedrijven zijn op basis van het aantal werknemers ook ingedeeld in een aantal grootteklassen: kleine bedrijven ( 5 werknemers), middelgrote bedrijven (51-1 werknemers) en grote bedrijven (11 of meer werknemers). Analyse van de genomen maatregelen naar grootteklasse van de bedrijven laat zien dat naarmate de bedrijven groter worden, steeds meer bedrijven tijdelijke contracten niet hebben verlengd. Verder hebben verhoudings- We zullen medewerkers gaan ontslaan Uitzendkrachten gaan eruit Tijdelijke contracten worden niet verlengd Uitbestede werkzaamheden worden naar het bedrijf teruggehaald Personeel doet andere werkzaamheden Personeel volgt scholing We maken gebruik van werktijdverkorting (wtv) Personeel wordt tijdelijk naar huis gestuurd Personeel wordt tijdelijk aan andere bedrijven uitgeleend We bieden minder stageplaatsen aan* We zullen medewerkers gaan ontslaan Uitzendkrachten gaan eruit Tijdelijke contracten worden niet verlengd Uitbestede werkzaamheden worden naar het bedrijf teruggehaald Personeel doet andere werkzaamheden Personeel volgt scholing We maken gebruik van werktijdverkorting (wtv) Personeel wordt tijdelijk naar huis gestuurd Personeel wordt tijdelijk aan andere bedrijven uitgeleend We bieden minder stageplaatsen aan* Genomen maatregel in januari - juni 29 Genomen maatregel in juli - december 28 Genomen maatregel voor juli - december 29 Genomen maatregel voor januari - juni 29 Figuur 1 Genomen maatregelen behoud personeel in verslechterde economische situatie (% van de bedrijven), Bron ROA/Werkgeverspanel Metalektro eerste meting 29 * Deze antwoordoptie is voor het eerst toegevoegd in de eerste meting van 29, vandaar dat de gegevens van juli - december 28 hier ontbreken. Figuur 2 Geplande maatregelen behoud personeel in verslechterde economische situatie (% van de bedrijven), Bron ROA/Werkgeverspanel Metalektro eerste meting 29 * Deze antwoordoptie is voor het eerst toegevoegd in de eerste meting van 29, vandaar dat de gegevens van januari - juni 29 hier ontbreken

4 6 129 gewijs zowel meer kleine als grote bedrijven medewerkers ontslagen en personeel andere werkzaamheden laten doen dan middelgrote bedrijven. Overigens verwachten relatief meer middelgrote bedrijven dat ze in het komende half jaar mensen zullen moeten ontslaan. 54% meer uitstroom in 29 onder uitvoerende technici dan in 28 Tot slot kunnen de metalektro-bedrijven ook worden ingedeeld naar een subsector op basis van hun hoofdactiviteit. Na samenvoeging onderscheiden we de volgende vier subsectoren: machine-industrie, metaal producten, basismetaal/elektrotechniek/transportmiddelen en overig. Van de bedrijven in de subsectoren metaalproducten en machine-industrie hebben relatief meer bedrijven mensen moeten ontslaan dan in de subsectoren basismetaal/elektrotechniek/ transportmiddelen en overig. Verder hebben bedrijven uit de machine-industrie vaker uitzendkrachten het bedrijf moeten laten verlaten en uitbesteed werk weer naar het bedrijf teruggehaald dan in de andere subsectoren. De bedrijven in de subsector basismetaal/elektrotechniek/transportmiddelen nemen minder vaak maatregelen als het niet verlengen van tijdelijke contracten, personeel andere werkzaamheden laten doen en personeel laten scholen ten opzichte van bedrijven in de andere subsectoren. Figuur 2 laat, in combinatie met figuur 1, drie dingen zien. Steeds meer bedrijven zijn in de eerste zes maanden van 29 tot actie overgegaan: de percentages genomen maatregelen zijn in de eerste zes maanden van 29 hoger dan in de laatste zes maanden van 28 (zie figuur 1). Ten tweede heeft het merendeel van de bedrijven nu zo ongeveer gedaan wat ze konden doen, gelet op de geplande maatregelen in figuur 2: de percentages voor de tweede helft van 29 zijn veel lager dan de percentages voor de eerste helft van 29. Dit verschil in geplande maatregelen kan ook worden veroorzaakt door een gematigd optimisme over het economisch herstel 5 waardoor het nemen van nieuwe of extra maatregelen niet nodig is. Ten derde lijkt het erop dat een deel van de bedrijven nu wel het einde van hun mogelijkheden om hun vaste personeel te behouden heeft bereikt. Immers, de uitzendkrachten en medewerkers met tijdelijke contracten raken een keer op, evenals de hoeveelheid uitbesteed werk dat kan worden teruggehaald. Ook het scholen van personeel of hen andere werkzaamheden laten doen kan niet eeuwig duren. Het is daarom niet verwonderlijk dat het percentage bedrijven dat mensen denkt te moeten ontslaan in de laatste helft van 29 (17%) niet veel lager is dan dat van een half jaar geleden (2%). Kort en krachtig Tweederde van bedrijven heeft afscheid genomen van (een deel van) haar uitzendkrachten. Eén op de vijf bedrijven ontslaat vaste medewerkers. Vooral in het noorden, oosten en zuiden van het land, in de metaalproductie en in de machine-industrie. Ruim 4% van de bedrijven verlengt tijdelijke contracten niet, het betreft vooral grotere bedrijven. Leegloopuren worden gevuld met andere werkzaamheden en scholing. 1 De bijzondere wtv-regeling is met ingang van 21 maart 29 komen te vervallen. Zie de brief van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aan de Tweede Kamer van 14 april 29 met als onderwerp Werktijdverkorting. 2 CBS Webmagazine, Deeltijd-WW-uitkeringen, 9 september Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Besluit wederopenstelling deeltijd-ww, Staatscourant, nummer 1813, 17 juli ROA (29), Schoolverlaters tussen onderwijs en arbeidsmarkt 28, ROA-R-29/4, ROA: Maastricht. 5 CBS, Industriemonitor

5 8 129 Ontwikkeling werkgelegenheid De economische crisis dwingt steeds meer bedrijven om te snijden in hun vaste personeelsbestand. In figuur 3 is te zien dat gedurende de eerste maanden van de crisis (juli december 28) bedrijven er nog goed in slaagden om de werkgelegenheid op peil te houden: de totale uit- en instroom van personeel in dienst van het bedrijf hielden elkaar vrijwel in balans. Totale in- en uitstroom In de eerste zes maanden van 29 echter, is de balans volledig doorgeslagen naar een sterk stijgende uitstroom (ruim 6.2 personen) en een sterk dalende instroom (iets minder dan 2.9 personen) en derhalve een sterk dalende werkgelegenheid. Hierbij moet wel aangetekend worden dat de beperkte uitstroom van vast personeel in de periode juli december 28 onder andere werd bereikt door een afname in het flexibele personeel (uitzendkrachten, werknemers op detacheringscontracten, etc.) die al snel in de tweede helft van 28 op gang kwam. 6 Uit- en instroom per functiecategorie De uitstroom is in de afgelopen zes maanden sterk toegenomen, maar verschilt per functiegroep. Het overgrote deel van het uitgestroomde personeel had een uitvoerende functie of een ondersteunende niet- functie. Zo zijn er 3.79 uitvoerende technici uitgestroomd in de eerste zes maanden van 29 tegenover 2.46 in de laatste zes maanden van 28, een toename van maar liefst 54%. De uitstroom bestaat overigens nauwelijks nog uit mensen die het bedrijf vrijwillig verlaten: 94% van de bedrijven heeft weinig tot geen vrijwillig verloop gehad in de eerste helft van 29. Ter vergelijking: in de tweede helft van 28 was dit nog bij 65% van de bedrijven het geval juli - december 27 Totale uitstroom Totale instroom 45% bedrijven verwacht afnemende werkgelegenheid januari - juni 28 juli - december 28 januari - juni 29 Figuur 3 Totale in- en uitstroom van personeel dat in dienst is van het bedrijf, Bron ROA/Werkgeverspanel Metalektro eerste meting 29 De instroom van personeel is tussen de tweede helft van 28 en de eerste helft van 29 (in absolute aantallen) het hardst gedaald bij de uitvoerende technici (van 2.5 naar 1.41) en de ondersteunende niet-technici (van 72-41). 7 Ook bij de andere zien we een daling van de absolute instroom, behalve bij de leidinggevende technici. Hun instroom nam toe van 23 naar 31 personen. Uit figuur 4 en 5 blijkt dat de werkgelegenheid in absolute aantallen vooral afneemt onder het uitvoerend technisch personeel en het ondersteunend niet-technisch personeel. Maar bij welk deel van de bedrijven speelt dit? 49% van de bedrijven ziet de werkgelegenheid voor de uitvoerende technici teruglopen en bij 46% van de bedrijven is er minder werk voor de ondersteunende niet-technici. Ook heeft 38% van de bedrijven minder werk voor ondersteunende techni Figuur 4 Uitstroom van personeel dat in dienst was van het bedrijf, per functiegroep, Bron ROA/Werkgeverspanel Metalektro eerste meting 29 juli - december 27 januari - juni 28 juli - december 28 januari - juni 29 Leidinggevende Technisch opgeleide verkopers Ondersteunende Leidinggevende niet- Ondersteunende niet- Uitvoerende 129 9

6 1 129 Ontwikkeling werkgelegenheid Leidinggevende Technisch opgeleide verkopers Ondersteunende Leidinggevende niet- Ondersteunende niet- ci. Voor de andere komt een afname van de werkgelegenheid bij veel minder bedrijven voor. Zo neemt bij slechts 16% van de bedrijven de werkgelegenheid voor technisch opgeleide verkopers af en 22% de werkgelegenheid voor leidinggevende technici. Bedrijven die te maken hebben met krimpende werkgelegenheid stellen doorgaans een vacaturestop in (78%) en verlengen tijdelijke contracten niet (7%). Ook vervangt de helft van de bedrijven met afnemende werkgelegenheid het personeel dat men pensioen gaat niet. Vacatures De ingezette daling van het aantal openstaande vacatures van eind 28 zet door in de eerste zes maanden van 29. Tussen juni 28 en december 28 daalde het aantal vacatures van 6.29 naar 2.44 vacatures. Eind juni 29 laten de bedrijven in de Metalektro nog slechts 1.72 vacatures noteren. Dit is het laagste aantal vacatures sinds het begin van de Arbeidsmarktmonitor Metalektro, juni 22. Het merendeel van deze vacatures heeft betrekking op uitvoerende technici, leidinggevende technici en Uitvoerende Figuur 5 Instroom van personeel dat in dienst komt van het bedrijf, per functiegroep, Bron ROA/Werkgeverspanel Metalektro eerste meting 29 juli - december 27 januari - juni 28 juli - december 28 januari - juni 29 ondersteunende technici. Deze vacatures zijn verspreid over 4% van de bedrijven. Zo is 25% van de bedrijven op zoek naar uitvoerende technici, 14% zoekt leidinggevende technici en 16% ondersteunende technici. De arbeidsmarkt is dus veel ruimer geworden in de afgelopen maanden. De scherpe daling van de instroom en de sterke stijging van de uitstroom van vast personeel leidt bij de nodige bedrijven tot een daling van de werkgelegenheid. Deze daling verschilt echter per functiegroep en per bedrijf. Ook het aantal vacatures en de spreiding hiervan, geeft aan dat de werkgelegenheid weliswaar daalt, maar dat 4% van de bedrijven nog altijd één of meerdere werknemers zoekt. Dit is in gemiddeld de helft van de gevallen het gevolg van vertrokken of gepensioneerd personeel en bij een derde door de groei van het bedrijf of toename van de hoeveelheid werk. Wervingsinspanningen Het lijkt op het eerste gezicht weinig zinvol om in tijden van economische malaise aandacht te besteden aan de wervingsinspanningen van metalektrobedrijven. Er zijn echter goede redenen om dat toch te doen. Ten eerste heeft nog altijd 4% van de bedrijven één of meerdere vacatures voor uitvoerende, leidinggevende of ondersteunende technici. Ten tweede speelt, ondanks de crisis, op de achtergrond het structurele probleem van de vergrijzing (zie Toekomstige vervangingsproblemen elders in deze rapportage) waardoor werving in verband met vervanging van gepensioneerde werknemers actueel blijft. Wanneer bovendien de economische situatie weer verbetert, zullen in rap tempo nieuwe medewerkers geworven moeten worden. Het blijft dus zaak de vinger aan de wervende pols te houden. Het blijkt dat, in de huidige ruimere arbeidsmarkt, een derde van alle metalektro-bedrijven op zijn minst gemiddelde problemen ervaart bij het vinden van nieuw technisch personeel. Wanneer er wervingsproblemen zijn, betreft dit vooral sollicitanten die niet over de juiste competenties of de juiste ervaring beschikken. Ruim de helft van de bedrijven die wervingsproblemen hebben, zien daardoor de werkdruk bij hun personeel toenemen en ruim een kwart moet werk laten liggen of heeft hogere opleidings- en wervingskosten. Bedrijven die personeel werven, hebben een duidelijke voorkeur voor bepaalde wervingskanalen omdat zij die als meest effectief beschouwen. Figuur 7 laat 6 ROA (29), Arbeidsmarktmonitor Metalektro, Editie 29, ROA-R-29/2, ROA: Maastricht. 7 Dat de in- en uitstroom in absolute aantalen het meest zijn veranderd bij de uitvoerende en de ondersteunende niet- is logisch, omdat deze het meest in de bedrijven voorkomen: gemiddeld heeft van het totale aantal werknemers 53% een uitvoerende functie en 16% een ondersteunende niet- functie. 25% bedrijven nog steeds op zoek naar uitvoerende technici zien dat bedrijven bij voorkeur de werving van nieuw personeel uitbesteden aan een extern bureau. Wanneer er uitvoerende technici geworven moeten worden, roept 4% van de metalektro-bedrijven de hulp in van een uitzendbureau. Als bedrijven leidinggevende technici nodig hebben, dan gaat bij 28% van de bedrijven de voorkeur uit naar een commercieel werving- en selectiebureau. Deze bureaus zijn ook veruit favoriet als bedrijven technisch opgeleide verkopers nodig hebben (35%), terwijl een derde van de bedrijven uitzendbureaus weer het meest effectief vinden als ze op zoek zijn naar ondersteunende technici. Het UWV WERKbedrijf, dat een vergelijkbare functie heeft als de uitzendbureaus en werving- en selectiebureaus, wordt daarentegen niet of nauwelijks als meest effectieve wervingskanaal genoemd. Kort en krachtig Uitstroom personeel in dienst neemt met 54% toe ten opzichte van half jaar geleden. Instroom personeel in dienst daalt met 36% ten opzichte van half jaar geleden. Grootste deel uitgestroomd personeel had een uitvoerende functie of een ondersteunende niet- functie. 94% van de bedrijven heeft weinig tot geen vrijwillig verloop gehad in de eerste helft van Via uitzendbureau Via advertentie in regionaal dagblad Via eigen personeel in deze bedrijfsvestiging Via commercieel wervingsbureau Via informele kanalen Via internet 1 juni 22 december 22 juni 23 december 23 juni 24 december 24 juni 25 december 25 juni 26 december 26 juni 27 december 27 juni 28 december 28 juni 29 Figuur 6 Ontwikkeling aantal openstaande vacatures, juni 22 - juni 29 Bron ROA/Werkgeverspanel Metalektro eerste meting 29 Uitvoerend technisch personeel Via UWV WERKbedrijf Leidinggevend technisch personeel Figuur 7 Meest effectieve wervingskanaal voor uitvoerend en leidinggevend technisch personeel*, juni 29 * De overige wervingskanalen werden door minder dan 5% van de bedrijven genoemd en zijn vanwege presentatiedoeleinden niet in de figuur opgenomen. Het gaat om de wervingskanalen personeel in de andere bedrijfsvestiging(en), externe relaties, open sollicitaties, school/opleiding, advertentie in landelijk dagblad, en adverteren in een vakblad

7 Verwachte ontwikkeling werkgelegenheid Iets meer dan de helft van de bedrijven denkt dat de situatie op de arbeidsmarkt in de tweede helft van dit jaar niet wezenlijk verandert ten opzichte van de situatie in de eerste helft van 29. Zij verwachten dus onder andere dat de uitstroom hoger zal blijven dan de instroom en dat het aantal vacatures op het huidige lage niveau zal blijven. 46% van de bedrijven verwacht dan ook dat de werkgelegenheid hetzelfde zal blijven (zie figuur 8). Het aandeel bedrijven met pessimistische verwachtingen over de werkgelegenheid is gegroeid ten opzichte van een half jaar geleden. 45% van de bedrijven verwacht een afnemende werkgelegenheid tegenover 38% van de bedrijven die een half jaar geleden een afname voorzagen. 7% bedrijven heeft tussen juli 28/ juni 29 producten verbeterd Tegenover bovenstaande negatieve signalen staan ook positieve signalen, namelijk de ontwikkeling van de vacatures. Zo zijn er ten opzichte van een half jaar geleden minder bedrijven die verwachten dat het aantal vacatures verder afneemt (35% ten opzichte van 45% een half jaar geleden). Bovendien is het aantal bedrijven dat een toename van het aantal vacatures verwacht, gestegen van 5% naar 1%. Ook stond de meerderheid van de vacatures per ultimo juni 29 korter dan drie maanden open. Van de vacatures per ultimo december 28 stond slechts 22% zo kort open Uitstroom Instroom Werkgelegenheid Aantal vacatures Zal afnemen Zal gelijkblijven Zal toenemen Figuur 8 Arbeidsmarktverwachtingen voor de komende zes maanden Bron ROA/Werkgeverspanel Metalektro eerste meting 29 Kort en krachtig Laagste aantal vacatures sinds eerste meting via Arbeidsmarktmonitor 22 Werving in verband met vervanging van gepensioneerde werknemers blijft actueel. 4% van de bedrijven heeft toch nog één of meerdere vacatures Werving is eenvoudiger geworden, maar niet probleemloos Uitzendbureau en commercieel werving- en selectiebureau nog altijd meest effectieve wervingskanalen Meerderheid bedrijven verwacht komend halfjaar handhaving status quo

8 Brede inzetbaarheid Technologische innovaties De verslechterde situatie heeft nog altijd weinig tot geen negatieve invloed op het innovatievermogen van de metalektro-bedrijven. Er lijkt zelfs een positief effect van de huidige economische situatie op de bereidheid en daadwerkelijke uitvoering van innovaties te zijn. Dit blijkt uit een vergelijking van de cijfers van eerste meting 29 met die van de tweede meting uit 28. Binnen de innovaties op het gebied van goederen en op het gebied van diensten valt op dat bedrijven vooral bezig zijn met het doorontwikkelen van hun goederen- cq. dienstenpakket (figuur 9). Maar liefst 7% van de bedrijven heeft in de periode juli 28 juni 29 bestaande goederen verbeterd en eenzelfde percentage blijft daar ook de komende jaren mee doorgaan. Ruim 4% van de bedrijven richt zich op het sterk verbeteren van het dienstenaanbod, zowel in de afgelopen twaalf maanden als in de komende jaren. Verder heeft de helft van de bedrijven in de afgelopen twaalf maanden nieuwe goederen ontwikkeld, terwijl bijna 6% van de bedrijven dit in de komende jaren gaat doen. Ook als het gaat om procesinnovaties richt tweederde van de bedrijven zich op het sterk verbeteren van de productieprocessen die al in gebruik zijn. 6% van de bedrijven echter, wil zich in de komende jaren richten op het ontwikkelen van nieuwe productieprocessen. De innovaties zijn een optelsom van geplande innovaties voor de korte termijn (juli 29-21) en geplande innovaties voor de middellange termijn ( ). Wanneer deze deelcomponenten worden bestudeerd, valt op dat bedrijven relatief vaker al op korte termijn verwachten deze innovaties te doen. De crisis leidt er blijkbaar niet toe dat innovaties op de lange baan worden geschoven. 35% bedrijven verwacht juist minder afname van het aantal vacatures Productinnovatie Ontwikkeling van goederen die nieuw zijn voor de markt Ontwikkeling van goederen die al op de markt zijn, maar nieuw zijn voor uw bedrijf Kort en krachtig Pessimisme over werkgelegenheidsontwikkeling (45% bedrijven verwacht afname). Een deel van de bedrijven verwacht toename van het aantal vacatures. Bedrijven blijven ondanks crisis innoveren. Technologische innovaties vooral gericht op doorontwikkeling van bestaande goederen (7%), diensten (ruim 4%) en processen (ruim 6%). Ruim helft van bedrijven ontwikkelt nieuwe goederen en processen. Sterk verbeteren van goederen die uw bedrijf reeds aanbiedt Ontwikkeling van diensten die nieuw zijn voor de markt Ontwikkeling van diensten die al op de markt zijn, maar nieuw zijn voor uw bedrijf Sterk verbeteren van diensten die uw bedrijf reeds aanbiedt Procesinnovatie Ontwikkeling van nieuwe methoden voor de productie van goederen en diensten Sterk verbeteren van reeds gebruikte methoden voor de productie van goederen en diensten Ontwikkeling van nieuwe logistieke processen Ontwikkeling van nieuwe methoden voor ondersteunende activiteiten voor uw processen Innovaties uitgevoerd in juli - juni 29 Geplande innovaties in juli Figuur 9 Technologische innovaties: uitgevoerd in juli 28 - juni 29 en gepland voor juli * Bron ROA/Werkgeverspanel Metalektro eerste meting 29 * Deze laatste categorie bestaat uit een optelsom van de antwoordcategorieën gepland voor juli en gepland voor

9 Toekomstige vervangingsproblemen In economisch turbulente tijden als deze is de kans groot dat meer structurele problemen zoals de vergrijzing van het personeelsbestand in de Metalektro en de daarbij behorende vervangingsproblematiek minder aandacht krijgen. Deze alleszins begrijpelijke reactie lijkt echter niet wenselijk. Immers, de vergrijzing zet door, economische crisis of niet. In figuur 1 is bijvoorbeeld te zien dat 7,1% van de uitvoerende technici, één op de veertien, in de komende vijf jaar met pensioen gaat. Onder de technisch opgeleide verkopers is dit percentage 4,2% en bij de overige (uitgezonderd de leidinggevende niet- ) vertrekt ruim 3% van de werknemers in de komende vijf jaar vanwege pensionering. Opmerkelijk is dat al deze percentages lager zijn dan vorig jaar om deze tijd, uitgezonderd het percentage voor de ondersteunende niet-technici, dat gestegen is ten opzichte van juni 28. Zo verwachtten de bedrijven in juni 28 bijvoorbeeld nog dat 8,7% van de uitvoerende technici met pensioen zou gaan, een bijstelling naar beneden met maar liefst 1,6 procentpunt. Een mogelijke verklaring voor deze bijstelling is dat er in de afgelopen twaalf maanden relatief meer ouderen vertrokken of ontslagen zijn dan jongeren. Echter, ondanks het feit dat de verwachte pensioenuittocht procentueel gezien iets lager is dan vorig jaar, is deze nog altijd substantieel en dus blijft actie nodig. Indien de lagere percentages van nu inderdaad ver- 1% bedrijven verwacht een toename aantal vacatures oorzaakt worden door een relatief grote uitstroom van oudere werknemers als gevolg van de crisis, dan is er in korte tijd veel kennis en ervaring verloren gegaan die niet zomaar weer is opgebouwd. Bedrijven zijn, ten opzichte van vorig jaar, minder bezorgd over de vervangingsproblematiek in de komende vijf jaar (figuur 11). Voor alle functiegroepen geldt dat relatief meer bedrijven verwachten gemiddelde of geen problemen te zullen hebben en relatief Uitvoerende Leidinggevende Technisch opgeleide verkopers Ondersteunende Leidinggevende niet- Ondersteunende niet Figuur 1 Percentage werknemers dat binnen vijf jaar met pensioen gaat, per functiegroep Bron ROA/Werkgeverspanel Metalektro eerste meting 29 Uitvoerende Leidinggevende Technisch opgeleide verkopers Ondersteunende Leidinggevende niet- Ondersteunende niet Uitvoerend technisch personeel Uitvoerend technisch personeel Niet-technisch personeel Figuur 11 Verwachte problemen bij het vervangen van werknemers die in de komende vijf jaar met pensioen gaan, per functiecategorie (% van de bedrijven) Bron ROA/Werkgeverspanel Metalektro eerste meting

10 Toekomstige vervangingsproblemen minder bedrijven verwachten veel problemen. Nu zegt bijvoorbeeld 23% van de bedrijven veel problemen te verwachten bij het vervangen van gepensioneerde werknemers die een uitvoerende functie bekleden, terwijl dit vorig jaar nog voor 39% voor de bedrijven gold. Het percentage bedrijven dat verwacht geen vervangingsproblemen te ondervinden bij het vervangen van deze uitvoerende technici is gestegen van 23% vorig jaar naar 35% nu. Het geschetste optimisme met betrekking tot de vervangingsproblematiek uit figuur 11 is er waarschijnlijk (mede) de oorzaak van dat veel minder bedrijven Kort en krachtig Bedrijven zijn veel optimistischer over vervangingsproblematiek dan half jaar geleden. Slechts 56% van de bedrijven treft maatregelen in verband met vervangingsproblematiek (was 72%). Maatregelen richten zich hoofdzakelijk op werving en inzetbaarheid personeel en versterken van de relaties met het onderwijsveld. Geschetste optimisme met betrekking tot de vervangingsproblematiek voor de komende vijf jaar lijkt voorbarig. De werknemers breder inzetbaar maken door taakroulatie Relaties met het onderwijsveld intensiveren Nieuwe werknemers aannemen en zelf opleiden 6% bedrijven gaat komende jaren nieuwe goederen ontwikkelen dan vorig jaar bereid zijn om maatregelen te treffen om problemen met de vervanging van gepensioneerd technisch personeel te beperken. Medio vorig jaar gaf maar liefst 72% van de bedrijven aan maatregelen hiervoor te treffen. Dit percentage is medio 29 gedaald tot slechts 56% van de bedrijven. Figuur 12 laat zien dat bedrijven de maatregelen grotendeels al hebben uitgevoerd. Daarnaast staat de uitvoering van bepaalde maatregelen gepland voor de komende jaren. De metalektro-bedrijven treffen vooral maatregelen die het huidige personeel breder inzetbaar te maken bijvoorbeeld door functieroulatie of door bij/omscholing. Daarnaast probeert men nieuwe mensen aan te nemen en zelf op te leiden met hulp van het onderwijsveld. Het geschetste optimisme met betrekking tot de vervangingsproblematiek voor de komende vijf jaar lijkt voorbarig. Immers, de huidige economische situatie zorgt er nu wellicht voor dat gepensioneerde medewerkers gemakkelijker te vervangen zijn, maar het is niet de verwachting dat deze situatie vijf jaar zal aanhouden. Het lijkt erop dat de huidige crisis tijdelijk een rookgordijn optrekt dat de nog steeds aanwezige structurele problemen van de Metalektro aan het oog onttrekt. Van de redactie De effecten van de crisis worden steeds heftiger. Ondanks gezamenlijke inspanningen van werkgevers, werknemers, bonden en overheden moeten steeds meer bedrijven nu ook vast personeel ontslaan. Het verkleinen van de flexibele schil, wat voldoende leek in de vorige rapportage, lijkt voor een groeiend aantal bedrijven niet meer afdoende te zijn. Op deze manier beschouwd wordt de situatie in de Metalektro van kwaad tot erger. Maar zoals een bekend voetbal-icoon placht te zeggen: elk nadeel heb z n voordeel. Wat zijn die voordelen dan wel? Bedrijven doen hun best om personeel dat in de leegloop zit ander werk te laten doen of te laten scholen. Die cursus waar als de orderportefeuilles uitpuilen nooit tijd voor is, kan nu eindelijk worden gevolgd. Eindelijk kunnen collega s eens in andermans keuken kijken en getraind worden in andere vaardigheden. Vacatures zijn er nauwelijks meer, dus wervingsproblemen zijn voor de meeste bedrijven verdwenen als de spreekwoordelijke sneeuw voor de zon. En de vervangingsproblematiek van de oudere werknemer die voor zijn of haar pensioen staat, lijkt minder opportuun. Sommige van bovenstaande voordelen kunnen echter worden beschouwd als wolven in schaapskleren. Het dalende aantal vacatures en de minder gevoelde problemen rond de vervanging van gepensioneerde medewerkers kan er toe leiden dat bedrijven minder aandacht besteden aan hun wervingsbeleid (vooral naar schoolverlaters toe) en de loopbaanontwikkeling van (oudere) werknemers. Terwijl in de afgelopen jaren zoveel tijd, energie en geld is gestoken in de ontwikkeling daarvan met het oog op de structurele problemen van vergrijzing en ontgroening. Deze structurele problemen lijken aan het oog te worden onttrokken door de huidige conjuncturele situatie, maar ze zijn nog steeds aanwezig en zullen daarom toch de nodige aandacht moeten krijgen. Minder stageplaatsen aanbieden zoals in sommige bedrijven gebeurt, is begrijpelijk doch zeer onverstandig. Hetzelfde geldt voor maatregelen die het voor oudere werknemers aantrekkelijk maken om productief en met plezier aan de slag te blijven in de Metalektro. Gelukkig hebben bedrijven goed begrepen dat innovatie van levensbelang is om te kunnen concurreren in de internationale economie, misschien wel juist in tijden van crisis. Hier ligt namelijk de kans om te laten zien waartoe de Nederlandse Metalektro allemaal in staat is. Niet alleen de bestaande producten en processen worden verder verbeterd. Er wordt ook veel aandacht besteed aan de ontwikkeling van compleet nieuwe producten en processen. Technologische innovaties worden dus ondanks de crisis niet op de lange baan geschoven maar hier en nu in de praktijk gebracht. Laten de metalektro-bedrijven echter vooral niet vergeten dat voor continue innovatie voldoende goed geschoolde technici nodig zijn, nu en in de komende jaren. Het huidige personeel om- of bijscholen De aantrekkelijkheid van het bedrijf als werkgever vergroten Nieuwe, goed opgeleide werknemers aannemen Carrièreplanning van de werknemers stimuleren Meld uw bedrijf aan via internet. Onze website Voor vragen kunt u terecht bij de heer Henry de Groot, procesmanager bij A+O Metalektro, tel: (7) , h.degroot@stao.nl. Gebruik maken van arbeidsbesparende technologie Schoolverlaters aannemen Oudere werknemers stimuleren om langer door te werken Tijdelijk extra personeel werven Oproep werkgeverspanel Metalektro Mensen die al met pensioen zijn tijdelijk terughalen Meer personeel werven in het buitenland (Een gedeelte van) de productie naar het buitenland verplaatsen (Een gedeelte van) de productie binnen Nederland verplaatsen Wordt momenteel toegepast Zal ingevoerd worden in Figuur 12 Maatregelen die bedrijven nemen om vervangingsproblemen als gevolg van pensioenuitstroom voor te zijn (% van de bedrijven) Bron ROA/Werkgeverspanel Metalektro eerste meting 29 Het is van groot belang om de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de Metalektro op de voet te blijven volgen. Naast het belang voor de gehele bedrijfstak, heeft deelname aan het werkgeverspanel ook duidelijke voordelen voor uw eigen bedrijf. Na iedere meting wordt een op maat gemaakte benchmark van uw bedrijf beschikbaar gesteld, waarmee u uw bedrijf op een aantal belangrijke punten kunt vergelijken met andere bedrijven in de sector. De gegevens over uw bedrijf zijn onmisbaar voor de Arbeidsmarktmonitor. Ze zorgen ervoor dat we een juiste situatie op bedrijfstakniveau kunnen schetsen. Met name het in kaart brengen van de regionale arbeidsmarkten vereist dat veel bedrijven uit het hele land meedoen. Het werkgeverspanel kan uw medewerking dus goed gebruiken!

11 Colofon De rapportage Arbeidsmarktmonitor Metalektro is een uitgave van de Stichting Arbeidsmarkt en Opleiding in de Metalektro en is bestemd voor bedrijven, ondernemingsraden en vakbondskader in de Metalektro, relaties en deelnemers/leden van A+O Metalektro. Uitgave Oktober 29 (1e meting 29) Redactie en productie A+O Metalektro, Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van de Universiteit Maastricht Aan deze uitgave werkten mee Regiecommissie Arbeidsmarktmonitor Metalektro Afdeling communicatie A+O Metalektro Stichting A+O Metalektro Overgoo JZ Leidschendam Postbus AK Leidschendam Telefoon: (7) Telefax: (7) info@stao.nl Fotografie Rooduijn communicatie & design, Den Haag Vormgeving Rooduijn communicatie & design, Den Haag Druk Drukkerij Boeijinga BV, Apeldoorn