Inspiratie- en referentieprojecten ontwerpopdracht biotechniek

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Inspiratie- en referentieprojecten ontwerpopdracht biotechniek"

Transcriptie

1 Inspiratie- en referentieprojecten ontwerpopdracht biotechniek

2 Biotechniek

3 Biotechniek: een overzicht

4 Biotechniek: een overzicht

5 Biotechniek: een overzicht

6 Biotechniek: een overzicht

7 Biotechniek Life sciences en biotechniek betekenen een ware revolutie op wetenschappelijk en industrieel vlak biedt enorme mondiale opportuniteiten op vlak van: gezondheid vergrijzing voedsel milieu duurzame ontwikkeling hoe kun je de bevolking het belang ervan laten inzien waardoor ze het wetenschappelijk onderzoek waarderen en er het belang van inzien?

8 Micro-organismen en enzymen Micro-organismen schimmels kazen, vleesvervangers bacteriën gisten yoghurt, azijn, compost, waterzuivering brood, bier, wijn, vergisting mest

9 Micro-organismen en enzymen Enzymen enzymen zijn eiwitten Ze versnellen de biochemische reacties elke biochemische reactie heeft een specifiek enzym genetisch gemanipuleerde bacteriën of gisten produceren op industriële schaal enzymen Deze enzymen vinden hun toepassing in de voedingsindustrie en de farmaceutische industrie

10 Biotechniek in Vlaanderen anno 2010 VIB: Vlaams Instituut voor Biotechnologie ( ) actief op vlak van: biotechnologie toepassen van schimmels, gisten en bacteriën enzymen spelen hier een belangrijke rol nu grijpt men rechtstreeks in het DNA in toepassingen in bv. productie van voedsel landbouw en milieu biobrandstoffen uit biomassa GGO s mens en gezondheid gentherapie celtherapie

11 Biotechniek in Vlaanderen anno 2010 VITO: Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek ( ) naast bv onderzoek omtrent smart grids (energie) ook onderzoek omtrent: duurzame chemie: nieuwe concepten ontwikkelen en applicaties uit bouwen waarin (bio)chemische conversies en membraantechnologie optimaal geïntegreerd worden afvalstoffen (waaronder CO 2 ) als grondstof voor (biochemische) productie en chemische stabilisatie

12 Biotechniek in Vlaanderen anno 2010 VITO: Microbiële omzettingen van organisch afval en/of biomassa leiden tot nieuwe producten voor energie, chemie of voeding

13 Biotechniek in Vlaanderen anno 2010 Meer dan 120 bedrijven zijn actief in de biotech en life sciences met tewerkgestelden

14 Biotechniek in Europa

15 Nadenken over biotechniek: energie Vergistingsinstallatie / -reactor: energievoorziening van de toekomst: mest wordt methaan oiv enzymen uit bacteriën

16 Nadenken over biotechniek: energie Biogas uit stort afval wordt methaan oiv enzymen in bacteriën

17 Nadenken over biotechniek: energie Organisch afval produceert groene stroom

18 Nadenken over biotechniek: energie Olie destilleren uit planten (bv koolzaad, zonnebloemen )

19 Nadenken over biotechniek: energie Ethanol maken uit rietsuiker, bieten, graan, maïs

20 Nadenken over biotechniek: energie

21 Nadenken over biotechniek: voedsel Genetisch Gewijzigde Organismen (gisten, bacteriën ) produceren enzymen GGO s duiken op: witte biotechnologie voor industriële processen (zoals genetisch gemodificeerde gisten, bacteriën rode biotechnologie in de geneeskunde : productie van bv vaccins groene biotechnologie in de landbouw

22 Nadenken over biotechniek: voedsel GGO s

23 Nadenken over biotechniek: voeding Moleculaire voeding >< streekeigen voeding In vitrovlees >< vlees van dieren uit natuurgebieden

24 Nadenken over biotechniek: voeding Vissen kweken >< klassieke visserij (= jacht) Diepgevroren maaltijden samenstellen (opwarming en afkoeling en dus kweek bacteriën voorkomen) Weggooien voedsel tegengaan (tijdens productie, verwerking en consumptie)

25 Nadenken over biotechniek: voeding Voorbeeld: voedsel kweken in de stad - Detroit community gardens

26 Nadenken over biotechniek: voeding Ggo s >< terug naar oorspronkelijke oerrassen van planten en dieren Ggo-aardappelveld door actievoerders beschadigd ondanks politiemacht (29/5/2011)

27 Nadenken over biotechniek: voeding Chemische bestrijdingsmiddelen >< inzet van natuurlijke belagers als insecten, schimmels,

28 Bronnen hnologie_vlaanderen.pdf nu.nl/ /1/j4nvgs5kjg27kof_j9vvikqpopjt8zm/vi7jgow4qcyb/f=/.pdf

Welke richting volg je? In welke mate ga je akkoord met volgende stellingen?

Welke richting volg je? In welke mate ga je akkoord met volgende stellingen? Groepsnummer: Nummer respondent: Beste leerling, Hieronder vind je een aantal vragen. Lees de opdrachten aandachtig en probeer zo nauwkeurig mogelijk te antwoorden. Laat geen vragen open. Als je iets niet

Nadere informatie

Opstel door B woorden 6 maart keer beoordeeld. Inleiding. Wat is biotechnologie?

Opstel door B woorden 6 maart keer beoordeeld. Inleiding. Wat is biotechnologie? Opstel door B. 1149 woorden 6 maart 2013 8 2 keer beoordeeld Vak Methode ANW ANW Actief Inleiding Wat is biotechnologie? Het begrip biotechnologie omvat alle methodes waarbij organismen gebruikt worden

Nadere informatie

BIORAFFINAGE ALGEN/ BIOBRANDSTOFFEN. Johan van Groenestijn

BIORAFFINAGE ALGEN/ BIOBRANDSTOFFEN. Johan van Groenestijn BIORAFFINAGE ALGEN/ BIOBRANDSTOFFEN Johan van Groenestijn johan.vangroenestijn@tno.nl Biobased Economy In de Biobased Economy wordt biomassa gebruikt voor de productie van energie, transportbrandstoffen,

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL 2004

Bijlage VMBO-GL en TL 2004 Bijlage VMBO-GL en TL 2004 tijdvak 1 BIOLOGIE CSE GL EN TL BIOLOGIE VBO-MAVO-D Deze bijlage bevat informatie. 400009-1-586-543b BIOTECHNOLOGIE INFORMATIE 1 OUDE TECHNIEKEN Al eeuwen gebruiken mensen organismen

Nadere informatie

RACEN met... WC-papier

RACEN met... WC-papier RACEN met... WC-papier 1 Fossiele Brandstoffen Nadelen 1) Voorraden zijn eindig. 2) Afhankelijkheid van oliestaten 3) Bij verbranding komen broeikasgassen vrij: CO2/NOx/CH4 1000 1500 2000 2 Fossiele Brandstoffen

Nadere informatie

Afsluitende les. Leerlingenhandleiding. Alternatieve brandstoffen

Afsluitende les. Leerlingenhandleiding. Alternatieve brandstoffen Afsluitende les Leerlingenhandleiding Alternatieve brandstoffen Inleiding Deze chemie-verdiepingsmodule over alternatieve brandstoffen sluit aan op het Reizende DNA-lab Racen met wc-papier. Doel Het Reizende

Nadere informatie

Leerlingenhandleiding

Leerlingenhandleiding Leerlingenhandleiding Afsluitende module Alternatieve Brandstoffen - Chemie verdieping - Ontwikkeld door dr. T. Klop en ir. J.F. Jacobs Op alle lesmaterialen is de Creative Commons Naamsvermelding-Niet-commercieel-Gelijk

Nadere informatie

WAT IS GENETISCHE MODIFICATIE?

WAT IS GENETISCHE MODIFICATIE? SPREEKBEURT OF WERKSTUK WAT IS GENETISCHE MODIFICATIE? Hier vind je informatie voor een spreekbeurt of werkstuk over genetische modificatie. De informatie is ingedeeld in stappen. Dit zijn de verschillende

Nadere informatie

GRENZELOOS BIOBASED ONDERWIJS

GRENZELOOS BIOBASED ONDERWIJS GRENZELS BIBASED NDERWIJS Met onderwijs naar duurzame toekomst Inspiratiedag@HGENT 1 februari 2019 Ruben Guisson ruben.guisson@vito.be Project Manager Team Biobased Economy VIT NV Boeretang 200 2400 Mol

Nadere informatie

Waar leven is, zijn ook Enzymen

Waar leven is, zijn ook Enzymen Waar leven is, zijn ook Enzymen De verschillende functies van de Enzymen zijn ontelbaar veelzijdig, net zo als bij Microorganismen, maar Enzymen zijn geen Micro organismen. Het betreft hier dus geen levende

Nadere informatie

Biotechnologie. vwo 5-6

Biotechnologie. vwo 5-6 Biotechnologie vwo 5-6 In de biotechnologie wordt steeds vaker gebruikgemaakt van de unieke eigenschappen van microben. Producten en processen op basis van microben maken een groot deel uit van jouw dagelijks

Nadere informatie

Biotechnologie vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Biotechnologie vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 20 December 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73574 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

Moderne biotechnologie, kans of bedreiging voor een duurzame landbouw? Peter Besseling Frank Tillie Jan van Vliet

Moderne biotechnologie, kans of bedreiging voor een duurzame landbouw? Peter Besseling Frank Tillie Jan van Vliet Moderne biotechnologie, kans of bedreiging voor een duurzame landbouw? Peter Besseling Frank Tillie Jan van Vliet Informatie- en KennisCentrum Landbouw 1 Informatie- en KennisCentrum Landbouw/Ede, oktober

Nadere informatie

De rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017

De rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017 Jan Peter Nap Hanze Research Energy De rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017 Energietransitie 2 Er staat veel op het spel Klimaatverandering - CO 2, opwarming, milieu, afspraken

Nadere informatie

OPEN PRODUCTIE CONCEPT. BioRaf 24/10/2013 Johan Verbruggen

OPEN PRODUCTIE CONCEPT. BioRaf 24/10/2013 Johan Verbruggen OPEN PRODUCTIE CONCEPT BioRaf 24/10/2013 Johan Verbruggen Ambitie OMC 1. Ter beschikking stellen infrastructuur 2. Ter beschikking stellen van productietechnologieën/-methoden 3. Ontwikkeling van nieuwe

Nadere informatie

Wat is je leeftijd (bv. 17)? Typ leeftijd over (enkel cijfers) jaar. In welke mate ga je akkoord met volgende stellingen?

Wat is je leeftijd (bv. 17)? Typ leeftijd over (enkel cijfers) jaar. In welke mate ga je akkoord met volgende stellingen? Groepsnummer: Nummer respondent: Beste leerling, Hieronder vind je een aantal vragen. Lees de opdrachten aandachtig en probeer zo nauwkeurig mogelijk te antwoorden. Laat geen vragen open. Als je iets niet

Nadere informatie

Aantekeningen Hoofdstuk 1: Vier rijken Vergelijken KGT

Aantekeningen Hoofdstuk 1: Vier rijken Vergelijken KGT Aantekeningen Hoofdstuk 1: Vier rijken Vergelijken KGT 1.1 De tuin 1 Wat leeft er in een tuin? Organismen: dit zijn levende wezens zoals, planten, dieren, mensen, bacteriën en schimmels. Levenskenmerken:

Nadere informatie

Voedsel en vertering. havo 5

Voedsel en vertering. havo 5 Voedsel en vertering havo 5 Bij onze spijsvertering, voedselproductie en voedselkweek spelen microben een belangrijke rol. Microben in onze darmen helpen met het verteren van voedsel. Veel van ons eten

Nadere informatie

Wereldoriëntatie - Natuur Wereldoriëntatie - Techniek Geschatte lesduur Hoofdstuk 1.2. Nuttige microben benadrukt dat niet alle

Wereldoriëntatie - Natuur Wereldoriëntatie - Techniek Geschatte lesduur Hoofdstuk 1.2. Nuttige microben benadrukt dat niet alle Wereldoriëntatie - Natuur Algemene vaardigheden: 1.1 & 1.2 Levende en niet-levende natuur: 1.3 & 1.5 Wereldoriëntatie - Techniek 2.16* Geschatte lesduur 50 minuten Hoofdstuk 1.2. Nuttige microben benadrukt

Nadere informatie

Instituut Applied Sciences

Instituut Applied Sciences Instituut Applied Sciences VO-diner Dinsdag 30 oktober 2012 Presentatie Instituut Applied Sciences: Ruben Piek (commissie Instroom & Aansluiting) Campus Nijmegen (Kapittelweg) Welkom bij Techniek De wereld

Nadere informatie

Insectenkweek op afval - Vlaanderen

Insectenkweek op afval - Vlaanderen Insectenkweek op afval - Vlaanderen Veerle Van linden 25/11/2014 Mechelen, OVAM Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO) www.ilvo.vlaanderen.be Inhoud Korte voorstelling van ILVO Insectenkweek

Nadere informatie

40 jaar genome editing in industriële micro-organismen: what s new?

40 jaar genome editing in industriële micro-organismen: what s new? 40 jaar genome editing in industriële micro-organismen: what s new? Jack Pronk Afdeling Biotechnologie Amsterdam 7 september 2016 Industriële Biotechnologie microorganismen als celfabrieken Grondstof (

Nadere informatie

Gentechproducten. Etikettering

Gentechproducten. Etikettering Gentechproducten en Etikettering Als consument heb je in principe keuzevrijheid: je koopt b.v. producten waarvan je weet dat ze goed zijn voor je gezondheid. Maar het kiezen is in de praktijk nog knap

Nadere informatie

Biotechnologie. havo 5

Biotechnologie. havo 5 Biotechnologie havo 5 In de biotechnologie wordt steeds vaker gebruikgemaakt van de unieke eigenschappen van microben. Producten en processen op basis van microben maken een groot deel uit van jouw dagelijks

Nadere informatie

Les Biomassa. Werkblad

Les Biomassa. Werkblad LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne-energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 5 (biotechnologie) en Hoofdstuk 6 (duurzame ontwikkeling)

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 5 (biotechnologie) en Hoofdstuk 6 (duurzame ontwikkeling) Samenvatting Biologie Hoofdstuk 5 (biotechnologie) en Hoofdstuk 6 (duurzame ontwikkeling) Samenvatting door een scholier 1363 woorden 22 mei 2001 5,1 66 keer beoordeeld Vak Biologie 5.4 Biotechnologie

Nadere informatie

Voedsel en vertering. vwo 5-6

Voedsel en vertering. vwo 5-6 Voedsel en vertering vwo 5-6 Kunnen wij eigenlijk zonder micro-organismen leven? Bij onze spijsvertering, voedselproductie en voedselkweek spelen microben een belangrijke rol. Microben in onze darmen helpen

Nadere informatie

NEW BUSINESS. Guy Konings

NEW BUSINESS. Guy Konings 2015 Guy Konings Stedin is verantwoordelijk voor transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: Altijd energie voor onze klanten, vandaag en morgen. Simpel, betaalbaar en duurzaam KERNGETALLEN

Nadere informatie

Gezond verstandavond 14 juni bij Fam. Doodeman te Birdaard

Gezond verstandavond 14 juni bij Fam. Doodeman te Birdaard Gezond verstandavond 14 juni bij Fam. Doodeman te Birdaard Doelstelling na WO II: nooit meer honger enorme toename voedsel productie Bertold Brecht:,,Erst das Fressen, dann die Moral Boerderijen worden

Nadere informatie

Opdracht 7.2 Energie een heel lastig onderwerp

Opdracht 7.2 Energie een heel lastig onderwerp Opdracht 7.2 Energie een heel lastig onderwerp Inleiding voor de docent: Onverwachte gaten in het curriculum en in BINAS In deze opdracht gaat de aandacht naar de samenhang tussen de processen die een

Nadere informatie

EFFECTIEVE MICRO-ORGANISMEN (EM) voor een gezonde bodem, plant, dier en leefomgeving

EFFECTIEVE MICRO-ORGANISMEN (EM) voor een gezonde bodem, plant, dier en leefomgeving EFFECTIEVE MICRO-ORGANISMEN (EM) voor een gezonde bodem, plant, dier en leefomgeving INHOUD HOE WERKEN EFFECTIEVE MICRO-ORGANISMEN?.......................................................... 4 HOE ZIJN

Nadere informatie

CRISPR in de krantenkoppen

CRISPR in de krantenkoppen CRISPR in de krantenkoppen Een nieuwe superkracht voor biotechnologen CRISPR op het landbouwveld en in het ziekenhuis 21 februari 2019 Elisabeth Stes, Liesbeth Aerts en Ruben Vanholme VIB Vlaams Instituut

Nadere informatie

ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN

ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN Lezing ter gelegenheid van het GEO Promotion Congres van eigen bodem 10 maart 2017 Groningen. door prof. em. Pier Vellinga Waddenacademie Colin OPBOUW

Nadere informatie

Brew a better Breezer

Brew a better Breezer Brew a better Breezer Workshop Woudschoten Conferentie Sonja Isken / Marieke Beijer Levensmiddelenmicrobiologie Biotechnologie Wageningen Universiteit Workshop - Brew a better breezer Breezer Levensmiddelenfermentaties

Nadere informatie

Een toekomst voor iedereen

Een toekomst voor iedereen Projecten Een toekomst voor iedereen De 7 orchideeën van Almere In Almere groeien zeven wilde orchideeën. Op dit moment zijn hier weinig mensen van op de hoogte, maar volgens Gunter kan dit gebruikt worden

Nadere informatie

1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken van energie. Kortom alle processen in organismen.

1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken van energie. Kortom alle processen in organismen. THEMA 1 1 Stoffen worden omgezet 2 Fotosynthese 3 Glucose als grondstof 4 Verbranding 5 Fotosynthese en verbranding 1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken

Nadere informatie

Potentieel van mestafgeleide producten als grondstof voor de P-industrie. Willem Schipper

Potentieel van mestafgeleide producten als grondstof voor de P-industrie. Willem Schipper Potentieel van mestafgeleide producten als grondstof voor de P-industrie Willem Schipper Fosfor, fosfaat Onvervangbaar element voor leven Wordt aangetroffen in planten en dieren In omloop gebracht door

Nadere informatie

Waarom doen we het ook alweer?

Waarom doen we het ook alweer? Apart inzamelen van gft-afval Als Vereniging Afvalbedrijven stimuleren we dat al het afval in Nederland op de juiste manier wordt verwerkt. Hierbij houden we rekening met het milieu en de kosten. De meest

Nadere informatie

Biosynthese. Biosynthese. Metabolic engineering. 8 Oktober 2014

Biosynthese. Biosynthese. Metabolic engineering. 8 Oktober 2014 Biosynthese Metabolic engineering 8 Oktober 2014 CV 1982 Studie Moleculaire Wetenschappen, WU 1989 Promotie productie monoklonale antilichamen Bioprocestechnologie&RIVM 1994-2001 Post-docs 2001 Universitair

Nadere informatie

5,5. Samenvatting door M woorden 10 juni keer beoordeeld Allemaal nodig? Wij maken deel uit van de voedselkringloop.

5,5. Samenvatting door M woorden 10 juni keer beoordeeld Allemaal nodig? Wij maken deel uit van de voedselkringloop. Samenvatting door M. 1285 woorden 10 juni 2013 5,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 13.1 Allemaal nodig? Wij maken deel uit van de voedselkringloop. Consumenten dieren en mensen Afvaleters

Nadere informatie

Eindexamen biologie compex vmbo gl/tl I

Eindexamen biologie compex vmbo gl/tl I OLIFANTEN Olifanten zijn dieren die in groepen leven. Elke groep bestaat uit een aantal mannetjes en vrouwtjes. Soms vertonen mannetjes van dezelfde groep een bepaald soort gedrag. Klik in het openingsscherm

Nadere informatie

Velt vzw Vereniging voor Ecologische Leef- en Teeltwijze

Velt vzw Vereniging voor Ecologische Leef- en Teeltwijze Velt vzw Vereniging voor Ecologische Leef- en Teeltwijze Ecologische voeding en landbouw, moestuin, siertuin, milieubelei d,. Thierry Maréchal Milieu, Voeding en Gezondheid Biologische / Ecologische landbouw

Nadere informatie

De noodzaak van het statuut van bijproducten voor de voedingsindustrie

De noodzaak van het statuut van bijproducten voor de voedingsindustrie De noodzaak van het statuut van bijproducten voor de voedingsindustrie 4 de Vlaamse afval- en materialencongres 06.04.11 Inhoud Voorstelling FEVIA / voedingsindustrie Voedingscyclus Huidige situatie Art

Nadere informatie

De bodem draagt de bio-economie

De bodem draagt de bio-economie De bodem draagt de bio-economie Bio-economie gaat over het geheel aan producten uit biomassa: voedsel, veevoer, energie, materialen, chemicalien, etc. 1 Hoeveel biomassa kan de wereld produceren? Voldoende

Nadere informatie

o Tweede o Vierde o Zesde o Zevende Welke richting volg je?

o Tweede o Vierde o Zesde o Zevende Welke richting volg je? Groepsnummer: Klasnummer: Nummer respondent: Beste leerling, Hieronder vind je een aantal vragen. Lees de opdrachten aandachtig en probeer zo nauwkeurig mogelijk te antwoorden. Laat geen vragen open. Als

Nadere informatie

Vergisting toegelaten input organisch biologisch afval (mei 2017)

Vergisting toegelaten input organisch biologisch afval (mei 2017) Vergisting toegelaten input organisch biologisch afval (mei 2017) Bij vergisting zijn er verschillende wetgevingen die inputlijsten hanteren. Bijlage 1 van de omzendbrief RO van 19 mei 2006 geeft een overzicht

Nadere informatie

Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen

Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen Scheikunde Hoofdstuk 2 Samenvatting Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen Fossiele brandstof Koolwaterstof Onvolledige verbranding Broeikaseffect Brandstof ontstaan door het afsterven van levende organismen,

Nadere informatie

Les Biomassa LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE. Werkblad. Les Biomassa Werkblad. Over biomassa. Generaties biobrandstoffen

Les Biomassa LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE. Werkblad. Les Biomassa Werkblad. Over biomassa. Generaties biobrandstoffen LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne- energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 4: voeding

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 4: voeding Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 4: voeding Samenvatting door Remco 1344 woorden 31 maart 2015 6,3 24 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal 4.1 Voedsel Voedsel is leven Voeding is noodzakelijk

Nadere informatie

Biowkk in de glastuinbouw Praktijkvoorbeeld BioEnergieBergerden. 10 september 2009 Zevenhuizen Presentatie; Jan Willemsen

Biowkk in de glastuinbouw Praktijkvoorbeeld BioEnergieBergerden. 10 september 2009 Zevenhuizen Presentatie; Jan Willemsen Biowkk in de glastuinbouw Praktijkvoorbeeld BioEnergieBergerden 10 september 2009 Zevenhuizen Presentatie; Jan Willemsen 2004 Doelstelling Initiatiefnemers 2004 Doelstelling Initiatiefnemers Rendement

Nadere informatie

Oriëntatiejaar Life Sciences

Oriëntatiejaar Life Sciences Oriëntatiejaar Life Sciences Oriëntatiejaar Life Sciences Joan Wellink (studieadviseur) Voor wie is het oriëntatiejaar? Wat is het oriëntatiejaar? Wat heb je nodig? Hoe en wat studeer je? Wat kun je er

Nadere informatie

Agri Investment Fund. Studienamiddag Bio Economie 9 November 2015. Marc Rosiers Nicolas De Lange

Agri Investment Fund. Studienamiddag Bio Economie 9 November 2015. Marc Rosiers Nicolas De Lange Agri Investment Fund Studienamiddag Bio Economie 9 November 2015 Marc Rosiers Nicolas De Lange Inhoudstafel 1. Agri Investment Fund 2. Actiedomeinen FromFarm tofood Smart Farming Sustainable Farming Biobased

Nadere informatie

Nieuwe ggo s nog erger dan de oude

Nieuwe ggo s nog erger dan de oude DNA van een plant of dier gewijzigd DNA van een plant of dier 99,9% van de planten zijn ofwel herbicide-resistent of produceren zelf een pesticide Evaluatie van de impact op gezondheid en milieu, traceerbaarheid,

Nadere informatie

GFT-afval is een waardevolle bron voor nieuwe grondstoffen. Maar hoe ziet de toekomst eruit?

GFT-afval is een waardevolle bron voor nieuwe grondstoffen. Maar hoe ziet de toekomst eruit? GFT-afval is een waardevolle bron voor nieuwe grondstoffen. Maar hoe ziet de toekomst eruit? Spreker: Datum: Locatie: Joop Suurmeijer en Robert Jansen 19 maart 2015 VNG-congres Utrecht GFT-afval heeft

Nadere informatie

Samenvatting door Daphne 1139 woorden 25 mei keer beoordeeld. Scheikunde

Samenvatting door Daphne 1139 woorden 25 mei keer beoordeeld. Scheikunde Samenvatting door Daphne 1139 woorden 25 mei 2016 4 3 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal Par 4.1 voedsel Voedsel is leven Een deel van je voeding wordt in je lichaamscellen verbrand.

Nadere informatie

Biomassa: brood of brandstof?

Biomassa: brood of brandstof? RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply

Nadere informatie

HOOFDSTUK 11: Industriële microbiologie (= Hfst. 30) 11.1 Industriële micro-organismen en hun producten (= 30.1)

HOOFDSTUK 11: Industriële microbiologie (= Hfst. 30) 11.1 Industriële micro-organismen en hun producten (= 30.1) MICROBIOLOGIE - DEEL I - LES 7 Prof. Dr. ir. J. Swings «Biology of Microorganisms», 9de ed. (2000) HOOFDSTUK 11: Industriële microbiologie (= Hfst. 30) 11.1 Industriële micro-organismen en hun producten

Nadere informatie

Vlaams beleid rond de bio-economie

Vlaams beleid rond de bio-economie Vlaams beleid rond de bio-economie Inhoud Hoe het begon Visie, strategie en actieplan Rol van de Interdepartementale werkgroep (IWG) SCAR-aanbevelingen Hoe het begon Februari 2012: Europese strategie en

Nadere informatie

Examenprogramma scheikunde havo

Examenprogramma scheikunde havo Examenprogramma scheikunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Kennis

Nadere informatie

Werkstuk ANW Genetische manipulatie

Werkstuk ANW Genetische manipulatie Werkstuk ANW Genetische manipulatie Werkstuk door een scholier 2916 woorden 12 april 2002 6,2 307 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Mijn werkstuk gaat over genetische manipulatie. Het gaat over wat het

Nadere informatie

Bewaren van voedsel. Biotechniek

Bewaren van voedsel. Biotechniek Bewaren van voedsel Biotechniek Vraag 1 Additieven of E-nummers zijn stoffen die opzettelijk aan voedingsmiddelen worden toegevoegd. Om welke reden? Technologisch (bewaring) Organoleptisch (smaak, geur

Nadere informatie

Byosis Group. oplossingen voor vergisters; maisraffinage. Datum: September 2012

Byosis Group. oplossingen voor vergisters; maisraffinage. Datum: September 2012 Byosis Group oplossingen voor vergisters; maisraffinage Door: René Oudman Datum: September 2012 Bedrijf Byosis is opgericht in 2007. Technologie ontwikkeld samen met Wageningen Universiteit. Oprichters:

Nadere informatie

Antwoorden Biologie Hoofdstuk 1: Stofwisseling

Antwoorden Biologie Hoofdstuk 1: Stofwisseling Antwoorden Biologie Hoofdstuk 1: Stofwisseling Antwoorden door een scholier 1478 woorden 16 februari 2009 5,6 56 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie voor jouw Havo 5 Hoofdstuk

Nadere informatie

SAMENWERKEN AAN INNOVATIE

SAMENWERKEN AAN INNOVATIE SAMENWERKEN AAN INNOVATIE 7 e Vlaams milieucongres SITA RePaint Give paint a second life 7 e Vlaams milieucongres SITA RePaint Recyclage met kleur Inhoud 1. SITA - kerncijfers 2. Achtergrond Repaint 3.

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 9 en 10

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 9 en 10 Samenvatting Biologie Hoofdstuk 9 en 10 Samenvatting door een scholier 96 woorden 2 juni 2007 7,7 9 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Paragraaf 9.1 Gist: Eencellige schimmelsoort die in gedroogde

Nadere informatie

Organismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof

Organismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof Boekverslag door A. 1802 woorden 20 juni 2007 5 71 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Samenvatting stofwisseling Stofwisseling is het totaal van alle chemische processen in een organisme

Nadere informatie

2 Soorten micro-organismen Bacteriën Gisten Schimmels Virussen Samenvatting 40

2 Soorten micro-organismen Bacteriën Gisten Schimmels Virussen Samenvatting 40 Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 De geschiedenis van de microbiologie 9 1.1 De vroegste historie 9 1.2 Louis Pasteur 12 1.3 Ziekte: door micro-organismen of een straf van God? 14 1.4 De bestrijding van

Nadere informatie

Cellen aan de basis.

Cellen aan de basis. Cellen aan de basis. Cellen aan de basis In het thema cellen aan de basis vinden we twee belangrijke thema s uit biologie voor jou terug. 1. Organen en cellen (thema 1 leerjaar 3) 2. Stofwisseling (thema

Nadere informatie

inhoud 1. Wat? 2. Waar? 3. Waarom? 4. Hoe?

inhoud 1. Wat? 2. Waar? 3. Waarom? 4. Hoe? Biologische agentia inhoud 1. Wat? 2. Waar? 3. Waarom? 4. Hoe? 2 3 Wat? De definitie Biologische agentia: (art. 3.) 1 "biologische agentia": micro-organismen, met inbegrip van die welke genetisch zijn

Nadere informatie

Micro-organismen. Waar gaat deze kaart over? De soorten micro-organismen. Wat wordt er van je verwacht? Wat zijn micro-organismen?

Micro-organismen. Waar gaat deze kaart over? De soorten micro-organismen. Wat wordt er van je verwacht? Wat zijn micro-organismen? Waar gaat deze kaart over? De soorten micro-organismen Deze kaart gaat over micro-organismen. Microorganismen zitten in voedsel. Als je voedsel bereidt is het belangrijk om te weten wat micro-organismen

Nadere informatie

Vertaling Aardrijkskunde Afval en energie

Vertaling Aardrijkskunde Afval en energie Vertaling Aardrijkskunde Afval en energie Vertaling door een scholier 1337 woorden 2 juni 2004 5,8 76 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde AFVAL EN ENERGIE Energie Het is heel moeilijk te zeggen wat energie

Nadere informatie

Toelichting op de Nederlandse Roadmap Bioraffinage

Toelichting op de Nederlandse Roadmap Bioraffinage Toelichting op de Nederlandse Roadmap Bioraffinage René van Ree & Bert Annevelink Informatiebijeenkomst Innovatieagenda Energie, 3 november 2009 Inhoud presentatie introductie begrip bioraffinage Nederlandse

Nadere informatie

Rotie: Cleaning & Services Amsterdam: Tankstorage Amsterdam: Orgaworld: Biodiesel Amsterdam:

Rotie: Cleaning & Services Amsterdam: Tankstorage Amsterdam: Orgaworld: Biodiesel Amsterdam: Rotie maakt onderdeel uit van de Simadan Groep. De Simadan Groep is een wereldwijd uniek industrieel ecosysteem waarin bij het verwerken van organische reststromen en frituurvet geen bruikbare energie

Nadere informatie

Werkblad Meander Thema 4: Platteland

Werkblad Meander Thema 4: Platteland Werkblad Meander Thema 4: Platteland 4.1 Volop voedsel Schrijf op wat er in Nederland groeit, kies uit: sinaasappel / olijf / tomaat / komkommer / mais Schrijf de naam Wat groeit er in Nederland, Zet een

Nadere informatie

Biobrandstoffenfabriek Hardenberg. Innovatie en duurzaamheid

Biobrandstoffenfabriek Hardenberg. Innovatie en duurzaamheid Biobrandstoffenfabriek Hardenberg Innovatie en duurzaamheid Presentatie voor het Kenniscentrum Papier en Karton Bio Rights B.V. 11 december 2012 1 Inhoud van de presentatie Biobrandstoffenfabriek Hardenberg

Nadere informatie

Examenprogramma scheikunde vwo

Examenprogramma scheikunde vwo Examenprogramma scheikunde vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Stoffen

Nadere informatie

Biologische afbreekbaarheid: enkele fabels en feiten op een rij

Biologische afbreekbaarheid: enkele fabels en feiten op een rij Factsheet nr. 3 Biologische afbreekbaarheid: enkele fabels en feiten op een rij Soms lijkt het wel een trend om biobased en andere materialen biologisch afbreekbaar te noemen. Klinkt toch ook geweldig?

Nadere informatie

Wat is biodiversiteit? Hoeveel biodiversiteit is er (wereldwijd en

Wat is biodiversiteit? Hoeveel biodiversiteit is er (wereldwijd en Biodiversiteit Cursus Natuur-in-zicht 1 Inhoud Wat is biodiversiteit? Hoeveel biodiversiteit is er (wereldwijd en bij ons)? Waar komt die biodiversiteit vandaan? Waarom is biodiversiteit belangrijk? Hoe

Nadere informatie

BIJLAGEN. bij GEDELEGEERD BESLUIT (EU).../... VAN DE COMMISSIE

BIJLAGEN. bij GEDELEGEERD BESLUIT (EU).../... VAN DE COMMISSIE EUROPESE COMMISSIE Brussel, 3.5.2019 C(2019) 3211 final ANNEXES 1 to 4 BIJLAGEN bij GEDELEGEERD BESLUIT (EU).../... VAN DE COMMISSIE tot aanvulling van Richtlijn 2008/98/EG van het Europees Parlement en

Nadere informatie

Praktische-opdracht door Een scholier 3165 woorden 7 april keer beoordeeld. Mijn hoofdvraag over biotechnologie is:

Praktische-opdracht door Een scholier 3165 woorden 7 april keer beoordeeld. Mijn hoofdvraag over biotechnologie is: Praktische-opdracht door Een scholier 3165 woorden 7 april 2003 5 24 keer beoordeeld Vak ANW Mijn hoofdvraag over biotechnologie is: Wat is er met biotechnologie mogelijk en wat vinden mensen daarvan?

Nadere informatie

Biobased economy in het Groene Hart

Biobased economy in het Groene Hart Biobased economy in het Groene Hart Energie & Bio/Groen Gas 27 juni 2013, Langeraar, Michiel van Galen Inhoud Landelijke doelen energie en beleid Stimuleringsbeleid Groen Gas Het proces Stand van zaken

Nadere informatie

Herhaling leerstof / maatwerk. Les Voeding en vertering (Voedselproductie, bacteriën en schimmels Etiketten en achtergrondinformatie)

Herhaling leerstof / maatwerk. Les Voeding en vertering (Voedselproductie, bacteriën en schimmels Etiketten en achtergrondinformatie) Herhaling leerstof / maatwerk Les Voeding en vertering (Voedselproductie, bacteriën en schimmels Etiketten en achtergrondinformatie) Algemeen: Lees onderstaande tekst en uitleg door en beantwoord de vragen

Nadere informatie

Basiskenniskaart 2 DUURZAME PRODUCTIE. Definitie. Voorbeelden. aarde leven, in goede gezondheid en zonder armoede te gebruiken. voor de mensen.

Basiskenniskaart 2 DUURZAME PRODUCTIE. Definitie. Voorbeelden. aarde leven, in goede gezondheid en zonder armoede te gebruiken. voor de mensen. Basiskenniskaart 1 DUURZAME ONTWIKKELING Een respectvolle manier om met de aarde om te gaan Een ondernemer kan aan duurzame ontwikkeling doen zodat er nog heel lang mensen, planten en dieren op de door

Nadere informatie

Docentenhandleiding bij Krijg een les over afval en Attero

Docentenhandleiding bij Krijg een les over afval en Attero Docentenhandleiding bij Krijg een les over afval en Attero Wat is afval? Hoeveel is dat per dag? 538 / 365 dagen = 1,47 kilo per dag Hoeveel gooien we samen thuis elk jaar weg? 538 x 2,2 = 1183,6 per gezin

Nadere informatie

Gezondheid & Voeding

Gezondheid & Voeding Gentech maïs tweede kamer is tegen, Europese Commissie is voor In het verleden stemde de Nederlandse regering altijd voor toelating van gentech in de EU, maar het tij lijkt te keren. Afgelopen week heeft

Nadere informatie

Effectieve micro-organismen. Wat is het en wat kunnen wij er mee.

Effectieve micro-organismen. Wat is het en wat kunnen wij er mee. Effectieve micro-organismen. Wat is het en wat kunnen wij er mee. Wat is EM. Effectieve Micro-organismen. Fototrope bacteriën. ( Rhodopseudomonas ) Gisten. ( Saccharomices ) Melkzuurbacteriën. ( Lactobaccillus

Nadere informatie

Basiscursus Compostering

Basiscursus Compostering Basiscursus Compostering Uw aangeboden door : OVAT Gegeven door Vincent de Wolff Wat gaan we vanavond doen? Wat is composteren Hoe verloopt het proces Wat wel, wat niet in de compost Waarom is compost

Nadere informatie

TECHNIEK eerste graad A-stroom KIJKWIJZER: toepassingsgebied BIOCHEMIE

TECHNIEK eerste graad A-stroom KIJKWIJZER: toepassingsgebied BIOCHEMIE Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel TECHNIEK eerste graad A-stroom KIJKWIJZER: toepassingsgebied BIOCHEMIE 1 Inleiding Bij de beschrijving van de kerncomponent

Nadere informatie

Power-naar-methaan (P2M): het alternatief van de biologische route

Power-naar-methaan (P2M): het alternatief van de biologische route Jan Peter Nap Hanze Research Energy & Hanze Research Biobased Economy Power-naar-methaan (P2M): het alternatief van de biologische route groene elektriciteit voor nieuw groen gas? Bron: NRC 210917 Klimaatminister?

Nadere informatie

Circulaire economie Visie essenscia Dr Saskia Walraedt

Circulaire economie Visie essenscia Dr Saskia Walraedt Hoorzitting Vlaams parlement Circulaire economie Visie essenscia Dr Saskia Walraedt sw@essenscia.be 1 De essenscia-sectoren Basischemie Farma en life sciences Chemische producten voor de landbouw Zepen,

Nadere informatie

EetbaarSoest - Workshop Fermenteren 23 Jan 2016, G. Christiansson, EetbaarSoest & IVN Eemland Duurzaamheid

EetbaarSoest - Workshop Fermenteren 23 Jan 2016, G. Christiansson, EetbaarSoest & IVN Eemland Duurzaamheid EetbaarSoest - Workshop Fermenteren 23 Jan 2016, G. Christiansson, EetbaarSoest & IVN Eemland Duurzaamheid Fermenteren = Voedsel te laten verbeteren door micro-organismen (bacteriën, schimmels). Wilde

Nadere informatie

Verpakken Conserveren VW41

Verpakken Conserveren VW41 Verpakken Conserveren VW41 Vorige keer Wat hebben we al gedaan? Deze week Soorten bederf Voedselinfectie en voedselvergiftiging Pathogene micro-organsimen Conserveringstechnieken Verpakkingsproces Als

Nadere informatie

Boeren met energie. 11 November 2010

Boeren met energie. 11 November 2010 Boeren met energie 11 November 2010 Wat doen wij? Ontwikkelen projecten energie uit biomassa Opzetten expertisecentrum energie uit hout droogtechnieken stookgedrag rookgasmetingen rookgasreiniging Ontwikkelen

Nadere informatie

De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden.

De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden. De acht drempels van David Christian. De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden. De Big Bang. De sterren lichten op. Nieuwe chemische

Nadere informatie

Afsluitende les. Leerlingenhandleiding. Tandenstokerase - biochemie experiment -

Afsluitende les. Leerlingenhandleiding. Tandenstokerase - biochemie experiment - Afsluitende les Leerlingenhandleiding Tandenstokerase - biochemie experiment - Introductie Een enzym is een eiwit dat chemische reacties versnelt of mogelijk maakt. Enzymen zijn onmisbaar voor een goede

Nadere informatie

Mogelijkheden van vergisting voor de productie van biogas. Bruno Mattheeuws 09 juni 2007

Mogelijkheden van vergisting voor de productie van biogas. Bruno Mattheeuws 09 juni 2007 Mogelijkheden van vergisting voor de productie van biogas Bruno Mattheeuws 09 juni 2007 AGENDA Biogas-E vzw Biomassa Anaerobe vergisting Digestaat Biogas en de toepassingen Anaerobe vergisting en het milieu

Nadere informatie

Broeikasgasemissies Landbouw en Visserij: cijfers en beleid

Broeikasgasemissies Landbouw en Visserij: cijfers en beleid Broeikasgasemissies Landbouw en Visserij: cijfers en beleid Rondetafel Klimaat, 20/06/2016 Departement Landbouw en Visserij Inhoud (1) Waar wil Europa naartoe? (2) Waar staat Vlaanderen? Landbouw en visserij?

Nadere informatie

Even voorstellen. Workshop: Bedreigingen aanpakken door goed hygiënebeleid maart 2016, Dirk Bakker en Daan van Empel

Even voorstellen. Workshop: Bedreigingen aanpakken door goed hygiënebeleid maart 2016, Dirk Bakker en Daan van Empel Workshop: Bedreigingen aanpakken door goed hygiënebeleid 10 maart 2016, Dirk Bakker en Daan van Empel Even voorstellen Dirk Bakker Van Iperen, Technisch directeur Tel: 0186-578888 E: bakkerd@iperen.com

Nadere informatie