Alle Hens Maandblad. FOST voor mariniers. Hr.Ms. van Amstel als ICT-laboratiorium. Maandblad van de Koninklijke Marine maart 2008

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Alle Hens Maandblad. FOST voor mariniers. Hr.Ms. van Amstel als ICT-laboratiorium. Maandblad van de Koninklijke Marine maart 2008"

Transcriptie

1 Alle Hens Maandblad Maandblad van de Koninklijke Marine maart 2008 FOST voor mariniers Hr.Ms. van Amstel als ICT-laboratiorium

2 Colofon: Alle Hens Maandblad van de Koninklijke Marine Uitgave: Alle Hens is een uitgave van de Koninklijke Marine. Aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend. Hoofdredacteur: LTZSD 2OC KV V.J.G. Strijbosch Redacteur: LTZSD 2 KV B. Wijnandts Redacteur: LTZ 2OC M. van der Maas Vormgeving en lithografie: Grafisch ontwerpburo Engelbracht Druk: OBT B.V., Den Haag Adreswijzigingen KM-personeel: Doorgeven aan Bureau Administratie of via DCHR Telnr.: DSN 733 Adreswijzigingen veteranen: Stichting Veteraneninstituut Postbus AC Doorn Telnr.: Adreswijzigingen betalende abonnees: Abonnementenland Postbus AA Uitgeest Telnr.: ( 0,10 per minuut) Opzegtermijn zes weken Redactieadres: (niet voor adreswijzigingen en vragen over verzending) Alle Hens Het Nieuwe Diep 5 Het Paleis, kamer 213 MPC 10A / Postbus CA Den Helder Telnr.: / DSN / allehens@mindef.nl Internet: Kopijdatum: De deadline voor het volgende nummer van Alle Hens valt op maandag 17 maart Abonnementsprijs: 17,02 (buitenland 21,55 per jaar) Aanhaling uit en overname van artikelen uit dit blad is toegestaan met bronvermelding. ISSN Cover Met de Operationele Marinierstest komt er nu ook een kwaliteitsbewaking voor de operationele gereedheid van het keurkorps. (Foto: Peter Bijpost, AVDD) Inhoud Thunderball Met de acht nieuwe onderwaterscooters laten de Special Force mariniers van het Amfibisch Verkenningspeloton zich als James Bond door het water voeren. Geen kilometers zwemmen tegen de stroming in, maar hangend over een torpedovormige scooter met warp speed door het water. Scherp in het oog Toen sterrenkundige prof. F. Kaiser 150 jaar geleden werd aangesteld als verificateur van s Rijkszee-instrumenten, had hij nooit kunnen weten dat daar de kiem werd gelegd voor de afdeling Optronica van de Defensie Materieel Organisatie. Maar wat gebeurt daar eigenlijk? Explosieve oorwarmers Diep verstopt in de bossen van Reek, Noord- Brabant, knutselt een aantal cursisten aan een geïmproviseerde bom. De opdracht? Zo weinig mogelijk springstof voor zo veel mogelijk schade. De oude pioniersopleiding in een nieuw jasje: de assault engineer is geboren! Kauwen met je mond dicht De mes- en vorkcursus op het KIM stoomt specialisten in zes weken klaar voor een loopbaan als officier bij de KM. Twee artsen vertellen waarom ze kozen voor dit carrièrepad en hoe ze een weg zoeken in de wondere wereld van de militair. Battle of Flevoland Met militaire discipline bevechten de MATR 1 Wim Jansen en de LTZ 2OC Marieke Post hun tegenstander in de thaiboksring. Een interview met deze twee kemphanen. De SPEER gaat los Hr.Ms. van Amstel gaat dienen als het platform waarop de pilot van een van de grootste veranderprocessen van de Nederlandse overheid gaat draaien. Hoe zat het ook alweer met SPEER? Bewaken van de Noordzee Vlieger LTZV2OC Mark Foppele wilde geen duurbetaalde buschauffeur worden op een lijnvlucht maar koos voor de Kustwacht. De vernieuwde Dornier-vliegtuigen geven hem extra mogelijkheden om foutvaarders en olielozers de juiste koers te wijzen. En verder: Op koers Logboek Mens & mutaties

3 Hiddes-incident achter ons laten Het huidige CZSK is het resultaat van een grote reorganisatie. Een aantal uitdagingen waarvoor we ons dagelijks gesteld zien, is er onbedoeld het gevolg van. Gelukkig constateer ik dat zaken op hun plaats vallen en dat we op veel vraagstukken het antwoord hebben gevonden. Niet dat daarmee alle problemen van de baan zijn, maar wel dat het CZSK als maritiem-expeditionaire component van onze krijgsmacht de toekomst met vertrouwen tegemoet kan en wil zien. Zo streven we dit jaar naar de status van full operational capable ofwel volledige inzetbaarheid van de maritieme brigadestaf NLMARFOR in de hoedanigheid van CATF/CLF (Commander Amphibious Taskforce/Commander Landing Force). Daarmee wordt het geïntegreerde blauw-groene product van vloot en mariniers solide op de kaart gezet. Deze bijeenkomst bood de gelegenheid om met hen op een heldere en open wijze te praten over de gebeurtenissen en incidenten, die zich aan boord van het schip zouden hebben afgespeeld. Aan de hand van verschillende presentaties is allereerst de loop van de gebeurtenissen benoemd. Aansluitend werden zowel de juridische context als de speelruimte van de marineleiding in perspectief geplaatst. Ik heb hierbij vanuit mijn optiek aangegeven waarom bepaalde zaken zijn gegaan zoals ze zijn gegaan. Daarop volgde een open discussie. Ik heb een ieder de kans willen geven om zich uit te spreken of zijn of haar vragen te stellen. Als ik terugkijk op deze morgen dan denk ik dat we daarin zijn geslaagd. Dat wil niet zeggen dat nu iedereen een blij gevoel heeft gekregen, want ongetwijfeld blijven er gedachten van onbegrip bestaan. Ik hoop wel, doordat er is stilgestaan bij de verschillende invalshoeken van de gebeurtenissen en opeenvolgende consequenties, meer klaarheid te hebben kunnen geven. Tijdens deze bijeenkomst heb ik meerdere zaken verwoord, waarvan ik de belangrijkste hier met u allen wil delen. Allereerst zal ik er naar streven, in het onverhoopte geval dat zich een nieuw incident voordoet, om met kracht te voorkomen dat er voorbarige conclusies worden getrokken die tot premature uitspraken kunnen leiden. Ik zal mij ervoor inspannen dat niet te vroeg standpunten worden ingenomen. Een tweede punt, dat ik heb benadrukt, is dat de gebeurtenissen aan boord van Hr.Ms. Tjerk Hiddes niet de reden zijn geweest om Commissie Staal in Benieuwd wat C-ZSK over de operationele inzet te vertellen heeft? Lees verder op pagina 34 Openhartig gesproken Bij mijn werkbezoeken aan schepen en eenheden komen nog steeds de nodige problemen aan de orde. Tegelijkertijd ervaar ik een sfeer waarin u de handen ineen heeft geslagen en de schouders er onder zet, alles met hetzelfde doel: het realiseren van ons kernproduct, getrainde schepen en eenheden ten behoeve van veiligheid op en vanuit zee. Goede communicatie tussen de leiding en het werkveld vind ik van essentieel belang. Ik wil, als één van de verschillende informatiestromen, dat leidinggevenden op alle niveaus er bewust naar streven om de door het CZSK nagestreefde doelen bij al het personeel voor het voetlicht te brengen. Het doel daarvan is zo helder mogelijk te zijn en duidelijk te maken waarom bepaalde maatregelen worden genomen en wat we daarmee willen bereiken. Als voorbeeld hiervan noem ik graag de bijeenkomsten met betrekking tot het programma Op Koers, die onlangs zijn gehouden op de Marinekazerne Erfprins. Met dit programma zijn we in een volgende fase beland en komt nu de nadruk te liggen op de effecten van de door de Admiraliteitsraad geaccordeerde maatregelen. Onder leiding van de regievoerder van Op Koers en in aanwezigheid van mijn plaatsvervanger, SBN Wim Nagtegaal, is er door het aanwezige personeel uitgebreid van gedachten gewisseld en werd intensief gediscussieerd. Het is goed om te constateren dat er openhartig is gesproken, want uw betrokkenheid en terugkoppeling zijn voor mij van grote waarde. De reacties waren over het algemeen zeer positief en dit onderstreept voor mij het belang om ook in de toekomst op directe wijze de dialoog met u aan te gaan. Immers, veel van de genoemde maatregelen in de organisatie moeten door u worden opgepakt en geïmplementeerd in de dagelijkse bedrijfsvoering. Bijeenkomst Hr.Ms. Hiddes Een belangrijk ander onderwerp dat ik met u wil delen is, dat ik op 22 januari met een groot aantal (oud-)bemanningsleden van ex-hr.ms. Tjerk Hiddes bijeen ben gekomen in de Witte Raaf. te stellen. De vermeende gebeurtenissen hebben er hooguit toe bijgedragen dat de vraag om nader onderzoek in te stellen naar de stand van zaken aangaande ongewenst gedrag bij defensie eerder aan de orde kwam. Ik heb de hoop uitgesproken dat we met deze bijeenkomst het, wat in de volksmond het Hiddes-incident is gaan heten, achter ons kunnen laten. Met deze toelichting hoop ook ik mijn laatste woorden over voornoemde gebeurtenissen te hebben uitgesproken. Lees verder op pagina 34 over UNIFIL en de eerste oplanding van de NH90. De Commandant Zeestrijdkrachten R.L. Zuiderwijk, luitenant-generaal der mariniers 3

4 Onderwaterscooter voor Special Force mariniers James Bondtaferelen De woorden van het liedje Net als in de film, ( ik wil het) van Toontje Lager krijgen voor de Special Force mariniers van het amfibisch verkenningspeloton met de komst van acht onderwaterscooters een wel heel letterlijke lading. Want net als in de James Bond film Thunderball (1965) kunnen zij vanaf nu als echte 007 s door het water suizen. Tekst: Vanessa Strijbosch/Foto s: Amfibisch Verkenningspeloton 4

5 onder water in zijn geboorteland Amerika wordt genoemd, heeft qua vorm alles weg van een torpedo. Het 2 meter 20 lange apparaat bestaat uit twee delen en is in te klappen en weegt 72 kilo inclusief accu. Kikvorsmannen duiken altijd in buddyparen. Zo ook met de onderwaterscooter. Het apparaat kan probleemloos twee man voorttrekken. De voorste man ligt met zijn hoofd net tegen de rand aan en steekt zijn armen in het besturingsgedeelte, dat slechts bestaat uit een simpel dashboard met joystick. De besturing werkt hetzelfde als een vliegtuig: de scooter gaat omhoog als de joystick door de bestuurder naar zich toe getrokken wordt. Een dieptemeter en een kompas zijn verder nog de enige attributen op het dashboard. De voorste man ligt met zijn flippers naar achteren en benen naar buiten gestoken. De passagier ligt als het ware half over de bestuurder heen en heeft als enige taak het apparaat goed vast te houden. Er moest iets worden gevonden waardoor de mariniers sneller de kust kunnen bereiken, zonder dat ze zich daarvoor al te veel hoeven in te spannen en teveel zuurstof gebruiken Een stoere actieheld worden; daar is het de Special Force-mariniers van het Amfibisch Verkenningspeloton (na 10 maart vallend onder de naam Maritieme Speciale Operaties) uiteraard niet om te doen. Daarvoor wegen de operationele voordelen van de hypermoderne onderwaterscooters uit Amerika te zwaar. De apparaten zijn een uitkomst voor het Korps Mariniers, vindt de commandant van het Amfibisch Verkenningspeloton. Er wordt van ons verwacht dat we haven- en strandverkenningen uitvoeren. Als het nodig is, moeten we heimelijk opereren, desnoods vanuit een onderzeeboot. Dat kunnen we natuurlijk, maar wij hebben ook onze beperkingen. Hij illustreert dat aan de hand van een aantal voorbeelden: We kunnen onder water blijven totdat de zuurstofvoorraad op is. Als we eerst een behoorlijke afstand moeten zwemmen, zijn we bij wijze van spreken al bijna door onze zuurstof heen, voordat we aan onze opdracht beginnen. Vervolgens voeren we nog onze verkenningstaak uit en zwemmen weer terug. Dat wordt dan erg krap. Als er dan bovendien sprake is van veel stroming en slechte weersomstandigheden, wordt het voor ons helemaal lastig. Er moest dus iets worden gevonden waardoor de mariniers sneller de kust kunnen bereiken zonder dat ze zich daarvoor al te veel hoeven in te spannen en teveel zuurstof gebruiken. Het idee voor een onderwaterscooter met een krachtige motor, die makkelijk tegen de stroming in kan varen, was snel gevonden. Pluim Dat idee is een uitvloeisel uit de defensiebrede SF-studie van 2004 in opdracht van de minister van Defensie. De Commandant der Strijdkrachten kreeg de opdracht om een goed materiaal- en uitrustingspakket aan te schaffen voor de Special Forces. Een van de tekortkomingen die weggewerkt moest worden, was de tactische mobiliteit. Er werd een taakverdeling gemaakt: de landmacht ging op zoek gaan naar een goed alternatief SF-voertuig, de luchtmacht moest de heli s SF-inzetbaar maken en ook de marine kreeg de opdracht om de verplaatsbaarheid van militairen te vergroten en versnellen. De Rigid Hull Inflatable Boats (RHIBS) zouden als eerste aan bod komen. Dit project liep echter vertraging op en het waren uiteindelijk de sneeuw- en onderwaterscooters die met de primeur aan de haal gingen. Een pluim voor het CZSK, vindt de commandant van het Amfibisch Verkenningspeloton. Binnen de SF-studie zijn wij het eerste defensieonderdeel dat nu heel concreet een product op de plank heeft liggen. Daar mogen we best trots op zijn. Het is eigenlijk heel simpel, geeft een van de onderofficieren toe, die in januari in Amerika in Key West als een van de eersten de DPD testte in de gebruikerscursus. Het apparaat is te klein om erin te zitten. De duikers liggen er daarom half overheen. Volgens hem is dat juist een voordeel. Het is een stuk veiliger, want mocht er iets misgaan, dan kunnen ze gelijk loslaten. Als ze erin vast zitten, zou het kunnen betekenen dat ze met het apparaat op de bodem belanden. Mocht er iets misgaan, dan kunnen de kikvorsmannen de DPD gelijk loslaten en lopen ze dus niet het gevaar te worden meegesleurd. Joystick De Diver Propulsion Device (DPD), zoals de onderwaterscooter 5

6 Tussen de dolfijnen Het was geweldig om ermee te werken, reageert de adjudant als hem gevraagd wordt hoe het was om als een van de eerste kikvorsmannen met de onderwaterscooter te duiken. Ik voelde me net James Bond. We voeren geruisloos tussen de dolfijnen en schildpadden door. Prachtig was dat! Hij vindt de komst van de acht DPD s naar het Korps Mariniers dan ook een mooie ontwikkeling. Het is een enorme verbetering. En als je nagaat dat dit project al vijftien jaar loopt, kun je je voorstellen dat het moment van de contractondertekening voor ons erg belangrijk was. Niet onbelangrijk in het aanschafproces was de tussenkomst van de Defensie Materieel Organisatie (DMO). Zij zorgden ervoor dat de specificaties helder waren en de DPD's aan de specifieke gebruikseisen van het Korps Mariniers voldoen. zich kan aanpassen aan zoet of zout water. De DPD is hierdoor niet alleen geschikt voor strandverkenningen, maar ook voor havenverkenningen en infiltratie- en exfiltratieoperaties. Heeft het korps internationaal nu meer aanzien door de komst van de onderwaterscooter? De commandant van het Amfibisch Verkenningspeloton vindt van wel. De Amerikanen werken als enigen ook net met deze apparaten. Binnen Europa zijn we de eerste maritieme SF-eenheid die dit vervoermiddel heeft. Half februari zijn de scooters in Nederland gearriveerd. Dan is het de bedoeling dat het overige personeel van het Amfibisch Verkenningspeloton, de Duik- en Demonteerschool en de Unit Interventie Mariniers ermee leert te werken. We voeren geruisloos tussen de dolfijnen en schildpadden door. Ik voelde me net James Bond Eisenpakket Het Amerikaanse STIDD Systems was volgens de commandant de enige firma die aan dit eisenpakket kon voldoen. Zo moet de scooter een hoge minimumsnelheid hebben om tegen stroming in te kunnen varen. Ook moet het apparaat een grote actieradius hebben, dus een accu die het lang genoeg volhoudt om ver weg afgezet te kunnen worden. Want, zoals de commandant toelicht, een onderzeeboot is alles behalve happy als die te dicht bij de kust moet liggen om ons af te kunnen zetten. Ook moet de DPD tegen onderzeebootdieptes bestand zijn én plaats bieden voor twee kikvorsmannen. Bijkomend voordeel is dat het aluminium apparaat De onderwaterscooter is geschikt voor twee personen die er meer overheen en aan vast hangen dan er daadwerkelijk in zitten. Tijdens de gebruikerscursus in Amerika probeerden de kikvorsmannen uit of het mogelijk was met meer personen aan de DPD te hangen. Het maximale bleek vier personen te zijn. 6

7 Pilot cashless schip op Hr.Ms. Van Galen Chippen aan boord Muntjes tellen en urenlang de kas opmaken is er voor de kasbeheerder aan boord van Hr.Ms. Van Galen niet meer bij. Want contant geld is op het stationsschip van de West haast niet meer te vinden. Vanaf het vertrek eind januari naar de West kunnen de bemanningsleden hun drankje, chips of chocoladereep alleen nog betalen met een betaalpas. Tekst: Vanessa Strijbosch/Foto s: Hr.Ms. Van Galen Nog nooit had sergeant-majoor LDA Dirk Goedee, kasbeheerder van Hr.Ms. Van Galen, zo snel kasuur gehouden. Binnen twee uur had iedereen aan boord vreemde valuta in zijn portemonnee. Iets wat normaal gesproken zo een dag kan duren, vertelt de kasbeheerder enthousiast. Dit is te danken aan de pilot cashless schip, een nieuw betaalsysteem waarbij gebruik wordt gemaakt van een chipknip. Uitgangspunt van deze pilot is om contante geldstromen aan boord zoveel mogelijk te reduceren. Hieronder vallen de verkooppunten van de scheepstoko en de taprekening in de verblijven. In overleg met het schip werden ook de verkopen van facteur, vreemde valuta en goede doelen meegenomen in dit nieuwe betaalsysteem. Van deze tijd Elektronisch betalen is voor veel mensen niet meer vreemd en echt van deze tijd. Toch riep het gebruik van de chipknip bij Paresto nog niet zo lang geleden gemengde gevoelens op. Sterker nog, het chippen werd voorlopig even in de koelkast gezet. Waarom dan wel deze pilot? Volgens kapitein-luitenant-ter-zee SD Wija de Vries, hoofd sectie procesinrichting/financial control en kapitein-luitenant-ter-zee A Wouter Boogaard, hoofd sectie begroting, staat de pilot cashless schip los van Paresto. Dit is een interne marineontwikkeling die al jaren loopt. Paresto had een hickup met de medezeggenschapsraad over het feit dat er extra geld werd gevraagd voor de aanschaf van een kaart. Daar is bij dit project geen sprake van. Bemanningsleden krijgen gratis een speciale betaalpas met het schip erop afgebeeld, uitgereikt en ondertekenen een eenmalig contract dat als machtiging geldt voor het centraal betaalkantoor en de bank zodat er geld van de rekening afgeschreven kan worden. Maar cashless is nog niet helemaal cash vrij. Opstappers en mensen die geen gebruik willen maken van de machtiging, kunnen tegen contant geld een opgewaardeerde kaart kopen. Ik kan nu in drie valuta s tegelijk uitbetalen zonder dat ik zenuwachtig word Geen big brother Geen big brother is watching you, willen beide oversten benadrukken. Dit is absoluut niet opgezet met de gedachte om iedereen in de gaten te houden, maar juist om met de tijd mee te gaan. Dit zorgt voor betaalgemak zonder wisselgeld, vermindering van de administratieve werkdruk aan boord voor de kasbeheerder en het centrale betaalkantoor. Ook levert het besparingen op bankkosten en transport voor contant geld op en het uitbannen van contant geld verkleint de kans op verlies of diefstal. Een geldkistje kan namelijk altijd kwijtraken, somt Boogaard de voordelen van cashless betalen op. En zijn er ook nadelen te noemen? Dat zal de pilot moeten uitwijzen, al kan De Vries er nu wel eentje bedenken. Zijn de zes speciaal ontwikkelde minikassa s bijvoorbeeld wel robuust genoeg voor een ruw zeetje? Voor de kasbeheerder en de Hoofd Logistieke Dienst aan boord heeft dit nieuwe betaalsysteem misschien wel de meeste invloed. Na ruim een maand onderweg zegt kasbeheerder Goedee spinnend tevreden te zijn. Met de pet langsgaan is wat lastiger geworden maar ik kan nu in drie valuta s tegelijk uitbetalen zonder dat ik zenuwachtig word. Goedee is niet bang dat zijn functie hierdoor misschien wel weg gereduceerd wordt: Ik heb een ander takenpakket gekregen. Aan het eind van de dag is het echt wild boekhouden om alles weg te boeken in het systeem. En als de pas kwijtraakt? Dan geen man over boord. Er zijn voldoende passen in voorraad en de kasbeheerder kan de verloren pas blokkeren. Het saldo van de oude pas wordt dan overgeboekt naar de nieuwe Ook een voordeel, vindt Goedee. Als je vijftig euro in de walegang verliest, ben je die ook echt kwijt. 7

8 Kennis- en servicecentrum Optronica 150 Jaar scherp in zicht Een typisch operationeel plaatje: voor de ingang van het Suezkanaal ligt een onderzeeboot geduldig onder het wateroppervlak te wachten. Over een half uur worden de sluizen van het Kanaal geopend en vaart een verdacht koopvaardijschip de Middellandse Zee in. De periscoop met daarin de fotocamera gaat langzaam omhoog. Aan de andere kant van het kanaal, hebben de uitkijken aan boord van het patrouillefregat de koopvaarder goed in de gaten gehouden met hun verrekijkers. Dankzij de night vision goggles van de vlieger in het patrouillevliegtuig, is het schip s nachts nooit uit beeld verdwenen. Tekst: Maartje van der Maas/Foto s: Optronica Zonder deze verschillende optische middelen zijn de eenheden niet operationeel inzetbaar. Maar wie adviseert er over de zichtsystemen die aan boord worden gebruikt? Waar worden de richtkijkers op de wapens van het Korps Mariniers onderhouden? Wie zorgt ervoor dat het beeld van de periscoop steeds duidelijk en scherp blijft? is onze afdeling een belangrijke schakel in de aankoop en instandhouding van alle richt- en zichtmiddelen die bij defensie in gebruik zijn. Voordat bijvoorbeeld het Korps Mariniers een nachtkijker daadwerkelijk kan gebruiken bij een operatie, is daaraan een lang proces vooraf gegaan. Een team ingenieurs stelt in overleg met Prisma s en lenzen uit de glasfabriek. Dankzij de nachtkijker, zie je alles haarscherp in het donker. Geen last van sneeuwblindheid. Dat gebeurt allemaal bij de afdeling Optronica, gevestigd in gebouw Kaiser van het Marinebedrijf op de Nieuwe Haven in Den Helder. Optronica is een onderdeel van de Defensie Materieel Organisatie en kent een geschiedenis die 150 jaar terug gaat. Wat doet deze unit precies? Het onderhoud aan een periscoop gebeurt op zorgvuldige wijze. De glasfabriek Het woord optronica zelf geeft het antwoord op deze vraag. Het is de samensmelting van de woorden optica en elektronica en verwijst naar het gecombineerde gebruik ervan in specifieke militaire systemen. Tijdens een rondleiding door gebouw Kaiser wordt duidelijk dat de KM aardig wat van dit soort systemen gebruikt. Op de werkbanken liggen onderdelen van verrekijkers, richtkijkers, camera s, infraroodinstallaties en warmtekijkers. De afdeling beschikt zelfs over een eigen glasfabriek, waar lenzen en prisma s worden geslepen. Het letterlijke hoogtepunt van de rondleiding vormt een ongeveer vijftien meter hoge toren, waarin de periscoop van een onderzeeboot voor een onderhoudsbeurt hangt. Vanuit gebouw Kaiser kan zo het hele Nieuwe Haventerrein worden bespied! Belangrijke schakel Met als belangrijkste werkgebieden advies en service, is Optronica onmisbaar voor defensie, zegt de manager van het servicecenter, Arjan Pouw. Als onderdeel van de Defensie Materieel Organisatie 8

9 de klant, bijvoorbeeld de KM, een plan van eisen samen. Zo moet het voor een nachtkijker mogelijk zijn om een doel s nachts tot drie mijl te kunnen volgen en mag de kijker geen last hebben van omgevingslicht. In het aankooptraject wordt de apparatuur van verschillende fabrikanten getest om te controleren of deze aan de gestelde eisen voldoet. Pas als de apparatuur is goedgekeurd, volgt de aankoop. De combinatie van zand en stof, zoals in Afghanistan, trekt een flinke wissel op de spiksplinternieuwe nachtkijkers. Na elke uitzending wordt al het zichtmateriaal van het Korps Mariniers daarom gecontroleerd. Dit gebeurt zowel op locatie als in gebouw Kaiser. De kijkers worden schoongemaakt, optiek opnieuw gecoat en eventueel gekalibreerd. Dat geldt ook voor de periscopen van de onderzeeboten en alle optronische apparatuur aan boord van de schepen in de onderhoudsperioden. Met het oog op de klant De lange opsomming van de optische en optronische middelen bij de KM doet vermoeden dat de afdeling Optronica het druk heeft. Als dan blijkt dat niet het CZSK, maar juist de overige krijgsmachtdelen de grootste klanten zijn, wordt dit vermoeden alleen maar bevestigd: richtkijkers voor anti-tankwapens of tanks, night vision goggles voor de helikoptervliegers, infraroodinstallaties onder de helikopters, etcetera. Dat had sterrenkundige en hoogleraar professor F. Kaiser nooit durven dromen toen hij 150 jaar geleden bij ministerieel besluit werd aangesteld tot verificateur van s Rijks zee-instrumenten. Zijn taak bestond in 1858 uit het adviseren van de minister van Marine Vanuit gebouw Kaiser kan zo de Nieuwe Haven worden bespied bij de aankoop en keuring van navigatie-instrumenten zoals tijdmeters en kompassen. Toen zijn afdeling later werd samengevoegd met het Marine Elektronisch Bedrijf, ontstond de kiem voor de afdeling die nu onder de naam Optronica bekend staat. Vanachter de rotspunt tuurt de marinier door zijn kijker in de duisternis. Wat hij ziet, geeft hij fluisterend door aan zijn maat die geconcentreerd zijn richtkijker op het doel houdt. Dankzij de foto s die het verkenningsvliegtuig met de thermische infraroodcamera heeft gemaakt, weten de mannen precies waarop ze moeten richten. Ze vertrouwen, dankzij Optronica, op hun optiek. De officier van de wacht tuurt door de periscoop. 9

10 Pioniersopleiding in nieuw jasje De kracht van springstof Stukjes glas, lege melkpakken en colablikjes liggen verspreid op een werkbank tussen rollen plakband en kleine handzagen. Een toevallige passant zou denken dat hier een onschuldig knutselclubje aan het werk is. Het is amper voor te stellen, maar deze ogenschijnlijk onschuldige materialen gaan blokken beton, metaal en hout verpulveren en doormidden breken. Een groepje mariniers uit de vernieuwde opleiding Assault Engineer is druk bezig om dat straks voor elkaar te krijgen. Het is een van de vaardigheden die zij moeten bezitten om de opleiding nu nog een pilot te kunnen halen. Tekst: Vanessa Strijbosch/Foto s: Rob Gieling (AVDD) 10

11 In een totaal van de buitenwereld afgesloten gebied, in de bosrijke omgeving van Reek (Noord-Brabant), oefenen militairen van de Mineurschool met springstoffen. Geregeld zijn er ontploffingen te horen nabij de school, waar iedereen die binnen defensie met springstoffen en mijnen te maken krijgt, terecht komt. Zo ook sergeant-majoor der mariniers Gijs ter Horst. Hij is samen met een landmachtsergeant instructeur van de nieuwe opleiding Assault Engineer, de voormalige pioniersopleiding. De opleiding is in een moderner jasje gestoken en is begin februari drie weken onderweg. Minder genie De elf mariniers die aan deze eerste Assault Engineer-cursus deelnemen, worden breed opgeleid. Het verschil met de voormalige pioniersopleiding is dat het genie-element sterk is ingeperkt. Het bouwen van kampen behoort tijdens uitzendingen vrijwel niet meer tot onze taak, licht Ter Horst toe. De genie van de landmacht neemt het steeds vaker over. We blijven wel assisteren en daarom is het nog steeds een klein onderdeel in deze opleiding, maar in feite is het achterhaald. Moderniseren was dus nodig. te brengen. Je moet dit betonblok zien als een pijler onder een brug, verklaart instructeur Ter Horst. Op die manier beoordelen we straks ook het effect van de bom. In principe zou deze geïmproviseerde lading er dus voor moeten zorgen dat de pijler instort en dus ook de brug. Dwars doormidden Even verderop, in de tweede bunker, ligt een stuk metaal van vier centimeter dik. Erop is een soort tochtstrip bevestigd, door Ter Horst aangeduid als blade. De strip is erg flexibel en kan alle kanten op buigen en draaien. Hier zit een gevormde lading in, wijst Ter Horst aan. Hij geeft nog even snel een paar aanwijzingen aan de cursisten die zichtbaar moeite hebben om de strip goed tegen het metaal aan te leggen. Probeer het er zo dicht mogelijk tegenaan te leggen. Dan pas krijg je het grootste effect. Het is de bedoeling dat het metaal helemaal door midden wordt geslagen. Als dit stuk metaal onder een brug zou zitten, zou die in elkaar zakken door het gewicht dat dan vrijkomt. Een aparte gedachte dat anderhalf kilo springstof in 120 centimeter blade is verwerkt, zoiets teweeg kan brengen. Het is toch een beetje een jongensdroom om met zelfgemaakte bommen dingen op te blazen Multi-inzetbaar is daarbij de nieuwe kreet. Want in de tegenwoordige missies wordt steeds meer in kleine groepen geopereerd. Daarom leren de cursisten in zes weken tijd een verscheidenheid aan skills en drills, uiteenlopend van werken met diverse springstoffen, het verkennen van bruggen, routes en objecten en het omgaan met en vernietigen van mijnen, tot geïmproviseerd springen, het zetten van valstrikken, route clearance en intermediate search (zoeken naar IED s). Oorwarmer Op het springterrein staan drie bunkers naast elkaar, elk bestemd voor een ander soort materiaal: hout, staal of beton. In een van de bunkers ligt een betonblok met een doorsnede van vijftig bij vijftig centimeter. Aan de zijkant zit iets bevestigd dat lijkt op een oorwarmer met plakband eroverheen. Het blijkt niet zo n vreemde vergelijking; de mariniers noemen dit een ear muff. In de oorwarmer zit aan beide zijden 750 gram kneedspringstof verwerkt en is een zogeheten geïmproviseerde lading. De opdracht is om met zo weinig mogelijk springstof zoveel mogelijk schade aan Pakje boter Buiten op het terrein vullen een paar cursisten een houten kist met zand. Daarin is vijfhonderd gram springstof gestopt. Niet meer dan een pakje boter, vergelijkt de instructeur. Toch zal je straks versteld staan wat het effect hiervan is. Als de springstof opgesloten wordt met bijvoorbeeld water of zand, ontstaat de neiging om de kracht in een bepaalde richting te dwingen. In dit geval dus naar beneden het beton in. Middenin het modderige springterrein staat de oude roestige koepel van een tank. Ideaal om op te experimenteren. Erop staan twee zelf geïmproviseerde ladingen, gevuld met blokjes hout, koper en springstof. Dat deze knutselwerkjes ook maar een klein krasje kunnen toebrengen aan het dikke pantser, is onvoorstelbaar. Ter Horst durft die voorspelling wel te doen: Het metaal zal helemaal doormidden scheuren. Straks blijkt of zijn voorspelling uitkomt. Oortjes dicht Op een veilige afstand, ongeveer honderdvijftig meter van de drie bunkers en het springterrein, is de uitwerking van de bommen Een slagsnoer met kneedbom erin verwerkt, moet zorgen voor een grote impact. Een van de geïmproviseerde explosieven met blade, een soort tochtstrip gevuld met kneedbom. 11

12 in een andere aparte bunker via een live verbinding op een televisie te zien. Met uitzondering van de springmiddelen in de bunkers, die blijven achter gesloten deuren in verband met de veiligheid. Oortjes dicht!, waarschuwt Ter Horst. En niet onnodig, want de klap is enorm. De bunker dreunt er van na. Slechts vijfhonderd gram. Meer was het niet, maar je trilt helemaal weg, merkt een van de aanwezigen in de bunker verbaasd op. Kijk, als een mes door de boter, zegt Ter Horst met een trotse ondertoon terwijl hij de schade aanwijst op de koepel van de tank. Zijn voorspelling kwam uit: er zit een behoorlijke gleuf in het pantser. Dit is nou de kracht van springstof. Moet je je voorstellen wat voor krachten er vrijkomen bij bomaanslagen in Afghanistan. Daar Op een veilige afstand wordt in een aparte bunker de ontsteking geactiveerd en kan op een televisie direct gezien worden wat de impact van de bom is. Dat deze knutselwerkjes ook maar een klein krasje kunnen toebrengen aan het dikke pantser, is haast niet voor te stellen gebruiken ze rustig honderden kilo s. Beseffen de cursisten zich dat nu ook? Ter Horst denkt van niet. Dat komt straks wel als ze in het genie verkenningspeloton geplaatst zijn. Nu hoeven ze daar Op het moment dat er op de knop wordt gedrukt, gaat het signaal met een snelheid van achtduizend meter per seconde door de draad. ook niet mee bezig te zijn. Een van de cursisten, een korporaal der mariniers, bevestigt dat beeld. Het is toch een beetje een jongensdroom om met zelfgemaakte bommen dingen op te blazen?, bekent hij. De marinier ziet ook de meerwaarde van deze opleiding. We krijgen een goede basiskennis mee van explosieven en hoe we die in de praktijk kunnen gebruiken. Ik word straks bij de Unit Interventie Mariniers geplaatst en werk ook veel met explosieven, maar dan meer geënt op inbraaktechnieken. Ik vind het mooi om te zien wat de uitwerking van explosieven op materialen is. Wat hier geleerd wordt, is straks van levensbelang in Afghanistan, benadrukt Ter Horst de waarde van de Assault Engineer opleiding. De jongens die straks bij het genie verkenningspeloton worden geplaatst, zijn eerst hier opgeleid. Zij zijn degenen die straks voorop lopen in Afghanistan. Daarom moet hun kennis van explosieven optimaal zijn. De bunkers zijn ideaal om in te werken: veilig en onder alle weersomstandigheden. 12

13 Burgerspecialisten worden in zes weken officier De artsen uit de AOBT072 Tijdens de Aspirant-Officieren Bepaalde Tijd Opleiding (AOBT), in de volksmond wel de mes-en-vorkcursus genoemd, worden specialisten in zes weken tijd klaargestoomd tot officier bij de Koninklijke Marine. Deze deskundigen hebben specifieke kennis en vaardigheden waaraan de marine behoefte heeft. Te denken valt aan communicatiedeskundigen, onderwijskundigen, geestelijk verzorgers, vliegers die buiten defensie de luchtvaartschool hebben doorlopen en geneeskundigen. Van klas AOBT072, toevallig enkel bestaand uit artsen en één tandarts, vertellen Nicole Wijnands en Nienke Smit waarom zij voor de marine hebben gekozen. Tekst: Barry Wijnandts/Foto s: Nicole Wijnands Na de studie geneeskunde in Rotterdam ging Nicole Wijnands als basisarts bij een commerciële Arbodienst aan de slag en groeide door naar de functie van bedrijfsarts. Ik moest nog een stage lopen en ik kende iemand bij de marine. Zo maakte ik kennis met dit bedrijf. Haar officiële werkplaats was het Gezondheidscentrum Den Haag, maar ze heeft daar alle locaties in Nederland die aan de marine zijn gerelateerd wel bezocht. Ik wilde meer de kant van de geïntegreerde zorg op, zodat ik naast bedrijfsarts ook meer de curatieve zorg op kan. Die optie bood een functie als burgerarts bij de marine niet. Als militair zou Wijnands zowel als adviserende bedrijfarts als genezende huisarts ervaring opdoen. Vanzelf ging dat echter niet. Ik ben al anderhalf jaar bezig met solliciteren, maar twee keer afgekeurd. Ik heb wel een burgerfunctie aangeboden gekregen, maar omdat ik die geïntegreerde kant op wilde, heb ik dat afgeslagen. Uiteindelijk lukte het en nu zit Wijnands in de verkorte officiersopleiding. Fysiek is het op sommige momenten wel zwaar, maar voor de rest valt het wel mee. Ik had het meer gestructureerd verwacht, vertelt ze over de opleiding. Ik leer een stukje van de marine kennen, waarmee ik als burger niet in aanraking zou zijn gekomen. Tijdens de opleiding komen naast verdiepende vakken als een inleiding in internationale veiligheidsstudies en militair recht ook de specifieke vakken, die de studenten inzicht geven in de organisatie, rangen en standen en een basis in sea safety training op de NBCD-school. Hoewel maar in beperkte mate, zegt Wijnands een beeld te krijgen van wat eigenlijk elke matroos en adelborst moet doormaken aan het begin van een loopbaan bij de marine. Bivak, het gevoel hoe de organisatie in elkaar zit, het interne leven en de strenge regels ervaren mijn medestudenten en ik ook een beetje. Het heeft alleen geen directe meerwaarde om onszelf te vormen. Pas aan boord leer je de echte mores van het bedrijf kennen. Ik ben ook al gewaarschuwd dat men op een schip direct zal zeggen: Dat is de dokter. Wijnands verwacht bij de marine veel breder ingezet te kunnen worden, dan in de burgermaatschappij. Ik hoop me veel meer te kunnen ontwikkelen als huisarts, op het gebied van Search and Rescue en als bedrijfsarts. Voor dat laatste hoopt ze bij de marine veel meer vanuit kwaliteit te kunnen werken, dan vanuit kwantiteit. Nienke Smit is nog maar net in Groningen in de geneeskunde afgestudeerd. Het introbivak moest ze eerder dan de overige cursisten verlaten om haar bul in ontvangst te nemen. Ik ben dus echt net afgestudeerd en ik heb eigenlijk nog geen richting in mijn hoofd waarin ik me wil specialiseren, begint ze haar verhaal. Maar spoedeisende hulp heeft duidelijk haar voorkeur. Tijdens mijn co-schappen heb ik daar gewerkt. Het leuke is dat je allerlei specialismen tegenkomt. Toen het einde van haar studie naderde, voelde ze de innerlijke drang om over de tijd na haar studie te gaan denken en zich te richten op het solliciteren. In juni 2007 kwam ik een vacature tegen bij de spoedeisende hulp in het Geminiziekenhuis in Den Helder, met daaraan vast Search and Rescuediensten in de weekeinden. Deze methode van instroom voor artsen is relatief nieuw. Het biedt beginnende artsen de mogelijkheid om zich te oriënteren op de toekomst, zonder zich direct te hoeven vastleggen in een contract van vijf jaar, zoals vanouds gebruikelijk was. Elk half jaar kunnen de cycli van weekenddiensten worden gecompenseerd door een tijdelijke plaatsing elders in de organisatie. Zo doen beginnende artsen in korte tijd veel ervaring op in verschillende takken van de geneeskunde. Als ik alsnog besluit bij de marine te blijven, dan ga ik de opleiding tot Algemeen Militair Arts (AMA) in, maar wel met vrijstelling voor bepaalde vakken, zegt ze. Tijdens de AOBT opleiding worden we vooral fysiek uitgedaagd. Mentaal valt dat wel mee, zegt Smit. Op verzoek van voorgaande klassen is de opleiding iets prikkelender geworden. De studenten krijgen meer opdrachten dan voorheen en ook nog eens huiswerk. Het is niet realistisch om een totaal onbekende wereld in te stappen en te verwachten dat we binnen zes weken militair zijn. Maar we kunnen er wel een beetje aan ruiken, zodat we een beeld hebben van wat de rest heeft meegemaakt. Volgens Smit is vooral het verleggen van haar grenzen wat de opleiding uitdagend maakt, maar ze verwacht pas tijdens de AMA-opleiding veel meer inzicht te krijgen in wat voor bedrijf de marine is. Hier krijg ik wel enigszins in de gaten hoe de marine werkt. Iedereen gebruikt enorm veel jargon en afkortingen. Als arts probeer ik dat altijd zoveel mogelijk te vermijden naar mijn patiënten toe, maar hier lijkt niemand moeite te doen om de taal enigszins begrijpelijk te houden! 13

14 Hr.Ms. De Ruyter terug uit Libanon Een afschrikkende werking 525 Ondervragingen en drie keer staat van paraatheid noteerde kapitein-luitenant-ter-zee Jeanette Morang in het scheepslogboek van Hr.Ms. De Ruyter, alweer het derde fregat van de Koninklijke Marine ingezet voor de United Nations Interim Force in Lebanon (UNIFIL). Feestelijk verwelkomd door het thuisfront en zelfs een carnavalsband, liep het LCF op woensdag 23 januari weer haar thuishaven binnen. Tekst: Vanessa Strijbosch/Foto s: Richard Frigge (AVDD) en Albert Vermeulen Bijzonder en op momenten best spannend, blikte kapiteinluitenant-ter-zee Jeanette Morang in het Noordhollands Dagblad terug. Ook de televisiezender SBS6 besteedde aandacht aan de terugkeer van de De Ruyter. Het is niet het eerste fregat uit een ernstmissie dat in Den Helder terugkeert, maar toch spreekt de inzet van het LCF voor de kust van Libanon tot de verbeelding. Drie keer heeft de commandant moeten beslissen om de wapens te bemannen en door te laden. Volgens Morang waren dat de momenten waarop zij en haar bemanning ervoeren dat het gevaar wel heel dichtbij kwam. Geen paniek Het schip was verantwoordelijk voor de luchtbeeldopbouw boven de Area of Maritime Operations (AMO). Hierbij was het belangrijk dat alle vliegtuigen tijdig gezien en geïdentificeerd werden. Toen er tot driemaal toe een onbekend vliegend object hun zone binnenvloog, moest de commandant direct in actie komen. Tot paniek heeft het niet geleid, al onderstreepten dergelijke momenten voor de bemanning dat het werkelijk om een ernstmissie ging. Taken Het doel van United Nations Interim Force in Lebanon (UNIFIL) Hr.Ms. De Ruyter in de haven van Alexandrië. 14

15 Het schip was verantwoordelijk voor de luchtbeeldopbouw, waarbij het belangrijk was dat alle vliegtuigen tijdig gezien en geïdentificeerd werden. SMJR Kosters ontving zijn vijfde herrinneringsmedaille uit handen van directeur Operaties Defensiestaf GENMAJ Oostendorp. is het assisteren van de lokale autoriteiten bij het voorkomen van wapensmokkel naar de strijdende partijen in Libanon. Het fregat was niet alleen verantwoordelijk voor het tijdig zien en identificeren van vliegtuigen, ook vervulde het de Maritime Interdictions Operations (MIO)-commander taak. In die rol was de commandant van het schip verantwoordelijk voor de kwaliteit van de oppervlakte beeldopbouw en positionering van de VN (oorlogs-)schepen in de AMO. Overuren Vlak voor binnenkomst reikten brigadegeneraal der mariniers Rob Verkerk (Directeur Operaties) en generaal-majoor Lex Oostendorp (Directeur Operaties Defensiestaf) aan de bemanning de Herinneringsmedaille Vredesoperaties uit. De bemanning voerde gedurende de patrouilles 525 ondervragingen uit. Ook de boordhelikopter maakte veel overuren ten behoeve van de missie. De gegevens over schepen, die de bemanning uit de ondervragingen verkreeg, werden doorgegeven aan de Duitse staf, die op haar beurt de informatie weer doorgaf aan de Libanese autoriteiten. Die lieten op basis hiervan een aantal schepen doorzoeken zodra die in Libanon in een haven aankwamen, maar ze bleken toch bonafide. Toch kan hieruit voorzichtig geconcludeerd worden dat het cordon rondom Toen er tot driemaal toe een onbekend vliegend object hun zone binnenvloog, moest de commandant direct in actie komen de internationale wateren van Libanon tenminste een afschrikkende werking heeft gehad. Bevoorradingsschip Hr.Ms. Amsterdam heeft op 17 januari het stokje van haar voorganger overgenomen en zal de komende periode patrouilleren langs de Libanese kust. Hoe zat het ook alweer met UNIFIL? De strijd tussen Israël en de Palestijnen is al decennialang een feit. In het begin van de jaren 70 werd ook Libanon in dit conflict betrokken, toen Palestijnse troepen zich vanuit Jordanië in Libanon stationeerden. In maart 1978 voerde de Palestijnse Vrijheidsorganisatie, de PLO, vanuit Libanon een zwaar bombardement uit op Israël. Het antwoord van de Israëliërs was de bezetting van het zuiden van Libanon. De Libanese overheid besloot hierop om de hulp van de VN in te schakelen. In de VN Veiligheidsraad werd resolutie 425 afgekondigd. Hierin stond dat de Israëlische troepen zich moesten terugtrekken uit Libanon en de soevereiniteit van het land moesten herstellen en respecteren. Om dit voor elkaar te krijgen, werd een VN-vredesmacht in zuid-libanon gestationeerd. In Resolutie 426 werd hiertoe definitief besloten, de United Nations Interim Force in Lebanon: UNIFIL, was een feit! Toen Israël in 1982 opnieuw Libanon binnenviel en daarmee de resoluties van de Veiligheidsraad schond, werd UNIFIL militair buitenspel gezet. Gedurende deze hele bezetting, heeft de VN slechts voor de lokale bevolking kunnen zorgen. Pas bij de volledige terugtrekking van Israël in 2000 kon UNIFIL zijn taken opnieuw opnemen. De tweede Libanonoorlog brak uit op 12 juli 2006 en was een gewapend conflict tussen Israël en de Libanese Hezbollahbeweging. Het conflict begon toen strijders van de Libanese Hezbollah-militie het door Israël bezette grondgebied binnendrongen en een Israëlische grenspost aanvielen. Bij deze aanval werden drie Israëlische soldaten gedood en twee gevangengenomen. Tegelijkertijd vuurde Hezbollah raketten af op Israëlisch grondgebied. Direct daarop probeerden militairen van het Israëlische leger de gevangengenomen grenswachten te bevrijden. Deze poging mislukte en hierbij kwamen nog eens vijf Israëlische militairen om het leven. Deze actie luidde het begin in van een nieuwe confrontatie tussen Hezbollah en Israël. Op 14 augustus 2006 werd besloten tot een staakt het vuren, maar nog steeds vindt er wapensmokkel plaats. Het officiële doel van UNIFIL is dan ook het assisteren van de lokale autoriteiten bij het voorkomen van wapensmokkel naar de strijdende partijen in Libanon. De vredesmacht UNIFIL bestaat op dit moment uit ongeveer tweeduizend militairen. (Bron: en 15

16 LTZ2OC Post en MATR 1 Janssen vechten op thaiboksgala Marinesucces in de boksring Hoofd erbij houden, blijf denken! wordt er geroepen vanuit de rode hoek in de boksring naar de thaibokster die zich in zweet werkt. Marieke Post staat even later tegenover haar trainer die met een handdoek wappert en haar enthousiast toespreekt. Het gevecht gaat verder en het publiek schreeuwt. Achter de ring, op de tribune wordt ze aangemoedigd door een, in groene en blauwe pakken gehulde, delegatie uit Den Helder. Ze geven een militair tintje aan dit thaiboksgala en juichen voor hun collega, die in het dagelijkse leven luitenant-ter-zee 2OC is en werkzaam als sportfysiotherapeut bij de Centrale Ziekenboeg. Tekstbewerking: Vanessa Strijbosch/Foto s: Harmen Bakker Op zaterdag 9 februari verruilde de marineofficier haar lange doktersjas voor een korte thaibokstrunk en haar steriel witte werkkamer maakte plaats voor het, door de verlichting opgewarmde, canvas van een boksring op het thaiboksgala Battle of Flevoland. De fanatieke thaibokster komt uit in de nieuwelingenklasse en boekte al gelijk succes: ze won haar tweede partij door middel van een jurybeslissing. Haar toch wel extreme hobby roept automatisch de vraag op wat een militaire fysiotherapeute beweegt om te gaan thaiboksen. Geen windeieren De marineofficier voelt zich niet anders dan andere thaiboksers. Ik denk niet dat mijn trainingen veel anders zijn geweest dan van de meeste vechters. Maar dat haar medische achtergrond haar misschien toch een klein voordeel biedt in de ring, durft ze wel toe te geven. Ik denk dat ik meer verstand van het menselijke lichaam en de trainingsopbouw heb dan de meeste kickboksers. Waar ik erg op let is gezonde voeding en supplementen, genoeg slaap, een verantwoorde training en trainingsbelasting. En die strategie legde haar geen windeieren. Vorig jaar december vocht ze haar eerste partij in Zaandam en won die op punten. Direct daarna werd ze door de promotor, Aaldrik Jager van Tooy Gym, uitgenodigd voor het grote thaiboksgala in Emmeloord op 9 februari. 16

17 Sportief Wat ik zelf graag wil bereiken in de ring, is een mooie en sportieve pot neerzetten, stelt Post die duidelijk geen gewelddadig karakter bezit. Het publiek moet niet voor niets zijn gekomen. Ik heb zelf al een stuk of zeven gala s bezocht en ik vind de sfeer, de wedstrijden en de spanning echt geweldig. Ik zie er naar uit om snel weer in de ring te stappen. Wat ik graag wil bereiken in de ring, is een mooie en sportieve pot neerzetten Sterke bokstechnieken Wim Janssen verruilt in zijn vrije tijd de machinekamer van Hr.Ms. Johan de Witt waar hij werkzaam is als matroos stoker, voor de ring. Ook hij boekte succes op het boksgala. In de tweede ronde was hij te sterk voor zijn tegenstander en trok vooral met sterke bokstechnieken de partij op punten naar zich toe. Dit gevecht wilde ik wat rustiger beginnen aangezien ik mijn vorige wedstrijd veel te wild begon en mijn schouder blesseerde. Ik probeerde zo technisch mogelijk te vechten en zoveel mogelijk punten te scoren. Dat is aardig gelukt, vertelt Janssen over zijn partij. Combineren De matroos 1 neemt, net als zijn vrouwelijke marinecollega, de thaibokssport erg serieus. Maar is een varend militair beroep wel te combineren met een dergelijke fanatieke sport? Hr.Ms. Johan de Witt gaat dit jaar nog niet zo heel veel varen, dus ik wil zoveel mogelijk partijen draaien en in de C-klasse terecht komen. Dat betekent dat ik veel moet trainen op verschillende locaties. Tijdens de onderhoudsperiode van het schip in Vlissingen kan ik daar trainen en in het weekend train ik in mijn woonplaats, waar genoeg A-klasse vechters lopen om mezelf aan hun niveau op te trekken. Janssen wil echt verder komen in zijn sport en houdt er een bijna militaristische strategie op na: Wat er ook in de ring gebeurt, ik moet blindelings naar mijn trainer kunnen luisteren en hem vertrouwen. Ik moet niet denken of een trap of stoot wel zin heeft als dat geroepen wordt, maar ik moet hem gewoon geven. Uitvoeren mars dus! Dat de thaibokssport zijn roots heeft in het leger, is een historisch gegeven. Maar het is ook een actueel gegeven dat de thaibokssport en de marine ook prima samen kunnen. Naast Marieke Post en Wim Janssen volgen wel meer marinecollega s bokslessen op de school SportsArt, gevestigd op de Oude Rijskwerf in Den Helder. Met dank aan korporaal TDW Harmen Bakker Thaiboksen en militairen Uit diverse publicaties blijkt dat eind zestiende eeuw, onder het bewind van koning Narechen de Grote ( ), het Muay Thai een onderdeel vormde van de militaire opleiding. De koning zelf stond bekend als een expert op het gebied van de individuele vechttechnieken. Het Muay Thai werd een favoriet tijdverdrijf en er werden vele wedstrijden georganiseerd die door jong en oud werden bezocht. In de vroege tijden werden niet, zoals tegenwoordig in ronden van drie minuten gestreden; een gevecht duurde zolang als de vechters het volhielden! Omstreeks de dertiger jaren werden regels van het internationale boksen ingevoerd, zoals het gebruik van bokshandschoenen, indeling in gewichtsklassen en het vechten in een moderne boksring. Tegenwoordig is Nederland één van de toonaangevende landen in de sport met vele kampioenen die hun sporen ruimschoots hebben verdiend in Thailand en Japan. Elk weekend worden er in Nederland vele gala s georganiseerd waar iedereen in een klasse systeem, ingedeeld in gewichten, verder kan komen. Na drie winstpartijen in de nieuwelingenklasse gaat men verder in de C, B en vervolgens naar de A klasse.

18 OMT test operationele inzetbaarheid mariniers Keurmerk voor Keurkorps Fysieke getraindheid, schietvaardigheid en tactisch opereren. Dag in, dag uit bekwamen mariniers zich in deze drie pijlers die de basis vormen voor de wereldwijde inzetbaarheid van dit keurkorps, in alle omstandigheden en voor iedere missie. Toch ontbrak enige vorm van kwaliteitsbewaking. Met de professionalisering van de krijgsmacht en de invoering van de Operationele Mariniers Test, kwam hier echter verandering in. Tekst: Karen Gelijns/Foto s: Peter Bijpost

19 Al sinds de jaren 60 traint en keurt de marine in de Flag Officer Sea Training haar oorlogsbodems op wereldwijde inzetbaarheid in alle delen van het geweldsspectrum. Met de invoering van de Operationele Mariniers Test (OMT) kent nu ook het Korps Mariniers een soortgelijke kwaliteitsgarantie. De pilot vond vorige maand plaats op Curaçao. Daar testte het Mariniers Trainings Commando (MTC) de mannen van de 31ste en 32ste infanteriecompagnie plus het bootpeloton, op operationele inzetbaarheid, fysieke gesteldheid en wapenkennis. Train as you fight Bij de ontwikkeling van realistische testscenario s voor de Operationele Mariniers Test hanteerde het MTC het typische marineprincipe train as you fight. Toen ze bekeken hoe lichte infanterie-eenheden vandaag de dag moeten kunnen opereren, kwamen ze al snel uit bij de inzet van de Special Forces Task Unit in Uruzgan. Voor deze eenheid ook wel VIPER genoemd behoort het omgaan met vijandelijk vuur, zelfmoordaanslagen en improvised explosive devices inmiddels tot de harde werkelijkheid. Kaderleden van VIPER briefden vorig jaar op Curaçao de mariniers over hun ervaringen en de wijze waarop zij in Afghanistan opereerden. geweergroep en pelotonsniveau. Daarnaast krijgt het kader inzicht in de doelmatigheid van hun trainingsprogramma en in hoeverre deze aansluit op wat een marinier moet kunnen. Geen excuus Het testen van de fysieke gesteldheid ging op Marinekazerne Suffisant in alle vroegte van start met een hindernisbaan uurloop hindernisbaan cyclus. Gekleed in gevechtstenue, inclusief scherfwerend vest en uitgerust met eerste lijn bepakking en wapen, bedwongen de mariniers één voor één al klimmend, tijgerend, balancerend en springend de hindernisbaan. Zonder zichtbare problemen vervolgden ze de test met een uur hardlopen, om vervolgens nog eenmaal over de hindernisbaan te gaan. Het was goed te doen, vertelt korporaal der mariniers Patrick van Vessem achteraf. Je kent exact de eisen en daar train je op. Ook de zwemtesten en de 10 km avondmars met derde lijn bepakking (ca. 25 kg), wapen en helm, leverden dan ook weinig problemen op. Dit in tegenstelling tot de testen schietvaardigheid en wapenkennis, waar het niveau lager lag dan gehoopt. Niet alleen op het persoonlijke wapen Diemaco C7A1 en LOAW, maar met name op het groepswapen de MAG mitrailleur. Van Vessem: Schietvaardigheid houd Al klimmend, tijgerend, balancerend en springend bedwingen de mariniers de hindernisbaan Deze informatie diende als basis voor een scenario dat de lading van hedendaags opereren dekt, vertelt majoor der mariniers Peter Hengeveld, die als Stafofficier Marinierszaken Caraïbische Gebied nauw betrokken was bij de ontwikkeling van de OMT. Voeg daar het fysieke profiel, wapenkennis en schietvaardigheid aan toe en je krijgt een redelijk compleet plaatje aangaande de inzetbaarheid van onze mariniers. Niet alleen op individueel niveau, maar ook op je alleen op peil door het regelmatig te doen en dat is de laatste tijd te weinig gebeurd. Daarnaast beschikt Curaçao in tegenstelling tot Nederland niet over een schietbaan met klapschijven, waarmee je effectiever fire and manoeuvre kan trainen. Toch gebruikt Vessem deze logische verklaring niet als excuus. Elke marinier die zichzelf eerlijk in de spiegel aankijkt, weet dat het beter kan én moet. Dat moeten we dus aanpakken. 19

20 20

Alle Hens Maandblad. FOST voor mariniers. Hr.Ms. van Amstel als ICT-laboratiorium. Maandblad van de Koninklijke Marine maart 2008

Alle Hens Maandblad. FOST voor mariniers. Hr.Ms. van Amstel als ICT-laboratiorium. Maandblad van de Koninklijke Marine maart 2008 Alle Hens Maandblad Maandblad van de Koninklijke Marine maart 2008 FOST voor mariniers Hr.Ms. van Amstel als ICT-laboratiorium Colofon: Uitgave: Alle Hens is een uitgave van de Koninklijke Marine. Aan

Nadere informatie

Opvang na uw uitzending. Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk

Opvang na uw uitzending. Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk Opvang na uw uitzending Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk werk helpt iedereen binnen of direct rondom Defensie met problemen die voortkomen uit het werk.

Nadere informatie

Spreekpunten staatssecretaris ter gelegenheid van 65 jaar vrouwen in de Krijgsmacht op 2 december te Utrecht.

Spreekpunten staatssecretaris ter gelegenheid van 65 jaar vrouwen in de Krijgsmacht op 2 december te Utrecht. Spreekpunten staatssecretaris ter gelegenheid van 65 jaar vrouwen in de Krijgsmacht op 2 december te Utrecht. Let op: Alleen gesproken woord geldt! Dank mw. Coorens, Dames en heren, We vieren vanavond

Nadere informatie

Ik denk eigenlijk dat deze blessure niet slecht is geweest voor mijn carrière

Ik denk eigenlijk dat deze blessure niet slecht is geweest voor mijn carrière In de rubriek vertelt een (oud) prof-voetballer/voetbalster over zijn/haar voorste kruisband blessure. Vanaf het moment dat deze blessure werd opgelopen, de operatie, de revalidatie, de rentree en daarna.

Nadere informatie

DE VEVA OPLEIDING. Haal je MBO-Diploma en ontdek Defensie

DE VEVA OPLEIDING. Haal je MBO-Diploma en ontdek Defensie DE VEVA OPLEIDING Haal je MBO-Diploma en ontdek Defensie DE TIEN MEEST GES INFORMATIE VOOR OUDERS EN VERZORGERS 1 2 3 4 Is er ondanks de bezuinigingen bij Defensie een toekomst voor leerlingen Veiligheid

Nadere informatie

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd. Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik

Nadere informatie

Bijlage Stoere Schildpadden

Bijlage Stoere Schildpadden Bijlage Stoere Schildpadden Deze bijlage hoort bij de beschrijving van de interventie Stoere Schildpadden, zoals die is opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies. Meer informatie: www.nji.nl/jeugdinterventies

Nadere informatie

rust zetten. rust gezet) Commandant der Strijdkrachten.

rust zetten. rust gezet) Commandant der Strijdkrachten. 1 Toespraak van de komend Commandant der Strijdkrachten, generaal Middendorp, bij de aanvaarding van het commando over de Nederlandse krijgsmacht op 28 juni 2012 te Den Haag. Let op: Alleen gesproken woord

Nadere informatie

Werkbladen voortgezet onderwijs. Naam leerling:

Werkbladen voortgezet onderwijs. Naam leerling: Werkbladen voortgezet onderwijs Naam leerling: Inhoud: Uitleg werkbladen Deze werkbladen horen bij de film D-Day, Normandy 1944. Een film die je meeneemt naar een beslissend moment in de geschiedenis:

Nadere informatie

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind

Nadere informatie

Mariëtte Middelbeek REDDERS LANGS DE KUST VERHALEN UIT DE REDDINGBOOT. Muitgeverij. marmer

Mariëtte Middelbeek REDDERS LANGS DE KUST VERHALEN UIT DE REDDINGBOOT. Muitgeverij. marmer redders langs de kust Mariëtte Middelbeek REDDERS LANGS DE KUST VERHALEN UIT DE REDDINGBOOT Muitgeverij marmer Schoolreis Ed Koopman / KNRM Enkhuizen / Donderdagmiddag 15:34 uur DE DRIEËNDERTIG KINDEREN

Nadere informatie

Hulp aan het thuisfront. Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk

Hulp aan het thuisfront. Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk Hulp aan het thuisfront Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk werk helpt iedereen binnen of direct rondom Defensie met problemen die voortkomen uit het werk.

Nadere informatie

Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis.

Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis. Weer naar school Kim en Pieter lopen het schoolplein op. Het is de eerste schooldag na de zomervakantie. Ik ben benieuwd wie onze mentor * is, zegt Pieter. Kim knikt. Ik hoop een man, zegt ze. Pieter kijkt

Nadere informatie

Design Document If This Then That. HSP moodlight Liad Damhuis G&I1B Game Art

Design Document If This Then That. HSP moodlight Liad Damhuis G&I1B Game Art Design Document If This Then That HSP moodlight Liad Damhuis G&I1B Game Art Concept Iedereen ervaart wel eens stress of een drukke ruimte die ze even teveel wordt waar ze even weg van moeten gaan om tot

Nadere informatie

hun familie, geachte aanwezigen,

hun familie, geachte aanwezigen, Toespraak van de minister van Defensie, J.S.J. Hillen, ter gelegenheid van de uitreiking van de eerste universitair erkende diploma s van de Nederlandse Defensie Academie op 26 maart 2012 te Den Helder.

Nadere informatie

Tineke Boudewijns VERSTAG

Tineke Boudewijns VERSTAG Tineke Boudewijns VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen

Nadere informatie

2 15 kilometerwedstrijden, maar toch niet helemaal...

2 15 kilometerwedstrijden, maar toch niet helemaal... 2 15 kilometerwedstrijden, maar toch niet helemaal... Alweer een tijdje geleden, maar vanwege de drukte nog geen verslag, maar zondag 16 november jongstleden liep ik mijn eerste Zevenheuvelenloop in Nijmegen.

Nadere informatie

Daags nadat Momgomery's troepen over de Rijn waren, stak Church.1i de rivier over in een Amerikaanse stormboot,

Daags nadat Momgomery's troepen over de Rijn waren, stak Church.1i de rivier over in een Amerikaanse stormboot, 23g2.. passeerden vanmiddag veel bommenwerpers en jagers in oostelijke richting. Vanavond naar Simonse geweest. Toen ik terug naar huis ging en nog maar juist de poort uit was, hoorde ik opeens iets, alsof

Nadere informatie

Herdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal

Herdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal Herdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal Vandaag is het precies 70 jaar geleden dat ons land werd bevrijd. Generaties Nederlanders zijn opgegroeid in een

Nadere informatie

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring

Nadere informatie

Bent u niet tevreden? Laat het ons weten!

Bent u niet tevreden? Laat het ons weten! Bent u niet tevreden? Laat het ons weten! Wij willen graag van u leren De medewerkers van de CvZG verlenen aan veel mensen diverse soorten zorg. In verreweg de meeste gevallen verloopt die zorg naar tevredenheid

Nadere informatie

Mijn 7 grootste inzichten in ICT in de zorg uit de afgelopen 15 jaar

Mijn 7 grootste inzichten in ICT in de zorg uit de afgelopen 15 jaar Mijn 7 grootste inzichten in ICT in de zorg uit de afgelopen 15 jaar Gebaseerd op ervaringen die ik opdeed in meer dan 10 verschillende ziekenhuizen Mirjan van der Meijden Zorginformatisering Vooraf In

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Koninklijke Hoogheid, dames en heren,

Koninklijke Hoogheid, dames en heren, Toespraak minister Eimert van Middelkoop voor de opening van het symposium Strategische samenwerking met het bedrijfsleven Sourcing, een kwestie van keuzes maken, Koninklijke Militaire Academie, Breda,

Nadere informatie

Iedereen heeft een verhaal

Iedereen heeft een verhaal informatie voor jongeren Iedereen heeft een verhaal > Goed om te weten als je tijdelijk naar JJC gaat Iedereen heeft een eigen verhaal. Veel verhalen gaan over waarom het niet allemaal gelopen is zoals

Nadere informatie

Vereniging van Oud-Medewerkers s-hertogenbosch Aan de leden van de Vereniging van Oud-Medewerkers datum 4 juli 2016 contactpersoon Corien Blankestein onderwerp Excursie Koninklijke Marine telefoon 088-5256197

Nadere informatie

Welke voorkeur heb jij?

Welke voorkeur heb jij? Pedagogische vaardigheden: Welke voorkeur heb jij? Als pedagogisch medewerker maak je in de omgang met de kinderen in jouw groep gebruik van verschillende pedagogische vaardigheden. Wat zijn jouw voorkeursvaardigheden

Nadere informatie

Sta zonder twijfels en vragen, vol overtuiging en vreugde, in jouw authentieke kracht! Dit zegt een enthousiast gebruiker van deze planner:

Sta zonder twijfels en vragen, vol overtuiging en vreugde, in jouw authentieke kracht! Dit zegt een enthousiast gebruiker van deze planner: Boetseweg 47 7895 AV Roswinkel telefoon: 0591 785 780 www.jolandalinders.com e-mail: info@jolandalinders.com IBAN: NL32 KNAB 0729 6439 99 BIC: KNABNL2H KvK nummer: 59561742 BTW nummer: NL155366701B02 Alsjeblieft!

Nadere informatie

PSO. Bekijk het VeVa-introductiefilmpje. Houd dit werkblad erbij en beantwoord na het kijken de vragen.

PSO. Bekijk het VeVa-introductiefilmpje. Houd dit werkblad erbij en beantwoord na het kijken de vragen. PSO Weet jij al welke richting je op wilt na het VMBO? Nu je een sector gaat kiezen, is het best slim om alvast rond te kijken welke opleidingen er zijn. En natuurlijk welke bij je past! Deze les maak

Nadere informatie

Een week varen met de morgenster. Suzanne van Tilborg.

Een week varen met de morgenster. Suzanne van Tilborg. Een week varen met de morgenster. Suzanne van Tilborg. Ik begon deze week met het gevoel ik heb er zin in en ik zie wel wat we allemaal gaat gebeuren, ik laat het wel op me afkomen. Na de eerste dag voor

Nadere informatie

Dank u wel kolonel Lambrichts, mevrouw Sybilla Dekker, Generaal, geachte aanwezigen,

Dank u wel kolonel Lambrichts, mevrouw Sybilla Dekker, Generaal, geachte aanwezigen, Spreekpunten staatssecretaris De Vries van Defensie ter gelegenheid van de eerste deeltijdopleiding Middelbare Defensie Vorming te Den Haag. Let op: Alleen gesproken woord geldt! Dank u wel kolonel Lambrichts,

Nadere informatie

Waar bloed is, zijn haaien

Waar bloed is, zijn haaien Waar bloed is, zijn haaien Eerste druk, augustus 2012 2012 Sylvia de Rijk isbn: 978-90-484-2559-4 nur: 508 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze

Nadere informatie

FLIPPEN. Naam: Ruben van Dijk Datum van inlevering: 28/11/06 Klas: M1C Tutorgroep: 2

FLIPPEN. Naam: Ruben van Dijk Datum van inlevering: 28/11/06 Klas: M1C Tutorgroep: 2 FLIPPEN Naam: Ruben van Dijk Datum van inlevering: 28/11/06 Klas: M1C Tutorgroep: 2 Verantwoording: Opleiding: Media Vormgeven School: Media college Amsterdam Jaar: 1 Projectomschrijving: Het maken van

Nadere informatie

De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is.

De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is. De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008 Lieve mensen, Allereerst wens ik iedereen een vreugdevol nieuw jaar toe. Misschien begin je dit jaar met de beste voornemens, zoals altijd en heb je bewust gekeken naar

Nadere informatie

Stop met vergelijken. Je bent uniek

Stop met vergelijken. Je bent uniek Stop met vergelijken. Je bent uniek Deze week schrijft Tineke Franssen, een van de wandelcoaches van Het Coach Bureau, het artikel. Vlak voor de zomer rondt zij het wandelcoachtraject af met Hanneke (43).

Nadere informatie

Iedereen heeft een eigen verhaal

Iedereen heeft een eigen verhaal informatie voor ouders Iedereen heeft een eigen verhaal > Goed om te weten als uw kind tijdelijk bij JJC verblijft Uw zoon of dochter gaat tijdelijk naar JJC in Den Haag. Wij gaan uw kind intensief begeleiden

Nadere informatie

Medic Special Forces: de hogere kunst van het pleisterplakken

Medic Special Forces: de hogere kunst van het pleisterplakken Medic Special Forces: de hogere kunst van het pleisterplakken tekst: sgt. Derek de Vries Lees het volledige artikel in de FALCON Grizzly, this is Mike ready to copy nine-liner This is grizzly, ready to

Nadere informatie

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

Persbericht. s Nachts lenzen dragen en overdag scherp zien zonder bril of lenzen. Steeds meer sporters stappen over op nachtlenzen

Persbericht. s Nachts lenzen dragen en overdag scherp zien zonder bril of lenzen. Steeds meer sporters stappen over op nachtlenzen Persbericht www.nachtlenzen.nl s Nachts lenzen dragen en overdag scherp zien zonder bril of lenzen Nachtlenzen; de nieuwe manier van lenzen dragen. s Avonds voor het slapen gaan, doet men de nachtlenzen

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?"

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent? Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer "Welkom:..." Introductiefase: 1. "We gaan vandaag proberen te voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?" 3. Discussie:...

Nadere informatie

Gratis Rapport : Wat Te Doen Voor, Tijdens En Na Je Eerste Marathon. - Eelco de Boer -

Gratis Rapport : Wat Te Doen Voor, Tijdens En Na Je Eerste Marathon. - Eelco de Boer - Gratis Rapport : Wat Te Doen Voor, Tijdens En Na Je Eerste Marathon - Eelco de Boer - Gratis Rapport : Wat Te Doen Voor, Tijdens En Na Je Eerste Marathon Beste lezer, Ik hoop dat jouw doorzettingsvermogen

Nadere informatie

TEST 1: Eerst denken of eerst doen? Kruis steeds het antwoord aan dat het best bij jou past. Probeer zo eerlijk mogelijk te antwoorden.

TEST 1: Eerst denken of eerst doen? Kruis steeds het antwoord aan dat het best bij jou past. Probeer zo eerlijk mogelijk te antwoorden. TEST 1: Eerst denken of eerst doen? Kruis steeds het antwoord aan dat het best bij jou past. Probeer zo eerlijk mogelijk te antwoorden. 5. Onderweg naar een feestje doe je nog even snel een boodschap.

Nadere informatie

Finale weekend club competitie

Finale weekend club competitie Finale weekend club competitie Ploegentijdrit Zaterdag stond als allereerst de ploegentijdrit op programma. Jawel hoor we moesten als eerste van start. We waren maar met 5 in plaats van 6 man. Start ging

Nadere informatie

Knabbel en Babbeltijd.

Knabbel en Babbeltijd. Knabbel en Babbeltijd. (zorg ervoor dat je deze papieren goed leest, uitprint en meeneemt naar de VBW) Het thema van deze VBW-week is Zeesterren. Het thema is de titel van de week (dus geen kreet of korte

Nadere informatie

Thema Op het werk. Lesbrief 13. Hoe werkt de machine?

Thema Op het werk. Lesbrief 13. Hoe werkt de machine? Thema Op het werk. Lesbrief 13. Hoe werkt de machine? is op het werk. moet aan de machine werken. De chef vertelt eerst hoe de machine werkt. Dan werkt met de machine. De machine doet het niet. roept een

Nadere informatie

DOCENTENHANDLEIDING PSO

DOCENTENHANDLEIDING PSO DOCENTENHANDLEIDING PSO Les PSO D0centenhandleiding Filmpje Opdracht 1 De leerlingen gaan naar www.veva.nl/lesmateriaal. Ze bekijken hier het VeVa-introductiefilmpje, dat ze een eerste indruk van de opleiding

Nadere informatie

Lesmateriaal bij de voorstelling: Zwemmen Zonder Mouwen

Lesmateriaal bij de voorstelling: Zwemmen Zonder Mouwen Lesmateriaal bij de voorstelling: Zwemmen Zonder Mouwen Beste docent, Binnenkort gaat u met uw klas naar de voorstelling Zwemmen Zonder Mouwen; een muzikale 8+ voorstelling die zich afspeelt in en rondom

Nadere informatie

wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen

wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen Geloven, wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen pagina 10 Hoe is de wereld ontstaan? pagina 26 Waarom bestaat de mens? pagina 42 Wat is geloven? pagina 58 Wie is God? pagina 74 Waarom heeft

Nadere informatie

Thema Op het werk. Lesbrief 13. Hoe werkt de machine?

Thema Op het werk. Lesbrief 13. Hoe werkt de machine? Thema Op het werk. Lesbrief 13. Hoe werkt de machine? is op het werk. moet aan de machine werken. De chef vertelt eerst hoe de machine werkt. Dan werkt met de machine. De machine doet het niet. roept een

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

Sport en jeugdhulp gaan heel goed samen

Sport en jeugdhulp gaan heel goed samen Jamile Zaoudi: Sport en jeugdhulp gaan heel goed samen fietsen, iets ondernemen. Tegelijkertijd werk je aan het stukje psyche: Je kunt je bijvoorbeeld niet meer verschuilen achter je vader of moeder, het

Nadere informatie

28% 72% 30% 70% Aantal geregistreerde deelnemers : 141 Periode evaluatie : 19 maart 2014 t/m 6 april 2014 Aantal evaluaties : 101

28% 72% 30% 70% Aantal geregistreerde deelnemers : 141 Periode evaluatie : 19 maart 2014 t/m 6 april 2014 Aantal evaluaties : 101 Aantal geregistreerde deelnemers : 11 Periode evaluatie : 19 maart 01 t/m 6 april 01 Aantal evaluaties : 101 8% ingevuld niet ingevuld % 0% anoniem niet anoniem 0% RESULTATEN EVALUATIE ICT-PRAKTIJKDAG

Nadere informatie

gezocht: Reclasseringsvrijwilligers maken zich sterk voor Nederlanders in buitenlandse detentie vrijwilligers

gezocht: Reclasseringsvrijwilligers maken zich sterk voor Nederlanders in buitenlandse detentie vrijwilligers gezocht: vrijwilligers Reclasseringsvrijwilligers maken zich sterk voor Nederlanders in buitenlandse detentie Gezocht: vrijwilligers Bureau Buitenland is onderdeel van Reclassering Nederland. Wij begeleiden

Nadere informatie

Mascha Pijnenborg. Naast een nieuwe outfit, hoort daar ook een natuurlijk ook nieuwe fiets bij. Deze fiets kon ik begin januari op gaan halen!

Mascha Pijnenborg. Naast een nieuwe outfit, hoort daar ook een natuurlijk ook nieuwe fiets bij. Deze fiets kon ik begin januari op gaan halen! Nieuwsbrief Mascha Pijnenborg Uitgave 1, 2011 Nieuw jaar, nieuwe ploeg, nieuwe fiets Een nieuw jaar is begonnen! Mijn oude ploeg bestaat nu écht niet meer en ik start nu officieel bij het nieuwe Dolmans

Nadere informatie

Bedrijven safari. Daphne Meijer 0821393 CMD 1c

Bedrijven safari. Daphne Meijer 0821393 CMD 1c Bedrijven safari Daphne Meijer 0821393 CMD 1c TamTam Korte historie van het bedrijf Tam Tam is in 1996 opgericht door Paul en Bart Manuel. Paul en Bart zijn als partners aan Tam Tam verbonden en spelen

Nadere informatie

HET VERHAAL VAN KATRIN

HET VERHAAL VAN KATRIN HET VERHAAL VAN KATRIN Katrin begon heroïne te gebruiken toen ze ongeveer 12 was. In het begin deed ze dat nog af en toe. We hadden er niet genoeg geld voor. Door een ingrijpende gebeurtenis ging ze steeds

Nadere informatie

Lesbrief 14. Naar personeelszaken.

Lesbrief 14. Naar personeelszaken. http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 14. Naar personeelszaken. Wat leert u in deze les? Wanneer u zeggen en wanneer jij zeggen. Je mening geven en naar een mening vragen. De voltooide tijd gebruiken.

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Onderhandelen met lef en liefde

Onderhandelen met lef en liefde Lodewijk van Ommeren, directeur van Bureau Zuidema, interviewt Judith Schoenmaeckers Onderhandelen met lef en liefde Dirty tricks? Judith Schoenmaeckers, commercieel directeur bij Randstad, heeft er niets

Nadere informatie

1Help: faalangst! 1.1 Verkenningen

1Help: faalangst! 1.1 Verkenningen 11 1Help: faalangst! Karel heeft moeite met leren. Dat zal wel faalangst zijn! zegt iemand. Een gemakkelijk excuus, want Karel is wel erg snel klaar met zijn huiswerk. Ellen, die ook moeite heeft met leren,

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over

Nadere informatie

Apostolische rondzendbrief

Apostolische rondzendbrief oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de

Nadere informatie

02-01-2006-28-04-2014 (8 jaar)

02-01-2006-28-04-2014 (8 jaar) BELLA (II) 02-01-2006-28-04-2014 (8 jaar) In 2007 kwam je voor het eerst lessen op onze hondenschool. Je had als pup eerder getraind op een andere school maar moest daar stoppen vanwege ED operaties aan

Nadere informatie

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou! DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het

Nadere informatie

Gevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet!

Gevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet! Gevaarlijke liefde Gevaarlijke liefde In de pauze Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Als je verliefd wordt ben je in de wolken. Tegelijk voel je je

Nadere informatie

Charles den Tex VERDWIJNING

Charles den Tex VERDWIJNING Charles den Tex VERDWIJNING 3 Klikketik-tik-tik Het is halftwaalf s ochtends. Marja vouwt een hemd. En kijkt om zich heen. Even staat ze op haar tenen. Zo kan ze over de kledingrekken kijken. Die rekken

Nadere informatie

Werken in een andere sector of branche: iets voor u?

Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Uw hele loopbaan blijven werken in dezelfde sector of branche? Voor veel werknemers is het bijna vanzelfsprekend om te blijven werken in de sector of

Nadere informatie

Een van de agenten komt naar hem toe. Nou, het is me het dagje wel, zegt hij. Nu zijn er toch rellen in de stad.

Een van de agenten komt naar hem toe. Nou, het is me het dagje wel, zegt hij. Nu zijn er toch rellen in de stad. Een dode De voetbalwedstrijd is afgelopen. Het stadion is bijna leeg. Het is koud, de zon schijnt bleek. Munck staat op de tribune van vak H en staart naar de dode man op de bank. Wat vreselijk, denkt

Nadere informatie

DE VEVA OPLEIDING ZEKERHEID VOOR DE TOEKOMST

DE VEVA OPLEIDING ZEKERHEID VOOR DE TOEKOMST ZEKERHEID VOOR DE TOEKOMST Defensie biedt prima doorgroeimogelijkheden. We worden wel het opleidingsinstituut van Nederland genoemd. Besluit je na een aantal jaren Defensie te verlaten, dan heb je in de

Nadere informatie

Stefan Slot Vriezenveen

Stefan Slot Vriezenveen Beste sponsoren, Zoals jullie waarschijnlijk wel mee hebben gekregen is vorige week de marathon van New York afgelast. De reden waarom deze afgelast is lijkt mij volkomen terecht! Maar het moment en de

Nadere informatie

Inhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51

Inhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51 Inhoud Een nacht 7 Voetstappen 27 Strijder in de schaduw 51 5 Een nacht 6 Een plek om te slapen Ik ben gevlucht uit mijn land. Daardoor heb ik geen thuis meer. De wind neemt me mee. Soms hierheen, soms

Nadere informatie

Cadettencorps Breda. Koninklijke Militaire Academie

Cadettencorps Breda. Koninklijke Militaire Academie Cadettencorps Breda Koninklijke Militaire Academie Colofon Uitgave september 2009. Deze brochure is een uitgave van het Cadettencorps Breda. Voor meer informatie kun je terecht op internet: www.nlda.nl/cadettencorps.

Nadere informatie

'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop

'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop FD: Economie & Politiek door Siem Eikelenboom 28 augustus 2015 'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop Karel Appel, 'Bloem met blauwe ogen' (1977) 'Als je de ontvangsthal van Van Rietschoten

Nadere informatie

de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein CR Den Haag

de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein CR Den Haag > Retouradres Postbus 20701 2500 ES Den Haag de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag Ministerie van Defensie Plein 4 MPC 58 B Postbus 20701 2500 ES Den Haag www.defensie.nl

Nadere informatie

Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen

Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen Soms voel je je gevangen door het leven. Vastgezet door de drukte, en beklemd in je eigen hoofd. Je voelt je niet vrij en je voelt geen liefde. Met deze tips breng

Nadere informatie

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn:

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn: A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over

Nadere informatie

Wie heeft die rare knopen erin gelegd? vraagt hij. Ik, geeft Bibi eerlijk toe. Vorige week waaide het nogal hard. Dus toen heb ik de rubberboot en

Wie heeft die rare knopen erin gelegd? vraagt hij. Ik, geeft Bibi eerlijk toe. Vorige week waaide het nogal hard. Dus toen heb ik de rubberboot en Het plan van Bart Dobber, niet doen! Bibi staat op het dek van het schip en kijkt naar haar hond die een kat achterna zit op de kade. Haar broer Bart ligt op de loopplank en peutert aan het touw van de

Nadere informatie

Krabbie Krab wordt Kapper

Krabbie Krab wordt Kapper E-boek Geschreven en Vormgeving Esther van Duin Copyright Esthers Atelier www.esthersatelier.nl email info@esthersatelier.nl Krabbie Krab wordt Kapper Krabbie krab was een kunstenaar. Hij maakte beelden

Nadere informatie

Openingsgebeden INHOUD

Openingsgebeden INHOUD Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus

Nadere informatie

Extra: Waarom hebben mensen paarden

Extra: Waarom hebben mensen paarden Extra: Waarom hebben mensen paarden In dit extra hoofdstuk leer je: Dat mensen paarden houden met een bepaald doel. Met welk doel mensen vroeger paarden hielden. Waarom mensen nu paarden hebben. Inleiding

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

Vaktherapie en groepstrainingen bij De Hoenderloo Groep

Vaktherapie en groepstrainingen bij De Hoenderloo Groep Vaktherapie en groepstrainingen bij De Hoenderloo Groep Therapie en training, iets voor jou? Als je bij De Hoenderloo Groep komt wonen, heb je vaak al veel meegemaakt in je leven. Het valt niet altijd

Nadere informatie

3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken?

3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken? Werkblad: 1. Wat is je leerstijl? Om uit te vinden welke van de vier leerstijlen het meest lijkt op jouw leerstijl, kun je dit simpele testje doen. Stel je eens voor dat je zojuist een nieuwe apparaat

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

Stap 6. Stap 6: Deel 1. Changes only take place through action Dalai Lama. Wat ga je doen?

Stap 6. Stap 6: Deel 1. Changes only take place through action Dalai Lama. Wat ga je doen? Stap 6. Changes only take place through action Dalai Lama Wat ga je doen? Jullie hebben een ACTiePlan voor het experiment gemaakt. Dat betekent dat je een nieuwe rol en andere ACTies gaat uitproberen dan

Nadere informatie

Een mysterieuze uitnodiging

Een mysterieuze uitnodiging Een mysterieuze uitnodiging Het begon allemaal op een avond in september. Ik had net een nieuw artikel ingeleverd bij De Wakkere Muis, de krant van mijn broer, Geronimo Stilton. Het was een nogal eenvoudig

Nadere informatie

Er gebeurt niets. Ze willen niet weg.

Er gebeurt niets. Ze willen niet weg. Veel nieuw bij de DUO Laatst was ik op bezoek bij de DUO om in het nieuwe gebouw in Groningen te kijken. Naar het gebouw zelf en het Nieuwe Werken dat ze daar toepassen. Er is veel nieuw, want is er blijkt

Nadere informatie

Lisa Van Damme. Ik hou ervan om het juiste moment af te wachten!

Lisa Van Damme. Ik hou ervan om het juiste moment af te wachten! 2 portfolio Lisa Van Damme Lisa Van Damme begon, geïnspireerd door sociaal geëngageerde fotografen, op 17-jarige leeftijd aan een studie fotografie. Voor haar is fotografie meer dan een doel; het is eerst

Nadere informatie

Deel 12/12. Ontdek die ene aanpak waarmee je al je problemen oplost

Deel 12/12. Ontdek die ene aanpak waarmee je al je problemen oplost Beantwoord eerst de volgende vragen: 1. Welke inzichten heb je gekregen n.a.v. het vorige deel en de oefeningen die je hebt gedaan? 2. Wat heb je er in de praktijk mee gedaan? 3. Wat was het effect op

Nadere informatie

Dit document hoort bij de training voor mentoren blok 4 coachingsinstrumenten, leerstijlen.

Dit document hoort bij de training voor mentoren blok 4 coachingsinstrumenten, leerstijlen. Dit document hoort bij de training voor mentoren blok 4 coachingsinstrumenten, leerstijlen. Leerstijlentest van David Kolb Mensen, scholieren dus ook, verschillen nogal in de wijze waarop ze leren. Voor

Nadere informatie

Vacature. Wat is jouw kijk? Ik ben aan het dementeren en zoek een begeleider die: Bij deze kaart hoort opdrachtkaart 86.

Vacature. Wat is jouw kijk? Ik ben aan het dementeren en zoek een begeleider die: Bij deze kaart hoort opdrachtkaart 86. Wat is jouw kijk? 86 Bij deze kaart hoort opdrachtkaart 86. Vacature Ik ben aan het dementeren en zoek een begeleider die: - Het leuk vindt om mij als mens met een verstandelijke beperking en dementie

Nadere informatie

Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 2018

Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 2018 Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 2018 NOTA VAN WIJZIGING Ontvangen Het voorstel van wet wordt als volgt gewijzigd: De begrotingsstaat van het Ministerie

Nadere informatie

Niet eerlijk. Kyara Blaak

Niet eerlijk. Kyara Blaak Kyara Blaak Niet eerlijk Kyara Blaak Kyara Blaak 248media uitgeverij, Steenwijk Grafische realisatie: MDS Grafische Vormgeving Illustraties binnenwerk: Kyara Blaak Alle rechten voorbehouden. Niets uit

Nadere informatie

6.1 De Net Promoter Score voor de Publieke Sector

6.1 De Net Promoter Score voor de Publieke Sector 6.1 De Net Promoter Score voor de Publieke Sector Hoe kun je dienstverleners het beste betrekken bij klantonderzoek? Ik ben de afgelopen jaren onder de indruk geraakt van een specifieke vorm van 3 e generatie

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

Productontwikkeling 2.0

Productontwikkeling 2.0 Productontwikkeling 2.0 De klant centraal zetten Lastig om out of the box te denken Loeff s Patent leerde weer vanuit de klant naar de eigen archiefproducten te kijken. Het bedrijf weet eigentijdse en

Nadere informatie

OVER VITALITEIT; WAAROM PAMPEREN FIJN LIJKT MAAR MACHTELOOS MAAKT

OVER VITALITEIT; WAAROM PAMPEREN FIJN LIJKT MAAR MACHTELOOS MAAKT E-blog OVER VITALITEIT; WAAROM PAMPEREN FIJN LIJKT MAAR MACHTELOOS MAAKT Reeks: bestuurders over vitaliteit Colofon: einde artikel Wilma de Jong, lid van de Raad van Bestuur van BrabantZorg, is een kordate

Nadere informatie

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 7-8. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 7-8. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug want ik moet even iets zeggen over

Nadere informatie