Haal de gelddiscussies eruit en praat eerst over het kind. Wat is er nodig? De rest komt daarna vanzelf.

Transcriptie

1 Op 17 september 2015 organiseerde het Nederlands Jeugdinstituut een Learn & Share bijeenkomst School en wijk verbonden. Er kwamen ruim 40 professionals bijeen vanuit onderwijs, gemeenten en jeugdhulp om kennis te delen en te leren van elkaar rond dit thema. Na het plenaire gedeelte vonden in twee rondes verschillende werkgroepen plaats. In dit document heeft het Nederlands Jeugdinstituut de belangrijkste bevindingen uit de werkgroepen uitgewerkt. Samen optrekken in beleid en (aan)sturing Door de transitie Jeugdzorg en het stelsel Passend Onderwijs ontstaan er nieuwe verhoudingen en mogelijkheden voor gemeenten en schoolbesturen om de zorg voor kinderen en gezinnen gezamenlijk vorm te geven. Hoe realiseren zij een integrale aanpak waarbij samenhangende hulp op school, thuis en in de wijk gerealiseerd wordt? In de gesprekken worden knelpunten benoemd die voor veel gemeenten gelden. Zo is er veel doorloop in de bestuurlijke laag (ambtenaren/wethouders) waardoor gemaakte afspraken steeds opnieuw moeten worden herzien. Men weet soms niet goed, wie waarvoor verantwoordelijk is. Ook de aansluiting in de doorgaande lijn (po vo mbo) lijkt er op veel plekken vaak niet of nog te weinig te zijn. Visie wordt alleen gedeeld maar niet geconcretiseerd. Bovenaf zijn nog niet de afspraken gemaakt, waardoor het in de praktijk lastig is. Mensen op de werkvloer, olifant paartjes, die willen wel en schuiven we nu steeds meer naar voren. Ook de financiering is een terugkerend vraagstuk. Organisaties worden apart gefinancierd en elke keer blijkt er een nieuw circuit te ontstaan. Gezamenlijk optrekken lijkt niet altijd vanzelfsprekend. Ook blijkt er niet altijd transparantie te bestaan waar het geld naar toe gaat. Door cultuur, tempo en professionals wordt de sturende rol soms als beperkt ervaren. De ervaringen rondom het OOGO zijn wisselend. Waar de éne regio zorgt voor een gezamenlijk overleg over de jeugd- en onderwijsplannen, blijkt het in de andere gemeente onmogelijk om überhaupt tot afstemming te komen. Het ontbreekt aan een diepgaande visie. Of wanneer meerdere gemeenten aan zet zijn, is er bekrachtiging van elke gemeenteraad nodig. Dit zorgt voor vertraging in het proces. Haal de gelddiscussies eruit en praat eerst over het kind. Wat is er nodig? De rest komt daarna vanzelf. Niet alle ontwikkelingen nu bekijken vanuit bedreigingen. Het moet groeien en geef het een paar jaar de kans. Iedereen wil dat het lukt. De simpele tip is, zoek elkaar op. Zie elkaars werkplekken en de gesprekken ontstaan bij het koffiezetapparaat. De successen worden meteen ook gevierd. De vraag is: wie is aan zet om dit vlot te trekken? Ofwel, wie is probleemeigenaar? De conclusie is dat het een gezamenlijk proces van gemeente en onderwijs is. En dat verbinding, ook informeel, op alle niveaus van bestuur, beleid en uitvoering bevorderd moet worden. En, ook al hebben we te maken met verschillende culturen; wanneer we werken vanuit een casus, kennis van elkaars beleidscyclus hebben en het gezamenlijke belang van het kind voorop houden, is de ervaring dat de verschillende betrokken partijen elkaar vinden. 1

2 Samen optrekken in preventie en signalering Onderwijs en jeugdhulp hebben elkaar nodig voor het versterken van hun preventieve taken. Wanneer zij de signalen bij elkaar brengen of delen, ontstaat een brede blik op de situatie. Hoe kunnen onderwijs, jeugdhulp en gemeenten elkaar versterken? Hoe kan de samenwerking en aansluiting bij de nieuwe lokale inrichting van jeugdhulp, onder andere via de wijkteams, zo goed mogelijk worden ingericht om de preventie en signaleringstaken van het onderwijs zo goed mogelijk te versterken? Tijdens het gesprek werd al snel duidelijk dat preventie een heel breed begrip is. Iedereen verstaat wat anders onder preventie en je hebt verschillende niveaus van preventie. Iemand uit het primair onderwijs gaf aan dat bij hen de jeugdverpleegkundige vanuit de JGZ niet meer direct werkzaam is op school (PGO s uitgezonderd). De scholen willen iemand vanuit de wijkteam in de school. De vraag is nog wie. Er wordt aangegeven dat het een kwestie van vraag en aanbod is. Wat heeft een school nodig? De vraag moet hierbij vanuit de leerling en de ouder komen. Op de PO-scholen in Utrecht is er al iemand vanuit het wijkteam aanwezig op de scholen. Verder wordt aangegeven dat het wijkteam een onderdeel moet zijn van de ondersteuningsroute van een school. Het moet ingebed zijn in het beleid. Dat is nu vaak nog niet het geval. Daarin moet duidelijk worden wie waar verantwoordelijk voor is. En daarbij is het ook nog onduidelijk wie vanuit financieel oogpunt verantwoordelijk is. Bijv. indien een leerling logopedie nodig heeft. Er zijn logopedisten in dienst van gemeenten maar ook van scholen. Hetzelfde geldt voor de schoolmaatschappelijk werker. Deze zijn soms in dienst van de school en soms in dienst van de gemeente (wijkteam). Hoe zit dat met de financiering? Moet dat iets gezamenlijks zijn? In het belang van jongeren en ouders moeten de kaders en de financiering losgelaten worden, geven een aantal mensen tijdens het gesprek aan. De schoolloopbaan van jongeren is essentieel. Dit moet dan ook het uitgangspunt zijn voor alle ondersteuning rondom een leerling. Vanuit de jeugdhulp is het nog lastig om vanuit dat perspectief te kijken, wordt aangegeven. Als we het hebben over preventie op leerling-, groeps- of schoolniveau, hebben scholen en jeugdhulp daar nog een hele andere kijk op. Dit moet meer bij elkaar komen. Het is belangrijk dat zij verhelderen naar elkaar wie welke toevoegde waarde heeft. Wie kan wat betekenen voor deze leerling of dit gezin. Hoe kunnen ze elkaar aanvullen? Daarbij moet ook de kracht van jongeren en ouders meer benut worden. Er moet gedacht worden vanuit hun behoeften maar ook vanuit hun expertise/ kennis. En wie zijn sleutelfiguren die de jongeren of het gezin kunnen ondersteunen of coachen? Een mooi voorbeeld van preventie is het sfeerkeepers project in Venlo. De sfeerkeeper-methodiek zorgt voor een structurele verbetering van de jongerenproblematiek met behoud van de sociale veiligheid voor alle betrokkenen. Sfeerkeepers zijn jongeren die worden opgeleid om sfeer en veiligheid te verbeteren en te onderhouden in een bepaalde omgeving. De kracht van deze jongeren wordt ingezet om anderen te helpen. Pijler in de aanpak is dat straatjongeren voor vol worden aangezien. Sfeerkeepers leren onder meer op een positieve manier gebruik te maken van hun kennis van de cultuur en taal van de straat. De sfeerkeeper levert ook zijn aandeel in de re-integratie van bijvoorbeeld (werkloze) probleemjongeren, school drop-outs en jonge criminelen. Via een buddysysteem coacht en begeleidt hij hen bij hun re-socialisering in de maatschappij. Beiden partijen worden in hun kracht gezet. 2

3 Wat betreft de uitwisseling van informatie tussen onderwijs en jeugdhulp zijn de mensen in de werkgroep over het algemeen nog niet tevreden. Er wordt niet standaard uitgewisseld. Verder blijkt dat vertrouwen nog altijd een belangrijk thema is. Het is belangrijk dat scholen en jeugdhulp elkaar beter leren kennen en vertrouwen krijgen in elkaar. Daarbij is het ontzettend belangrijk gezamenlijk te evalueren. Wat kunnen we hieruit leren voor de toekomst? Tot slot wordt nog een actueel maatschappelijk vraagstuk ter sprake gebracht: de grote toestroom vluchtelingen. Er komt een hele groep kinderen naar Nederland met die een specifieke ondersteuning nodig heeft. Wat kunnen we preventief doen? Hoe kunnen scholen (preventief) ondersteund worden? Een belangrijk punt om ons met elkaar over te buigen. Samen optrekken in toegang en arrangeren Onderwijs en jeugdhulp hebben elkaar nodig voor het wegen en analyseren van signalen, het vaststellen van een passend aanbod en het organiseren daarvan. Hoe werken onderwijs, jeugdhulp en gemeenten hier samen aan? Uit de verhalen blijkt dat bij professionals welwillendheid is om samen te werken, maar ze worstelen met hoe je de samenwerking effectief vormgeeft. In de praktijk is het bijna overal nog zoeken naar een nieuwe structuur door de diversiteit aan wijkteams. Veelgehoorde vragen gaan over wat hun deskundigheid is en welke capaciteit ze beschikbaar hebben. Bij ons in de gemeente is de vorming van jeugdteams langs het onderwijs heen gegaan. Jeugdteams nodig scholen nu wel uit, maar hun expertise is vaak hetzelfde. We moeten meer toe naar het gezamenlijke arrangement. We zien twee toegangspoorten, via huisartsen en wijkteams. Kan de school niet als toegangspoort dienen? Ouders komen toch vaak als eerste bij de school binnen komen. Ik heb met zoveel wijkteams te maken, dat het een baan op zich is om alle contacten te onderhouden. Dit gaat dus ook niet. Ik heb nu een vast contactpersoon gekregen vanuit de gemeente die het doorzet, maar probeer zelf ook al rechtstreeks door te verwijzen om tijd te winnen. Knelpunten in de aansluiting van wijkteams met scholen die aan bod komen, zijn onder andere gecompliceerde of gebrekkige dossiervorming, privacy kwesties en financiën ( wie betaalt wat en hoe continueer je de zorg met minder geld? ). Hierdoor worden zorg en onderwijs door veel professionals als gescheiden domeinen ervaren. Het speciaal onderwijs komt expliciet aan bod. Hoewel de verwachting is dat de verbinding tussen onderwijs en zorg van oudsher daar al geregeld is, blijkt het ook daar zoeken met de nieuwe structuren. Bij het sociaal team zijn ook al wachtlijsten. Je wilt geen schakelloket meer, maar meteen verbinden. Dit blijkt in de praktijk lastig. Grote belang van het kind wordt vergeten door instellingsbelang. Stel het kind en ouders centraal. Dit constaterend, is de belangrijke vraag: hoe richt je de ondersteuning in en hoe ga je samen optrekken? Vertrouwen en persoonlijke contact ( het elkaar kennen ) worden daarin benoemd als succesfactoren. Dit wordt bereikt als een vast contactpersoon vanuit een wijkteam of jeugdhulp binnen de school beschikbaar is: preventief werken en al vanaf de toeleiding een gezamenlijk verhaal. 3

4 Een belangrijk punt is wel dat er een toegevoegde waarde van specifieke(re) kennis aanwezig moet zijn waardoor het wijkteam de school aanvullend kan ondersteunen in de praktijk. Ook vanaf het begin contact met de ouders en zorgen op tafel blijkt in de praktijk effectief te werken. Toch wordt dit nog niet door iedereen in uitvoering van onderwijs en jeugdhulp als vanzelfsprekend ervaren. Samen optrekken in onderwijs- en zorgarrangementen Binnen een onderwijszorgarrangement werken onderwijs en zorg nauw samen met ouders en kinderen vanuit één integraal plan. Het ontwikkelen / in stand houden van OZA s stelt ons zowel inhoudelijk, beleidsmatig als bestuurlijk voor grote uitdagingen. In de gesprekken wordt duidelijk dat er nog veel vraagstukken zijn rondom onderwijszorgarrangementen. Zo zijn er vragen over de samenwerking tussen school en jeugdhulp in de nieuwe zorgstructuur van gemeenten en vraagstukken over samenwerking tussen school en jeugdhulp op de werkvloer. De aansluiting met het jeugd of wijkteam gaat in sommige regio s heel goed. In een regio trekken het SBO en jeugdteams bijvoorbeeld samen op en wordt de expertise van het SBO ingezet als collegiale consultant. In een andere regio is er binnen een OZA een samenwerking ontstaan tussen de GGZ, een jeugdhulpinstelling, een instelling voor fysieke ondersteuning en de school zelf. Deze instellingen werken allen samen op één groep. In andere regio s is het nog een ware zoektocht en lukt de aansluiting met de GGZ bijvoorbeeld niet goed, omdat aanmeldingen bij de GGZ vaak buiten de school en het wijkteam om verlopen, namelijk via de huisarts. Bij ons melden ouders en school het kind samen aan in het jeugdteam. In het eerste gesprek wordt meteen de gezamenlijke gegevens uitwisseling besproken, zodat vanaf de start alles gezamenlijk kan worden opgestart. Ouders zijn hierin regiehouder. De samenwerking met de GGZ in school is nog een zoektocht. De samenwerking is georganiseerd via het wijkteam, maar veel aanmeldingen verlopen via de huisarts. We moeten samenwerking inde uitvoering, samen optrekken, maar hoe doe je dat? Je moet niet het vak van de ander doen maar je moet wel kunnen sparren. Ook de samenwerking in de uitvoering blijkt soms ingewikkeld te zijn. In de gesprekken komt naar voren dat jeugdhulp en onderwijs erg veel van elkaar kunnen leren. Jeugdhulp op het gebied van het stimuleren van de cognitieve ontwikkeling en onderwijs op het gebied van omgaan met gedragsproblemen bijvoorbeeld. Door een goede onderlinge samenwerking kunnen vormen ontstaan waarin het leren van elkaar is geborgd, bijvoorbeeld coaching on the job door een jeugdhulpmedewerkers op de groep bij een leerkracht. Er wordt aangegeven dat het nu nog erg zoeken is hoe de samenwerking gevonden kan worden, men wil namelijk niet op de stoel van de ander gaan zitten, maar sparren met de ander over elkaars aanpak is ook nodig. Met de komst van Passend Onderwijs krijgen leerkrachten en docenten meer trainingen op het gebied van gedrag van kinderen, maar dit zijn vaak eenmalige trainingen die geen gevolg krijgen waardoor de opgedane kennis snel weer verloren gaat. De wens is dat dit binnen het onderwijs beter aangepakt wordt. Het kind moet er geen last van hebben dat wij er niet uitkomen. Kinderen met zware zorgbehoefte hebben recht op onderwijs. Het is een zoektocht hoe we dat voor die kinderen moeten organiseren en dat zit hem vooral in de financiën.. De gezamenlijke wil om het kind op de juiste plek te krijgen is essentieel in de samenwerking. 4

5 Tot slot worden er knelpunten ervaren in het organiseren van een goede onderwijsplek voor kinderen met een zware ondersteuningsbehoefte. Dit vraagstuk heeft met name met financiering te maken. Het is per regio erg verschillend hoe dit wordt georganiseerd en welke knelpunten hierin worden ervaren. Samen optrekken in doorgaande lijnen Juist voor jeugdigen met extra ondersteuningsbehoeften zijn een doorgaande pedagogische lijn, onderwijslijn en continuïteit in de ondersteuning van kind en gezin van groot belang. Dat vraagt om afstemming in de verticale lijn; van de voorschoolse voorzieningen naar de basisschool, van de basisschool naar het voortgezet onderwijs, van het voortgezet onderwijs naar het middelbaar beroepsonderwijs. En daarnaast om afstemming in de horizontale lijn, tussen onderwijs en buitenschoolse opvang, jeugdhulp, politie, leerplicht, en in de lijn van onderwijs naar arbeid, zeker voor kwetsbare jeugd. Hoe werken onderwijs, jeugdhulp en gemeenten hier samen aan? In ronde 1 was de samenwerking tussen onderwijs en gemeente met betrekking tot doorgaande lijnen het belangrijkste gespreksthema. Iedereen herkent het probleem van de leeftijdsknip, de meest beruchte is die van 18-/18+. Gemeenten en onderwijs kunnen samenwerken om deze knip tot een doorgaande lijn te maken. Van belang is om ruim voor de knip al contacten te leggen, bijvoorbeeld middels een jongerenloket in het Praktijkonderwijs waar jongeren vanaf 16 jaar terecht kunnen. Rondom arbeidstoeleiding werken onderwijs en gemeenten vaak al goed samen. Overal in het land ontstaan vernieuwende initiatieven. Helaas zijn dit vaak projecten in plaats van duurzame initiatieven (over doorgaande lijnen gesproken ). Doorgaande lijnen vragen om goede afspraken over overdracht. Deze is in het onderwijs steeds meer gedigitaliseerd en gericht op toetsresultaten. Hiermee verdwijnt informatie over de leerling en zijn talenten, beperkingen en gezinssituatie bij de overgang naar ander onderwijs. Een warme overdracht lijkt hiervoor een oplossing. Kinderen raken uit beeld en de volgende onderwijssector gaat weer opnieuw een beeld krijgen. Door de keuze voor een jeugdteam is er een knip bij 18 jaar Gemeenten en onderwijs zijn samen verantwoordelijk voor een kwalitatief goed aanbod. Daarnaast is het van belang dat scholen hun zorgen melden bij de wijkteams. Dit blijkt men met name in het po nogal eens lastig te vinden. In een van de gemeenten ervaart Leerplicht dit ook: de samenwerking met vo en mbo verloopt goed maar bij po gaat het moeizaam. Via het OOGO kunnen gemeenten en samenwerkingsverbanden Passend Onderwijs elkaar ontmoeten. Gemeenten voelen zich vaak op afstand staan waar het gaat om doorgaande lijnen in het onderwijs. Zij vragen zich af wat hun bijdrage daaraan zou kunnen zijn. Een gesprek over doorgaande lijnen in onderwijs staat ver van ons af. Als gemeente willen we een bijdrage leveren. Maar wat kan onze bijdrage zijn? In het onderwijs spreken we met elkaar over doorgaande lijnen. We zouden ons af kunnen vragen wat wij hiervoor van de gemeente(n) nodig hebben en wat heeft de gemeente van ons nodig? De belangrijkste ingangen voor de gemeente in het gesprek over doorgaande lijnen zijn de overgang 0-4 naar po, de zorg voor jeugd en de aansluiting van mbo, pro en vso op arbeid. 5

6 Gemeenten hebben belang bij het voorkomen van uitval en thuiszitters en daarmee ook bij doorgaande lijnen in en om het onderwijs. Bij het OOGO kunnen zij hier aandacht voor vragen en ook de leerplichtambtenaar kan hierin een rol spelen. Met gemeenten, (speciaal) onderwijs, het samenwerkingsverband en leerplicht zou ook het gesprek gevoerd kunnen worden over omgaan met leerplichtontheffingen. In ronde twee stond de doorgaande lijn in de hulp centraal in het gesprek. Bijvoorbeeld over de taken en verantwoordelijkheden van specialisten in een team met een generalistische aanpak. Het is bijvoorbeeld van belang om als professional af te bakenen wat je wel en niet kan en waar en wanneer je een beroep kunt doen op andere professionals. Tegelijkertijd proberen gemeenten vorm te geven aan 1-kind-1-gezin-1-plan, dus met zo min mogelijk verwijzingen en overdracht. Dit vraagt om maatwerk, waarbij het wijk/jeugdteam het casemanagement blijft doen, tenzij er sprake is van langdurige inzet van specialistische zorg. Wel moet er dan natuurlijk contact blijven en een overdracht plaatsvinden, ook naar de school. Ook de verbinding en afbakening tussen wijkteams en CJG, wijkteams en leerplicht, wijkteams en jeugdgezondheidszorg/jeugdarts, wijkteam en huisartsen en wijkteam en Jeugd-GGZ vragen om aandacht. En natuurlijk is bij samenwerking altijd de vraag naar verantwoordelijkheden en financiering. Bijvoorbeeld bij het vormgeven van een OZA of bij vragen rond leerplicht en ontheffing. Door de nieuwe wetgeving zou deze vraag niet op voorhand gesteld moeten worden. Men zou eerst om de tafel moeten gaan zitten om te bekijken wat er nodig is van welke partijen om daarna pas de vraag rond financiering te beantwoorden. Voor meer informatie: Praat mee: 6