Jaarverslag Leerplicht en Voortijdig Schoolverlaten

Transcriptie

1

2

3 Jaarverslag Leerplicht en Voortijdig Schoolverlaten

4 Leerplicht en Voortijdig Schoolverlaten Jaarverslag INHOUD Pagina opzet aantal leerlingen en kwalificatieplichtigen absoluut verzuim vrijstellingen relatief verzuim thuiszitters handhaving begeleiding 18+ voortijdig schoolverlaten Dit jaarverslag is een uitgave van de Dienst Gezondheid & Jeugd. Vragen en opmerkingen over dit jaarverslag kunt u richten aan LVS of aan de afdeling communicatie; blvs-zhz@dienstgezondheidjeugd.nl of communicatie@dienstgezondheidjeugd.nl Eindredactie en realisering: Nance de Graaf, afdeling communicatie Dienst Gezondheid & Jeugd November

5 Leerplicht en Voortijdig Schoolverlaten De Dienst Gezondheid & Jeugd ZHZ ziet er op toe dat voor ieder kind en iedere jongere in Zuid-Holland Zuid het recht op onderwijs wordt gewaarborgd. De Dienst voert de wettelijke taken van de Leerplichtwet (LPW) en RMC-regelgeving uit voor alle zeventien gemeenten in de regio. Opzet van dit jaarverslag De focus in dit jaarverslag ligt op de resultaten van de wettelijke taakuitvoering regiobreed, inclusief een vergelijking met vorig schooljaar, en waar relevant ook met eerdere schooljaren. Op onze website is (per gemeente) een overzicht opgenomen van de kerncijfers, zoals gerapporteerd aan het Ministerie van OC&W. Actie Luxe verzuim In februari 2014 hebben consulenten LVS de actie luxe verzuim gevoerd. Luxe verzuim is schoolverzuim gekoppeld aan vakanties. Ouders laten kinderen dan van school verzuimen om eerder op vakantie te kunnen gaan of later terug te komen. De actie werd op verzoek van de basisscholen in de Drechtsteden uitgevoerd. Zij hadden specifiek verzocht extra aandacht te hebben voor luxe verzuim rond de voorjaarsvakanties. Op vrijdag 14 februari hebben de medewerkers van LVS 36 basisscholen in de gemeenten Alblasserdam, Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht, Sliedrecht en Zwijndrecht bezocht. In de klassen werden leerlingen door de medewerkers geïnformeerd over de actie. Afwezige leerlingen werden genoteerd. In de regio waren in totaal 135 leerlingen afwezig. De ouders/verzorgers van afwezige leerlingen werden in de middag vanuit het kantoor van de Dienst door de medewerkers van de Leerplicht en Voortijdig schoolverlaten telefonisch benaderd. In 77 gevallen bleken de leerlingen daadwerkelijk ziek thuis te zijn. De ouders/verzorgers van 56 leerlingen hebben vanwege ongeoorloofd verzuim een officiële waarschuwing gekregen en tegen de ouders/verzorgers van twee kinderen is na de vakantie wegens recidive een proces-verbaal opgemaakt. De actie is zowel door de scholen (deelnemende scholen geven aan dat actie vaker mag) als door de medewerkers van LVS (actie werkte als teambuilding voor collega s onderling) positief ervaren. 2

6 Aantal 4-18 jarigen in de regio Tabel 1 geeft inzicht in het totaal aantal leer- en kwalificatieplichtigen plus het aantal 4-jarigen in de regio. Tabel 1: aantal jongeren ZHZ naar leeftijd (bron: CBS) 4- jarigen 5 t/m 11 jaar 12 t/m 15 jaar 16 t/m 17 jaar Totaal 5 t/m Tabel 2: aantal kinderen waarmee LVS contact heeft gehad Aantal contactkinderen Absoluut verzuim Van absoluut verzuim is sprake als ouders hun leer- of kwalificatieplichtige kind niet op een school hebben ingeschreven en er geen sprake is van vrijstelling op grond van de Leerplichtwet. Tabel 3: aantallen kinderen waarvan op 1 oktober (teldatum) de schoolinschrijving niet bekend was bij de Dienst Gezondheid & Jeugd PO VO (V)SO MBO Schoolsoort onbekend Totaal Sinds juni 2013 beschikt LVS over een verbeterde registratie van het aantal absoluut verzuimers. Dit komt door een verbeterde registratie van in- en uitschrijvingen van het PO via DUO. Door de koppeling BRON-DUO-GBA-LBA (leerlingvolgsysteem) is nu direct in beeld wanneer een, in de gemeentelijke basisadministratie opgenomen, leerplichtige jongere niet bij een school staat ingeschreven. Echter, als gevolg hiervan 3

7 kan geen betrouwbare vergelijking worden gemaakt met de voorliggende schooljaren. Deze rijen zijn daarom weggelaten. Uit de beroepspraktijk wordt aangegeven dat het aantal absoluut verzuimers wel daalt. Dit is het gevolg van de toegenomen aandacht voor de absoluut verzuimers bij scholen en LVS en het tijdig inzetten van een interventie door consulenten LVS, waarbij de schoolloopbaan weer hersteld wordt. Vrijstelling inschrijvingsplicht In tabel 3 en 4 is het aantal vrijstellingen van inschrijvingsplicht weergegeven op grond van: lichamelijke of psychische gronden (art.5 onder a LPW); bedenkingen tegen de richting van het onderwijs (art.5 onder b LPW); inschrijving op een school in het buitenland (art. 5 onder c LPW); trekkend bestaan(art. 5a LPW); het volgen van ander onderwijs (art.15 LPW). Ten aanzien van vrijstellingen op grond van artikel 5 en 5a LPW geldt dat, mits voldaan is aan de eisen van de Leerplichtwet, van rechtswege een vrijstelling ontstaat. Dit geldt niet voor de vrijstellingen op grond van artikel 15. Om daarvoor in aanmerking te komen moet een verzoek worden gedaan. Tabel 4: vrijstelling van de inschrijvingplicht op grond van artikel 5 onder a, b of c 5 onder a gegrond 5 onder b gegrond 5 onder c gegrond

8 Tot de categorie vrijstellingen 5 onder a LPW behoren ook die kinderen die aangewezen zijn op een plaatsing in een kinderdagcentrum; een instelling voor kinderen met een zware lichamelijke en/of verstandelijke beperking. Voor de juiste afhandeling van vrijstellingszaken -ex.artikel 5 onder c LPW- zijn afspraken gemaakt met de gemeenten (afdeling Burgerzaken). Kinderen die meer dan acht maanden in een periode van twaalf maanden in het buitenland wonen, vallen niet onder de Leerplichtwet maar behoren op grond van de Wet GBA uitgeschreven te worden als ingezetene van Nederland. Dat betekent dat een dergelijk verzoek tot vrijstelling niet door de Dienst Gezondheid & Jeugd in behandeling wordt genomen. Dit verklaart het dalende aantal gegronde vrijstellingen ex artikel 5 onder c LPW tot 33. Wijziging in het aantal vrijstellingen 5 onder a zijn demografisch te verklaren. De toename van 5 onder b (bedenkingen tegen de schoolrichting) sluit aan bij een landelijke tendens, waarin meer ouders kiezen voor thuisonderwijs. Tabel 5: verzoeken om vrijstellingen van de inschrijvingsplicht op grond van artikel 5a of artikel 15 LPW 5a positief Meldingen relatief verzuim Van relatief verzuim is sprake als een leer- of kwalificatieplichtig kind wel ingeschreven staat op een school, maar geheel of gedeeltelijk geen onderwijs volgt. Tabel 6: aantal meldingen relatief verzuim PO VO (V)SO MBO (18-)

9 Het speciaal basisonderwijs valt onder het primair onderwijs. Onder het(v)so vallen de zogenaamde clusterscholen. Het praktijkonderwijs valt onder het VO. Voortgezet onderwijs en mbo melden meer dan het primair onderwijs en(v)so; deze trend is landelijk. Mogelijke verklaringen hiervoor zijn: voortgezet onderwijs en mbo zijn verplicht het verzuim via de Dienst Uitvoeringsorganisatie Onderwijs (DUO)te melden; voor PO en (V)SO geldt deze regel (nog)niet; Het melden via DUO is eenvoudiger en minder foutgevoelig dan de wijze waarop PO en (V)SO nog moeten melden; De overheid manifesteert zich actiever richting voortgezet onderwijs en mbo als het gaat om de aanpak van schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten. De afname van het aantal meldingen in het voortgezet onderwijs komt door de extra aandacht die aan preventie wordt besteed. Periodiek nemen consulenten LVS en de zorgcoördinatoren van de scholen de absentielijsten met elkaar door en bespreken eventuele interventies. Daarnaast draaien de consulenten spreekuren op de scholen en maken de scholen door het geven van adviezen alerter, zodat zij mogelijke problemen eerder signaleren. Tot slot worden ouders actief geïnformeerd door de consulenten LVS tijdens ouderavonden. Door kennis te maken met elkaar en elkaars werkwijze, is de laatste jaren een goede samenwerkingsrelatie ontstaan. Hierdoor melden de VO scholen het verzuim tijdig en volgens het schoolverzuimprotocol. VO scholen hebben steeds meer zorgleerlingen die om verschillende redenen (tijdelijk) uitvallen. Verzuimprotocol Het recht op onderwijs is een grondrecht voor ieder kind in Nederland. Het Da Vinci College en de Dienst Gezondheid & Jeugd ZHZ hebben zich tot doel gesteld om dit recht gezamenlijk te waarborgen voor jongeren in de leeftijd 16 tot 23 jaar, die tot de doelgroep van het MBO en het VAVO behoren. Bovengenoemde is de aanleiding geweest voor het intensiveren van de samenwerking tussen het Da Vinci College en Leerplicht & Voortijdig Schoolverlaten (LVS). Dit heeft geleid tot een aanzienlijk verbetering in de aanpak van verzuim en voortijdig schoolverlaten. De integrale aanpak is vastgelegd in het Verzuimprotocol Da Vinci College, gezamenlijke aanpak schoolverzuim en schooluitval juni In april 2014 is een eerste effectmeting gedaan, waaruit blijkt dat het aantal verzuimmeldingen is toegenomen. Afgezet tegen de leerlingenpopulatie is het percentage meldingen in de periode september tot januari gestegen van 3,7 % in het schooljaar naar 5,5 % in het schooljaar Deze stijging is positief! Niet het aantal verzuimers is toegenomen maar er wordt beter gemeld! Positief is ook, dat er steeds meer oog is voor de schoolgang van 18- plussers; twee derde van het aantal meldingen betreft 18-plussers. Vroegtijdige interventies kunnen daardoor worden ingezet. Uiteindelijk zal deze aanpak leiden tot terugdringing van het aantal voortijdig schoolverlaters. 6

10 De (verdere) afname van het aantal meldingen door het (V)SO komt door een combinatie van factoren. De grote druk die ligt bij het clusteronderwijs als gevolg van de vele veranderingen die op deze scholen afkomen, is een eerste factor. Daardoor wordt minder gemeld. Daarnaast komt het regelmatig voor dat een melding niet op de juiste plaats terecht komt. Via DUO gaat dit automatisch naar de juiste gemeente/ leerplichtbureau. Een Kennisgeving Vermoedelijk Ongeoorloofd Verzuim (KVOV) gaat via de post nogal eens naar de woongemeente van de leerlingen, doorsturen naar de Dienst Gezondheid & Jeugd is dan niet standaard. Dit heeft invloed op de motivatie van de scholen om te melden. Tabel 7 geeft inzicht in de door de Dienst Gezondheid & Jeugd afgehandelde relatief verzuimzaken. Relatief verzuim is onderverdeeld in: - luxeverzuim, simpelweg vakantie onder schooltijd; - signaalverzuim, verzuim veroorzaakt door problematiek in bijvoorbeeld de gezinssituatie, door het gedrag van het kind zelf of anderszins; - te laat komen. Dit is overigens soms ook (de voorloper van) signaalverzuim; - ziekteverzuim veroorzaakt door lichamelijke of psychische klachten. Tabel 7: Relatief verzuimmeldingen gedifferentieerd naar soort en schoolsoort Relatief verzuim Luxe Signaal Te laat Ziekte PO VO (V)SO MBO Totaal Tabel 8: totalen relatief verzuim Luxe Signaal Te laat Ziekte Sinds dit schooljaar kunnen de registraties van relatief verzuim beter worden gecategoriseerd. Hierdoor zijn scholen beter (lees juister) gaan melden, waardoor een betrouwbaarder beeld wordt verkregen van het aantal signaal, te laat en ziekte meldingen. De schommeling ten opzichte van een jaar eerder worden hierdoor verklaard. Evenals voorgaande jaren zien we dat scholen relatief vaak signaalverzuim bij ons melden. Dit stelt ons er in gerust dat het advies en de verwijzing door de Dienst Gezondheid & Jeugd in dit soort gevallen wordt gewaardeerd. 7

11 Thuiszitters Een thuiszitter heeft de volgende kenmerken: - leer- of kwalificatieplichtig; (5-18 jr) - ingeschreven op een school; - vier weken of langer niet/nauwelijks naar school; - geen vrijstelling ingevolge de LPW; - niet ziek; - wel ziek, maar wordt in staat geacht (gedeeltelijk) onderwijs te volgen. Tabel 9: aantal thuiszitters (speciaal) basisonderwijs (voortgezet) speciaal onderwijs voortgezet onderwijs middelbaar beroepsonderwijs per 1 sept nieuwe gevallen opgelost jaar geworden Thuiszitters 30 sept

12 Zomeractie/Overstap 2014 Nog te veel jongeren in Zuid-Holland Zuid verlaten de school zonder startkwalificatie 1. Uit recente studies blijkt eens te meer het belang van een startkwalificatie: van de jongeren mét een startkwalificatie heeft na één jaar 72% een baan, van de jongeren zonder startkwalificatie is dat 42%. Tijdens de zomerperiode worden veel jongeren door het onderwijs uitgeschreven doordat ze hun (mbo)studie staken of wanneer zij overstappen van vo naar mbo. Het voeren van een zomeractie is daarom van groot belang. Samen met vo en mbo heeft de Dienst Gezondheid & Jeugd dit jaar de zomeractie gehouden. Ruim 171 leerlingen van het vo en 216 leerlingen van mbo zijn door consulenten intensief gevolgd, omdat zij meer dan gemiddeld risico liepen voortijdig uit te vallen. De zomeractie bood bestuurders en ambtenaren de kans een dagje mee te lopen met de consulenten die op pad gingen. Negen bestuurders gaven daaraan daadwerkelijk gehoor en zijn een dagje meegereisd. Vorig jaar werden op 1 september in totaal 31 thuiszitters geteld. Dit zijn er nu 36. Een lichte stijging die te maken heeft met de toegenomen aandacht van LVS voor dit thema. De wet passend onderwijs moet regelen dat leerlingen minder apart worden gezet of worden doorverwezen naar het speciaal onderwijs, maar dat leerlingen door toegeruste docenten en een pedagogisch klimaat in het regulier onderwijs blijven. De vraag is of de theorie ook praktijk is. Daarom wordt de ontwikkeling in het aantal thuiszitters nauwlettend door ons gevolg en gemeld. Handhaving Handhaving is soms onvermijdelijk; in de taakuitvoering LVS ligt echter de nadruk op preventie. De consulenten LVS hebben een belangrijke rol bij het verwijzen naar hulpverlening, het monitoren van effecten en het zo nodig met elkaar verbinden van verschillende partijen (regisseren). Het voeren van een waarschuwingsgesprek kan ook als preventie beschouwd worden: ouders/verzorgers en jongeren worden aangesproken op het feit dat ze de Leerplichtwet overtreden. Belangrijker nog is dat in datzelfde gesprek ouders en kinderen geconfronteerd worden met de mogelijke maatschappelijke consequenties van schoolverzuim: doubleren, niet behalen startkwalificatie, geen aansluiting op de arbeidsmarkt, financiële problemen, risico op sociaal isolement enzovoorts. In het schooljaar werden 77 processen verbaal opgemaakt (tegen 67 een jaar eerder). Daarvan hadden er 32 betrekking op luxeverzuim, 41 op relatief verzuim en 4 op absoluut verzuim. Deze laatste categorie (relatief verzuim) was altijd onderwerp van voorafgaande afstemming in het casusoverleg leerplicht. In 82 gevallen werd een HALT-maatregel opgelegd. 1 Een startkwalificatie wordt behaald met het succesvol afronden van het HAVO of het VWO, of met het behalen van een diploma van een opleiding op niveau 2. 9

13 Casusoverleg Leerplicht Iedere zes weken vindt onder leiding van een senior consulent een overleg plaats tussen afgevaardigden van de Dienst Gezondheid & Jeugd, Openbaar Ministerie, Raad voor de Kinderbescherming en Bureau Jeugdzorg over de wijze van afdoening van verzuimcasuïstiek. Tijdens het Casusoverleg worden grofweg twee categorieënzaken besproken: 1. Verzuimzaken waarin de consulent voornemens is proces-verbaal op te maken. Dit geldt voor alle processen-verbaal, met uitzondering van luxe verzuim 2. Zaken waarover de consulent advies wil vanwege zorgen over een leerling. Het Casusoverleg voorziet in een behoefte. Gebleken is dat in een groot deel van de verzuimzaken tevens sprake is van problematiek in de thuissituatie of van gedragsproblemen van de leerling. Binnen het Casusoverleg worden handhaving en zorg op elkaar afgestemd. (tabel 10). Tabel 10: aantal zaken besproken in Casusoverleg Aantal besproken zaken Advies tot het opmaken van een proces-verbaal De daling van het aantal besproken zaken laat zich verklaren door een betere selectie vooraf. Begeleiding 18+ In het schooljaar heeft de Dienst Gezondheid & Jeugd 1182 brieven verzonden naar vermoedelijke voortijdig schoolverlaters. Dit waren jongeren waarvan geen startkwalificatie en schoolinschrijving bekend waren bij de Dienst. Een deel van deze jongeren bleek alsnog op een school ingeschreven te staan. Correcte en tijdige verwerking van in- en uitschrijvingen blijft een punt van aandacht voor het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs. Dit onderwerp heeft de aandacht van de wetgever en de scholen. Bezig blijven met school totdat een startkwalificatie is behaald, is voor een deel van de jongeren lastig. Zeker als ook zaken als woonruimte, vervoer en financiën aandacht vragen. School- en beroepskeuze en de weg vinden in alle mogelijkheden, vragen dan begeleiding. Deze begeleiding wordt primair gegeven door de scholen zelf. Maar ook als een keuze gemaakt is, kan het nog een hele uitdaging zijn het diploma te halen. Schoolverzuim kan de voorbode zijn van voortijdig schoolverlaten. Door de inspanningen van het MBO en de consulenten LVS is in het afgelopen schooljaar een groep jongeren zichtbaarder geworden. Anticiperen op, en waar mogelijk voorkomen van, schooluitval wordt daardoor beter mogelijk jongeren kregen in het schooljaar gedurende kortere of langere tijd begeleiding door een consulent LVS. Die begeleiding betrof niet alleen 10

14 de opleidingskeuze en schoolverzuim, maar een breed scala aan onderwerpen. Waar nodig werd samengewerkt met of verwezen naar andere instanties of de hulpverlening. Voortijdig schoolverlaten Een voortijdig schoolverlater is iedere jongere tussen 12 en 23 jaar die zonder startkwalificatie het onderwijs verlaat. Een startkwalificatie is een diploma havo, vwo, mbo2 of hoger. Jongeren met een vrijstelling van de Leerplichtwet, jongeren die overstappen van het regulier naar erkend particulier onderwijs (vb. politie, defensie), en mbo1 gediplomeerden met een baan worden niet als voortijdig schoolverlater aangemerkt Gedurende het schooljaar kregen 335 voortijdig schoolverlaters kortere of langere tijd advies of begeleiding van de consulenten LVS. Een jaar eerder waren dat er 350. Doel is de weg terug naar school te vinden, of als dat niet gaat een andere zinvolle dagbesteding. Daarbij staat het vinden van betaald werk voorop. Pilot Buitenleerlingen In de Leerplichtwet en RMC wetgeving wordt het zogenaamde woonplaatscriterium gehanteerd. De (woon)gemeente is verantwoordelijk voor het maken van afspraken met het onderwijs en andere instellingen en organisaties over de inzet en verantwoordelijkheid bij het voorkomen en bestrijden van voortijdig schoolverlaten. Een groot deel van de vsv ers in de regio ZHZ komt voor rekening van de zgn. buitenleerling. Dit zijn jongeren die in Zuid-Holland Zuid woonachtig zijn, maar in een andere regio naar school gaan (en uitvallen). In het convenant VSV is daarom afgesproken dat LVS samen met de ROC s een aanpak ontwikkelt gericht op het verminderen van het aantal vsv ers onder deze buitenleerlingen. Dit project is tevens aangegrepen om ervaring op te doen met een andere werkwijze van de consulenten LVS, waarbij een vroegtijdige signalering van verzuim en (dreigende) uitval door het ROC, wordt gecombineerd met een outreachende aanpak door de consulent. Jongeren zijn gedurende het project op een andere, meer eigentijdse wijze benaderd (social media en whats-app). De resultaten zijn positief. De consulenten zijn 125 keer op pad gegaan om een verzuimer of vsv-er te spreken. In verreweg de meeste gevallen (94%) is dit ook daadwerkelijk gelukt. In 80 gevallen (65%) bleek de interventie effectief en ging de leerling weer (terug) naar school of naar werk. Consulenten geven als belangrijkste effect van de nieuwe werkwijze aan dat hierdoor de bereikbaarheid van de doelgroep toeneemt, waardoor interventies kunnen worden ingezet. Hoe eerder de consulent in het proces betrokken is, hoe effectiever de interventie. De ervaringen met de outreachende werkwijze worden geëvalueerd en daarna binnen de Dienst besproken. Op basis hiervan wordt overwogen of de werkwijze breder kan worden toegepast. 11

15 Cijfers over voortijdig schoolverlaten worden landelijk bijgehouden en zijn pas een jaar na afloop van een schooljaar definitief. Voor de cijfers over aantallen voortijdig schoolverlaters en de ontwikkeling daarin, verwijzen we naar de website, De meest recente vsv-atlas heeft betrekking op het schooljaar

16 Factsheet Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten Gemeente Giessenlanden Leren of verzuimen: leerlingen en verzuim in beeld Hoe gaat het met het schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten in Giessenlanden? Hoeveel kinderen en jongeren, woonachtig in Giessenlanden, verzuimen zonder geldige reden? Hoeveel van hen verlaten voortijdig de school zonder startkwalificatie en hoeveel vinden hun weg naar ander onderwijs of werk? Deze factsheet geeft antwoord op die vragen. U vindt in de factsheet informatie over het aantal leerlingen dat gedeeltelijk of geheel onrechtmatig geen onderwijs volgt, u krijgt een beeld van het aantal voortijdig school verlaters in Giessenlanden en van leerlingen die terug stromen in het onderwijs of werk. De factsheet geeft handvaten voor een gesprek tussen het onderwijsveld, gemeenten, scholen en de Dienst Gezondheid & Jeugd, afdeling Leerplicht en Voortijdig Schoolverlaten (LVS) om het schoolverzuim terug te dringen en de jeugd goed voorbereid te laten participeren in de samenleving. Kernpunten Door het recht op onderwijs te beschermen worden jongeren in staat gesteld een startkwalificatie te behalen. Een succesvolle schoolloopbaan, resulterend in een (start) kwalificatie, bevordert duurzame arbeidsparticipatie in de samenleving. Onderwijs en gemeenten hebben een gezamenlijke verantwoordelijkheid om jongeren hierin te stimuleren en te ondersteunen. Het blijft van groot belang dat het accent van verzuimbeleid op preventie ligt om zo al eerder de redenen van verzuim in beeld te hebben en de juiste begeleiding te bieden. Er is binnen scholen veel geïnvesteerd om zorgsignalen en verzuimgedrag op te pakken. De kortere lijn met LVS rond meldingen van zorg en verzuim blijkt een effectief aanvullende maatregel, waardoor het aantal voortijdig schoolverlaters aantoonbaar afneemt. In het primair onderwijs blijkt het aantal meldingen van relatief verzuim opvallend lager liggen dan op het voortgezet onderwijs. Relatief verzuim komt het meest voor onder brugklassers, waarvan vmbo-ers vaker verzuimen. Ouders spelen een belangrijke rol in het al dan niet aanwezig zijn, het afmaken van de school en de schoolloopbaan van hun kind. Een goede voorbereiding op de beroepskeuze is belangrijk om de kans op voortijdig schoolverlaten te verkleinen. Een verkeerde studiekeuze zorgt voor demotivatie en leidt veelal tot verzuim. Het grootste deel van de voortijdig schoolverlaters is afkomstig van het mbo. Voortijdig schoolverlaten ontstaat voornamelijk tijdens de zomerperiode. Duidelijk is dat preventie loont en vraagt om een accentverschuiving in de gezamenlijke aanpak van verzuim door zowel ouders, leerlingen, scholen, samenwerkingsverbanden, gemeenten, consulenten en jeugdteams. De gezamenlijke aandacht voor risicoleerlingen is van belang om voortijdige uitval te voorkomen. Factsheet Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten

17 Samenvatting Giessenlanden Op 1 januari 2014 waren in Giessenlanden in totaal 2525 leer- en kwalificatieplichtige leerlingen. Deze kinderen volgen het primair of voortgezet onderwijs, het middelbaar beroepsonderwijs of speciaal onderwijs. De meeste leerlingen gaan naar school. Er zijn echter ook leerlingen die zonder geldige reden verzuimen of de school zonder startkwalificatie verlaten. Tabel 1: Samenvatting van de leerplicht gegevens van de leerlingen woonachtig in Giessenlanden, verdeeld naar schoolsoort Aantallen schooljaar * po vso vo mbo totaal Aantal leerplichtigen en kwalificatieplichtigen** 2525 Relatief verzuim Thuiszitters 1 1 Absoluut verzuim 0 Voortijdig schoolverlaters*** 16 * Cijfers betreffende de schoolperiode tot 1 maart 2015 ** Aantal inwoners in de leeftijd van 5 t/m 17 jaar op (bron: CBS) *** Schooljaar Wat doet Leerplicht en Voortijdig Schoolverlaten (LVS)? Alle kinderen tussen vijf en zestien jaar die in Nederland wonen zijn leerplichtig. Zij moeten onderwijs volgen op de school waarbij ze staan ingeschreven. De leerplicht duurt tot en met het einde van het schooljaar waarin het kind zestien jaar wordt. Met de kwalificatieplicht wordt de leerplicht verlengd tot de dag dat de leerling een startkwalificatie heeft gehaald, of tot de dag waarop de leerling achttien jaar wordt. Een startkwalificatie is (minimaal) een vwo-, havo- of mbo-diploma op niveau 2 of hoger. Jongeren in het praktijkonderwijs, zeer moeilijk lerende jongeren en meervoudig gehandicapte jongeren zijn niet kwalificatieplichtig. LVS voert de Leerplichtwet 1969, de Kwalificatieplicht en de RMC-wet voor 17 gemeenten in Zuid-Holland Zuid uit. Consulenten van LVS dragen er zorg voor dat leerplichtigen onderwijs volgen en een startkwalificatie behalen. Naast het uitvoeren van de wettelijke taken heeft LVS zich tot doel gesteld om -middels preventieve acties- voortijdig school verlaten te voorkomen en te bestrijden. De visie van LVS is dat iedere jongere later zelfstandig moet kunnen functioneren in de maatschappij. 1. Relatief schoolverzuim Als een leerling is ingeschreven op een school en daar regelmatig afwezig is, heet dat relatief (school)verzuim. Er zijn vier vormen van relatief verzuim, deze worden in het blauwe tekstblok toegelicht. Algemeen is bekend dat relatief verzuim op het voortgezet onderwijs voornamelijk begint in het brugklasjaar, waarbij vmbo brugklassers relatief het meest verzuimen. In tabel 2 zijn voor Giessenlanden de meldingen relatief verzuim per school aangegeven voor de schooljaren , en (tot 1 maart). Leerlingen die buiten de gemeente onderwijs volgen staan logischerwijze niet in deze cijfers. In totaal volgen 286 leerlingen onderwijs buiten hun woongemeente Giessenlanden. In het schooljaar (tot 1 maart 2015) zijn in totaal tien meldingen relatief verzuim gedaan bij LVS. Dat lijkt een daling te zijn ten opzichte van het voorgaande (volledige) schooljaar. Opvallend is dat de meeste basisscholen in Giessenlanden de afgelopen schooljaren geen verzuim kenden, dan wel niet hebben gemeld. Zonder uitdrukkelijke toestemming van de schooldirecteur of consulent LVS is het niet toegestaan om buiten schoolvakanties op vakantie te gaan. Toch komt dit voor. Dit wordt luxe verzuim genoemd. In Giessenlanden waren er in schooljaar in totaal acht meldingen van luxe verzuim. Dit is een daling ten opzichte van het voorgaande (volledige) schooljaar. Factsheet Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten - Gemeente Giessenlanden 2

18 Tabel 2: Het aantal meldingen relatief schoolverzuim per school in Giessenlanden, weergegeven over de schooljaren 2012/2013, 2013/2014 en 2014/2015 Aantal meldingen relatief schoolverzuim* Schooljaar Schooljaar Schooljaar ** Primair onderwijs Basissch De Buurtschool Basissch De Lingewaard Basisschool Den Beemd 2 Basisschool Klim-Op 1 Bs Giessen Oudekerk BS Het Tweespan Chr Bs De Hoeksteen 7 4 Chr Bs Samen Op Weg School Met De Bijbel 2 5 Totaal aantal verzuimende leerlingen * Schoolnamen staan vermeld zoals zij door de scholen zelf geregistreerd zijn in DUO. ** Cijfers betreffende de schoolperiode tot 1 maart Wat is relatief verzuim? Er is sprake van relatief verzuim als een leerling is ingeschreven bij een school, maar zonder geldige reden les- of praktijktijd verzuimt. Scholen zijn verplicht om elke zestien uur die een leerling in vier lesweken ongeoorloofd afwezig is, te melden bij DUO (Dienst Uitvoering Onderwijs van het Ministerie van OCW). Alleen scholen voor primair onderwijs (po) en speciaal onderwijs (so) melden rechtstreeks bij LVS. Relatief verzuim wordt onderverdeeld in: Luxe verzuim: het op vakantie gaan buiten de schoolvakantie zonder toestemming van school en/of LVS. Signaalverzuim: verzuim waarbij achterliggende problematiek de oorzaak is van het schoolverzuim van de leerling. Bijvoorbeeld de gezinssituatie of het gedrag van het kind zelf. Te laat komen: herhaaldelijk te laat komen, waarbij eventuele achterliggende problematiek géén rol speelt. Dit is overigens soms ook (de voorloper van) signaalverzuim. Ziekteverzuim: veroorzaakt door lichamelijke of psychische klachten. Factsheet Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten - Gemeente Giessenlanden 3

19 2. Thuiszitters Leerlingen die langer dan vier weken verzuimen worden ook wel thuiszitter genoemd. Leerlingen die thuis zitten hebben een grotere kans om voortijdig de school te verlaten. Het is in het belang van de leerling, de ouders en de scholen dat leerlingen die onder de groep thuiszitters vallen, tijdig aandacht krijgen. In de regio Zuid-Holland Zuid zijn in schooljaar (tot 1 maart 2015) in totaal 37 thuiszitters geregistreerd. Daarvan is één leerling woonachtig in Giessenlanden. In tabel 3 is voor Giessenlanden aangegeven uit welk onderwijstype deze thuiszitter afkomstig is: het mbo. Deze leerling wordt op dit moment door LVS begeleid en gemonitord. Tabel 3: Het aantal thuiszitters en opgeloste cases daarvan, onder de leerlingen woonachtig in Giessenlanden, verdeeld naar schoolsoort Schooljaar * po vso vo mbo Aantal thuiszitters 1 Waarvan weer terug naar school is gegaan na begeleiding door LVS * Cijfers betreffende de schoolperiode tot 1 maart Wat is een thuiszitter? Een thuiszitter is een leer-kwalificatieplichtig kind tussen de vijf en achttien jaar dat ingeschreven staat op een school of onderwijsinstelling en dat zonder geldige reden meer dan vier weken verzuimt, zonder dat hij/zij ontheffing van de leerplicht-of kwalificatieplicht respectievelijk vrijstelling van geregeld schoolbezoek heeft wegens het volgen van ander onderwijs. 3. Absoluut verzuim Ieder kind vanaf vijf tot achttien jaar is verplicht naar school te gaan, tenzij er sprake is van een vrijstelling. Ouders zijn verantwoordelijk voor de inschrijving op een school. Staat een kind niet ingeschreven op een school, dan staat dit geregistreerd als absoluut verzuim. In Giessenlanden was er in het schooljaar (tot 1 maart 2015) één melding absoluut verzuim. Na onderzoek van LVS bleek dit geen absoluut verzuimer te zijn, maar een late in-of uitschrijving. Door begeleiding van de LVS consulenten worden leer lingen weer teruggeleid in het onderwijs of werk. Een deel van de absoluut verzuimers blijkt na onderzoek van LVS geen absoluut verzuimer te zijn. Er is dan sprake van loos alarm. Het kan namelijk voorkomen dat de in- of uitschrijfgegevens administratief niet tijdig zijn verwerkt. Dit resulteert in onnodige acties richting een leerling, de directe omgeving en scholen. Wat is absoluut verzuim? Van absoluut verzuim is sprake als een leerplichtig kind niet staat ingeschreven bij een school en geen vrijstelling heeft van de inschrijvingsplicht. Ieder kind vanaf vijf tot achttien jaar is verplicht om naar school te gaan, tenzij sprake is van een vrijstelling van de leer-of kwalificatieplicht. Ouders zijn verantwoordelijk voor de inschrijving op een school. Scholen zijn wettelijk verplicht om in-en uitschrijvingen binnen zeven dagen door te geven aan het basisregister onderwijs van Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Doen zij dit niet tijdig, dan staan leerplichtige kinderen mogelijk onterecht te boek als absoluut verzuimer in BRON. De administratie van het LVS signaleert automatisch absoluut verzuim door een koppeling van de gemeentelijke basisadministratie (GBA) en DUO. Factsheet Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten - Gemeente Giessenlanden 4

20 4. Voortijdig schoolverlaters In het schooljaar zijn in Giessenlanden in totaal zestien voortijdig schoolverlaters geregistreerd. Dit is een daling ten opzichte van vorige schooljaren. Dit volgt de trend van de gehele regio. De reden hiervan is dat scholen en de consulenten LVS preventieve acties inzetten ter voorkoming van voortijdig schoolverlaten. Voortijdig schoolverlaten wordt weergegeven over de voorgaande hele schooljaren. Het schooljaar wordt dus niet genoemd. Grafiek 1: Het aantal voortijdig schoolverlaters woonachtig in Giessenlanden over de schooljaren 2011/2012, 2012/2013 en 2013/ / / /2014 Wat is een voortijdig schoolverlater? Een voortijdig schoolverlater is iedere jongere tussen 12 en 23 jaar die zonder startkwalificatie het onderwijs verlaat. Van een startkwalificatie is sprake indien een opleiding met succes is afgerond met vwo-, havo- of mbo-diploma op niveau 2 of hoger. Jongeren met een mbo-diploma op niveau 1 en een baan van minimaal twaalf uur per week vormen een uitzondering en worden niet als voortijdig schoolverlater aangemerkt. Voortijdig schoolverlaten in Zuid-Holland Zuid lager (1.8%) dan landelijk (2.1%) De landelijke maatregelen tegen voortijdig schoolverlaten moeten er toe leiden dat ook in deze regio het aantal vsv-ers tot onder de 2.1% is gedaald in In Zuid-Holland Zuid is dit percentage al gedaald tot 1.8%. Zie grafiek 2 voor de trend per gemeente. Landelijk halen steeds meer jongeren hun vo- of mbo- diploma. Het aantal vsv-ers is in tien jaar tijd bijna gehalveerd. De doelstelling van kabinet Rutte II is maximaal nieuwe voortijdig schoolverlaters (2.1%) in Om die doelstelling te halen zullen gemeenten, vo scholen en roc s/aoc s goed met elkaar moeten samenwerken. Die samenwerking is in alle 39 rmc-regio s formeel vastgelegd in een convenant. Ook in rmc regio 30, Zuid-Holland Zuid, is dit het geval. De afspraken en maatregelen die in het convenant zijn vastgelegd gaan over betere aansluiting van vo op mbo, verzuimbegeleiding en begeleiding tijdens de schoolloopbaan. Hiervoor heeft de regio ook additionele middelen ontvangen van het rijk. Grafiek 2: Het percentage voortijdig schoolverlaters onder leerlingen woonachtig in de betreffende gemeente in Zuid-Holland Zuid, over de schooljaren 2011/2012, 2012/2013 en 2013/ ,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Factsheet Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten - Gemeente Giessenlanden 5

21 5. Preventieve acties 5a. Preventieve acties ter voorkoming van voortijdig schoolverlaten In het schooljaar (tot 1 maart 2015) zijn drie leerlingen van vijf tot en met zeventien jaar uit Giessenlanden begeleid in het kader van algemene preventie voortijdig schoolverlaten. Het voorgaande schooljaar waren dit er vijftien. Gezien de duur van het schooljaar kan nu nog niet worden vastgesteld of er ten opzichte van voorgaande schooljaren sprake is van een stijging of een daling. De meeste preventieve acties worden namelijk ingezet in de laatste maanden van het schooljaar. In de gehele regio Zuid-Holland Zuid zijn in de periode van 1 augustus 2014 tot 1 maart 2015 in totaal 391 leerlingen begeleid tegenover 1206 leerlingen in het vorige volledige schooljaar. In Giessenlanden zijn veertien leerlingen van achttien jaar en ouder door LVS begeleid in het kader van de VSV aanpak. Deze leerlingen werden begeleid richting school, een leerwerktraject of de arbeidsmarkt. Dit is een daling ten opzicht van het voorgaande gehele schooljaar. Er zijn het schooljaar 2013/2014 in totaal 26 leerlingen begeleid. Het laatste schooljaar laat een niet-compleet beeld zien betreffende preventie bij de overstap van het vo naar het mbo, aangezien deze preventieve acties juist in het laatste deel van het schooljaar plaatsvinden. De weergegeven cijfers lopen tot 1 maart Grafiek 3: Het aantal begeleide leerlingen per preventieve actie van LVS in Giessenlanden over de schooljaren 2012/2013, 2013/2014 en 2014/2015.* Preventie van verzuim tot en met 17 jaar Preventie van verzuim bij overstap van vo naar mbo Preventie van verzuim vanaf 18 jaar / / /2015 * Cijfers betreffende de schoolperiode tot en met 1 maart 2015 Factsheet Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten - Gemeente Giessenlanden 6

22 De preventieve aanpak voortijdig schoolverlaten Mét een startkwalificatie staan jongeren sterker op de arbeidsmarkt. Voor jongeren zonder startkwalificatie ligt de werkloosheid bijna twee keer hoger dan voor jongeren met startkwalificatie. Zeker in deze tijd van economische crisis, is het belangrijk dat jongeren een startkwalificatie halen. In de regio zijn volgende acties in samenwerking met de vo-scholen en roc s uitgevoerd: - Preventie van verzuim bij jongeren tot en met 17 jaar Er wordt preventief actie ondernomen als sprake is van signalen van zorg en/of dreigend verzuim. Door de school en/ of instelling is dan nog geen melding gemaakt van verzuim, maar vindt er wel overleg plaats tussen de school, ouder, ketenpartner en LVS. Vaak wordt door de school, ouders en/of de ketenpartners aan een medewerker van LVS om advies en/of informatie gevraagd gericht op het voorkomen van schoolverzuim of vsv. - Preventie van verzuim vanaf 18 jaar In de regio Zuid-Holland Zuid is met de vo-scholen en mbo instellingen afgesproken dat elke zestien uur die een leerling vanaf 18 jaar zonder startkwalificatie, in vier lesweken ongeoorloofd afwezig is, wordt gemeld bij DUO. De consulent van LVS start naar aanleiding van de melding een onderzoek naar het verzuim en de oorzaak daarvan en bepaalt in samenwerking met de mbo instelling de verdere aanpak. - Preventie bij overstap van vo naar mbo De overstap van het voortgezet onderwijs naar het vervolgonderwijs is voor veel leerlingen een risicomoment. Vooral de overstap van het vmbo naar het mbo is risicovol. De leerlingen zijn nog jong, meestal tussen 16 en de 18 jaar, en hebben geen duidelijk beroepsbeeld. Sommige leerlingen hebben naast de reguliere ondersteuning, door de decaan van het voortgezet onderwijs, extra begeleiding bij de overstap nodig. Om uitval van deze jongeren tijdens de overstap van vo naar mbo te voorkomen, werken alle vo-scholen, mbo-instellingen en de consulenten LVS in de regio samen. Dit doen zij door: het zo vroeg mogelijk in kaart brengen van risicoleerlingen die extra begeleiding nodig hebben bij de overstap van vmbo naar een vervolgopleiding; het monitoren van de overstappers vanaf de fase van aanmelding, voorafgaand aan het vmbo-examen, tot het definitief volgen van een vervolgopleiding in het nieuwe schooljaar. Hiervoor wordt in de regio gebruik gemaakt van het informatiesysteem Intergrip. Met Intergrip worden in de regio jaarlijks ruim 3400 leerlingen gevolgd, wanneer zij de overstap van vo naar mbo maken. 5b. Regionale acties Tijdens het schooljaar zijn regionale acties uitgevoerd door LVS. In Giessenlanden zijn deze acties ook uitgevoerd. In bijgaande tabel staat het aantal leerlingen dat in deze acties betrokken is. Opvallend is dat de roc s goed melden bij LVS. Zij signaleren steeds eerder. Daardoor kunnen interventies vroegtijdig worden ingezet en wordt het aantal vsv ers verminderd. Tabel 4: Het aantal begeleidde leerlingen in het kader van zomeractie en project pilot buitenleerlingen, woonachtig in Giessenlanden, in schooljaar 2013/2014. Schooljaar Giessenlanden Zuid-Holland Zuid Zomeractie Pilot buitenleerlingen Factsheet Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten - Gemeente Giessenlanden 7

23 Regionale acties in Zuid-Holland Zuid Zomeractie Uit de vsv-cijfers van de afgelopen jaren blijkt dat er nog veel jongeren in onze regio de school zonder een start kwalificatie verlaten. Het grootste deel van de uitvallers is afkomstig van het mbo en ontstaat voornamelijk tijdens de zomerperiode. Om de uitval vanuit het mbo in de zomerperiode tijdig te signaleren en te zorgen dat jongeren ook na de zomerperiode hun opleiding voortzetten, werd in de periode van juli t/m september 2014 door LVS in de regio een zomeractie gehouden. Het doel van de zomeractie was het terugleiden van (dreigend) voortijdig schoolverlaters naar een opleidingstraject dat leidt tot een startkwalificatie en/of een traject richting de arbeidsmarkt. De leerlingen waren afkomstig van de roc s Albeda College, Zadkine College, Da Vinci College en Wellant College. Pilot buitenleerlingen Een andere regionale actie is de pilot met de zogenaamde buitenleerlingen. Dit zijn jongeren die in Zuid-Holland Zuid woonachtig zijn, maar in een andere regio naar school gaan. Vanwege het woonplaatscriterium is deze RMC regio verantwoordelijk voor de begeleiding van deze leerlingen. In de pilot werkt LVS samen met roc Albeda College en Zadkine College. LVS heeft het project gelijktijdig aangegrepen om ervaring op te doen met een andere werkwijze van de consulenten LVS. Hierbij wordt een vroegtijdige signalering van verzuim en (dreigende) uitval door het roc gecombineerd met een outreachende aanpak door de consulent. Jongeren worden op een andere, meer eigentijdse wijze benaderd (bijv. sociale media en whats-app). 6. Aandachtspunten voor beleid Deze factsheet geeft inzicht in het verzuim en het voortijdig schoolverlaten van leerlingen in Giessenlanden. De cijfers laten zien dat het verzuim en voortijdig schoolverlaten in Giessenlanden afneemt. Er blijven echter groepen leerlingen die aandacht behoeven om te voorkomen dat zij langdurig verzuimen of voortijdig hun schoolcarrière zonder startkwalificatie beëindigen. Op basis van de factsheet formuleren wij enkele aandachtspunten voor het beleid van de gemeenten en scholen. De Dienst Gezondheid & Jeugd kan adviseren over passende en kwalitatief goede aanpak en interventies. Blijf inzetten op preventie door een directe aanpak bij zorgsignalen en organiseer vaste contactmomenten voor het primair onderwijs en LVS. Zorg voor goede informatie over de risico s van verzuim bij leerlingen voor zowel ouders, leerlingen als schoolpersoneel. Het effect kan zijn dat het verzuimprotocol beter bekend wordt gemaakt, maar ook dat LVS meer betrokken is bij informatiebijeenkomsten voor ouders en jongeren. Zorg voor een goede overdracht van primair onderwijs naar voortgezet onderwijs, inclusief handelingsperspectieven. Informeer ouders en mentoren tijdens de introductiebijeenkomst van brugklassers over verzuimbeleid en het belang ervan, met name op het vmbo. Het overstappen van het voorgezet onderwijs naar een vervolgopleiding is voor de meeste leerlingen een risicomoment. Met name de overstap van voortgezet onderwijs naar het mbo. Start op het voortgezet onderwijs, vooral op het vmbo, tijdig met beroepsoriëntatie in samenwerking met de arbeidsmarkt. Voorkom voortijdig schoolverlaten op het mbo door vroegtijdige signalering van de risicoleerlingen vanuit het voortgezet onderwijs. Het aantal VSV ers in de gemeente Giessenlanden is in schooljaar met ruim 40% gedaald Om kinderen met specifieke onderwijsbehoeften binnen het onderwijs te houden of weer terug te leiden, is het bieden van een passend onderwijsaanbod noodzakelijk. Wachtlijsten voor geïndiceerde jeugdzorg, tekorten in wet- en regelgeving en beperkte flexibiliteit binnen de scholen kunnen dit belemmeren. Opvallend is dat de meeste basisscholen in Giessenlanden de afgelopen schooljaren geen verzuim kenden, dan wel niet hebben gemeld. Factsheet Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten - Gemeente Giessenlanden 8

24 Afkortingen aoc: agrarisch opleidingscentrum BRON: Basisregister Onderwijs DUO: Dienst Uitvoering Onderwijs GBA: Gemeentelijke Basisadministratie havo: Hoger algemeen voortgezet onderwijs mbo: middelbaar beroepsonderwijs po: Primair onderwijs RMC: Regionale Meld en Coördinatiefunctie ROC: regionaal opleidingscentrum sbo: Speciaal basis onderwijs vmbo: Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs vo: Voortgezet onderwijs vso: Voortgezet speciaal onderwijs vsv: voortijdig schoolverlater vwo: Voorbereidend wetenschappelijk onderwijs Meer informatie? Wilt u meer informatie, dan kunt u contact opnemen met de afdeling LVS van de Dienst Gezondheid & Jeugd, telefoonnummer Factsheet Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten - Gemeente Giessenlanden 9

25 Verzuimgegevens schooljaar (tot 1 maart 2015) naar gemeente, subregio en regio Zuid-Holland Zuid* Primair onderwijs Relatief verzuim Absoluut verzuim Thuiszitters Voortgezet onderwijs (vso, vo en mbo) Relatief verzuim Absoluut verzuim Thuiszitters Voortijdig schoolverlaters** Voortijdig schoolverlaters (%)** Binnenmaas ,2 Cromstrijen ,8 Korendijk 8 9 0,9 Oud-Beijerland ,8 Strijen 8 9 1,2 Alblasserdam ,4 Dordrecht ,5 Hendrik-Ido-Ambacht ,4 Papendrecht ,6 Sliedrecht ,7 Zwijndrecht ,8 Giessenlanden ,2 Gorinchem ,5 Hardinxveld-Giessendam ,0 Leerdam ,1 Molenwaard ,1 Zederik ,3 Hoeksche Waard ,3 Drechtsteden ,0 Alblasserwaard-Vijfheerenlanden ,6 Zuid-Holland Zuid ,8 * Cijfers over het aantal leerlingen woonachtig in het genoemde gebied. ** Cijfers en percentages voortijdig schoolverlaten over het gehele schooljaar Het landelijk gemiddelde voortijdig schoolverlaten in schooljaar was 2,1%. Factsheet Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten - Gemeente Giessenlanden 10

26 Karel Lotsyweg 40 Postbus 166, 3300 AD Dordrecht T F info@dienstgezondheidjeugd.nl Factsheet Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten - Gemeente Giessenlanden 11