Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (Partij voor de Dieren) d.d. 23 juli Nummer 2295

Transcriptie

1 van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (Partij voor de Dieren) d.d. 23 juli 2009 Nummer 2295 Onderwerp Waterkwaliteit in Zuid-Holland Aan de leden van Provinciale Staten Toelichting vragensteller Nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn De gezondheid van zwemmers in open water wordt beter beschermd door de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn 1 die op 24 maart 2006 van kracht is geworden. De nieuwe richtlijn vervangt de zwemwaterrichtlijn uit Niet alleen moeten de strengere regels van deze nieuwe richtlijn ervoor zorgen dat het zwemwater schoner wordt, ook de informatievoorziening aan zwemmers verbetert. Zo komen er in de buurt van zwemwater borden met daarop de kwaliteit van het water. Volgens de nieuwe richtlijn voldoet in Nederland in 2008 één procent (Bron: Water in Beeld 09, NWO Nationaal Water Overleg) van het zwemwater in binnenwateren niet aan de nieuwe normen. Zwemwater aan de kust voldeed in 2008 op alle locaties. Nederland heeft tot uiterlijk 2015 de tijd om de zwemwaterkwaliteit naar het verplichte kwaliteitsniveau te brengen. Voor iedere locatie die niet voldoet aan de normen van de nieuwe richtlijn, bestaat de keus om maatregelen te nemen of, als deze maatregelen te duur zijn, de locatie te sluiten. Voor iedere locatie moet worden gezocht naar de oorzaken van de verontreiniging en maatregelen om de kwaliteit te verbeteren. In de nieuwe richtlijn is ervoor is gekozen de zwemwaterkwaliteit vast te stellen aan de hand van slechts twee bacteriën: intestinale enterokokken en Escherichia coli (E.coli). Dit is een forse vereenvoudiging ten opzichte van de huidige richtlijn uit 1976, waarin negentien verouderde parameters moesten worden gemeten. Volgens de Nederlandse Gezondheidsraad geven de nieuwe twee bacteriën voldoende houvast om het risico voor de gezondheid vast te stellen. Kwaliteit zwemwater provincie Zuid-Holland Aangezien zwemwater van kwaliteit snel kan veranderen, wordt elke twee weken door de provincie Zuid-Holland het water van geschikte zwemlocaties 2 gecontroleerd op bacteriën, helderheid en de aanwezigheid van blauwalgen of blauwwieren (cyanobacteriën). In 2009 zijn door de provincie Zuid-Holland al 21 negatieve zwemadviezen 1 pese_zwemwaterrichtlijn/ 2 FZ/GS

2 Pagina 2/9 dan wel zwemverboden afgegeven vanwege blauwalgen of ziekteverwekkende bacteriën: Zwemverbod voor: Haringvlietbrug West - Zuid-Beijerland: vanwege ziekteverwekkende bacteriën. Plas Prinsenbos te Naaldwijk: vanwege ziekteverwekkende bacteriën. Plassen Madestein Zuidzijde te Den Haag: vanwege ziekteverwekkende bacteriën. Waterspeeltuin Korftlaan te Delft: vanwege ziekteverwekkende bacteriën. Dobbeplas - Nootdorp: te veel giftige blauwwieren. Plas Elfhoeven - Reeuwijk: te veel giftige blauwwieren. Waterspeelplaats Tubasingel - Rijswijk: onveilige situatie vanwege glas in het gras en op de waterbodem. Langeraarsche Plassen - Kerkepad: te veel giftige blauwwieren. Negatief zwemadvies voor Plas Krimpenerhout - Krimpen aan den IJssel: veel giftige blauwwieren. Klinkenbergerplas Westoever - Warmond: veel giftige blauwwieren. Oosterduinsemeer nabij surfschool Noordwijkerhout: veel giftige blauwwieren. Oosterduinsemeer nabij camping Noordwijkerhout: veel giftige blauwwieren. Binnenbedijkte Maas recreatieoord Binnenmaas - Binnenmaas: veel giftige blauwwieren. Binnenbedijkte Maas - Mijnsheerenland: veel giftige blauwwieren. Waterspeeltuin Tanthof te Delft: vanwege ziekteverwekkende bacteriën. Plas Wilhelminapark Rijswijk: vanwege ziekteverwekkende bacteriën. Klinkenbergerplas noord-westoever - Oegstgeest: veel giftige blauwwieren. Waterspeelplaats Cronesteijn - Leiden: ziekteverwekkende bacterie. Bleiswijkse Zoom - Bleiswijk: veel giftige blauwwieren. Valkenburgse Meer - Valkenburg: veel giftige blauwwieren. Braassemermeer - Roelofarendsveen/Alkemade: het is er niet veilig. Ingetrokken maatregelen: Het water is weer van voldoende kwaliteit bij: Krabbeplas oostzijde - Vlaardingen (16-7) Krabbeplas zuidzijde - Vlaardingen (16-7) Reeuwijkse Hout - Reeuwijk (16-7) Vlietland surfstrand noord-westoever - Leidschendam (13-7) Blauwalg Blauwalgen of blauwwieren zijn cyanobacteriën die net als planten fotosynthese toepassen om te kunnen leven. Door het belangrijkste pigment chlorofyl zijn blauwwieren groengekleurd. Ze danken hun naam aan een tweede pigment fycocyanine, dat een blauwe kleur heeft. Door omstandigheden kunnen ze ook een andere kleuren aannemen. Er zijn veel soorten blauwalgen, enkele daarvan waaronder Planktothrix agardhii en Microcystis aeruginosa zijn berucht in de zomer en nazomer vanwege hun massale optreden (of bij M. aeruginosa hun drijflaagvorming) en grote overlast bezorgen.

3 Pagina 3/9 Een algenbloei is een gevolg van al aanwezige voedselrijkdom, in zoet water speelt de fosfaatconcentratie een cruciale rol; het is dus een symptoom van een onderliggend probleem. De optimale groeiomstandigheden zijn lichtarme en luwe (wind en stroming) omstandigheden en voedselrijk water. Verhoogde temperatuur bevoordeelt blauwwieren ten opzichte van algen. De landbouw en glastuinbouw zijn verantwoordelijk voor een groot deel van de vervuiling van het oppervlaktewater. Door toenemende hoeveelheden fosfaten en stikstof, die via de meststoffen via het land in het water en verontreinigd afvalwater uit kassen in het water terecht komt, ontstaat er overmatige algengroei en kroos in de oppervlaktewateren (eutrofiëring). Het leidt tot een verminderd zuurstofgehalte in het water wat weer leidt tot een verminderde biodiversiteit en een aanslag op het onderwaterleven Gezondheidseffecten van blauwalgen besmetting Vanwege de productie van giftige stoffen is blauwalg schadelijk voor de gezondheid van mensen en dieren. Gezondheidseffecten komen vaak voor bij kleine kinderen, omdat deze tijdens het zwemmen veel water binnenkrijgen. De verschijnselen van blauwalgbesmetting worden zichtbaar twaalf uur nadat er gezwommen is. Zwemmen in door blauwalgen verontreinigd water heeft bij mensen voor zover bekend geen dodelijke gevolgen voor de gezondheid, maar dieren kunnen wel gemakkelijk een giftige dosis binnenkrijgen door het drinken of door hun besmette vacht droog te likken, waardoor zij kunnen doodgaan Botulisme Botulisme is een vergiftiging door een bacterie afgescheiden toxine botuline, waaraan vooral watervogels en vissen sterven. Het gif veroorzaakt een blokkade van de signaaloverdracht van zenuw naar spier. Botulisme tast het zenuwstelsel aan en veroorzaakt in het begin spierverlamming. Eén van de eerste signalen die opvalt, is dat de vogels niet kunnen vliegen. Daarna raken de spieren in de poten verlamd, en bewegen de vogels (eenden) zich voort over water- en moddervlaktes door middel van hun vleugels. Deze reeks van signalen is in tegenstelling tot dat van vogels met loodvergiftiging, die problemen hebben met vliegen maar wel kunnen blijven lopen en rennen. Verlamming van het derde ooglid en de nekspieren volgen. Deze twee signalen zijn het makkelijkst te herkennen in verband met botulisme. Tenslotte zullen de vogels verdrinken, wanneer ze dit stadium hebben bereikt. Diegene die niet verdrinken of gevonden worden, zullen op de kant alsnog sterven aan ademhalingsstoornissen wanneer de verlamming zich verder door het lichaam verspreid. Er zijn zeven verschillende typen botuline waaronder enkele die gevaarlijk zijn voor de mens. Botulisme is één van de drie meeste voorkomende ziekteproblemen van wilde vogels. Elk jaar zijn vele vogels verlamd of gaan dood door vergiftiging die veroorzaakt wordt door de bacterie Clostridium botulinum. Deze bacterie produceert onder gunstige omstandigheden toxine (gif), dat bij besmette dieren in eerste instantie verlammingsverschijnselen veroorzaakt. Twee van de zeven gifstoftypes die bekend zijn, veroorzaken gewoonlijk sterfte bij wilde vogels; één van deze, type C, veroorzaakt meestal vele doden onder de eenden, terwijl type E voornamelijk meeuwen en duikeenden treft.

4 Pagina 4/9 Het dodental varieert van jaar tot jaar en van soort tot soort. Het ene jaar zijn het een paar honderd vogels, terwijl het jaar erop tienduizenden vogels sterven op dezelfde plaats. Een grote variatie aan vogels en sommige zoogdiersoorten zijn gevoelig voor het type C botulismegif. Onder de wilde vogels zijn watervogels (eenden, ganzen, zwanen) en waadvogels het meest het slachtoffer. Botulisme verspreidt zich snel via besmette dode dieren. De infectie met botulisme gebeurt door het opnemen van weefseldeeltjes van dode dieren of van vliegenlarven (maden), die afkomstig zijn uit dode, besmette dieren. De bacterie wordt ook wel rechtstreeks uit de bodem opgenomen. Belangrijk bij de bestrijding van botulisme is het verwijderen van dode dieren. Wanneer een kadaver achterblijft wordt het water verontreinigd met het gif botuline. Het is van belang dat de waterschappen zo snel mogelijk geattendeerd worden op het voorkomen van dode vogels en vissen. Het gevaar voor mensen bij botulisme in vijvers en sloten is overigens niet het botuline (het vogeltype is niet erg gevaarlijk voor mensen), maar besmetting door allerlei bacteriën die voorkomen in de rottende kadavers. 1. Kunt u zo specifiek mogelijk aangeven in hoeverre de Zuid-Hollandse wateren voldoen aan de nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn en welke wateren voldoen hier wel en niet aan? Volgens de nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn moeten uiterlijk in 2015 alle zwemwateren ten minste een 'aanvaardbare' kwaliteit hebben en moeten passende maatregelen worden genomen om het aantal zwemwateren met de status 'goed' of 'uitstekend' te doen toenemen. De indeling in kwaliteitsstatus geschiedt op basis van de meetgegevens van de vier voorgaande badseizoenen en dient uiterlijk aan het eind van 2015 voor het eerst te zijn uitgevoerd. De kwaliteitsstatus wordt gebaseerd op de parameters intestinale enterokokken en escherichia coli en niet op eventuele aanwezigheid van blauwalgen. Een korte overschrijding van de kwaliteitsnormen of een tijdelijk zwemverbod hoeft niet te leiden tot aanpassing van de kwaliteitsstatus, zolang de rest van de meetgegevens voldoende kwaliteit aangeven. Tot en met vorig jaar vondt beoordeling van de zwemwateren plaats op basis van de parameters uit de oude zwemwaterrichtlijn. Dit zwemseizoen vindt beoordeling van de zwemwateren voor het eerst plaats op basis van de nieuwe parameters. Pas na dit zwemseizoen wordt een voorlopige beoordeling gemaakt. In het algemeen kan er veilig gezwommen worden in de Zuid-Hollandse zwemwateren en is de kwaliteit van het zwemwater goed. Jaarlijks komt een aantal zwemverboden en waarschuwingen voor. Het aantal varieert met name door temperatuurverschillen. De actuele zwemverboden en waarschuwingen wordt weergegeven op de website van de provincie Zuid-Holland en op Teletekst pagina 725.

5 Pagina 5/9 2. Is het aantal zwemverboden ten opzichte van voorgaande jaren verhoudingsgewijs toegenomen? Zo ja, wat is de oorzaak ervan? Onderstaande figuur toont het aantal zwemverboden en waarschuwingen van afgelopen jaren. Voor 2009 zijn de gegevens tot 12 augustus verwerkt (2/3 van het zwemseizoen). De verschillen per jaar worden vooral veroorzaakt door wisselende weersomstandigheden. Het aantal zwemverboden en waarschuwingen tot nu toe uitgevaardigd in 2009 is hoger dan in de voorgaande jaren. De reden daarvoor zal na het zwemseizoen worden uitgezocht * *data 2009 betreffen 2/3 van het zwemseizoen Zwemmen ontraden Zwemmen verboden Totaal aantal locaties 3. Welke maatregelen neemt u om het aantal zwemverboden en het aantal negatieve zwemadviezen terug te brengen en wanneer? In principe draagt de waterbeheerder (waterschappen, Rijkswaterstaat) zorg voor de waterkwaliteit. De waterbeheerder neemt dan ook maatregelen ten behoeve van de waterkwaliteit in zwemwateren, of verzoekt een andere partij maatregelen te nemen als deze buiten de bevoegdheid van de waterbeheerder vallen. De provincie Zuid-Holland heeft subsidie verleend aan een aantal innovatieve projecten om blauwalgen te voorkomen, zoals de aanleg van een menginstallatie in de Zegerplas. Daarnaast speelt de provincie een belangrijke rol in de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, waar de problematiek met blauwalgen in het Volkerak Zoommeer hoog op de agenda staat. De stuurgroep heeft aan de bewindslieden van LNV en V&W geadviseerd om het blauwalgenprobleem structureel op te lossen door zout water toe te laten in het Volkerak-Zoommeer.

6 Pagina 6/9 4. Wat zijn de exacte gevaren van blauwalg voor de in die wateren levende dieren en planten? Het doel van de Europese zwemwaterrichtlijn is (1) behoud, bescherming en verbetering van de milieukwaliteit en (2) bescherming van de gezondheid van de mens. Ook de Nederlandse wet- en regelgeving met betrekking tot zwemgelegenheden is gericht op de gezondheid van de mens. Het onderzoek naar de effecten van blauwalgen is dan ook vooral gericht op de mens. Blauwalgen kunnen, afhankelijk van de soort, effecten hebben op de lever, het zenuwstelsel en de huid. De kennis van effecten van blauwalgen op dieren is gering en het meten van toxines in de lever van dieren is niet goed mogelijk. In 2002 heeft in het Volkerak Zoommeer een massale vogelsterfte plaatsgevonden (4.300 dode vogels), die vermoedelijk veroorzaakt is door gifstoffen uit blauwalgen. In 2003 vondt in de Oostvaarderse plassen vogelsterfte plaats die in verband wordt gebracht met blauwalgen. De relatie tussen de vogelsterfte en blauwalgen is niet bewezen door analyses maar berust op redenering. De sterfte kan ook veroorzaakt zijn door een virus of door botulisme of door een combinatie van bijvoorbeeld blauwalgen en een virus. In spiering uit het IJsselmeer zijn toxines uit blauwalgen aangetroffen. Ophoping van toxines in de voedselketen is dus waarschijnlijk. 5. Welke actie onderneemt u als provincie richting het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit om de lozing van afvalstoffen in het water door de landbouw en de glastuinbouwsector tegen te gaan en hiermee de kwaliteit van het oppervlaktewater te verbeteren? De Nederlandse regelgeving is erop gericht om de hoeveelheid mest- en afvalstoffen in het oppervlaktewater te beperken. De hoeveelheid nutriënten in het water blijft echter een aandachtspunt. Daarom zal de provincie de discussie rondom het 4 e Nitraatsactieprogramma intensief volgen. Afhankelijk hiervan wordt samen met de waterschappen en andere stakeholders onderzocht of (aanvullende) regionale maatregelen als mestvrije zones wenselijk en mogelijk zijn. Ten aanzien van de emissie van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen uit glastuinbouw, boom- en bollenteelt voert de provincie een actief beleid voor duurzame Greenports en participeert de provincie in de landelijke stuurgroep Glastuinbouw en Milieu (Glami). Het beleid voor duurzame Greenports bevat onder andere stimulering van het sluiten van de waterkringloop en omschakeling op substraatteelt door het initieren of steunen van een aantal pilots en onderzoeken. Voorbeelden van pilots die de provincie zal uitvoeren met andere (publieke en private) partijen zijn de innovatieve pilot Waterkringloopsluiting glastuinbouw Overbuurtse Polder (gemeente Lansingerland) en het project Decentrale gietwatervoorziening/afvalwaterzuivering glastuinbouw Zuidplaspolder.

7 Pagina 7/9 6. Kent u het bericht Zwemmen in blauwalgen vooral riskant voor dieren 3? Kunt u nader toelichten of u het hier mee eens bent, dan wel oneens? Zo nee, waarom niet? Het bericht is bekend. De conclusie die de titel geeft is echter te kort door de bocht. Zowel mensen als dieren kunnen gezondheidsklachten oplopen van zwemmen in blauwalgen. De meeste mensen zijn terughoudend met zwemmen en zeker met het drinken van troebel en stinkend water. Daardoor is de kans op blootstelling aan gifitige stoffen kleiner. Niet alleen dieren, maar ook kinderen hebben die terughoudendheid in mindere mate. Daarom is het belangrijk dat de ouders van kinderen en de eigenaren van huisdieren letten op het gedrag van hun kinderen en huisdieren. Voor in het wild levende dieren kunnen blauwalgen zeker een probleem zijn, getuige de onder 4 genoemde massale vogesterfte in 2002 en Kunt u aangeven wat de trend is wat betreft een toe- dan wel afname van botulisme in Zuid-Holland? Het aantal meldingen van botulisme wordt niet actief geregistreerd, omdat botulismebestrijding primair een verantwoordelijkheid van de gemeenten is. Naar schatting zijn er jaarlijks circa vijf meldingen van botulisme in zwemwateren in Zuid-Holland. Op basis van de beschikbare informatie is geen trendmatige toe- of afname vast te stellen. 8. Wanneer was er op welke plaatsen in 2008 en 2009 in Zuid-Holland sprake van botulisme en welke maatregelen daartegen zijn ondernomen? Zie ook 7. Van het lopende zwemseizoen zijn twee meldingen van botulisme bekend, een in de Noord Aa en een in de Vlietlanden. De meldingen zijn doorgegeven aan de gemeente, die verantwoordelijk is voor botulismebestrijding. 9. Wat was de omvang van het aantal dode in het wild levende dieren in 2007 en 2008 tengevolge van botulisme en welke soorten betroffen dit (vogels, vissen, roofdieren en eventueel andere soorten)? Zie

8 Pagina 8/9 10. Kunt u aangeven wat de gevaren zijn voor de gezondheid van honden die zwemmen in wateren met een zwemverbod vanwege blauwalg en/of water besmet door botulisme 4 5? Zie ook 4. Bij honden zijn gevallen bekend van maag- en darmklachten en van tijdelijk verlies van bewustzijn als gevolg van blauwalgen. Botulisme is een besmettelijke vorm van voedselvergiftiging waaraan vooral watervogels sterven. De ziekte ontstaat door het opnemen van neurotoxines die geproduceerd worden door bacteriën in dode vogels en vissen. Er zijn verschillende typen neurotoxines. Bij de hond wordt neurotoxine type C geassocieerd met de ziekte, terwijl dit type ongevaarlijk is voor de mens. Honden kunnen de ziekte krijgen tijdens het zwemmen in besmet water. Zij worden ziek doordat ze water inslikken met hierin het neurotoxine. Daarnaast kunnen honden, en overigens bijna alle andere dieren, ziek worden door het eten van besmette kadavers. Zowel blauwalgen als botulisme kunnen leiden tot spierverlamming, misselijkheid, braken en diarree. In ernstige gevallen kunnen alle spieren verlamd raken en kan sterfte optreden, maar hiervan zijn in Nederland bij honden geen gevallen bekend. 11. Op welke wijze worden hondenbezitters gewaarschuwd indien het zwemmen van honden in die wateren gevaar oplevert? De informatievoorziening van de provincie is gericht op zwemmers en beperkt zich tot aangewezen zwemlocaties. Op deze zwemlocaties is zwemmen door honden niet bevorderlijk voor de bacteriële waterkwaliteit en om die reden op een deel van de locaties ook verboden. Er is geen speciale waarschuwing voor hondenbezitters en die valt ook buiten de wettelijke taken van de provincie. 12. Welke kaders worden er door de provincie Zuid-Holland aan de waterschappen gesteld met betrekking tot blauwalg en botulisme in Zuid-Hollandse oppervlaktewateren en op welke wijze wordt door de provincie toezicht gehouden op deze kaders? Op grond van de zwemwaterrichtlijn moet voorkomen worden dat zwemmers worden blootgesteld aan gezondheidsrisico's. Daarom worden alle zwemwateren tweewekelijks gecontroleerd. Blauwalgen worden gemeten volgens het daarvoor beschikbare protocol blauwalgen h.jpg&imgrefurl= Xvo_0e0HYGI h_tconpa2acaalw0=&h=160&w=300&sz=9&hl=nl&start=3&tbnid=d84d6s0zpzsdjm:&tbnh=62&tbnw =116&prev=/images%3Fq%3Dzwemmende%2Bhond%2Bin%2Bblauwalg%26gbv%3D2%26hl%3Dnl 5

9 Pagina 9/9 De provincie heeft geen kaders gesteld ten aanzien van botulisme. De gemeente speelt de belangrijkste rol bij het voorkomen en bestrijden van botulisme. De gemeente laat de besmette dieren weghalen, laat ze onderzoeken, stuurt zieke dieren naar het vogelasiel en laat dode dieren volgens de richtlijnen in de Destructiewet vernietigen. Zo nodig plaatst de gemeente waarschuwingsbordjes op plaatsen waar de watervogels normaal veel worden gevoerd. 13. Welke maatregelen worden door de provincie, dan wel door de waterschappen genomen om de nadelige gevolgen voor dieren en planten die in wateren leven besmet door blauwalg en/of botulisme zoveel mogelijk te verminderen en welke preventieve maatregelen worden door de provincie, dan wel door de waterschappen genomen om blauwalg en botulisme te voorkomen? Bij blauwalgen worden geen maatregelen genomen om de nadelige gevolgen voor in het water levende dieren en planten te verminderen. Maatregelen ter voorkoming van blauwalgen zijn genoemd onder 3 en 5. De provincie heeft geen wettelijke taak ten aanzien van botulisme, behalve het informeren van zwemmers over gezondheidsrisico's. Gevallen van botulisme worden dus wel gecommuniceerd door de provincie. De gemeente speelt de belangrijkste rol bij het voorkomen en bestrijden van botulisme, zoals bij 12 aangegeven. De waterbeheerder helpt blauwalgen en botulisme te voorkomen door waar mogelijk te zorgen voor een goede doorstroming in sloten en andere watergangen. Den Haag, 25 augustus 2009 Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland, secretaris, voorzitter, M.H.J. van Wieringen-Wagenaar J. Franssen