De inrichting van de bovenbouw van het basisonderwijs

Transcriptie

1 De inrichting van de bovenbouw van het basisonderwijs De opinies van leerkrachten, leerlingen en ouders VOJ en VOS Ontwikkeling basisonderwijs Suriname

2

3 De inrichting van de bovenbouw van het basisonderwijs Opvattingen van leerkrachten, leerlingen en ouders VOJ en VOS September 2011 Netherlands institute for curriculum development

4 Verantwoording Dit is een publicatie van het Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling (Paramaribo, Suriname) in samenwerking met SLO (Netherlands institute for curriculum development). Auteurs: Vanessa Bidesie, Els Mangoen, Earl Moeasim (MinOV, afd. onderzoek & planning); Esha Jahoo, Marushca Wong Fong Sang, Silvana Groenefelt, Jeevan Sietaram (MinOV, afd. Curriculumontwikkeling); Wout Ottevanger (SLO) Informatie Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling Kaffiluddistraat Paramaribo, Suriname Tel Internet: SLO, Afdeling: O&A Postbus 2041, 7500 CA Enschede Nederland Telefoon +31 (0) Internet: Kenmerk: O&A/6158/D/11-410

5 Inhoud 1. Introductie 5 2. Onderzoeksopzet Hoofdvragen Respondenten: beschrijving en selectie 8 3. Onderzoeksmethodologie Instrumentarium Data-analyse Respondent appraisal en expert appraisal Resultaten uit interviews over VOJ-programma en vakken Ouders over het VOJ-programma VOS-leerkrachten over hun leerlingen en over het huidige VOJ-programma VOJ-leerkrachten over hun leerlingen en over het huidige VOJ-programma VOJ-leerlingen over hun huidige VOJ-programma VOS-leerlingen over hun nieuwe school en hun vroegere VOJ-programma Resultaten van het vragenlijstonderzoek Algemeen vormende competenties die van belang zijn op het VOJ Gedragshoudingen die meer aandacht behoeven Vakinhouden die meer aandacht behoeven Analyse van de gegevens Algemeen Leerinhouden Leeractiviteiten Docentenrollen Bronnen en materialen Algemeen vormende competenties Conclusies en aanbevelingen 37 Bijlage 1 Voorbeeld vragenlijsten 39 Bijlage 2 Voorbeeld interviewschema's 49

6

7 1. Introductie In de periode oktober 2010 maart 2011 is gewerkt aan een concept raamwerk en concept leerlijnen voor het nieuwe 11-jarige basisonderwijs in Suriname. Ter ondersteuning van de ontwikkeling daarvan is een studie uitgevoerd naar de wensen voor en eisen aan een dergelijke basisopleiding. Deze studie richtte zich daarbij op de bovenbouw van het basisonderwijs, nu en in de toekomst. De studie heeft vooral gekeken naar het belang en de aanwezigheid van zowel algemeen vormende competenties als vakinhouden. Het onderzoek richtte zich op de onmiddellijke betrokkenen op het VOJ (MULO, LBGO, LTS) zelf, alsmede op het VOS (HAVO, VWO), de afnemers van VOJ- leerlingen. Parallel aan deze studie is ook gekeken naar de andere afnemers van VOJ-leerlingen, het beroepenveld en de vervolgberoepsopleidingen. Voorts is er een studie gedaan naar de positie van het Speciaal Onderwijs, en hun wensen ten aanzien van het toekomstig basisonderwijs. Over deze studies is in aparte rapportages verslag gedaan. De studie is een deel van een groter onderzoek, dat ook belangrijke aspecten insluit zoals een analyse van vergelijkbare regionale en internationale onderwijssystemen. In het kader van het toekomstige basisonderwijsprogramma heeft het Basic Education Improvement Project (BEIP) ook de opdracht gegeven een curriculumraamwerk en leerlijnen op te stellen om de inhoud van het onderwijs vorm te geven. De resultaten van bovengenoemde studie zijn ook belangrijk voor de ontwikkeling daarvan. Het curriculumraamwerk maakt een uitsplitsing in vormingsgebieden aan de ene kant en leergebieden aan de andere kant. Daarom is in deze studie aandacht voor het belang en de aanwezigheid van zowel algemeen vormende competenties als vakinhouden. 5

8

9 2. Onderzoeksopzet In de studie zijn de meest directe actoren die van belang zijn voor het inrichten van de bovenbouw van het toekomstig basisonderwijs aan het woord geweest. Dan gaat het om actoren in het VOJ: directeuren, leerkrachten, ouders en leerlingen. Daarnaast gaat het ook om actoren die de uitstroom van VOJ afnemen, in dit geval: directeuren, leerkrachten, ouders en leerlingen van het VOS. De studie is uitgevoerd door onderzoeksmedewerkers van (MinOV), afdeling Curriculumontwikkeling en afdeling Onderzoek & Planning, onder leiding van Netherlands Institute for Curriculum Development (SLO). Op grond van de verzamelde kwantitatieve en kwalitatieve gegevens wordt een beeld gegeven van hoe bovengenoemde actoren tegen de inhoud en inrichting van het huidige VOJ aankijken en hoe het onderwijs- en beroepenveld de bovenbouw van het toekomstig basisonderwijs zou willen zien. 2.1 Hoofdvragen Voor de studie is een drietal hoofdvragen geformuleerd, die verder in deelvragen zijn uitgewerkt. 1. Welke competenties 1 moeten afgestudeerden van het toekomstig basisonderwijs bezitten om aan de samenleving deel te kunnen nemen en voorbereid door te stromen naar vervolgopleidingen of het beroepenveld? a. In welke mate moeten leerlingen zichzelf kunnen ontplooien? b. Welke sociale vaardigheden moeten leerlingen bezitten en in welke mate? c. Welke burgerschapscompetenties moeten leerlingen bezitten en in welke mate? d. Welke competenties moeten leerlingen bezitten om succesvol te zijn op vervolgopleidingen? e. Welke competenties moeten leerlingen bezitten om te kunnen functioneren op de arbeidsmarkt? 2. In hoeverre voldoet het huidige onderwijs daar nu al aan? a. In welke mate bezitten leerlingen nu aan het einde van het VOJ het vermogen om zichzelf te ontplooien? b. Welke sociale vaardigheden bezitten leerlingen nu aan het einde van het VOJ en in welke mate? c. Welke burgerschapscompetenties bezitten leerlingen nu aan het einde van het VOJ en in welke mate? d. Welke competenties bezitten leerlingen nu aan het einde van het VOJ als ze doorstromen naar vervolgopleidingen? 1 Competenties vormen het geheel van cognitieve kennis, vaardigheden en houdingen. Voor het benoemen van cognitieve kennis gaat het hier nu niet om gedetailleerde leerdoelen maar meer om globale leerinhouden. 7

10 e. Welke competenties bezitten leerlingen nu aan het einde van het VOJ als ze doorstromen naar de arbeidsmarkt? 3. Wat zou er moeten gebeuren om de gewenste situatie te bereiken? a. Welke competenties zouden in een heringerichte bovenbouw verder ontwikkeld moeten worden? b. In welke mate moeten leerlingen de ruimte krijgen en ondersteund worden om zichzelf te kunnen ontplooien? c. Aan welke leerinhouden moet meer aandacht besteed worden in het toekomstig basisonderwijs? d. Welke consequenties heeft dat voor de inrichting van het onderwijs in de bovenbouw van het toekomstig basisonderwijs? 2.2 Respondenten: beschrijving en selectie Voor de selectie van respondenten maakt het onderzoek gebruik van een methode van purposive sampling, dat wil zeggen sampling om een speciaal doel te bereiken. Deze methode van sampling wordt vaak uitgevoerd om zeker te weten dat de gewenste data ook werkelijk verzameld kunnen worden. Door gebruik te maken van deze methode kan door een aantal actoren het onderzoeksveld in een keer gedekt worden. VOJ-scholen In totaal zijn er 12 VOJ-scholen bezocht, verspreid over Suriname. Van de 12 scholen zijn er 6 MULO, 4 LBGO, 2 LTS. De directeur is bevraagd met een vragenlijst, leerkrachten met een vragenlijst en een vakgroependiscussie, leerlingen met een vragenlijst en een focusgroep en ouders met een focusgroep. Er is gestreefd naar een representatie van de verschillende stromingen binnen MULO, LBGO en LTS. VOS-scholen In totaal zijn er 6 VOS-scholen bezocht, verspreid over Suriname, 1 HAVO-school, 3 VWOscholen en 2 scholen die zowel HAVO als VWO aanbieden. De directeur is bevraagd met een vragenlijst, leerkrachten met een vragenlijst en een vakgroependiscussie, leerlingen met een vragenlijst en een focusgroep en ouders met een focusgroep. Er is gestreefd naar een representatie van de verschillende stromingen binnen het VOS. 8

11 3. Onderzoeksmethodologie 3.1 Instrumentarium Het onderzoek heeft gebruikgemaakt van vragenlijsten, interviews en focusgroepen. Middels vragenlijsten is een algemeen beeld in kaart gebracht hoe men tegen het huidige VOJonderwijs aankijkt, en wat de bovenbouw van het toekomstig basisonderwijs voor leerlingen zou moeten voortbrengen. Er wordt naast inhouden van leergebieden ook gekeken naar algemeen vormende competenties (zie de onderzoeksvragen hierboven om welke competenties het gaat). Door middel van focusgroepdiscussies en interviews is verder de diepte ingegaan met geselecteerde actoren, om zo een gedetailleerder beeld te krijgen van belangrijke aspecten. Vragenlijsten De vragenlijsten (zie bijlage 1 voor voorbeelden) zijn in overleg en na vele sessies van de totale onderzoeksgroep (O&P, CO, SO, BEIP, SLO en IMWO 2 ) tot stand gekomen. Concepten van de vragenlijsten zijn vervolgens voorgelegd aan de Stuurgroep die het onderzoek overziet, waarbij het uitgangspunt het schema met de onderverdeling van de verschillende competenties was. In de vragenlijst zijn de competenties gegroepeerd in zes rubrieken: zelfontplooiing, sociale vaardigheden, burgerschap, effectief leren, en houding ten opzichte van werk of vervolgopleiding. Daarnaast zijn nog een aantal aanvullende vragen opgenomen over vakonderdelen, vaardigheden en gedragshoudingen. De antwoordcategorieën zijn voorbeelden van verschillende competenties. Bij elke competentie zal aan de respondenten de vraag gesteld worden in welke mate zij dat belangrijk vinden voor de opleiding en in welke mate de leerlingen deze competentie ook daadwerkelijk bezitten bij uitstroom uit het VOJ. De vragenlijsten zijn samengesteld uit vragen over algemeen vormende competenties en over vakinhouden. Voor de algemeen vormende competenties wordt in 4 categorieën (zelfontplooiing, sociale vaardigheden, leervaardigheden en gerichtheid op arbeidsmarkt of vervolgonderwijs) gevraagd naar de belangrijkheid van die competenties voor succesvol onderwijs (op een 4-puntsschaal) en de mate waarin die competenties nu aan de orde komen op het VOJ (op een 4-puntsschaal). Alleen voor de leerlingen op het VOS wordt gevraagd of zij ervaren dat die competenties voldoende aan de orde zijn gekomen met een 2-puntsschaal, omdat we van hen willen weten of zij dat als voldoende of onvoldoende ervaren. Bij de andere respondenten willen we weten in welke mate dat aan de orde is gekomen. De bevraagde competenties komen uit het concept curriculumraamwerk voor het toekomstig basisonderwijs, wat op zijn beurt is gebaseerd op het Surinaams Educatief Plan (SEP) en het Sectorplan Onderwijs (SPO). Voor de vakinhouden is gevraagd naar de belangrijkheid van die vakken binnen leergebieden en de knelpunten die binnen de leerinhouden van vakgebieden ervaren worden. Respondenten wordt gevraagd prioriteiten aan te geven voor vakinhouden en waarom die nu juist van belang 2 O&P: Onderzoek & Planning; CO: Curriculumontwikkeling; SO: Speciaal Onderwijs; BEIP: Basic Education Improvement Programme; SLO: Netherlands Institute for Curriculum Development; IMWO: Instituut voor Maatschappijwetenschappelijk Onderzoek. 9

12 zijn. Er is gekozen voor clusters van vakgebieden in leergebieden zoals ze voorgesteld worden in de beleidsdocumenten (SEP en SPO) 3. De leergebieden worden gevormd door taal, exact (rekenen-wiskunde, natuur- en scheikunde), kennisvakken (aardrijkskunde, geschiedenis, maatschappijleer, biologie), economische vakken (bedrijfsrekenen en handelskennis), kunst en cultuur en sport. Interviews De interviews (zie bijlage 2 voor voorbeelden) zijn semigestructureerd en volgden voor een deel de items van de vragenlijsten. Er was evenwel meer ruimte voor diepgang en voor verder vragen naar achtergronden. Interviews zijn gebruikt voor het bevragen van leerkrachten en zijn steeds afgenomen door één of twee interviewers met steeds één docent. De interviewdata zijn verwerkt in een interviewverslag. Focusgroepdiscussies Waar interviews plaatsvonden met meerdere leerkrachten spreken we van focusgroepdiscussies. Het instrument dat hiervoor gebruikt is, is gelijk aan dat voor de interviews met een enkele persoon. De discussie werd steeds geleid door één onderzoeker, de discussie wordt vastgelegd door een tweede onderzoeker. Na de discussie worden de gegevens verwerkt. Focusgroepsdiscussies zijn gehouden met leerlingen en met ouders. Waar het ouders betreft hadden de respondenten het instrument al toegestuurd gekregen voorafgaand aan het onderzoek. In een aantal gevallen zijn de vragen in geschreven vorm bij de scholen opgehaald, maar zijn er geen verdere interviews gehouden. Dit is gebeurd op de scholen waar de ouders niet aanwezig konden zijn op het tijdstip dat de onderzoekers aanwezig waren. 3.2 Data-analyse De gegevens uit de vragenlijsten zijn verwerkt door IMWO met behulp van SPSS. Deze gegevens zijn kwantitatief verwerkt in de vorm van frequentietabellen. De analyse van de uitkomsten van de vragenlijsten en focusgroepen is gedaan door de onderzoeksmedewerkers van O&P en CO zelf. De gegevens voortkomend uit de focusgroepen en de interviews zijn kwalitatief verwerkt en dienen ter ondersteuning en verklaring van een deel van de bevindingen die uit het kwantitatieve onderzoek naar voren komen. Daarbij is steeds gekeken naar bepaalde patronen en vaak terugkerende antwoorden. De laatste zijn dan geteld om een indruk te geven hoe vaak ze voorkwamen. Daarnaast hebben respondenten vaak andere losse maar relevante opmerkingen gemaakt. Die zijn bij de analyse ook meegenomen. 3.3 Respondent appraisal en expert appraisal Als onderdeel van de data-analyse en de interpretatie daarvan zijn de voorlopige uitkomsten van het onderzoek voorgelegd aan de respondenten (met name aan vertegenwoordigers van de scholen) en met hen besproken. De bevindingen van het onderzoek zijn tijdens een respondentenbijeenkomst aan de respondenten voorgelegd en besproken. Met name is daarbij gefocust op de vraag of de respondenten zich herkenden in de uitkomsten, of de uitkomsten een juiste reflectie waren van de huidige stand van zaken met betrekking tot het VOJ-onderwijs en of ze bepaalde zaken misten. Dit alles met een tweeledig doel: informatieverstrekking aan de respondenten 4 en om de uitkomsten van het onderzoek beter te onderbouwen en nog robuuster te maken. 3 Het volgen van deze indeling betekent niet dat deze indeling noodzakelijkerwijs ook voor de herinrichting gehanteerd zal gaan worden. 4 Ook ter bestrijding van de veel gehoorde klacht van respondenten dat ze alsmaar overal over bevraagd worden, maar vervolgens nooit meer iets horen over de uitkomsten. 10

13 In een expert appraisal zijn als laatste stap de onderzoeksresultaten voorgelegd aan de Stuurgroep die het onderzoek overziet en aan de afdeling Onderzoek en Advies van SLO. Hun commentaren en aanbevelingen zijn verwerkt in de uiteindelijke versie van deze rapportage. Omdat niet alle datasets groot genoeg zijn voor statistische verwerking is door middel van triangulatie gezorgd voor een gedegen manier van onderbouwing van de resultaten en conclusies. Dit is gebeurd door verschillende groepen binnen organisaties te bevragen, een breed scala van instrumenten in te zetten en door middel van respondent appraisal en expert appraisal de bevindingen te laten becommentariëren. 11

14

15 4. Resultaten uit interviews over VOJ-programma en vakken In dit hoofdstuk zijn de resultaten van het onderzoek weergegeven van de uitgevoerde interviews met ouders, leerkrachten en leerlingen. Deze drie groepen zijn bevraagd over het programma op het VOJ en hoe het leerlingen heeft voorbereid op het vervolgonderwijs (HAVO/VWO). Door middel van interviews (met één respondent) en focusgroepdiscussies (met meerdere respondenten tegelijk) zijn zij bevraagd over hun tevredenheid, de mate van voorbereiding op vervolgonderwijs, vakkenpakketten en welke vakken problematisch zijn op het VOJ, en welke vakken en/of vakonderdelen er meer aandacht zouden moeten krijgen op het VOJ om leerlingen beter voor te bereiden op het vervolgonderwijs op het VOS. Sectie 4.1 beschrijft de antwoorden en opmerkingen van ouders, sectie 4.2 van leerkrachten, en sectie 4.3 geeft de reacties van leerlingen weer. 4.1 Ouders over het VOJ-programma Ouders van leerlingen op de scholen waar het onderzoek heeft plaatsgevonden zijn bevraagd via focusgroepdiscussies. Op de 12 VOJ-scholen zijn de ouders bevraagd over hun mening over het huidige onderwijs aan hun kinderen. Op de 6 VOS-scholen zijn ouders gevraagd naar hun mening over het VOJ-onderwijs zoals hun kinderen dat hebben genoten voordat ze op hun huidige school kwamen. Ouders zijn grotendeels tevredenheid over het huidige VOJ-onderwijs van hun kinderen Ouders (n=44) gaven aan redelijk dan wel zeer tevreden te zijn over het onderwijs dat hun kind op dit moment op het VOJ ontvangt. Van de bevraagde ouders zegt 88% redelijk of zeer tevreden te zijn, 12% ontevreden (zie tabel 4.1). Tabel 4.1 Tevredenheid ouders VOJ-onderwijs van hun kinderen. Ontevreden Redelijk tevreden Zeer tevreden 12% 57% 31% Overwegingen die ouders aanvoeren voor hun (redelijk) tevreden zijn dan wel ontevreden zijn variëren, maar zijn in een zestal factoren samen te vatten: het succes van hun kind, de aansluiting van VOJ op vervolgonderwijs, de lesinhoud en of die moet worden aangepast, verouderde boeken en lesmaterialen, de kwaliteit en motivatie van de leerkrachten, en de begeleiding van hun kinderen door de leerkrachten. Ouders dragen bij elk van deze factoren zowel argumenten aan in positieve en in negatieve zin. Bij begeleiding geven 3 ouders aan dat zij die goed vinden, 2 ouders vinden die minder goed. Tabel 4.2 vat de argumenten en opmerkingen erover samen. 13

16 Tabel 4.2 Overwegingen van de ouders voor hun (on)tevredenheid. Factoren Aantal (n=44) Opmerkingen door respondenten Succes kind 11 Kind nooit blijven zitten. Mijn dochter is op deze school nooit blijven zitten Aansluiting 4 2 van de ouders vinden aansluiting minder goed en 2 goed Ik vind dat bepaalde lesinhouden overbodig zijn. Lesinhouden 11 8 vinden dat de lesinhouden worden aangepast 3 vinden dat de lesinhouden goed zoals ze nu zijn Verouderde boeken en materialen 8 Boeken van 25 jaar terug worden nog steeds gebruikt Leerlingen krijgen nog steeds dezelfde leerstof die wij kregen. Kwaliteit / motivatie leerkrachten 5 Leerkrachten zijn niet allemaal gekwalificeerd en voldoende gemotiveerd De leerkrachten verlagen het niveau van het onderwijs De lessen worden niet meer met liefde gegeven door bepaalde leerkrachten, maar omdat ze het moeten doen. Begeleiding leerlingen door leerkracht 5 3 vinden begeleiding goed 2 vinden begeleiding minder goed Hij heeft goede begeleiding en motivatie gehad op VOJ. Opmerking: een respondent kan meer dan 1 factor aangeven Wat er volgens ouders aan het VOJ-programma veranderd zou moeten worden De suggesties van ouders hierover gaan in grote lijnen over twee zaken: over leerkrachten aan de ene kant, en over het programma van het VOJ aan de andere kant. Hieronder in tabel 4.3 voor de beide zaken een aantal opmerkingen gemaakt door ouders. Tabel 4.3 Wat er volgens ouders veranderd moet worden aan het VOJ-programma. Verandering Aantal Opmerkingen door respondenten (n=44) Motivatie leerkrachten/leerlingen 5% Leerkrachten moeten gemotiveerd zijn Er moet meer stimulans en motivatie naar de leerlingen toe gegeven worden. Getrainde leerkrachten 3% 'Goed getrainde leerkrachten. Betere begeleiding van leerlingen door leerkrachten Financiële ondersteuning vanuit MinOV: Vernieuwd curriculum/meer lesmateriaal Meer aandacht voor sociale vaardigheden 4% 'De leerkrachten moeten voldoende competent zijn om de kinderen goed te begeleiden, zwakke leerlingen op tijd te helpen en weten hoe met probleem leerlingen om te gaan'. Schoolbus/bijlessen/huiswerkbegeleiding): Ouders die het geld niet hebben om de kinderen door te laten studeren en MinOV zou de schoolbus moeten betalen. 17% Nieuw curriculum ; Die boeken zijn al verouderd, we moeten ze aanpassen aan de tijd waarin we leven ; De overheid moet zorgen voor lesmateriaal. 17% 'In teamverband studeren en beter communiceren' Meer aandacht voor ICT 15% Meer computergebruik in het onderwijs ; Visueel materiaal: studiemateriaal moet digitaal gemaakt worden. 14

17 Meer aandacht voor specifieke vakken Onderwijs meer richten op Surinaamse situatie 17% 'Bepaalde dingen van Nederlands zoals: Grammatica' 'Meer aandacht voor Reken en Wiskunde. Wat doen we met iemand die zowel zwak blijkt te zijn in Reken en Wiskunde, Natuurkunde: er kunnen meer educatieve tochten georganiseerd worden, Geschiedenis: praktischer uitdiepen'. 5% 'Het meeste lesmateriaal is gebaseerd op de Nederlandse maatschappij en niet op Surinaamse'. Gerichter onderwijs 11% Het onderwijs programma zou gerichter moeten plaatsvinden. Geen onnodige bagage, beroepsgerichter. Werken aan didactiek 3% 'Het systeem waarop er wordt uitgelegd is niet goed. De basis wordt niet goed gelegd'. Betere aansluiting VOJ naar VOS 3% 'Het VOJ-onderwijs moet beter aansluiten op het VOS'. Wat ouders belangrijk vinden in het VOJ-programma: vakinhouden, sociale vaardigheden en houdingen, dan wel een combinatie van die twee Aan ouders is de keuze gesteld wat van belang is in het VOJ-onderwijs: de vakinhouden, dan wel de focus op sociale vaardigheden en houdingen. Of misschien wel op allebei. Uit de interviews komt naar voren dat de meeste ouders denken dat het vooral gaat om een combinatie van vakinhouden en sociale vaardigheden en houdingen, zie tabel 4.4. Tabel 4.4 Wat ouders belangrijk vinden in het VOJ-programma. Vakinhouden Sociale vaardigheden & houdingen Allemaal belangrijk % 21% 60% Bij de verantwoording van hun keuzes kwamen de ouders van VOJ-leerlingen met de onderstaande punten: 1. Vakinhouden (19%): die bepalen cijfers en voldoendes, overgaan en zittenblijven, over de goede keuzes maken voor een beroep. Hieronder een tweetal uitspraken van ouders in interviews: Als het inhoudelijke, dus de stof (lesmateriaal) door de leerlingen beheerst wordt dan kunnen ze dus zonder moeite verder naar de volgende klas(dus minder zittenblijvers). Vakinhouden, want je toekomst hangt er van af. 2. Sociale vaardigheden en houdingen (21%) helpen bij de voorbereiding van leerlingen op de maatschappij, voor jezelf opkomen, je plaats in de maatschappij, persoonlijkheidsontwikkeling, algemene ontwikkeling, ter bestrijding van drop-outs. Ter illustratie twee uitspraken van ouders: Tegenwoordig kun je alles op internet vinden. Wat belangrijk is om ver te komen is een persoonlijkheid en hoe je de kennis toepast. Een goede houding en persoonlijkheid is al het halve werk. Sociale vaardigheden en houdingen. Het vakinhoudelijke is natuurlijk belangrijk, maar er kan in de praktijk veel meer bereikt worden als kinderen reeds jong goed met elkaar leren samenwerken. 15

18 3. Een combinatie van vakinhouden, sociale vaardigheden en houdingen (60%): De nadruk moet liggen op vakinhouden maar de sociale vaardigheden zijn ook heel erg belangrijk. Voor de algemene ontwikkeling en het contact met anderen. Zonder sociale vaardigheden vallen de vakinhouden uiteen of beter gezegd komen die niet goed tot uiting. Alle onderdelen, omdat deze vaardigheden in dienst staan van elkaar. Ouders maken gebruik van de vraag om ook andere opmerkingen over het VOJprogramma te maken: Er is behoefte aan gespecialiseerde leerkrachten. Er is nog veel onbekendheid over het toekomstig basisonderwijs. Er moeten kleinere klassen komen, en meer scholen gebouwd worden. Er moet meer aandacht zijn voor lichamelijke opvoeding. In klassen moet meer aanschouwend materiaal aanwezig zijn. Handvaardigheid is belangrijk in het VOJ-onderwijs. Ouders niet zo tevreden met de voorgestelde structuur van het nieuwe basisonderwijs. Kinderen moeten te lang op 1 school zitten met kinderen van verschillende leeftijdsgroepen, denken zij. 4.2 VOS-leerkrachten over hun leerlingen en over het huidige VOJ-programma Met welke vakinhouden VOS-leerlingen nu moeilijkheden ervaren Leerkrachten op het VOS zijn bevraagd over welke moeilijkheden hun leerlingen momenteel ondervinden. Een aantal van de meest voorkomende zaken, niet vakspecifiek, is samengevat in tabel 4.5. Tabel 4.5 Meest voorkomende problemen als gerapporteerd door VOS-leerkrachten. Probleem Percentage *) Taalbeheersing 50% Verbanden leggen 22% Het tekenen van grafieken 17% Het toepassen van theoretische vaardigheden en zelfwerkzaamheid 11% *) van alle problemen door respondenten aangegeven Vakinhouden (onderdelen) die volgens VOS-leerkrachten meer aandacht moeten krijgen op het VOJ Naar blijkt zijn er veel leerkrachten die niet op de hoogte zijn van het VOJ-curriculum. De leerkrachten die dat wel zijn, geven aan dat Nederlands het belangrijkste is als basis voor het begrijpen van de overige vakken. Daarnaast wordt een aantal andere zaken als belangrijk geacht en aandacht behoevend, zie tabel

19 Tabel 4.6 Zaken die aandacht behoeven in het VOJ-curriculum. Meer aandacht Aantal Opmerking door respondenten scholen (van de 6) Surinaamse geschiedenis Regionale geschiedenis 5 Een goede balans tussen algemene en Surinaamse geschiedenis, waarbij meer aandacht gericht wordt op Suriname en de eigen regio. Dieper ingaan op de Surinaamse geschiedenis. Scheikunde 5 Scheikunde moet op VOJ al als basis gegeven worden, om het op VOS beter te begrijpen. Ook is het nodig om de overige exacte vakken te begrijpen. Logica/stereometrie/goniometrie 5 Nodig voor een goede basis voor verdere studie. Spreekvaardigheid 4 Spreekvaardigheid is van belang om niet alleen het vak Nederlands te beheersen, maar ook om de overige vakinhouden te begrijpen. Ook voor de onderlinge communicatie is dit van zeer groot belang. Verklaringen/toepassingen/interpretaties 4 Leerlingen moeten verklaringen kunnen geven, ze moeten de vakonderdelen kunnen toepassen in de praktijk en hierover interpretaties kunnen doen. Practicum /visueel materiaal 4 Meer practicum nodig, waarbij visueel materiaal en practicum lokalen nodig zijn. Vakinhouden in het huidige VOJ-programma die VOS-leerkrachten van minder belang vinden Van VOS-leerkrachten die het VOJ-curriculum kennen, vinden de meesten dat alle vakinhouden belangrijk zijn. Daarbij is een veel voorkomende opvatting dat onderdelen van het vak geschiedenis, die nogal verwijderd zijn van de leefwereld van Surinaamse leerlingen, van minder belang zijn, zie tabel 4.7. Tabel 4.7 Zaken in het VOJ-curriculum die VOS-leerkrachten van minder belang vinden. Van minder belang Opmerkingen door respondenten Natuurkunde Geschiedenis Economie Wiskunde Spaans Optica Renaissance, Romeinen, Grieken, Koude Oorlog, Humanisme, Middeleeuwen, Franse Revolutie Boekhouden: werken met gemengde kostenrekeningen Rijen Vervoegen van werkwoorden Vakinhouden in het VOJ-curriculum die volgens VOS-leerkrachten geschrapt kunnen worden De meeste leerkrachten vinden alle vakinhouden belangrijk. Veel VOS-leerkrachten geven aan dat ze geen enkele vakinhoud zouden willen schrappen, maar dat er meer diepgang moet zijn in vakken en dat er een betere afstemming moet zijn op de huidige Surinaamse situatie. 17

20 Tabel 4.8 Vakinhouden die volgens VOS-leerkrachten geschrapt kunnen worden. Vakken Schrappen van vakinhouden Nederlands Natuurkunde Geschiedenis BV Taal (onvoldoende niveau) Optica (geen examenonderdeel) Renaissance, Romeinen, Grieken, Koude Oorlog, Humanisme, Middeleeuwen, Franse Revolutie Vakinhouden voor VOJ-leerlingen waarvan VOS-leerkrachten vinden dat ze belangrijk zijn om beter voorbereid op de vervolgopleiding te komen Om VOJ-leerlingen beter voorbereid op vervolgopleidingen te laten starten is meer aandacht nodig voor een aantal zaken, met name die zoals hieronder weergegeven in tabel 4.9. Bij elk genoemd aspect is een specifieke en illustratieve opmerking geplaatst. Tabel 4.9 Meer aandacht nodig voor de volgende zaken in het VOJ-programma. Meer aandacht voor Opmerkingen door respondenten Sociale vaardigheden en houdingen Taalvaardigheid (in al zijn vormen) Inzicht, verbanden leggen en toepassen 34% Zelfwerkzaamheid moet gestimuleerd worden. 15% Belangrijk is ook het opkrikken van het taalniveau van de leerlingen. 28% Leerlingen moeten verbanden tussen verschijnselen kunnen leggen. Actualiteit 15% Leerlingen moeten actualiteiten bijhouden. Praktische opdrachten 4% Veel aandacht besteden aan het praktisch gedeelte van het begin af aan. ICT en internet als bron van informatie 4% ICT speelt een belangrijke rol om informatie te verzamelen omtrent de verschillende onderwerpen. Andere opmerkingen gemaakt door VOS-leerkrachten: Vak Lichamelijke Opvoeding moet verplicht worden (vanaf de basisschool) Educatieve dagtochten stimuleren Samenwerking tussen VOJ- en VOS-schoolleiders, zodat men de vakken op elkaar kan afstemmen Leraren in opleiding moeten nieuwe methoden gebruiken. 4.3 VOJ-leerkrachten over hun leerlingen en over het huidige VOJ-programma In interviews en focusgroepdiscussies zijn leerkrachten van het VOJ bevraagd over hun leerlingen en het huidige VOJ-programma. Met welke vakinhouden ervaren uw leerlingen moeilijkheden? Leerkrachten op het VOS zijn bevraagd over welke moeilijkheden hun leerlingen momenteel ondervinden. Een aantal van de meest voorkomende zaken, die veelal te maken hebben met taal- en rekenvaardigheden, zijn samengevat in tabel

21 Tabel 4.10 Vakinhouden waar VOJ-leerlingen moeilijkheden mee hebben (volgens VOJleerkrachten). Vakinhouden Percentage Taalvaardigheden : Tekst Grammatica Begrijpend lezen Spelling 92% 100% 25% 42% Goniometrie 58% Staartdelingen 33% Mechanica 17% Vergelijkingen/ongelijkheden 33% Vermenigvuldigen 33% Kaartkennis 25% Spreekvaardigheden 42% Oude beschaving 17% Koude oorlog 17% Vakinhouden die VOJ-leerkrachten zouden willen toevoegen aan het VOJ-programma VOJ-leerkrachten werd ook gevraagd wat zij zouden willen toevoegen aan het huidige VOJprogramma. De antwoorden zijn een combinatie van onderdelen van vakken, verzoek om materialen en educatieve tochten ter ondersteuning van leren in de klas. Tabel 4.11 geeft een overzicht van de antwoorden, samen met de percentages waarin ze voorkomen. Tabel 4.11 Vakinhouden die VOJ-leerkrachten zouden willen toevoegen aan het VOJprogramma. Vakinhouden Percentage Grammatica 17% Elektriciteitsleer 8% Surinaamse geschiedenis 58% Praktijklessen 50% Sociale geografie 8% Genetica 8% Zwemmen 17% Aanschouwend materiaal 50% Educatieve tochten 17% Geen vakinhouden maar aangepaste leerstof 50% Werken met rekenmachines 17% Andere opmerkingen door VOJ-leerkrachten gingen over: de noodzaak voor nieuwe boeken, meer computers en digitale apparatuur en meer practicumlessen. 19

22 Vakinhouden die VOJ-leerkrachten zouden willen schrappen uit het VOJ-programma Het gaat hier vooral om zaken uit vakken waarvan leerkrachten vinden dat ze te ver van de belevingswereld van leerlingen staan, en daarom blijkbaar van minder belang geacht worden. Het gaat met name om zaken die in de geschiedenisles behandeld worden, maar ook om activiteiten bij wiskunde die als van weinig belang gezien worden, zoals het klokrekenen. Tabel 4.12 Vakinhouden die VOJ-leerkrachten zouden willen schrappen in het VOJ-programma. Vakinhouden Percentage Koude oorlog 33% Renaissance 25% Humanisme 17% Klokrekenen 17% 4.4 VOJ-leerlingen over hun huidige VOJ-programma In totaal werden 68 VOJ-leerlingen (MULO, 37; LBGO, 19; LTS, n=12) geïnterviewd in focusgroepdiscussies over hun huidige VOJ-programma, over wat ze na het VOJ gaan doen, wat hun verwachtingen daarover zijn, en of ze vinden dat ze daarop goed zijn voorbereid. Daarnaast werd leerlingen gevraagd wat ze van hun huidige VOJ-vakkenpakket vonden. Wat leerlingen willen gaan doen na het VOJ Vrijwel alle leerlingen geven aan dat ze willen doorstuderen na het VOJ. Slechts twee van de geïnterviewde leerlingen zeggen te willen gaan werken na het VOJ. Leerlingen van het MULO gaan hoofdzakelijk naar HAVO/VWO en naar vervolgberoepsopleidingen, IMEAO, PI, Covab, Natin en Amto. De verwachtingen die leerlingen hebben van hun vervolgopleiding na het VOJ Het zal wat zwaarder zijn dan de MULO, moeilijker, hoger niveau. Hopelijk betere uitleg: meer vrouwelijk leerkrachten omdat deze beter uitleggen ( mening van de jongens). Leerkrachten moeten leerlingen motiveren. Dat de leerkrachten niet erg streng zullen zijn, dat er rekening zal worden gehouden met de leerlingen. Het gaan werken moet zorgen voor zelfstandigheid en een betere financiële toestand. Dat er goed onderwijs zal worden verzorgd. De stof moet niet te moeilijk en te veel zijn. Het werken moet ervoor zorgen dat je meer ervaring zal opdoen. Hoe de school ze daar op heeft voorbereid Goed dan wel redelijk goed, vinden de leerlingen. Alleen de leerlingen van de LTS-scholen hebben twijfels: De klassenleraar bereidt de leerlingen wel goed voor, andere leraren niet. De leerstof is herhaling, dus bereid niet voldoende voor op NATIN. Aan welke vakken (onderdelen) de school meer aandacht had moeten besteden Vaak genoemd: Wiskunde (goniometrie met name), Natuurkunde, Biologie, Talen (Nederlands, Engels, Spaans). Mechanica, Bedrijfsrekenen, Computerlessen, Computervaardigheden en ICT, Gym/L.O. Handelsvakken, Handelskennis, Bedrijfsrekenen, Boekhouden. Muziek, Verkooppraktijk, Kantoorpraktijk, Praktijk. 20

23 Aan welke vaardigheden de school meer aandacht had moeten besteden Diverse vaardigheden worden hier genoemd: Studievaardigheden, algemene vorming, zelfstudie, problemen kunnen oplossen, samenwerken, samen studeren (Meer) discipline, eenheid onderling, agressief gedrag (de tassen van de leerlingen moeten gecontroleerd worden), leerlingen moeten serieuzer worden, beleefdheid. Communicatieve vaardigheden, computervaardigheden. Taalvaardigheden Of leerlingen vinden dat er genoeg praktijklessen zijn ingebouwd in bepaalde vakken Er zijn maar weinig praktijklessen, geven de leerlingen op het VOJ aan: In de biologieboeken zijn er opdrachten die praktisch zijn maar ze worden niet uitgevoerd vanwege gebrek aan middelen, en Bij materialenkennis en gereedschapsleer volgen de leerlingen alleen theorie. Er moeten ook praktijklessen worden ingebouwd. Leerlingen vinden dat dat eigenlijk wel zou moeten gebeuren, bijvoorbeeld in: Aardrijkskunde Districten bezoeken, concessiegebieden bezoeken Geschiedenis bezoeken van monumentale gebouwen, tochten organiseren. Bedrijfsrekenen hoe men de inventarisatie doet in bepa. Bedrijven bezoeken De leerlingen weten niet veel over de praktijk. Er wordt alleen theorie verzorgd. De toepassing komt niet aan de orde. Bij Engels zouden alle conversaties in het Engels moeten plaatsvinden. (Gewone gesprekken). Bij Biologie moet meer aanschouwend materiaal komen. Bij Natuurkunde is behoefte aan een laboratorium en aan proefjes Handelskennis stage lopen. Wat VOJ-leerlingen van hun vakkenpakket vinden Aan VOJ-leerlingen werd gevraagd om de prioriteit van de vakken die ze hebben aan te geven als hoog, gemiddeld dan wel laag. Er is hier onderscheid gemaakt tussen leerlingen van LBGO, LTS en MULO scholen. 21

24 Tabel 4.13 Prioriteit die VOJ-leerlingen geven aan de vakken in het VOJ-programma (LBGO). Vakken Hoog Gemiddeld Laag Opmerkingen door respondenten Nederlands 89% 11% - Hoog: Nederlands wordt overal gesproken, het is de moedertaal, bij het zoeken van werk is Nederlands vereist Gemiddeld: Alleen in Suriname en Nederland wordt er Nederlands gesproken. Engels 89% - 11% Hoog: Internationale taal Laag: nu niet belangrijk, maar met toevoeging van conversatie, betekenissen van begrippen en de wel. Spel en beweging 100% - - Goed voor de gezondheid, houdt je fit, voor betere prestaties en concentratie Wereld oriëntatie 100% - - Je leert veel over de wereld, belangrijk kennis te hebben over het verleden, je kunt leren uit de fouten die gemaakt zijn in het verleden. Aardrijkskunde 100% - - Je leert veel over de wereld Geschiedenis 100% - - Belangrijk kennis te hebben over het verleden en je kunt leren uit de fouten die gemaakt zijn in het verleden. Bedrijfsrekenen 84% 5% 11% Je hebt het overal nodig, belangrijk hoe je met geld om moet gaan. Handelskennis 93% - 7% Je leert om te gaan met accijnzen, import en export van goederen. Boekhouden 95% - 5% Leert over debiteuren en crediteuren. Belangrijk voor de administratie voor degenen die het bedrijfsleven ingaan en in de banken gaan werken. Biologie 89% 11% - Je leert er veel uit over planten, dieren en jouw eigen lichaam Wiskunde 74% 15% 11% Hoog: Je hebt het overal nodig. Het leert je denken en sorteren en het draagt bij tot jouw ontwikkeling. Laag: Te veel denkwerk. Natuurkunde 26% 74% - Gemiddeld: Belangrijk voor bepaalde richtingen vb. bewerken van metalen (voor de praktijk) Muzische vorming 84% 5% 11% Hoog: Voor ontspanning, je leert zingen, voor het ontwikkelen van talenten. Laag: In ons land wordt muziek niet gewaardeerd, niet nodig voor verdere studie. Tekenen 47,5% 47,5% 5% Hoog: Voor het ontwikkelen van talenten, als je architect wil worden Gemiddeld: Niet nodig voor verdere studie, niet iedereen heeft aanleg ervoor Handvaardigheid 74% 21% 5% Hoog: Voor het ontwikkelen van talenten, je kunt er mee bijverdienen, het bevordert de creativiteit Gemiddeld: Ontspanning Laag: Niet nodig voor verdere studie Kantoorpraktijk 87,5% - 12,5% Je kunt er makkelijker mee bewegen in het bedrijfsleven 22

25 Tabel 4.14 Prioriteit die VOJ-leerlingen geven aan de vakken in het VOJ-programma (LTS). Vakken Hoog Gemiddeld Laag Argumenten van respondenten Nederlands 100% - - Het is de voertaal. Tekenen 100% - - Belangrijk voor het tekenen van plattegronden, bouwtekeningen enzovoort het is inzichtbevorderend. Spel en beweging 100% - - Men moet fit blijven en het denkvermogen wordt gestimuleerd. Vaktheorie 100% - - Je leert over de praktijk, het is de basis. Materialenkennis 100% - - Je leert bepaalde dingen gebruiken en toepassen. Je leert de juiste materialen gebruiken. Gereedschapsleer 100% - - Je leert de juiste gereedschappen gebruiken. Engels 92% 8% - Hoog: Het is een wereldtaal. Gemiddeld: Buitenlanders zouden Nederlands moeten leren, Surinamers passen zich ook aan in andere landen Wiskunde 91% 9% - Hoog: Wiskunde heb je bij alles nodig, het is inzichtbevorderend. Gemiddeld: Niet altijd nodig. SWO 83% 17% - Hoog: Leerlingen volgen dit vak niet, zouden het graag willen volgen. Gemiddeld: Belangrijk te weten over het verleden, maar over het heden willen de leerlingen ook weten. Meer Surinaamse geschiedenis. Natuurkunde 82% 9% 9% Hoog: Altijd nodig in praktijk, belangrijk voor verdere studie, is de toepassing van wiskunde. Gemiddeld en laag: Niet echt nodig, het is meer voor de chemische richting. Muzische vorming 73% 27% - Hoog: Het is nodig voor ontspanning / concentratie. Gemiddeld: In Suriname bereik je niet veel met muziek Handvaardigheid - 9% 91% Gemiddeld: Je kunt er niet van leven. Laag: Het is voor jouw vrije tijd/ lagere school Tabel 4.15 Prioriteit die VOJ-leerlingen geven aan de vakken in het VOJ-programma (MULO). Vakken Hoog Gemiddeld Laag Argumenten van respondenten Nederlands 95% 5% - Hoog: Nederlands is de voertaal, ook belangrijk voor de verdere studie, Nederlands is het basisvak voor alle andere vakken. Gemiddeld: Geen wereldtaal. Lichamelijke Opvoeding 95% 3% 3% Hoog: Een mens moet in beweging(conditie) blijven(goed voor de studie prestaties). Gemiddeld: Leerlingen zien de voordelen van dit vak niet echt in. Bedrijfsrekenen 89% 8% - Hoog: Je hebt het constant nodig (voor het dagelijkse leven). Gemiddeld: Je hebt het altijd nodig, rekenen is nodig maar voor de B-richting niet erg belangrijk. Aardrijkskunde 84% 16% - Hoog: Kennis in de wereld te kunnen oriënteren. Gemiddeld: Kennis in de wereld te kunnen oriënteren. Biologie 76% 11% - Hoog: Leert over het ontstaan, voortplanting, milieu, belangrijk te weten over het eigen lichaam. Gemiddeld: Basis hebben voor het functioneren van lichaamsdelen. Laag: De meeste lessen zijn saai. Wiskunde 70% 19% 11% Hoog: Het is inzichtbevorderend (overal nodig). Gemiddeld: Voor de A-richting niet erg belangrijk. Engels 68% 32% - Hoog: Als je in de Caricom wil gaan werken, gaat het makkelijker als je Engels spreekt, internationale taal (wereldtaal). Gemiddeld: Internationale taal, ook belangrijk op de werkvloer, ca. 50% spreekt Engels. 23

26 Tekenen 68% 16% 8% Hoog: Ontspanning, belangrijk voor het maken van bouwtekeningen, belangrijk voor bepaalde beroepen. Gemiddeld: Nodig voor de toekomst, kunst heb je niet echt nodig in het leven. Laag: Leerlingen houden niet van tekenen. Geschiedenis 62% 27% 3% Hoog: Het is belangrijk te weten over de geschiedenis van je land, je leert uit het verleden en voorouders en dat kan in het heden toegepast worden. Gemiddeld: Er wordt zowel buitenlandse als Surinaamse geschiedenis verzorgd, wat er al gebeurd is, is gebeurd (zich richten op de toekomst), belangrijk om de Surinaamse geschiedenis te kennen, de buitenlandse minder. Laag: is niet belangrijk het verleden te kennen. Boekhouden 59% 21% 5% Hoog: In het bedrijfsleven is het nodig om jouw boekhouding bij te houden, nodig om financiële problemen op te lossen. Gemiddeld: Nodig voor de boekhouding in een bedrijf. Laag: Gaat samen met rekenen. Muzische vorming 54% 32% 14% Hoog: Muziek is goed voor de concentratie, goed voor de ontspanning. Gemiddeld: Het ontdekken van verborgen talenten, muziek is slechts voor de ontspanning, niet erg belangrijk Laag: Muziek is niet nodig later op het werk. Handelskennis 46% 32% 5% Hoog: Van belang in het dagelijkse leven(bv. in de handel). Gemiddeld: Financieel inhoud kunnen geven aan het leven, belangrijk bij het opzetten van een eigen bedrijf (winsten en verliezen berekenen). Laag: De B-richting weet niet wat het inhoudt. Spaans 35% 35% 30% Hoog: Meer mogelijkheden in Zuid-Amerikaanse landen voor bv. verder studeren, de regio spreekt overwegend Spaans. Gemiddeld: Moeilijk te spreken en te begrijpen. Laag: Niet zo belangrijk als Engels en Nederlands, veel moeilijke begrippen, in Suriname spreekt maar een handjevol mensen Spaans. Natuurkunde 38% 30% 16% Hoog: Belangrijk voor bepaalde beroepen, het leert je dingen in elkaar zetten, nodig voor het dagelijkse leven. Gemiddeld: Hangt ervan af welk studie je later gaat doen. Laag: Natuurkunde is niet echt nodig voor de A- richting, geen interesse. Handvaardigheid 30% 38% 16% Hoog: Bevordert de creativiteit, je kan soms de kost ermee verdienen. Gemiddeld: Niet voor iedereen evenveel voordelen, behalve voor degenen die naar de PI s gaan, nodig voor het maken van werkstukken. Laag: Niet in alle klassen verzorgd, niet echt nodig, niet iedereen heeft er aanleg voor. 24

27 4.5 VOS-leerlingen over hun nieuwe school en hun vroegere VOJ-programma In focusgroepdiscussies zijn huidige VOS-leerlingen (n=36) bevraagd over hun nieuwe VOSschool en hoe hun vorige school hen daarop heeft voorbereid. Alle leerlingen komen van de MULO. Wat VOS-leerlingen tot nu toe van hun VOS-school vinden De meeste leerlingen geven aan dat ze de school goed vinden. Bepaalde leerkrachten vinden ze ook goed. Ook geven enkelen aan dat de leerstof prima is. En anderen geven aan dat er met de leerlingen wordt meegeleefd en dat er echt discipline wordt bijgebracht. Op één school geven de leerlingen aan dat de school saai en armzalig is en dat het erg warm is in de lokalen. Op twee scholen wordt er aangegeven dat bepaalde vakken problematisch zijn en dat de uitleg van de leerkrachten zoek is, de studenten moeten zelf te werk gaan. Hoe de vorige school de leerlingen op hun VOS-school heeft voorbereid Op vijf scholen geven de leerlingen aan dat de vorige school hen goed heeft voorbereid op de huidige school. Enkele voorbeelden: Bij laat komen werden er sancties gepleegd, Als leerlingen zwak waren in een vak, werden ze volledig ondersteund en gestimuleerd zodat er een goede basis gelegd kon worden. Leerlingen waren ook op de hoogte van het vakkenpakket van VOS, De leerkrachten hebben de leerlingen voorbereid dat je zowel samen als individueel moet kunnen studeren, omdat de leerkrachten op de VOS niet echt achter je aan gaan zitten, en Er werd meer aan zelfstudie gedaan. Eén school gaf aan dat de voorbereiding niet goed was: Aan bepaalde vakken is er niet genoeg aandacht besteed. Leerlingen werden voorbereid op het examen en het slagen, maar niet op de vervolgopleiding. Aan welke vakken (onderdelen) de school meer aandacht had moeten besteden Leerlingen noemen hier een lange rij met vakken die eigenlijk meer aandacht hadden moeten krijgen op het VOJ: Natuurkunde, Economie 1, Goniometrie, Gymnastiek, Engels, Wiskunde, Scheikunde, Staatsinrichting, Leervakken en Nederlands. Aan welke vaardigheden de school meer aandacht had moeten besteden Ook hier noemen leerlingen een groot aantal vaardigheden dat meer aandacht had moeten krijgen op het VOJ: taalvaardigheden, samenwerkingsvaardigheden, communicatieve vaardigheden, vaderlandsliefde (inspiratie ontbreekt), discipline (voorbeeld bij laat komen maatregelen treffen). Persoonlijke eigenschappen die van belang zijn op hun nieuwe school Leerlingen noemen ook hier een groot aantal persoonlijke eigenschappen die van belang zijn op de nieuwe school: inzettingsvermogen, serieusheid, zelfdiscipline, netheid, assertiviteit, geloof in jezelf, gerichtheid (weten waarvoor je studeert), samenwerkingsvaardigheden, zelfstandigheid, zelfwerkzaamheid, oplettendheid, doorzettingsvermogen, zelfmotivatie. 25

28 Of leerlingen vinden dat er genoeg praktijklessen zijn ingebouwd bij bepaalde vakken Alle leerlingen zijn de mening toegedaan dat er niet genoeg praktijklessen zijn ingebouwd bij bepaalde vakken. Leerlingen doen de volgende aanbevelingen voor praktijklessen: Scheikunde en Natuurkunde: proefjes doen Biologie: er moet worden gewerkt met visueel materiaal Aardrijkskunde: tochtjes maken om bepaalde plaatsen zelf te bezichtigen Zelf projecten uitvoeren, het veld ingaan, visualisering Wat VOS-leerlingen van hun vakkenpakket vinden Aan VOS-leerlingen werd gevraagd om de prioriteit van de vakken die ze hebben aan te geven als hoog, gemiddeld dan wel laag. Tabel 4.16 geeft een overzicht van de antwoorden. Tabel 4.16 Prioriteit die VOS-leerlingen geven aan hun vakken in het VOS-programma. Vakken Hoog Gemiddeld Laag Specifieke opmerkingen van de leerlingen Nederlands 92% 8% - Hoog: Het is belangrijk goed te kunnen spreken. Gemiddeld: Geen wereldtaal. Engels 97% 3% - Hoog: Het is een internationale taal. Gemiddeld: De onderdelen die worden verzorgd zijn niet erg belangrijk, het zou belangrijker zijn als er meer gecommuniceerd zou worden. Wiskunde 92% 6% 3% Hoog: Wiskunde heb je overal nodig. Gemiddeld: Het is even belangrijk voor alle beroepen. Laag: Niet even belangrijk voor alle richtingen. Scheikunde 72% 6% 22% Hoog: Het is belangrijk te weten hoe schadelijk bepaalde stoffen zijn. Gemiddeld: Belangrijk voor het S-pakket minder voor Q-pakket. Laag: Niet belangrijk voor bepaalde richtingen. Economie 1 64% 36% - Hoog: Belangrijk voor economische vraagstukken in de samenleving. Gemiddeld.: Het is wel belangrijk enige kennis te hebben van de economie van het eigen land. Geschiedenis 61% 25% 13% Hoog: Het is belangrijk kennis te hebben over het verleden, veel gemaakte fouten in het verleden kunnen voorkomen worden. Gemiddeld: Het is belangrijk het verleden van je land te kennen, maar internationale geschiedenis is minder belangrijk. Laag: Niet nodig voor verdere studie. Biologie 56% 44% - Hoog: Het is belangrijk als je geneeskunde gaat studeren. Gemiddeld: Niet nodig voor de verdere studie. Lichamelijke opvoeding 56% 36% 8% Hoog: Goed voor de gezondheid. Gemiddeld: Het is nodig, maar het is lastig om na het gymuurtje nog les te volgen. Het put uit. Economie 2 53%* 3% - Hoog: Eén van de belangrijkste vakken voor het Q- pakket. Natuurkunde 50% 28% 22% Hoog: Voor de S-richting is het een hoofdvak. Gemiddeld: Als je later iets in de richting van Natuurkunde wilt doen. Muzikale vorming 44% 42% 14% Hoog: Het zorgt voor ontspanning. Gemiddeld: Het is iets goeds, maar het hoeft niet als vak verzorgd te worden. Laag: Idem als gemiddeld. Aardrijkskunde 39% 53% 8% Hoog: Je leert veel over planten en het universum. Gem.: Je moet wel enige kennis hebben erover, maar niet nodig voor de verdere studie (Algemene ontwikkeling). Laag: Niet nodig voor verdere studie 26

29 Maatschappijleer 25% 53% 22% Hoog: Je leert je beter te gedragen in de maatschappij. Belangrijk voor het sociaal leven. Gemiddeld: Leert over de mens, de sociale omgeving en de omgang met anderen. Dat is belangrijk. Laag: Het is een vak voor de mulo school. Alles wat je krijgt ken je al. Spaans 22% 75% 3% Hoog: De regio bestaat ook uit Spaanssprekende landen, het is goed voor de communicatie met deze landen. Gemiddeld: In Suriname kun je veel met Spaans doen, de regio spreekt overwegend Spaans. Laag: Geen veel gesproken taal. Tekenen 14% 64% 22% Hoog: Het is een vorm van ontspanning, je kunt ook je gevoelens uiten door te tekenen. Gemiddeld: Het moet in je zitten. Als je er talent voor hebt, kun je het buiten de school doen. Laag: Het is een vak onder de streep. Handvaardigheid 11%* 33% 39% Hoog: Bevordert de creativiteit. Basic knowledge, hoe je bijvoorbeeld een knoop moet vastzetten. Gemiddeld: Ook een vorm van ontspanning, het is bevorderlijk voor de creativiteit. Laag: Meer voor mensen die van kunst houden. * De leerlingen met een S-pakket zijn niet bekend met het vak Economie 2 en konden dus geen mening geven. * Niet alle leerlingen hebben voor dit vak hun mening gegeven. 27

30

31 5. Resultaten van het vragenlijstonderzoek 5.1 Algemeen vormende competenties die van belang zijn op het VOJ. Leerlingen, leerkrachten en schooldirecteuren is gevraagd zich uit te spreken over een set van algemeen vormende competenties. De bevraagde competenties komen uit het concept curriculumraamwerk voor het toekomstig basisonderwijs in Suriname, dat op zijn beurt is gebaseerd op het Surinaams Educatief Plan en het Sectorplan Onderwijs. De bevraagde competenties zijn weergegeven in tabel 5.1. Tabel 5.1 Competenties: belang en tevreden over de mate waarop er aandacht voor is in het VOJ. VOJ-leerlingen (n=330) VOSleerlingen (n=184) VOSleerlingen (N=184) VOJ/VOS leerkrachten (n=33) VOJ/VOS leerkrachten (n=33) VOJ/VOS directeuren (n=17) Competenties Aandacht voor / beheersing van: Voldoende/Goed (%) Positief zelfbeeld/zelfbewustzijn Belang Vorig school al gedaan? Belang (%) Tevreden over mate waarop (%) Belang (%) VOJ/VOS directeuren (n=17) Tevreden over mate waarop (%) Doorzettingsvermogen Assertiviteit Zelfreflectie Ontwikkelings- en exploratiedrang Oplossingsgerichte instelling Creatief denken Communicatieve vaardigheden Respect voor zichzelf en anderen Samenwerken Trots zijn op eigen land Respect tonen voor democratische waarden Bewust zijn van plaats in de wereld Respect voor alle religies en culturen Milieubewust leven Betrouwbaar zijn Informatie verzamelen en verwerken Kritisch kunnen denken Kunnen onderzoeken Kunnen plannen Probleemoplossend kunnen denken ICT vaardigheden Belang belangstelling Belang motivatie Belang georganiseerd en netjes werken Belang leerbereidheid Belang klantvriendelijkheid