Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 1. De jacht op crimineel geld

Transcriptie

1 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 1 De jacht op crimineel geld

2 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 2

3 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 3 Marian Husken en Harry Lensink De jacht op crimineel geld Over slimme speurders, fout vastgoed, gehaaide fiscalisten en besmette erfenissen Uitgeverij Balans

4 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 4 Copyright 2013 Marian Husken en Harry Lensink / Uitgeverij Balans, Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Omslagontwerp b IJ Barbara Omslagfoto s ANP/Bert Voskuil; ANP/Peter Smulders; ANP/Evert Elzinga; Hollandse Hoogte/Willem Middelkoop; Fotopersbureau Peter Smulders/Edwin Smulders; Hollandse Hoogte/Ad Nuis; Hollandse Hoogte/Friso Spoelstra Foto auteurs Allard de Witte Typografie en zetwerk CeevanWee, Amsterdam Druk Koninklijke Wöhrmann, Zutphen isbn nur 740

5 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 5 Inhoud Vooraf 9 Follow the money 1 De Pionier 13 Een Edelweiss-route voor Klaas Bruinsma 2 Het Proefkonijn 27 De miljoenenboetes voor hasjbaron Charles Zwolsman 3 De Consigliere 41 De fatale ambities van advocaat Evert Hingst 4 De Ongrijpbare 61 De buitenlandse potjes van Stanley de Ouwe Hillis 5 De Overlever 77 Het wisselgeld van Rooie Ron de Jong 6 De Erflater 90 De betwiste nalatenschap van Michael Vane 7 De Fiscalist 108 Rob B., meester in rookgordijnen

6 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 6 8 De Vriend 129 Een oude rekening voor Rob de Bouwvakker Grifhorst 9 De Belegger 146 Willem Endstra s doos van Pandora 10 De Schatbewaarder 160 Het haperende huishoudboekje van Jan-Dirk Paarlberg 11 Het Liefje 177 De gespeelde onschuld van Maike en Minnie 12 De Handelsreiziger 192 Michel P., de man van zes miljoen 13 De Gokhaleigenaar 207 Een fatale hypotheek voor Marcel Dice Kaatee 14 De Pandjesbaas 224 Hoe Dikke Charles Geerts de hoofdprijs kreeg Epiloog 235 Afpakken doet pijn (maar misdaad loont) Bijlagen 246 Noten 275 Geraadpleegde literatuur en rapporten 283 Namenregister 285

7 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 7 Als schuldig aan witwassen wordt gestraft [...]: a. Hij die van een voorwerp de werkelijke aard, de herkomst, de vindplaats, de vervreemding of de verplaatsing verbergt of verhult, dan wel verbergt of verhult wie de rechthebbende op een voorwerp is of het voorhanden heeft, terwijl hij weet dat het voorwerp onmiddellijk of middellijk afkomstig is uit enig misdrijf; b. Hij die een voorwerp verwerft, voorhanden heeft, overdraagt of omzet of van een voorwerp gebruik maakt, terwijl hij weet dat het voorwerp onmiddellijk of middellijk afkomstig is uit enig misdrijf. Artikel 420 bis, Wetboek van Strafrecht Water vindt altijd zijn weg Brigitte Unger & Johan den Hartog, Identifying New Forms of Money Laundering, Crime, Law and Social Change (2012)

8 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 8

9 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 9 Vooraf Follow the money We telden de cash niet meer. We wogen de tassen en koffers met bankbiljetten, dan wisten we uit ervaring hoeveel we hadden verdiend, vertelde de drugshandelaar in ruste. Zijn collega kende het probleem. Hij had een professionele telmachine aangeschaft om zijn omzet te kunnen berekenen. We kwamen om in de kleine coupures. Dat wil je niet weten. Het kwam met bakken tegelijk binnen. Al decennia verdienen Nederlandse criminelen miljoenen euro s 1 met de handel in drugs. Wie dat zwarte geld wil laten rollen in de bovenwereld, moet het eerst witwassen. Wie auto s, boten, juwelen, kunst wil kopen of wil beleggen in vastgoed moet ervoor zorgen dat de herkomst van het illegale vermogen niet valt te traceren. Onderweg is het geld vaak door vele handen gegaan, is het verhuld door meerdere vennootschappen in verre buitenlanden, ondergebracht bij trustkantoren en stromannen, heen en weer geboekt tussen limiteds, sociétés anonymes en bvi s. Dat alles dankzij de diensten van zogenaamde facilitators. Deze fiscalisten, advocaten, accountants en zakenlieden met een flexibele moraal, een scherpe geest en een volle trukendoos, zorgen ervoor dat criminelen kunnen genieten van hun winsten. Net als advocaten van een grote gerenommeerde internationale praktijk zoeken we de grenzen op om kapitaal te beleggen, doceerde advocaat Evert

10 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina Vooraf Hingst in Een jaar later werd hij doodgeschoten. Dat misdaadgeld opduikt in de bovenwereld, is niet nieuw. Dat naar buiten komt hoe en op welke schaal zoiets gebeurt, is uitzonderlijk. Dáárover gaat De jacht op crimineel geld. Het aanpakken van de facilitators heeft in 2013 topprioriteit bij justitie. Het Openbaar Ministerie kondigde het enkele jaren terug publiekelijk al aan: Mensen uit de bovenwereld, die hebben meegeholpen aan witwassen en andere feiten. Ook zij zullen zich moeten verantwoorden. 2 Het kabinet-rutte heeft dit jaar zelfs twintig miljoen euro extra uitgetrokken om de majeure operatie afpakken van verdacht geld nog eens extra te stimuleren. Maar wat is het resultaat van dit offensief tegen de onderwereld en zijn helpers? Het is niet voor het eerst dat de opsporingsinstanties vol inzetten op de geldstromen. Al bijna een kwart eeuw probeert het Openbaar Ministerie drugscriminelen en hun witwassers aan te pakken. Justitie richtte daarbij haar pijlen vooral op kopstukken uit het Amsterdamse milieu. Hoe innig de verwevenheid tussen boven- en onderwereld in de hoofdstad was, werd vooral duidelijk uit het onderzoek naar de afpersing van Willem Endstra. De in 2004 vermoorde vastgoedman nam als de bank van de onderwereld criminele winsten aan met de belofte om het te beleggen in zijn omvangrijke vastgoedportefeuille. Toen de onderwereld zijn miljoenen - inleg opeiste, ging het fout. Eerder al zochten rechercheurs zich wezenloos naar de erfenis van de in 1991 geliquideerde godfather Klaas Bruinsma. Net als naar het nooit getraceerde deel van het losgeld voor Freddy Heineken en naar de drugswinsten van criminele kopstukken als Charles Zwolsman, Stanley Hillis en Rooie Ron de Jong. In dit boek zijn de Bruinsma-erfenis, het Heineken-losgeld en de Endstra-nalatenschap de rode draad. We beschrijven de buitenlandroutes die Rob B. bedacht als fiscalist van de onderwereld. We duiken in de besmette erfenis van belegger

11 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 11 Follow the money 11 Michael Vane en kijken naar de rol van gangsterliefjes, die steeds vaker als strovrouw worden ingezet. Ook hebben we onze eerdere Vrij Nederland-artikelen over crimineel geld tegen het licht gehouden en geactualiseerd. We spraken met oude en nieuwe bronnen en interviewden verdachten of erfgenamen die voorheen de boot afhielden. In 2013 gaven ze eindelijk opening van zaken. Dat leverde veel nieuwe informatie, anekdotes, inzichten en exclusieve, tot nu toe onbekende documenten op. Fiscalist B. werd pas dit jaar veroordeeld voor zijn laakbare diensten en de zaak tegen de erfgenamen van de in 1993 vermoorde Vane loopt nog steeds. We spraken met Rob Grifhorst, vriend van de Heineken-ontvoerders, die tegenwoordig wordt vervolgd voor witwassen. Hij heeft tot voor kort altijd de media gemeden. Daarnaast vertelde de broer van Klaas Bruinsma ons hoe hij de erfenis van De Dominee anno nu denkt te kunnen claimen. En bijna tien jaar na de moord op Willem Endstra hangt er nog steeds een duister waas over diens legaat, terwijl de staat aast op het geld van de nabestaanden. De jacht op crimineel geld gaat over wegsluizen, traceren en afpakken van misdaadwinsten. Het zijn verhalen waaruit blijkt hoe gespitst justitie is op crimineel geld. Er zitten voorbeelden bij van hoe listig of dom sommige boeven hun vermogen proberen te verhullen. Maar ook van opgejaagde criminelen, die zich onheus voelen bejegend. En van getroebleerde ondernemers die zijn vermalen in de strijd tussen de overheid en de georganiseerde misdaad. Het zijn momentopnames van een continue strijd tussen jager en prooi, waarbij de laatste steeds nieuwe vluchtwegen vindt. Door dergelijke constructies wordt het vertrouwen in de integriteit van het financiële en economische verkeer geschaad en wordt de misdaad loont -gedachte bewaarheid, oordeelden de rechters in een van de zaken die we beschrijven.

12 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina Vooraf De hoge prioriteit die de bestrijding van witwassen internationaal heeft gekregen is juist ingegeven door de motivatie om die gedachte te doen ontzenuwen. De vraag is of dat lukt. Amsterdam, 1 september 2013

13 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 13 1 De Pionier Een Edelweiss-route voor Klaas Bruinsma Jan van Koningsveld keek zijn ogen uit. De jonge fiscaal rechercheur zag hoe zijn collega s van de US Customs in Florida te werk gingen. Op z n Amerikaans. Met donderend geweld viel de douanedienst de witte villa in Boca Raton binnen. Terwijl het niet eens hun eigen zaak was! Het gebeurde op verzoek van de Nederlandse politie en de actie was louter gebaseerd op een witwasverdenking. Het kapitale pand aan de waterkant, ten zuiden van West Palm Beach en met uitzicht op de Atlantische Oceaan, zou zijn gekocht met het drugsgeld van de Amsterdamse crimineel Klaas Bruinsma. In Nederland moest je er toch echt voor zorgen dat de rechter-commissaris en de officier van justitie aanwezig waren bij een huiszoeking, wist Van Koningsveld. Hier niet. Hier gingen ze pats-boem zo naar binnen. Het is ruim twintig jaar geleden, maar oud-belastingman Van Koningsveld dist de details zonder haperen op. Wellicht omdat hij ook tegenwoordig nog steeds een jager is, op zoek naar crimineel geld. Met zijn bedrijf Offshore Kenniscentrum helpt hij de overheid en het bedrijfsleven om fraude op te sporen. Ook heeft Van Koningsveld zich voor zijn promotieonderzoek aan de Universiteit van Tilburg opnieuw vastgebeten in de zaak Bruinsma. Een logische keuze, want volgens de promo-

14 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina De Pionier vendus was de Amsterdamse drugshandelaar een van de eersten die offshorevennootschappen vaak gevestigd in belastingparadijzen gebruikte om zijn criminele geld te witten. Begin jaren negentig werd Van Koningsveld vanuit de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (fiod) samen met een collega gedetacheerd bij het Interregionale Recherche Team (irt). Dat team maakte jacht op Bruinsma, die werd verdacht van drugshandel, liquidaties en witwassen. De uitgeleende fiod-man wilde vooral weten hoe het zat met de financiële trajecten van de bende naar de Verenigde Staten, Hongkong en andere verre oorden. Het maakte Van Koningsveld tot een pionier, zoals de verdachte Bruinsma dat ook was. De crimineel experimenteerde met nieuwe wegen om zijn vermogen veilig te stellen, de fiscale rechercheur probeerde als een van de eersten om de exotische geldstromen in kaart te brengen en zo de georganiseerde misdaad in Nederland een slag toe te brengen. De opsporingsinstanties hadden met Klaas Bruinsma een tegenstander van formaat uitgekozen. Een maffiabaas die het weliswaar postuum zou schoppen tot Bekende Nederlander. Bruinsma was de Nederlandse variant op de Italiaans-Amerikaanse godfather, een maffialeider die zijn organisatie bestuurde als ware het een heuse multinational. Amsterdam was het hoofdkantoor en de onderneming was onderverdeeld in meerdere divisies: een voor de smokkel, een voor het geweld en een voor de financiën. Dat beeld komt in eerste instantie op het conto van Paroolverslaggever Bart Middelburg, die de onderwereldcarrière van Bruinsma uitvoerig heeft beschreven in zijn boek De Dominee (1992). In de misdaadbiografie vergeleek de journalist zijn hoofdpersoon met Al Capone die in de jaren dertig bijkans ongrijpbaar was geweest voor politie en justitie. Tot de Belastingdienst de legendarische Amerikaanse gangster onder de loep nam en een witwasverdenking hem nekte. Getackeld door een

15 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 15 Een Edelweiss-route voor Klaas Bruinsma 15 boekhouder. Die rol had Jan van Koningsveld voor ogen, toen hij het financiële doopceel van Klaas Bruinsma lichtte. Er was voldoende onderzoeksmateriaal. De omzet van Bruinsma s drugshandel werd eind jaren tachtig geschat op vijftig miljoen euro per jaar. Zijn persoonlijk vermogen zou rond de twintig miljoen euro liggen. Bij het irt was Van Koningsveld erin geslaagd de contouren van Bruinsma s bezit in kaart te brengen. De fiod-rechercheurs hadden daarbij hulp gekregen van twee enthousiaste politie-inspecteurs die wel wat zagen in zijn aanpak. De andere, meer klassiek geschoolde collega s bleven zich richten op de organisatie van de drugshandel. Wie bestelde wat op welk moment, waar kwam het vandaan en wanneer werd het geleverd? De bij het rechercheteam gedetacheerde fiod-mannen waren echter vooral kien op het uitgavenpatroon van de criminele topman. Wat spendeerde Bruinsma? Met welke banken deed hij zaken? Welke bezittingen had hij op zijn naam staan? Wat had hij ondergebracht in vennootschappen? Hoe zag zijn vermeend legale bedrijfsstructuur eruit? Met die vragen in het achterhoofd luisterde Van Koningsveld op een heel andere manier naar de vele getapte telefoongesprekken tussen de verdachten. Ook ging hij te rade bij open bronnen als de Kamer van Koophandel en het Kadaster. En hij grasduinde in dossiers bij de fiscus. Daar ontdekte de rechercheur dat Bruinsma keurig belasting betaalde en zelfs een deal met de inspecteur had gemaakt. Het jaarinkomen van de beroepscrimineel was vastgesteld op een ton, terwijl Van Koningsveld toch zelf had uitgerekend dat Bruinsma in het voorgaande jaar al bijna een half miljoen euro had uitgegeven in dure hotels, waar hij langere periodes woonde. De financieel onderlegde opsporingsambtenaar had ook gezien hoe de crimineel pionierde met zogenaamde loanbackconstructies. Tassen met miljoenen vermoedelijk drugsgeld verdwenen naar belastingparadijzen als Panama en Hongkong.

16 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina De Pionier Daar kwam het op de rekening van vennootschappen die werden bestuurd door stromannen. Dat alles was bedoeld om de daadwerkelijke eigenaars te verhullen, meenden de Nederlandse opsporingsinstanties. Met behulp van leningen en hypotheken uit die constructies financierde de Bruinsma-groep ogenschijnlijk legale investeringen. Uiteraard werd er nooit een cent afgelost en bleef De Dominee zelf altijd keurig buiten beeld. Klaas Bruinsma leek daarmee vooralsnog ongrijpbaar. Ondertussen was zijn leiderschap in de Nederlandse onderwereld onbetwist. De intelligente drugsdealer zat boven op de criminele apenrots en zijn financiële positie was navenant. Daarmee had hij in ieder geval één doel bereikt: zijn vader overtreffen in rijkdom. Klaas was de zoon van de Raak-oprichter en frisdrankenfabrikant Ton Bruinsma, met wie hij een getroebleerde relatie had. Hun karakters botsten omdat ze op elkaar leken: ze wilden beiden de beste zijn. De zoon had ook een succesvol zakenman, bankier of advocaat kunnen worden, zeiden familieleden later. Maar het was een loopbaan in de drugs geworden. Toch trok de bovenwereld. Eind jaren tachtig streefde Bruinsma een carrièreswitch na. Hij zou plannen hebben gehad om een legale bank te beginnen in een belastingparadijs en wilde daarnaast vooral tijd besteden aan zijn hobby: zeilen. Volgens een leider van het rechercheteam dat onderzoek naar hem deed, was de crimineel klaar met de drugsbranche. Bruinsma deed eigenlijk helemaal niets. Hij zou kunnen worden vergeleken met een ondernemer die op zijn vijftigste is gestopt met werken. 1 Voor hij definitief met pensioen ging, wilde de godfather nog één slag slaan: het binnenhalen van een buitensporig grote hoeveelheid drugs. Voor deze zogenaamde grote berg had Bruinsma financiers gevonden die graag wilden meedoen. Maar de deal mislukte; de politie onderschepte het transport van vijftig ton hasj. Naar verluidt bezorgde dat de initiator een

17 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 17 Een Edelweiss-route voor Klaas Bruinsma 17 fikse verliespost en gigantische schulden aan zijn geldschieters. Het ging daarna snel bergafwaarts met Bruinsma. Hij was continu onder invloed van cocaïne en vormde een gevaar voor zijn eigen groep. Wellicht dat hij daarom uit de weg moest worden geruimd. Ex-politieman Martin Hoogland kreeg de opdracht. Op 27 juni 1991 schoot hij De Dominee dood voor de deur van het Amsterdamse Hilton Hotel. De schutter werd gepakt, maar nooit werd duidelijk door wie Hoogland was gestuurd. Bruinsma was verdwenen, maar waar was zijn geld? Had hij zijn kapitaal erdoor gejast of op tijd voorzorgsmaatregelen genomen? En wie zou zich over de nalatenschap ontfermen? In de jaren na zijn liquidatie kende de discussie over de omvang van de erfenis een grote bandbreedte. Het ene kamp vermoedde dat Bruinsma bij zijn dood compleet bankroet was geweest; aan de andere kant meenden kennissen dat er tientallen miljoenen waren weggesluisd. Een naheffing van de Belastingdienst sprak in ieder geval boekdelen: de fiscus meende ruim 16 miljoen euro te kunnen vorderen bij de officiële erfgenamen. Die weigerden destijds deze fiscale erfenis, maar de vermeende schuld zegt iets over de inkomstenstroom die men Bruinsma toedichtte. In ieder geval was de Nederlandse staat buitengewoon geïnteresseerd in de vermeende legaat van de godfather. Het irt was zijn hoofdverdachte kwijt, hun onderzoekssubject was met kogels doorzeefd. Maar de telefoontaps liepen nog. De politie hoorde hoe paniek overheerste bij de achtergebleven medeverdachten. Vooral de geldkwestie bleek onderwerp van gesprek. Bij leven hadden ze ervoor gezorgd dat Bruinsma s bezit op naam van stromannen kwam. Een van die paladijnen vroeg zich over de telefoon af wat te doen met de bankrekeningen en het vastgoed in Florida. Toen Van Koningsveld dat hoorde, meldde hij zich meteen bij de verantwoordelijke officier van justitie. De fiod-recher-

18 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina De Pionier cheur wilde graag afreizen om de zaak ter plekke te onderzoeken en eventueel beslag te leggen op de overzeese investeringen. Het zou echter enige maanden duren voor hij een ticket kon boeken de leiding van het om was in die dagen nog niet zo doordrongen van de noodzaak om snel te acteren bij financiële onderzoeken. Toen Van Koningsveld afreisde, bleek het geld al grotendeels uit Amerika weggesluisd. Hij stuitte slechts op de villa in Boca Raton en wat ander vastgoed. Het Parool bracht deze financiële U-bocht in 2003 naar buiten. De stroman die het kapitale pand kocht, had toegegeven voor Bruinsma te werken. Voor de financiering was een Panamese vennootschap gebruikt. Die stond weliswaar niet op naam van Bruinsma, maar het postbusadres van deze Villiers Shipping sa was een pand aan de Amsterdamse Keizersgracht. En daar hield advocaat Paul Smits kantoor, ooit de raadsman van Bruinsma. Wat bleek? Een andere klant van Smits was op papier eigenaar van het Panamese bedrijf Villiers Shipping sa. Het ging om de Griekse reder Sotos Athanassiou. Die had naar eigen zeggen nietsvermoedend zijn vennootschap uitgeleend aan advocaat Smits, onwetend dat er drugsgeld mee werd witgewassen. Athanassiou zou na het debacle met het Amerikaanse bezit zijn bedreigd en had bij de notaris laten vastleggen wat er was gebeurd. Het geld werd cash door Smits aangeleverd, en een assistent op het kantoor van Smits bracht het geld daarop weg in een koffer, citeerde Het Parool uit de verklaring van de Griek. Dat het om geld van Bruinsma ging, leidde de politie af uit papieren die in de Amerikaanse villa werden gevonden. Daarin stond dat de stroman 1,2 mill owed to Klaas Bruinsma. En bij de maatschappijen waar een verzekering op het vastgoed was afgesloten, stond de Amsterdamse crimineel als hypotheeknemer geregistreerd. 2 Met enige goede wil zou je kunnen zeggen dat de jacht op het vermogen van Bruinsma tot resultaat had geleid. Maar de

19 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 19 Een Edelweiss-route voor Klaas Bruinsma 19 vangst was uiterst magertjes. Na jaren van onderzoek was er in Amerika 1,2 miljoen dollar getraceerd. De vermoedelijke buit was volgens de speurders minstens het tienvoudige. Maar waar lag die schat? De Dominee had zijn sporen zo zorgvuldig mogelijk proberen te wissen. Dat had Bruinsma uiteraard niet alleen gedaan. Een clubje juridische en fiscale adviseurs, zoals de eerder genoemde jurist Smits, had die constructies voor hem bedacht. Op een van die facilitators had justitie lange tijd het vizier gericht: de Amsterdamse advocaat John Engelsma. De raadsman van Bruinsma had bijvoorbeeld de voorzorgsmaatregel genomen om de boten van zijn cliënt onder te brengen in stichtingen. Dan kon de fiscus er geen beslag op leggen. Dat gebeurde onder meer met de Neeltje Jacoba, een reddingssloep waar volgens de overlevering prinses Mabel, toen ze nog gewoon Wisse Smit heette, als vriendin van Bruinsma ( die Lange ) vaak de nacht had doorgebracht. De advocaat bemoeide zich met meer zaken dan alleen de Bruinsma-vloot. Hij zorgde volgens de recherche ook voor de vastgoedbeleggingen van de godfather. Vaak investeerde de crimineel via vennootschappen, maar soms ook op persoonlijke titel. Daarvoor gebruikte Bruinsma onder meer hypothecaire leningen van een bedrijfje uit Hongkong. Helino Ltd heette die onderneming, met als directeur ene Yee Tat Wong. De Nederlandse politiemensen vroegen zich af waarom een bedrijf vanuit de Chinese stad vertrouwen had in een Amsterdamse vastgoedhandelaar met uiterst dubieuze antecedenten. 3 De link was snel gelegd. Voor de Nederlandse tak van Helino Ltd trad een bekende jurist op: John Engelsma. Maar die wees elke verdenking van de hand. Het betrof een bonafide firma van beschaafde mensen die hun geld keurig netjes hebben verdiend, meende de raadsman. 4 De samenwerking tussen John Engelsma en Klaas Bruinsma kende een breder verband. Er zouden ook nog twee andere za-

20 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina De Pionier kenpartners bij betrokken zijn: de pornohandelaren Charles Geerts en Gerard Cok. Dat kwartet vormde de basis voor de geldstroom naar Hongkong. De drugshandelaar zou de anderen hebben gebruikt als dekmantel voor zijn witwasoperatie. Althans, dat was de stellige overtuiging van het Openbaar Ministerie, de fiod en sommige journalisten, maar tot op de dag van vandaag is nooit onomstotelijk bewezen dat het drietal Engelsma, Geerts, Cok inderdaad behulpzaam is geweest bij het doorsluizen van Bruinsma s drugsmiljoenen. Dat lag niet aan de inzet van de opsporingsambtenaren. Die hadden hun best gedaan en waren midden jaren negentig zelfs afgereisd naar Zuidoost-Azië, op zoek naar sluitend bewijs voor de verdenking tegen Helino Ltd. Maar Van Koningsveld en zijn collega s vingen bot in Hongkong. De lokale bank wilde geen inzage geven in de rekeningen van Helino. Zodoende kon de fiod-man niet nagaan of er cash geld was gestort door stroman Wong en op welke dagen dat zou zijn geweest. Ook mocht hij de directeur niet verhoren. Dat laatste was mede veroorzaakt door de advocaten van Geerts en Engelsma. Die waren spoorslags afgereisd om Wong bij te staan, tot verbijstering van Van Koningsveld. De raadslieden hadden met succes een kort geding aangespannen om ondervraging van de Chinese directeur te voorkomen. Wel kon de rechercheur vaststellen dat Helino niet een echt bedrijf was. De limited zat gevestigd op het privéadres van Wong. De fiod-man bleef wroeten en boekte uiteindelijk een succesje. Hij en zijn collega s mochten van de Hongkongse politie Wong informeel horen; de directeur kreeg de status van informant. Het bleek een pyrrusoverwinning. De Chinese stroman vertelde dat de bankrekeningen van Helino Ltd al lang leeg waren. Het geld was in 1994 op verzoek van John Engelsma overgeboekt naar Zwitserland. Suspect, maar nog steeds was nergens de betrokkenheid van Klaas Bruinsma aantoonbaar. De Nederlandse staat had ondertussen al wel de rekening bij

21 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 21 Een Edelweiss-route voor Klaas Bruinsma 21 de bank Baumann & Cie in Basel laten blokkeren. Op die Zwitserse nummerrekening stond maar liefst een bedrag van 4,3 miljoen euro. Maar na de vruchteloze missie in Hongkong vond justitie het welletjes en hief de blokkering uiteindelijk in 1997 op. Daarmee kwam het geld echter niet vrij. De Zwitsers namen het stokje over. Ze verdachten op hun beurt directeur Wong van witwassen. Die moest maar eens uitleg komen geven over wie er nu eigenlijk daadwerkelijk eigenaar van de miljoenen was. Wong gaf geen sjoege, bleef wijselijk in Hongkong en werd in 2009 bij verstek veroordeeld voor witwassen. Toen kwam er toch een reactie uit het Verre Oosten. Wong ging in beroep en boekte succes. Het Zwitserse Obergericht bepaalde op 11 januari 2010 dat het hele onderzoek naar de herkomst van het geld van nummerrekening veel te lang had geduurd: de strafzaak werd verjaard verklaard. Het kapitaal dat was gestort door Helino was inmiddels aangegroeid tot zo n zeven miljoen euro en diende onmiddellijk te worden vrijgegeven aan de rechthebbenden. Wie dat waren, bleef echter volstrekt onduidelijk. Parool-redacteur Middelburg schreef rond die tijd meerdere stukken over de vermeende Edelweiss-route van Nederland via China naar Zwitserland. Hij bleef ervan overtuigd dat het om een witwasconstructie voor het Bruinsma-geld ging. Zijn publicaties leidden eind 2011 zelfs tot vragen in de Tweede Kamer. Het parlement wilde van minister van Veiligheid en Justitie Ivo Opstelten weten waarom Nederland dat geld niet alsnog claimde. De witwaswetgeving was inmiddels aangescherpt en de overheid kon ook criminele erfenissen ontnemen. Het antwoord van Opstelten was negatief: de Zwitsers wilden niet meewerken als de Nederlandse justitie de verdenking over de Bruinsma-connectie niet concreet kon aangeven. Het was volgens de bewindsman ook niet duidelijk of het wel om dezelfde bankrekening ging van personen die in het verleden

22 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina De Pionier te liëren waren aan Klaas Bruinsma en naar wie van 1993 tot 1997 een onderzoek liep. Wel stelde Opstelten dat het onderzoek naar deze zakenlieden indertijd al afgedaan was als gevolg van een fiscale schikking. In Het Parool werden deze personen met naam genoemd, de bewindsman deed dit niet. Maar het was overduidelijk dat de minister doelde op Geerts en Engelsma. Die hadden in 1998 met de Belastingdienst geschikt. Toen had het parlement ook al vragen gesteld. Konden criminelen zomaar een witwasverdenking afkopen? Opsteltens voorganger, minister Sorgdrager, benadrukte indertijd dat het niet om witwassen, maar om een fiscale fraudezaak ging. 5 Ook de advocaat van Geerts laat ons weten dat alle witwasverhalen van destijds onzin zijn. De schikking had niets met Bruinsma te maken, maar ging over een boete op niet-afgedragen filmrechten voor Geerts porno-imperium, waar Engelsma ook aandelen in had. En Engelsma zelf had de verdenking eerder al afgedaan als een kwaadaardig, uit de lucht gegrepen gerucht. Kwaadaardige roddel, meer was het niet. Ondertussen staat er een onaangeroerd miljoenenbedrag op een Zwitserse bankrekening te wachten op de rechtmatige eigenaar. Maar is er eigenlijk wel een rechthebbende? En durft deze persoon zich te melden? Zeker. Het komt mij toe. Klaas heeft het van mij gestolen, zegt Anton Bruinsma in Hij is de oudere broer van de vermoorde crimineel en meent aanspraak te kunnen maken op het gestalde kapitaal. Twee jaar eerder al, in 2011, stuurden Anton Bruinsma en zijn zakenpartner Ard Tas een brief naar Baumann & Cie in Basel, waarin ze vroegen om alle tegoeden van Klaas te blokkeren. De bank reageerde afwijzend, waarna de eisers verschillende stukken naar het Alpenland stuurden om hun claim te onderbouwen. Maar het bleef stil vanaf Zwitserse zijde. In de zomer van 2013 spande de broer een kort ge-

23 Husken-Lensink De jacht op crimineel geld :56 Pagina 23 Een Edelweiss-route voor Klaas Bruinsma 23 ding aan om de bank tot een antwoord te dwingen. Begin september overwoog hij zelfs als direct belanghebbende aangifte tegen de bankinstelling te doen wegens voortschrijdend delict. Ooit was Anton Bruinsma een succesvol ondernemer in onroerend goed geweest. Hij had samen met zijn broer Klaas een vastgoedportefeuille ter waarde van vele miljoenen euro s. De bewoners van de Oenenburgweg in Nunspeet hebben vermoedelijk nooit geweten wie er in de jaren tachtig eigenaar van hun woning was. Net zo min als de huurders aan de Meester P.J. Troelstralaan in Assen of de appartementeigenaren aan de Valeriusstraat in Leeuwarden. Ze konden niet bevroeden dat achter huurbaas Flavia Beleggingen bv een criminele Amsterdamse zakenman schuilging die postuum zou uitgroeien tot een legendarische drugshandelaar. De basis voor het woningbezit lag buiten de drugshandel van Bruinsma. Klaas was samen met zijn broers Charley en Anton, en zijn zus Ada een van de vier kinderen van Raak-oprichter en frisdrankfabrikant Ton Bruinsma. Een bemiddelde Gooise familie die bij de dood van senior in 1984 een flinke erfenis kreeg toebedeeld: een kleine miljoen euro voor ieder kind. De broers Anton en Klaas hadden de nalatenschap van hun vader in een gezamenlijk bedrijf gestoken, waarmee ze vervolgens vastgoed aanschaften. Homerun bv heette die vennootschap, gevestigd in de chique Amsterdamse Beethovenstraat. Broer Anton was de directeur en zorgde voor de acquisitie: hij kocht in 1987 onder meer de huizenblokken in het Nunspeetse straatje voor 2,2 miljoen euro van de Stichting Pensioenfonds Productschappen Voedsel Voorziening. Die investering met het geld van papa Bruinsma leidde binnen een paar jaar tot een broedertwist. Klaas heeft het allemaal van me afgepakt, vertelt Anton. Onder dwang. Hij vond dat ik er een potje van had gemaakt, maar dat was onzin. Hij heeft me bedreigd. Ik moest in mei 1989 bij de notaris alles in-