Gezond eten Voeding en Veroudering - onderzoek

Transcriptie

1 Gezond eten Voeding en Veroudering - onderzoek Dr Rosalie AM Dhonukshe-Rutten Prof Lisette CPGM de Groot Prof Wija A van Staveren (in emiraat) Afdeling Humane Voeding Wageningen Universiteit

2 PhD in Humane Voeding (Okt 1999 Okt 2004) Promotoren: Profs Wija van Staveren en Lisette de Groot Vitamine B12: een nieuwe voedingsstof die van belang kan zijn voor de botgezondheid

3 Humane Voeding in Wageningen cel individu populatie

4 Gezond eten

5 Vandaag, KBO: Vragen en stellingen 1. Hoe kan voeding bijdragen aan het voorkomen van ouderdomsklachten? 2. Ouderen met ondergewicht, een BMI onder de 20, hebben meer kans om te overlijden. Hoe kan ik ondervoeding voorkomen? 3. Stelling: de tailleomtrek bij ouderen voorspelt hoe groot de kans is om te sterven aan hart- en vaatziekten 4. Hoe kan ik overgewicht voorkomen? 5. Moet ik als 65-jarige extra vitaminen of voedingssupplementen slikken/nemen? 6. Kan gezonde voeding het medicijngebruik doen afnemen? 7. Stelling: met toenemen van de leeftijd neemt de werking van de zintuigen af zoals smaakwaarneming.

6 Voeding en veroudering veroudering voeding in het algemeen gewicht deficiënties risicogroepen interventies

7 Voeding, veroudering en ziekte Oude genen moderne omgeving kwetsbaarheid/ziekte

8 Longer well or poorly longer? Westendorp, 2006 Levensverwachting neemt nog steeds toe en het niveau vervlakt niet langer leven maar in minder goede gezondheid Oeppen, Science 2002

9 numberl (x1000) Verouderen in Nederland 65+: 14%, geinstitutionaliseerd: 11% (2000) Leeftijdsgroep: 65+ periode Levensverwachting: jaar (CBS, 2003)

10 Trends Voeding Door ongezonde voeding gezondheidsverlies (VTV 2004) Vergrijzing 65+: van 14 % in % in 2025 (CBS) Ziektelast door vergrijzing sterke stijging van de chronische ziektelast (RIVM 2007)

11 Veroudering - multifactorieel Endogene factoren Genen Exogene factoren Leefstijl Omgeving Voeding Geluk/ pech blootstelling aan schade herstelmechanismen

12 Richtlijnen Goede Voeding (december 2006) Zorg voor een gevarieerde voeding Nadruk op het voedingspatroon!! Zorg dagelijks voor voldoende lichaamsbeweging Bij alcoholgebruik: wees matig Stimulerend: groente, fruit en volkoren graanproducten vette vis Beperkend: verzadigde vetzuren vergistbare suikers en voedingszuren keukenzout

13 Voeding en veroudering veroudering voeding in het algemeen gewicht deficiënties risicogroepen interventies

14 NRC, 24 januari 2007 Ze rookte niet, en ze at gewoon wat ze in haar verzorgingshuis kreeg voorgeschoteld.

15 Vandaag, KBO: Vragen en stellingen 1. Hoe kan voeding bijdragen aan het voorkomen van ouderdomsklachten? 2. Ouderen met ondergewicht, een BMI onder de 20, hebben meer kans om te overlijden. Hoe kan ik ondervoeding voorkomen? 3. Stelling: de tailleomtrek bij ouderen voorspelt hoe groot de kans is om te sterven aan hart- en vaatziekten 4. Hoe kan ik overgewicht voorkomen? 5. Moet ik als 65-jarige extra vitaminen of voedingssupplementen slikken/nemen? 6. Kan gezonde voeding het medicijngebruik doen afnemen? 7. Stelling: met toenemen van de leeftijd neemt de werking van de zintuigen af zoals smaakwaarneming.

16 Voeding, veroudering en functioneren Functioneren autonomie Afhankelijkheid van zorg Hart- en vaatziekten athero- osteo- cognitie/ anorexie sarcopenie sclerose porose depressie Middelbare leeftijd oldest old

17 HALE: Healthy Ageing: Longitudinal study in Europe n: 3233 geslacht: mannen en vrouwen leeftijd: jaar landen: 11 follow-up: 10 jaar sterftecijfer: 46%

18 HALE: Healthy Ageing: Longitudinal study in Europe Welke factoren zijn bekeken? Volgen van een hoogwaardig dieet Lichamelijke activiteit Matige alcohol consumptie Niet-roken 10-jaars veranderingen op Totale sterftecijfer Oorzaak-specifieke sterfte Kwaliteit van leven Zelfstandig functioneren

19 10-jaars overlevingskans Hogere kans op bescherming Gezonde voeding 23% Matig alcohol gebruik 22% Lichamelijke activiteit 37% Niet-roken 35% Combinatie van 4 factoren 3x (65%) Knoops, de Groot et al, JAMA 2004

20 Kaplan-Meier Curves: healthful lifestyle factor score Healthful lifestyle Unhealthful lifestyle 65 % lagere kans op sterfte bij gezonde leefstijl versus minder gezonde leefstijl Vasthouden aan een gezond dieet en leefstijl minder dan de helft kans op sterfte dan diegenen die dat niet doen Haveman-Nies et al, Am J Epidemiol 2002 Knoops, de Groot et al, JAMA 2004

21 Kwaliteit van leven en zelfstandig functioneren Ook werken deze drie factoren (gezonde voeding, lichamelijke activiteit en niet-roken) beschermend op kwaliteit van leven en zelfstandig functioneren Haveman- Nies, Age Ageing 2003

22 Voeding en veroudering veroudering voeding in het algemeen gewicht deficiënties risicogroepen interventies 22

23 Vandaag, KBO: Vragen en stellingen 1. Hoe kan voeding bijdragen aan het voorkomen van ouderdomsklachten? 2. Ouderen met ondergewicht, een BMI onder de 20, hebben meer kans om te overlijden. Hoe kan ik ondervoeding voorkomen? 3. Stelling: de tailleomtrek bij ouderen voorspelt hoe groot de kans is om te sterven aan hart- en vaatziekten 4. Hoe kan ik overgewicht voorkomen? 5. Moet ik als 65-jarige extra vitaminen of voedingssupplementen slikken/nemen? 6. Kan gezonde voeding het medicijngebruik doen afnemen? 7. Stelling: met toenemen van de leeftijd neemt de werking van de zintuigen af zoals smaakwaarneming.

24 Gewichtsverlies is geassocieerd met: vroegtijdige sterfte kwetsbaarheid (fragiliteit) ziekenhuis opname/ institutionalisatie verminderd lichamelijk functioneren vertraging van herstel na letsel 24

25 BMI and mortality risk in SENECA (70-75 yr) 2 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1 0,9 0, Events: 756 BMI nadir: 27,1 (24,1-29,3) kg/m 2 Increased risk: BMI <21,1 en >31,4 kg/m 2

26 Relative Risks of Mortality by BMI Category, Survey, and Age Flegal, K. M. et al. JAMA 2005;293: Payette, 1999 BMI < 24 kg/m 2 Heiat, 2001 BMI 27/ 28 kg/m 2 Copyright restrictions may apply.

27 Gewichtsverandering ( 5 kg) en overleving HR Cum Survival HR 2.2 same gain loss Survival time, days de Groot, JNHA 2002

28 Het belang van gewichtsstabiliteit Gewichtsverlies Morbiditeit Institutionalisatie Mortaliteit Gewichtstoename Morbiditeit Lichamelijk dysfunctioneren Mortaliteit?? 28

29 Ondervoeding acute zorg: 1 op 4 thuiszorg: 1 op 5 chronische zorg: 1 op 4

30 Energie-inneming bij ouderen die zorg nodig hebben

31 Hoe kan ik ondervoeding voorkomen? 1. Hoe kan voeding bijdragen aan het voorkomen van ouderdomsklachten? 2. Ouderen met ondergewicht, een BMI onder de 20, hebben meer kans om te overlijden. Hoe kan ik ondervoeding voorkomen? 3. Stelling: de tailleomtrek bij ouderen voorspelt hoe groot de kans is om te sterven aan hart- en vaatziekten 4. Hoe kan ik overgewicht voorkomen? 5. Moet ik als 65-jarige extra vitaminen of voedingssupplementen slikken/nemen? 6. Kan gezonde voeding het medicijngebruik doen afnemen? 7. Stelling: met toenemen van de leeftijd neemt de werking van de zintuigen af zoals smaakwaarneming.

32 Oorzaken van gewichtsverlies Medications Emotional (depression) Alcoholism,anorexia tardive, abuse (elder) Late life paranoia Swallowing problems Oral problems Nosocomial infections, no money (poverty) Wandering/dementia Hyperthyroidism,hypercalcemia,hypoadrenalism Enteric problems (malabsorption) Eating problems (eg. Tremor) Low salt, low cholesterol diet Shopping and meal preparation problems, Stones (cholecystitis)

33 Vandaag, KBO: Vragen en stellingen 1. Hoe kan voeding bijdragen aan het voorkomen van ouderdomsklachten? 2. Ouderen met ondergewicht, een BMI onder de 20, hebben meer kans om te overlijden. Hoe kan ik ondervoeding voorkomen? 3. Stelling: de tailleomtrek bij ouderen voorspelt hoe groot de kans is om te sterven aan hart- en vaatziekten 4. Hoe kan ik overgewicht voorkomen? 5. Moet ik als 65-jarige extra vitaminen of voedingssupplementen slikken/nemen? 6. Kan gezonde voeding het medicijngebruik doen afnemen? 7. Stelling: met toenemen van de leeftijd neemt de werking van de zintuigen af zoals smaakwaarneming.

34 Hoe kan ik overgewicht voorkomen? Energiebalans nastreven Energie-inneming en energieverbruik moeten in evenwicht zijn. Dit komt vaak neer op voldoende blijven bewegen (beweegnorm) en niet te veel te eten Zie de richtlijnen voor goede voeding En zie de richtlijnen van de beweegnorm: De Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) voor volwassenen: tenminste 5 dagen per week minimaal 30 minuten per dag matig intensief bewegen. Matig intensief betekent voor ouderen bijvoorbeeld wandelen in een tempo van 4 km per uur of fietsen met een snelheid van 10 km per uur.

35 Vandaag, KBO: Vragen en stellingen 1. Hoe kan voeding bijdragen aan het voorkomen van ouderdomsklachten? 2. Ouderen met ondergewicht, een BMI onder de 20, hebben meer kans om te overlijden. Hoe kan ik ondervoeding voorkomen? 3. Stelling: de tailleomtrek bij ouderen voorspelt hoe groot de kans is om te sterven aan hart- en vaatziekten 4. Hoe kan ik overgewicht voorkomen? 5. Moet ik als 65-jarige extra vitaminen of voedingssupplementen slikken/nemen? 6. Kan gezonde voeding het medicijngebruik doen afnemen? 7. Stelling: met toenemen van de leeftijd neemt de werking van de zintuigen af zoals smaakwaarneming.

36 Voeding en veroudering veroudering voeding in het algemeen gewicht deficiënties / voedingstekorten risicogroepen interventies 36

37 Specifieke voedings-aandachtsgebieden bij ouderen Voedingsstatus Vitamine D tekort: 40% Vitamine B12 tekort: 25% Ondervoeding: 1%; echter 44 % at risk 30-60% bij oudere zorgbehoeftigden Associaties met functionele uitkomstmaten enkele evidence based interventies de Groot, EJCN 1998 van der Wielen, Lancet 1995 van Asselt, Am J Clin Nutr 1998

38 Voeding, veroudering en functioneren Functioneren autonomie Afhankelijkheid van zorg Hart- en vaatziekten athero- osteo- cognitie/ anorexie sarcopenie sclerose porose depressie Middelbare leeftijd oldest old

39 Fractuur preventie met vitamine D suppletie April en May, studies: niet effectief BMJ: Vrouwen met een of meer risicofactoren op een heupbreuk Lancet: Ouderen die al eerder een botbreuk hebben gehad May 11, 2005 Meta-analyse van RCT s: wel effectief Suppletie met IU/d (~20 µg/d) vermindert fraktuurrisico met ~25% Bischoff-Ferrari, JAMA 2005 Boonen 2007: 18%; Cranney 2007: 17%

40 Cognitief functioneren en vitamine B12

41 Vitamine B12 en cognitie Pilot studie UMC Nijmegen: Injecties met vitamine B12 verbeterde functionele uitkomsten en qeeg s Cross-sectionele en prospectieve studies: Lage B-vitaminen voorspellen een achteruitgang in het cognitieve functioneren/ achteruitgang/ dementie

42 RCT: vitamine B12 en cognitief functioneren Ouderen met een mild vitamine B12 tekort Baseline metingen in 195 ouderen (70+) Interventie: 6 maanden Óók zelfstandig wonende ouderen vitamine B12 (1000 µg/d) vitamine B12 + foliumzuur placebo Uitkomstmaat: cognitief functioneren Eussen, de Groot et al, Am J Clin Nutr 2006

43 Vitamine B12 en cognitief functioneren Doelmatigheid vitamine B12 suppletie 2003 Cochrane: onvoldoende bewijs / weinig trials 2004 Hvas: wekelijkse injecties (4x) >> geen verbetering 2005 Lewerin: 4 mnd oraal B-complex >> geen verbetering 2005 Eussen: 6 mnd 1 mg vit B12 oral >> geen verbetering Meer onderzoeken nodig?? groot, lang genoeg, gevoelige uitkomstmaten Eussen, de Groot et al, Am J Clin Nutr 2006

44 CBS news: Folic acid may slow mental decline FACIT trial (WUR) Duur: 3 jaar 818 mannen en vrouwen tussen 50 en 70 jaar RCT: dagelijks 800 μg foliumzuur of een placebo Foliumzuur relatieve verbetering (2-5 jr) Geheugen Informatie verwerking Snelheid van cognitieve processen 0,08 0,04 0-0,04-0,08 Global cognitive function FA Placebo FA effect Durga, Lancet, 7 January 2007

45 Extra vitaminen of voedingssuplementen? Vitamine D (10-20 µg/d via supplementen of via voedselproducten die verrijkt zijn met vitamine D) Bij cognitieve problemen: raadpleeg uw dokter, eventueel vitamine B12 supplement; nooit alléén foliumzuursupplement

46 Vandaag, KBO: Vragen en stellingen 1. Hoe kan voeding bijdragen aan het voorkomen van ouderdomsklachten? 2. Ouderen met ondergewicht, een BMI onder de 20, hebben meer kans om te overlijden. Hoe kan ik ondervoeding voorkomen? 3. Stelling: de tailleomtrek bij ouderen voorspelt hoe groot de kans is om te sterven aan hart- en vaatziekten 4. Hoe kan ik overgewicht voorkomen? 5. Moet ik als 65-jarige extra vitaminen of voedingssupplementen slikken/nemen? 6. Kan gezonde voeding het medicijngebruik doen afnemen? 7. Stelling: met toenemen van de leeftijd neemt de werking van de zintuigen af zoals smaakwaarneming.

47 Tussenconclusie Tot dusverre is het bewijs van trials nog beperkt Er is behoefte aan goed ontworpen studies langdurig gevoelige uitkomstmaten/ biomarkers responsieve, compliant groepen voedingsstoffen en voedselproducten effect op verschillende uitkomstmaten

48 Voeding en veroudering veroudering voeding in het algemeen gewicht deficiënties interventies 48

49 Trials: drankjes, capsules, smaakversterker NF92 VFit VIB Ambiance Taste Mariahoeve Boxtel WWW COSTA Brain12 Voedingsstatus - energie & nutrient inname - gewicht - bloed parameters Kwaliteit van leven Functionele uitkomtsmaten - immuniteit - lichamelijk functioneren - cognitief functioneren - botgezondheid

50 Het effect van voedingssupplementen op de voedingstoestand en functionaliteit bij ouderen 24 wk RCT in verzorgingshuizen Leeftijd > 60 jr, BMI 30 km 2, redelijk tot goed cognitief functioneren Interventie: dagelijks twee keer een nutriëntdichte melkdrank Uitkomstmaten: Voedingsstatus Lichamelijk en cognitief functioneren Marleen Manders

51 Veranderingen in voedingsstatus Lichaamsgewicht (kg) Vitamine D tekort (%) 75 wk 0 wk wk 0 wk supplement placebo 0 supplement placebo

52 Proefschrift M Manders verkrijgbaar via Effect op lichamelijk en mentaal functioneren Marleen Manders In het algemeen Geen effect lichamelijk en mentaal/ cognitief functioneren In diegenen met een lage BMI (<24 kg/m 2 ) Verbetering in cognitief functioneren

53 Meer dan suppletie: het ambiance project Kristel Nijs, BMJ 2006

54 Ambiance verbetering in 5 verpleeghuizen Interventie (n=95) Controle (n=83) Baseline Verandering Baseline Verandering Kwaliteit van leven (0-100) Gewicht (kg) Nijs et al, BMJ 2006

55 Aldus Een gezonde voeding/ leefstijl op oudere leeftijd is positief gerelateerd met een lager sterftecijfer en een vermindering in de achteruitgang van de gezondheid Met het vorderen van de leeftijd zijn er ook specifieke voedings-aandachtspunten (vitamine D, vitamine B12, foliumzuur?, ondervoeding) We staan nog aan het begin van het uit een rafelen van effecten van interventies functie en kwaliteit van leven

56 Praktische (voedings)adviezen voor u: Evenwichtig, gezond, nutrientdicht en gevarieerd voedingspatroon Probeer uw gewicht stabiel te houden Regelmatig lichaamsbeweging (wandelen, of via bewegingsprogramma s voor ouderen Vitamine D (10-20 µg/d via supplementen of via voedselproducten die verrijkt zijn met vitamine D) Bij cognitieve problemen: raadpleeg uw dokter, eventueel vitamine B12 supplement; nooit alléén foliumzuursupplement Denk aan voldoende vocht (bv tijdens de maaltijd, ook melk en vruchtensap) Matig gebruik van koffie

57 Hartelijk bedankt SENECA/ HALE onderzoekers Collega s van Wageningen Universiteit en PhD studenten Bedankt voor uw aandacht

58

59 Leeftijds gebonden veranderingen spijsverteringskanaal Mond kauwen smaak & geurwaarneming Maag zuurproductie Dunne darm peristaltiek Dikke darm peristaltiek atrofie spieren vezelarm, zacht voedsel voedselconsumptie abs. mineralen, vitamines abs. vetoplosbare vitamines obstipatie/ diarree 59