VOORWOORD INLEIDING METHODE...

Transcriptie

1 INHOUD VOORWOORD INLEIDING METHODE De deelnemers De procedure Uitkomstmaten en meetinstrumenten Het lichaamsgewicht De lichaamslengte De fitheid Statistische analyse RESULTATEN Resultaten voor de beantwoording van vraagstelling Fitheid uitgedrukt op rationiveau van alle deelnemers De hartslagfrequentie als maat voor fitheid van alle deelnemers Resultaten voor de beantwoording van vraagstelling 2a Fitheid uitgedrukt op rationiveau van mannen De hartslagfrequentie als maat voor fitheid van mannen Resultaten voor de beantwoording van vraagstelling 2b Fitheid uitgedrukt op rationiveau van vrouwen De hartslagfrequentie als maat voor fitheid van vrouwen DISCUSSIE EN CONCLUSIE Vraagstelling Vraagstelling 2a en 2b Conclusie en aanbeveling voor verder onderzoek SAMENVATTING REFERENTIES BIJLAGEN Bijlage Bijlage

2 Voorwoord Dit document is een verslag van een onderzoek dat is uitgevoerd in de periode van 18 augustus 2004 tot en met 27 januari 2005 als derdejaars beroepsopdracht van het Amsterdams instituut voor paramedische opleidingen (AMPO); opleiding fysiotherapie. Het onderzoek is verricht in opdracht van het EMGO-Instituut, TNO-VU medisch centrum in Amsterdam. Hierbij willen we dr. Caroline Dekkers en dr. Geertje Ariëns bedanken voor de begeleiding tijdens dit onderzoek. Onze dank gaat ook uit naar drs. Cia Kesselaar, die als docent van het AMPO bij dit onderzoek was betrokken en naar dr. Raymond Ostelo die ons als externe deskundige heeft geadviseerd. Amsterdam, januari

3 1. INLEIDING Fysiotherapeuten zullen in toenemende mate te maken krijgen met patiënten met leefstijlgerelateerde problemen zoals lichamelijke inactiviteit en overgewicht (1). Gemiddeld heeft 40% van de volwassen Nederlanders overgewicht (2). Om te bepalen of iemand overgewicht heeft, wordt uitgegaan van de Body Mass Index (BMI). Deze BMI wordt bepaald door het lichaamsgewicht in kilogram te delen door de lichaamslengte in meters in het kwadraat. Als de BMI groter of gelijk is aan 25 kg/m², maar kleiner is dan 30 kg/m², is er sprake van overgewicht. Bij 10% van de volwassenen is zelfs sprake van een ernstig overgewicht of obesitas (BMI 30 kg/m²) en de verwachting is dat dit de komende jaren zal toenemen tot 15% (2). Overgewicht ontstaat veelal door te weinig lichamelijke activiteit en/of een verkeerd eetpatroon (3). Overgewicht en met name obesitas gaan gepaard met het optreden van co-morbiditeit, zoals diabetes mellitus type 2, hypertensie, hart en vaatziekten, verschillende vormen van kanker, galziekten en aandoeningen aan het bewegingsapparaat. Overgewicht kan leiden tot veel (medicamenteuze) behandelingen en kan resulteren in meer arbeidsongeschiktheid en verhoogde kosten van de gezondheidszorg (2). De vraag is of overgewicht ook leidt tot verminderde fitheid van de beroepsbevolking en of deze fitheid afneemt naarmate het overgewicht toeneemt. Aan fitheid kunnen een vijftal verschillende aspecten worden onderscheiden: spierkracht, snelheid, coördinatie, lenigheid en aëroob uithoudingsvermogen. Dit onderzoek beperkt zich alleen tot dit laatste aspect van fitheid; het aërobe uithoudingsvermogen. De maximale zuurstofopname (VO 2 max) geldt als maat voor het aërobe uithoudingsvermogen. De VO 2 max van mannen is groter dan van vrouwen. Dit verschil blijkt in hoofdzaak te kunnen worden toegeschreven aan verschillen in lichaamsbouw en lichaamssamenstelling (4). De vraag is of er een verschil in fitheid kan worden geconstateerd tussen werkende mannen en vrouwen met overgewicht. Dit heeft geresulteerd in de volgende vraagstellingen: 1. Wat is het verschil in fitheid tussen werkende mannen met een BMI 25 kg/m² en werkende vrouwen met een BMI 25 kg/m²? 2a. Wat is het verschil in fitheid tussen werkende mannen met overgewicht en werkende mannen met obesitas? 2b. Wat is het verschil in fitheid tussen werkende vrouwen met overgewicht en werkende vrouwen met obesitas? 3

4 2. METHODE Hieronder zal eerst zal worden uitgelegd wie aan het onderzoek hebben deelgenomen en welke procedure er is gevolgd. Daarna wordt uitgelegd welke meetinstrumenten zijn gebruikt en hoe de uitkomstmaten zijn geanalyseerd De deelnemers De deelnemers aan dit onderzoek maken deel uit van het project, een onderzoek dat de effecten van een interventieprogramma - gericht op een gezonde leefstijl - evalueert in een populatie van werkende mannen en vrouwen met overgewicht en obesitas. Zij waren allen via de Arbo-dienst van hun bedrijf benaderd voor medewerking aan dat onderzoek. 250 deelnemers van het ALIFE@Work onderzoek hebben een Chester Step Test uitgevoerd (zie: Fitheid) en zijn daarom deelnemers in deze studie. Van deze groep van 250 deelnemers werden 13 deelnemers voor het onderzoek uitgesloten. Twee deelnemers bleken een gezond gewicht (18,5 kg/m² BMI < 25 kg/m²) te hebben. Vijf deelnemers bleken in staat slechts twee periodes van de steptest te voltooien, waardoor hun testresultaten niet juist konden worden geïnterpreteerd. Eén persoon kon de fitheidtest niet doen op de juiste stephoogte. Vijf deelnemers gebruikten medicijnen betablokkers - die de hartslag beïnvloeden en daarmee de uitslag van de fitheidtest. Het uiteindelijke aantal deelnemers kwam hierdoor op 237. Het aantal mannen was 171 en het aantal vrouwen 66. Een overzicht van de gemiddelden en standaard deviaties van de leeftijd, de lichaamslengte, het lichaamsgewicht en de BMI van de deelnemers wordt gegeven in Tabel 1. Tabel 1: Overzicht van gemiddelden ( ) en standaard deviaties (SD) van leeftijd, lengte, gewicht en BMI van alle deelnemers. Mannen (n=171) Vrouwen (n=66) Totaal (n=237) SD SD SD Leeftijd (jr) 44,1 9,0 41,0 8,9 43,0 9,1 Lengte (m) 1,81 7,0 1,68 6,3 1,77 9,1 Gewicht (kg) 97,1 12,2 84,4 11,3 93,6 13,2 BMI (kg/m²) 29,4 2,8 29,8 3,0 29,5 2,9 De deelnemers hebben een informed consent getekend en hebben vrijwillig meegewerkt aan het onderzoek. Het onderzoek is goedgekeurd door de medisch ethische toetsingscommissie van het VU medisch centrum in Amsterdam. 4

5 2.2. De procedure In het kader van het onderzoek werden de deelnemers uitgenodigd voor een meting. Deze meting vond plaats in een door de werkgevers beschikbaar gestelde testruimte, in de buurt van de werkplek. Tijdens de meting werden het lichaamsgewicht en de lichaamslengte van de deelnemers bepaald. Ongeveer een week later werd tijdens een tweede meting de fitheid bepaald met behulp van de Chester Step Test Uitkomstmaten en meetinstrumenten Het lichaamsgewicht, de lichaamslengte en de fitheid van de deelnemers zijn op de volgende wijze bepaald: Het lichaamsgewicht Het lichaamsgewicht van de deelnemers is met een geijkte elektronische weegschaal (Seca 770) op honderd gram nauwkeurig bepaald. Bij de gewichtsmetingen waren de deelnemers licht gekleed en droegen geen schoenen. Het gewicht werd twee keer gemeten, waarna het gemiddelde werd berekend De lichaamslengte De lichaamslengte van de deelnemers is met een geijkte meetlat (Seca 222) op de millimeter nauwkeurig bepaald. De deelnemers droegen bij deze metingen geen schoenen. De lengte werd twee keer gemeten, waarna het gemiddelde werd berekend De fitheid Voor het bepalen van de fitheid van de deelnemers werd de Chester Step Test afgenomen. De Chester Step Test is een submaximale test, waarmee een schatting kan worden gemaakt van de maximale zuurstofopname (VO 2 max). De VO 2 max (mlo 2 /kg/min) is de maximale hoeveelheid zuurstof in milliliter die in één minuut per kilogram lichaamsgewicht kan worden opgenomen en is een maat voor de fitheid. De test bestaat uit vijf perioden van elk twee minuten, waarin door de deelnemer op en af een stepbankje moet worden gestapt. In de eerste periode dient dit 15 maal per minuut te gebeuren (15 steps = 60 stappen per minuut). De stapsnelheid wordt per periode met 5 steps verhoogd, zodat in periode vijf de stapsnelheid 35 steps per minuut is. Voorafgaand aan de test wordt de stephoogte bepaald. Hierbij is van belang wat de leeftijd van de deelnemer is, of de deelnemer gewend is aan fysieke activiteit en of er sprake is van overgewicht bij de deelnemer. Er zijn vier verschillende stephoogten; 15, 20, 25 en 30 cm. Er wordt ook een schatting gemaakt van de maximale hartslagfrequentie (Hfmax = leeftijd). Als tijdens de test 5

6 80% van de Hfmax wordt bereikt, wordt de test gestopt aan het einde van de periode waarin deze submaximale hartslag bereikt werd. De test wordt tevens beëindigd indien de deelnemer aan het einde van een periode op een Borg-schaal (zie bijlage 1) aangeeft de test te vermoeiend (een score van 14 of hoger) te vinden. De hartslagfrequenties aan het einde van iedere periode worden genoteerd en aan de hand van deze waarden wordt met behulp van de Chester Step Test calculator (software programma) de VO 2 max voorspeld. In de normtabellen van de steptest (zie bijlage 2) wordt met de voorspelde VO 2 max vervolgens het fitheidniveau afgelezen. De fitheid wordt aangegeven op rationiveau, dat wil zeggen in de termen zeer goed, goed, gemiddeld, onder gemiddeld of slecht. Uit een eerdere studie, voorafgaand aan het onderzoek, blijkt dat de validiteit van de Chester Step Test voor werknemers met overgewicht goed is (r = 0,76 en p < 0,01; persoonlijke communicatie (5) ). Aangezien de fitheid van de deelnemers op deze wijze hooguit in vijf categorieën wordt gedefinieerd, is ook een andere waarde gehanteerd als maat voor fitheid, te weten de hartslagfrequentie van de deelnemer aan het einde van de derde periode van de steptest. Hoe lager deze hartslagfrequentie, des te beter de fitheid Statistische analyse Alle statistische analyses zijn uitgevoerd met behulp van het statistisch analyse programma SPSS. Verschillen in fitheid tussen werkende mannen met een BMI 25 kg/m² en werkende vrouwen met een BMI 25 kg/m² zijn statistisch getoetst met behulp van een χ²-toets. Dit is ook gedaan om verschillen in fitheid tussen werknemers met overgewicht en werknemers met obesitas te toetsen. Verschillen in hartslagfrequentie tussen werkende mannen met een BMI 25 kg/m² en werkende vrouwen met een BMI 25 kg/m² zijn met behulp van lineaire regressie geanalyseerd. Hierbij werd leeftijd meegenomen als covariaat, omdat de hartslagfrequentie afneemt met een toename van de leeftijd. De lineaire regressietechniek is ook gebruikt om verschillen in hartslagfrequentie tussen werknemers met overgewicht en werknemers met obesitas te toetsen. Een p-waarde < 0,05 wordt beschouwd als statistisch significant. 6

7 3. RESULTATEN Hieronder volgen, per vraagstelling, de resultaten van de analyses Resultaten voor de beantwoording van vraagstelling 1 Wat is het verschil in fitheid tussen werkende mannen met een BMI 25 kg/m² en werkende vrouwen met een BMI 25 kg/m²? Fitheid uitgedrukt op rationiveau van alle deelnemers In figuur 1 wordt de frequentieverdeling gegeven van de fitheid van de deelnemers. Geen enkele deelnemer scoorde slecht op de vijf-punts fitheidschaal, die liep van zeer goed tot slecht. Circa 60% van de werkende mannen met een BMI 25 kg/m² scoorde een goede of zeer goede fitheid. Voor vrouwen met een BMI 25 kg/m² was dit minder dan de helft. Mannen met een BMI 25 kg/m² hadden een statistisch significant betere fitheid in vergelijking met vrouwen met een BMI 25 kg/m² (χ² = 4,9; p < 0,03) ,5 percentage ,1 4,5 42,4 33,9 40,9 6,4 12,1 zeer goed goed gemiddeld onder gemiddeld geslacht man vrouw 0,0 0,0 slecht fitheidniveau Figuur 1: Percentuele verdeling van de verschillende fitheidniveaus van mannen en vrouwen met een BMI 25 kg/m² 7

8 De hartslagfrequentie als maat voor fitheid van alle deelnemers De gemiddelde hartslagfrequentie aan het einde van de derde periode van de Chester Step Test was voor mannen 124 slagen per minuut (SD = 13,5). Voor vrouwen was dit 132 slagen per minuut (SD = 14,6). De resultaten van de lineaire regressie toonden aan dat de hartslagfrequentie aan het einde van periode 3 van mannen statistisch significant lager was in vergelijking met de hartslagfrequentie van vrouwen aan het einde van periode 3 (t = 3,8; p < 0,01). Na correctie voor leeftijd bleef dit verschil significant (t = 3,1; p < 0,01). De lagere hartslagfrequentie suggereert dat mannen met een BMI 25 kg/m² een betere fitheid hebben dan vrouwen met een BMI 25 kg/m² Resultaten voor de beantwoording van vraagstelling 2a Wat is het verschil in fitheid tussen werkende mannen met overgewicht en werkende mannen met obesitas? Fitheid uitgedrukt op rationiveau van mannen In totaal hadden 117 mannen overgewicht (25 kg/m² BMI < 30 kg/m²) en 54 mannen obesitas (BMI 30 kg/m²). De gemiddelde BMI van mannen met overgewicht was 27,9 kg/m² (SD = 1,2). De gemiddelde BMI van mannen met obesitas was 32,9 kg/m² (SD = 2,3). Figuur 2 toont de frequentieverdeling van de fitheid van mannen met overgewicht en mannen met obesitas. Geen enkele deelnemer scoorde slecht op de vijf-punts fitheidschaal. Bijna 65% van de mannen met overgewicht scoorde een goede of zeer goede fitheid. Voor mannen met obesitas was dit minder dan 50%. Mannen met overgewicht zijn statistisch significant fitter in vergelijking met mannen met obesitas (χ² = 5,3; p < 0,03) De hartslagfrequentie als maat voor fitheid van mannen De gemiddelde hartslagfrequentie aan het einde van periode 3 was voor mannen met overgewicht 122 slagen per minuut (SD = 13,5) en voor mannen met obesitas 127 slagen per minuut (SD = 13,2). De resultaten van de lineaire regressie toonden aan dat de hartslagfrequentie voor mannen met overgewicht statistisch significant lager was in vergelijking met de hartslagfrequentie van mannen met obesitas (t = 2,1; p = 0,04). Na correctie voor leeftijd was het verschil echter niet meer significant (t = 1,3; p = 0,20). Dit resultaat wijst erop dat het verschil in fitheid uitgedrukt in hartslagfrequentie tussen mannen met overgewicht en mannen met obesitas grotendeels verklaard wordt door een verschil in leeftijd tussen deze groepen. 8

9 percentage ,8 7,4 52,1 40,7 30,8 40,7 4,3 11,1 zeer goed goed gemiddeld onder gemiddeld fitheidniveau BMI in kg/m 2 25 BMI < 30 BMI 30 0,0 0,0 slecht Figuur 2: Percentuele verdeling van de verschillende fitheidniveaus van mannen met overgewicht en mannen met obesitas 3.3. Resultaten voor de beantwoording van vraagstelling 2b Wat is het verschil in fitheid tussen werkende vrouwen met overgewicht en werkende vrouwen met obesitas? Fitheid uitgedrukt op rationiveau van vrouwen In totaal hadden 38 vrouwen overgewicht (25 kg/m² BMI < 30 kg/m²) en 28 vrouwen obesitas (BMI 30 kg/m²). De gemiddelde BMI van vrouwen met overgewicht was 27,7 kg/m² (SD = 1,5). De gemiddelde BMI van vrouwen met obesitas was 32,8 kg/m² (SD = 2,1). Figuur 3 toont de frequentieverdeling van de fitheid van vrouwen met overgewicht en vrouwen met obesitas. Geen enkele deelnemer scoorde slecht op de vijf-punts fitheidschaal. Meer dan de helft (59%) van de vrouwen met overgewicht scoorde een goede of zeer goede fitheid. Geen enkele vrouw met obesitas scoorde zeer goed, terwijl ruim 29% goed scoorde. Vrouwen met overgewicht zijn statistisch significant fitter in vergelijking met vrouwen met obesitas (χ² = 4,4; p < 0,04) 9

10 percentage ,7 0,0 51,3 29,6 28,2 59,3 12,8 11,1 zeer goed goed gemiddeld onder gemiddeld fitheidniveau BMI in kg/m 2 25 BMI < 30 BMI 30 0,0 0,0 slecht Figuur 3: Percentuele verdeling van de verschillende fitheidniveaus van vrouwen met overgewicht en vrouwen met obesitas De hartslagfrequentie als maat voor fitheid van vrouwen De gemiddelde hartslagfrequentie aan het einde van periode 3 was voor vrouwen met overgewicht 130 slagen per minuut (SD = 15,4) en voor vrouwen met obesitas 135 slagen per minuut (SD = 12,9). De resultaten van de lineaire regressie toonden geen significant verband aan tussen de hartslagfrequentie voor vrouwen met overgewicht in vergelijking met de hartslagfrequentie van vrouwen met obesitas (t = 1,5; p = 0,13). Na correctie voor leeftijd bleef dit verband niet significant (t = 0,9; p = 0,37). Bovenstaande suggereert dat de fitheid, uitgedrukt in hartslagfrequentie, van vrouwen met overgewicht niet verschillend is met de fitheid van vrouwen met obesitas. 10

11 4. DISCUSSIE EN CONCLUSIE In deze studie werd onderzocht of er een verschil bestaat in fitheid tussen werkende mannen met een BMI 25 kg/m² en werkende vrouwen met een BMI 25 kg/m² (vraagstelling 1). Daarnaast werd onderzocht of er een verschil bestaat in fitheid tussen werknemers met overgewicht (25 kg/m² BMI < 30 kg/m²) en werknemers met obesitas (BMI 30 kg/m²) (vraagstelling 2a en 2b). Hieronder volgt per vraagstelling een korte discussie van de resultaten en de uiteindelijke conclusie. Tot slot volgt een aanbeveling op basis van dit onderzoek Vraagstelling 1 Werkende mannen met een BMI 25 kg/m² hadden een betere fitheid in vergelijking met werkende vrouwen met een BMI 25 kg/m². Dit verschil werd zowel aangetoond wanneer fitheid werd uitgedrukt op rationiveau als wanneer de gemeten hartslagfrequentie aan het einde van de derde periode van de Chester Step Test werd gebruikt als maat voor de fitheid. Het verschil in fitheid tussen mannen en vrouwen is in eerder onderzoek aangetoond en is mogelijk te verklaren doordat de VO 2 max van mannen groter is dan van de VO 2 max van vrouwen (6 7 8). Er is aangetoond dat dit verschil in VO 2 max (ongeveer 20 tot 30%) hoofdzakelijk is toe te schrijven aan de verschillen in lichaamsbouw en lichaamssamenstelling (4 7 9). Vrouwen hebben gemiddeld meer vetweefsel en minder vetvrij gewicht dan mannen. Wanneer de VO 2 max wordt uitgedrukt in milliliter per minuut per kilogram vetvrij lichaamsgewicht zijn de verschillen tussen mannen en vrouwen minimaal ( ). Bij de Chester Step Test moet echter het totale lichaamsgewicht worden verplaatst en wordt de voorspelde VO 2 max uitgedrukt in milliliter per minuut per kilogram totaalgewicht. De fitheid uitgedrukt op rationiveau wordt bepaald aan de hand van deze VO 2 max. De Chester Step Test is een submaximale test, die een voorspelling doet van de maximale zuurstofopname. Bij het voorspellen van de VO 2 max moet rekening worden gehouden met een onnauwkeurigheid van 5 tot 15% ( ). Mede om deze reden is tevens de hartslagfrequentie aan het einde van de derde periode van de steptest als maat voor fitheid genomen. (Alle deelnemers hebben in ieder geval 3 periodes van de steptest doorlopen.) Hierbij geldt het principe dat iemand met een hogere fitheid bij eenzelfde uitwendige belasting een lagere hartslagfrequentie zal hebben in vergelijking met iemand met een lagere fitheid (4 15). Eerder onderzoek heeft aangetoond dat bij gelijke uitwendige belasting de hartslagfrequenties bij mannen lager is dan bij vrouwen (6 7). In dit onderzoek was de hartslagfrequentie aan het einde van de derde periode van de steptest gemiddeld lager bij mannen in vergelijking met de hartslagfrequentie aan het einde van periode 3 bij vrouwen. 11

12 4.2. Vraagstelling 2a en 2b Verschil in fitheid tussen werknemers met overgewicht en werknemers met obesitas. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat bij diverse populaties de VO 2 max afneemt naarmate de BMI toeneemt ( ). Dit verschil in fitheid wordt verklaard doordat mensen met obesitas gemiddeld meer vetweefsel hebben dan mensen met overgewicht (20). De hypothese was dat dit ook voor werkende mannen en vrouwen het geval zou zijn. De resultaten van dit onderzoek zijn echter niet consistent. Indien de fitheid wordt uitgedrukt op rationiveau blijkt dat werkende mannen en vrouwen met overgewicht een betere fitheid hadden dan werkende mannen en vouwen met obesitas. Wanneer de hartslagfrequentie aan het einde van de derde periode van de steptest als maat voor fitheid wordt gebruikt, werd er echter geen verschil in fitheid gevonden tussen mannen en vrouwen met overgewicht en mannen en vrouwen met obesitas. Mannen en vrouwen met overgewicht waren gemiddeld ouder in vergelijking met mannen en vrouwen met obesitas. Na correctie voor leeftijd in de analyses werd geen significant verschil gevonden in fitheid uitgedrukt in hartslagfrequentie - tussen mannen en vrouwen met overgewicht en mannen en vrouwen met obesitas. Het verschil in fitheid uitgedrukt in hartslagfrequentie tussen werknemers met overgewicht en werknemers met obesitas lijkt dus deels verklaard te kunnen worden door een verschil in leeftijd tussen deze groepen. Een beperking aan de Chester Step Test is de subjectiviteit van de opgave van de mate van fysieke activiteit van de deelnemer. Deze opgave is namelijk medebepalend voor de gebruikte stephoogte en kan daardoor van invloed zijn op de hartslagfrequentie aan het einde van de derde periode van de steptest. Een onderschatting of overschatting van de mate van lichamelijke activiteit kan hebben geleid tot een onjuiste stephoogte tijdens de steptest. Dit zou weer geleid kunnen hebben tot een andere hartslagfrequentie aan het einde van de derde periode van de steptest. Er is echter geen reden om te veronderstellen dat de opgave van de mate van fysieke activiteit af zal wijken van de werkelijke mate van fysieke activiteit van de deelnemer Conclusie en aanbeveling voor verder onderzoek Op de vraag of werkende mannen en vrouwen met overgewicht een betere fitheid hebben in vergelijking met werkende mannen en vrouwen met obesitas kan op basis van dit onderzoek geen duidelijk antwoord gegeven worden. Toekomstig onderzoek, waarbij vooral de focus ligt op de operationalisatie van fitheid, zal hier mogelijk antwoord op kunnen geven. 12

13 Samenvatting Fysiotherapeuten zullen in toenemende mate te maken krijgen met patiënten met overgewicht. Overgewicht gaat gepaard met het optreden van co-morbiditeit, zoals hart en vaatziekten en aandoeningen aan het bewegingsapparaat en kan leiden tot meer arbeidsongeschiktheid en verhoogde kosten van de gezondheidszorg. De vraag is of overgewicht ook leidt tot verminderde fitheid van de beroepsbevolking en of deze fitheid afneemt naarmate het overgewicht toeneemt. Twee onderzoeksvragen worden in deze beroepsopdracht beantwoord. De vraag of er een verschil in één van de aspecten van fitheid - het aërobe uithoudingsvermogen - kan worden geconstateerd tussen werkende mannen en vrouwen met overgewicht en de vraag of bij het toenemen van het overgewicht deze fitheid zal afnemen. Bij een populatie van werkende mannen en vrouwen met overgewicht is de Chester Step Test afgenomen. Dit is een submaximale test om de VO 2 max, een maat voor het aërobe uithoudingsvermogen, te voorspellen. In de bij de steptest behorende normtabellen kan met deze voorspelde VO 2 max de fitheid op rationiveau worden afgelezen. De resultaten van het onderzoek geven aan dat de mannelijke deelnemers een significant betere fitheid hadden dan de vrouwelijke deelnemers. Dit verschil in fitheid blijkt ook als een andere uitkomstmaat de hartslagfrequentie aan het einde van de derde periode van de steptest als maat voor fitheid wordt genomen. De vraag of de fitheid van de werkende mannen en vrouwen afneemt als het overgewicht toeneemt, kan niet eensluidend worden beantwoord. Indien de fitheid wordt uitgedrukt op rationiveau blijkt dat de fitheid van werkende mannen en vrouwen significant minder wordt bij toename van het overgewicht. Wanneer de hartslagfrequentie aan het einde van de derde periode van de steptest als maat voor fitheid wordt gebruikt, blijkt dit echter niet het geval te zijn. Toekomstig onderzoek, waarbij vooral de focus ligt op de operationalisatie van fitheid, wordt aanbevolen. 13

14 Referenties 1. Vugts, LFJ. e.a.. Behoefteraming fysiotherapeuten Utrecht, Nivel, Gezondheidsraad. Overgewicht en obesitas, publicatie nr. 2003/07, Den Haag, Gezondheidsraad, Kreijl, CF van, e.a.. Ons eten gemeten, RIVM Rapport ; Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Houten, Bon Stafleu Van Loghum, Fox, EL, e.a.. Fysiologie voor lichamelijke opvoeding, sport en revalidatie, vijfde druk, tweede oplage, Maarssen, Elsevier gezondheidszorg, Van t Riet, e.a.. De validatie van de Chester Step Test bij werknemers met overgewicht; een deelstudie van het ALIFE@Work project. EMGO-instituut, Body@Work, TNO-Vumc Amsterdam, Lewis DA, e.a.. Physiological differences between genders. Implications for sports conditioning. Sports Med. 1986; 3: Review. 7. Drinkwater BL, e.a.. Aerobic power of females, ages 10 to 68. J Gerontol. 1975; 30: Sparling PB, e.a.. Biological determinants of the sex difference in 12-min run performance. Med Sci Sports Exerc. 1983; 15: Goran M, e.a.. Total body fat does not influence maximal aerobic capacity. Int J Obes Relat Metab Disord. 2000; 24: Mattsson E, e.a.. Is walking for exercise too exhausting for obese women? Int J Obes Relat Metab Disord. 1997; 21: Rowland TW. Effects of obesity on aerobic fitness in adolescent females. Am J Dis Child. 1991; 145: Stevens N, e.a.. Aerobic fitness testing: an update. Occup Health (Lond). 1996; 48: Sykes K. Aerobic capacity. Occup Health (Lond). 1992; 44: 231-3, Sykes, K. Chester Step Test resource manual, Version 3, Wrexham, ASSIST creative resources Limited,

15 15. Astrand. Aerobic work capacity in men and women with special reference to age. Acta Physiol Scand. 1960; 49(Suppl 169): Drinkard B, e.a.. Relationships between walk/run performance and cardiorespiratory fitness in adolescents who are overweight. Phys Ther. 2001; 81: Sothern MS, e.a.. Impact of significant weight loss on maximal oxygen uptake in obese children and adolescents. J Investig Med. 2000; 48: Kelley GA, e.a.. Gender differences in the aerobic fitness levels of young African-American adults. J Natl Med Assoc. 1999; 91: Jette, M, e.a.. Association between an excessive body mass index and coronary heart disease risk factors in military personnel. Mil Med. 1993; 158: Pi-Sunyer FX. Obesity: criteria and classification. Proc Nutr Soc. 2000; 59:

16 BIJLAGEN Bijlage 1 Borg-schaal (Ervaren Vermoeidheidsschaal) 6 7 Heel erg licht 8 9 Zeer licht Tamelijk licht Tamelijk zwaar Zwaar Zeer zwaar Heel erg zwaar 20 Uitputting 16

17 Bijlage 2 Normtabellen fitheid van de Chester Step Test Tabel A: Normtabel mannen per leeftijdscategorie leeftijdscategorie Fitheid Zeer goed Goed Gemiddeld Onder gemiddeld Slecht <28 <26 <25 <23 < Tabel B: Normtabel vrouwen per leeftijdscategorie leeftijdscategorie Fitheid Zeer goed Goed Gemiddeld Onder gemiddeld Slecht <27 <25 <22 <21 <19 De cursief gedrukte getallen in de tabel geven VO 2 max-waarden weer. Onder de juiste leeftijdscategorie dient de voorspelde VO 2 max te worden opgezocht. De fitheid kan dan links in de tabel worden afgelezen. 17