80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% / kwaliteit onder druk / 4. totale beroepsbevolking. werknemers. omzet (in miljoenen euro s) schoonmaak

Transcriptie

1

2 De schoonmaaksector verkeert in een crisis. Een kwaliteitscrisis. De schoonmaakbedrijven zijn verwikkeld in een onmogelijke concurrentiestrijd. Hun prijzen dalen terwijl hun beloftes aan klanten groeien. Ze kunnen niet aan hun afspraken voldoen. Hun schoonmakers, hun opdrachtgevers en niet in de laatste plaats zij-zelf zijn de dupe van die trend. De kwaliteit van de schoonmaak staat onder druk, de rechten en de persoonlijke integriteit van schoonmakers worden voortdurend met voeten getreden en het imago van de schoonmaaksector loopt met elke nieuwe mis stand een nieuwe deuk in de toch al beschadigde uitstraling op. Schoonmakers komen op steeds meer plekken in opstand, want het voortduren van de huidige situatie is onacceptabel. De omzethonger van de schoonmaakbedrijven en de bezuinigingsdrift van de opdrachtgevers leiden tot een race to the bottom in de schoonmaaksector. Hoewel de bodem van de marktprijs al enige tijd geleden is bereikt, graaft de sector toch dieper. Ten koste van kwaliteit én mensen. Vooral wie s avonds overwerkt of s ochtends veel te vroeg op kantoor zit, komt de schoonmakers tegen. De kaboutertjes die niemand ziet, maar die de samenleving wel fris houden. Een onzichtbaar leger van zo n schoonmakers werkt in uiteenlopende diensten, op ongewone en vaak wisselende uren. 24 uur per dag, 7 dagen in de week. Een grote meerderheid is vrouw, laag-opgeleid en werkzaam in meerdere banen op een groot aantal gebouwen. In de grote steden is de schoonmaak een belangrijke manier voor migranten om een start te kunnen maken op de arbeidsmarkt. Om hun families te onderhouden en een toekomst op te bouwen. Schoonmaakbedrijven kenmerken zich inmiddels niet meer door hun deskundigheid van het vak, maar door de financiële flexibiliteit. Schoonmaakbedrijven hebben zichzelf immers gedegradeerd tot goedkopehanden-clubs die altijd nóg wel ietsje goedkoper kunnen. En toch zijn veel schoonmakers trots en vastberaden. Trots op hun werk en trots op hun successen. En bovenal vastberaden om hún vak en sector beter te maken. Zij weten dat het kán. Zij weten dat het mogelijk is opdrachtgevers en eigenaren verantwoordelijkheid te laten nemen voor fatsoenlijke schoonmaakcontracten. Zij weten dat stabiele banen, goed opgeleid, op normale tijdstippen en met genoeg (fulltime)uren om een leefbaar loon mee te kunnen verdienen, in ieders belang en voordeel zijn. De mate van deskundigheid van schoonmakers zal toenemen en de ontevredenheid en uitstroom uit de sector zullen afnemen. Met voordelen voor iedereen: hogere kwaliteit, lagere startkosten, toegenomen stabiliteit en betrokkenheid en een beter aanzien van de sector. En dáárover gaat dit Witboek. Schoonmakers die de sector aan de hand nemen, met de neus op de feiten drukken en alternatieven bieden. Van lose-lose naar win-win. Op naar een betere toekomst! / inleiding / 2

3 T heresse Baros is 43 jaar en woont in Rotterdam. Ze is geboren in Brazilië en trouwde in 1995 met een Nederlandse man. Ze werkt inmiddels 10 jaar als schoonmaker bij het Erasmus Sofia kinderziekenhuis. Op dit moment werkt ze voor iss. Theresse werkt fulltime. Het is een belangrijke plek. Het is een kinderziekenhuis. Het is ongelofelijk dat het ziekenhuis zo slecht omgaat met de schoonmaak. Leidinggevenden worden van bovenaf gepushed om de schoonmakers harder te laten werken. En de opdrachtgevers die doen alsof het allemaal normaal is terwijl hún kwaliteit omlaag gaat. Want die hoge werkdruk maakt kwaliteit onmogelijk. Maar, vergis je niet Braziliaanse mensen zijn sterk. We komen graag op voor onze rechten. Wij kunnen voor verandering zorgen. zegt Theresse stellig. Schoonmakers worden bijna gezien als slaven, maar dat zijn we niet! Op de vraag hoe dat kan bij zulke krachtige mensen, antwoordt Theresse: Wij schoonmakers hebben het allemaal nog altijd geaccepteerd. Omdat de meesten van ons slecht Nederlands spreken. We wisten niet wat onze rechten waren. En daar maken de bazen misbruik van. We moeten samenwerken. En als praten niet helpt, dan komt er een moment waarop het tijd is voor actie! Theresse heeft inmiddels ervaring. We werden onderdrukt en hadden een te hoge werkdruk. We zijn met elkaar gaan praten en ik heb een petitie opgesteld en in totaal 28 handtekeningen verzameld. We hebben die petitie bij iss bezorgd. Eerst kwam er een dreigbrief, daarna werd er geluisterd en ging het wat beter. Nu gaat het weer achteruit. Maar stil zijn doen we niet meer. Dat zat toch al niet in mijn Braziliaanse bloed! / theresse baros / 3

4 1 // Ewald Wagenaar, Verzadigde schoonmaak, Service Management nummer 3 maart // Ibid. 3 // Inkoperscafé.nl 28 april 2009, Dennis Mensink, Inkoop schoonmaak niet sexy genoeg. 4 // De Ruig en Grijpstra 2007, p // Rabobank oktober // Commodity: noodzakelijk kwaad, Jaarverslag Facilicom 2008, p.27. Schoonmaakbedrijven zijn niets meer of minder dan lege ondernemingen. Ze hebben weinig bezittingen en verrichten werkzaamheden op de vloer van anderen. Hun enige bezitting is de loyaliteit en opdracht van de klant. En dus is de Klant in de schoonmaaksector Koning met de hoofdletter K. Die klant wil tegelijkertijd een Koninklijke uitstraling. De klanten- bijvoorbeeld grote multinationals- hechten veel waarde aan superdeluxe uitstraling. Alle ingrediënten voor een hoge mate van schoonmaakprofessionaliteit en -kwaliteit. En toch gaat het mis.. De schoonmaaksector is in een mum van tijd sterk gegroeid. Dat komt doordat veel bedrijven schoonmaakwerk uitbesteden. Voor de sector is dit gunstig, het betekent meer werk voor schoonmaakbedrijven. De omzet van de sector is dan ook gestegen tot zo n 3,2 miljard per jaar. 1 Het laatste jaar lijkt het er op dat de markt verzadigd raakt. Door het uitbesteden van schoonmaakwerk zijn inkopers heel belangrijk geworden. Zij zoeken steeds naar de goedkoopste schoonmaak. Schoonmaken is voor inkopers niet interessant, niet zoals bijvoorbeeld lease auto s waarvan de harten van medewerkers sneller gaan kloppen. Daarom let men bij inkoop van schoonmaak vooral op de prijs. Minder schoonmaken doet minder pijn dan met minder verpleegkundigen werken, volgens bestuursvoorzitter Jaap van den Heuvel van de Zuid-Hollandse ziekenhuizengroep Reinier de Graaf. 3 2 Opdrachtgevers van schoonmaakbedrijven sturen vooral op de prijs. Door het enorme aanbod aan schoonmaakwerk- er zijn zo n schoonmaakbedrijven actief- en door de honger naar omzet bij prestigieuze opdrachtgevers, wordt de standaard niet bepaald door de euro, maar door het dubbeltje. En voor dat dubbeltje wordt de eerste rang beloofd. Schoonmaakbedrijven hebben hun organisatie bovenal ingericht op overleven. Dat heeft allereerst geleid tot schaalvergroting. Fusies en overnames of andere samenwerkingsverbanden zijn nodig om te overleven 4 op de inkopersmarkt. Naast schaalvergroting wordt in branchevervaging een oplossing gezien: samenwerking met beveiliging en gebouwbeheer. Er wordt dan een compleet pakket aan diensten aangeboden door een grote onderneming of een samenwerkingsverband van een aantal ondernemingen. 5 Een tweede gevolg van het sturen op de prijs is dat het gepaard gaat met veel wisselingen van de wacht. De schoonmaakbedrijven hebben met zeer onzekere contracten met hun opdrachtgevers te maken. gomdirecteur Alsema zegt daarover: De retentiegraad daalt in deze branche: tot wel 85 procent. Dat betekent dat het klantenpalet zich elke vijf, zes jaar compleet vernieuwt. Bedrijven lijken schoonmaak te zien als een 6 commodity. De vele wisselingen van schoonmaakbedrijf betekenen dat werknemers- die op basis van de cao na anderhalf jaar het werkzekerheidsrecht hebben het gebouw van de opdrachtgever te mogen blijven schoonmaken- met grote regelmaat van werkgever 1 // Ewald Wagenaar, Verzadigde schoonmaak, Service Management nummer 3 maart // Lennart de Ruig en Douwe Grijpstra, Werken in de schoonmaak- en glazenwassersbranche, onderzoek van Research voor Beleid in opdracht van de Raad van Arbeidsverhoudingen voor de Schoonmaak- en Glazenwassersbranche april 2007, kortweg de Ruig en Grijpstra p // Ibid. p // Ibid. p // Ibid. p. 30 en 31 6 // Ibid. p % 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% lager onderwijs (VMBO-T of lager) middelbaar onderwijs totale beroepsbevolking schoonmaak hoger onderwijs werknemers omzet (in miljoenen euro s) / kwaliteit onder druk / 4

5 wisselen. Resultaat: een sterke tegenzin te investeren in 7 werknemers. Alleen als de klant het eist. Door de economische crisis wordt dit proces van onmogelijk mooie beloftes versterkt. Als het economisch wat minder gaat, wordt er op zaken als schoonmaak 8 bezuinigd. Opdrachtgevers kijken kritischer dan ooit 9 naar uitbesteed werk. De trend van meer schoonmaken in minder tijd zal versterkt worden. Grote multinationals vragen momenteel maar één ding: bezuinigen. Het gaat ze puur om de prijs, volgens Hans Genissen, president directeur van Facilicom. Aan de andere kant toont het gemiddelde rendement van de grootste schoonmaakbedrijven tot het verschijnen van dit witboek in 2009 geen tot amper daling ten opzichte van het jaar ervoor: tussen 5 en 8%. Facilicom liet in z n jaarverslag 2008 over de eerste maanden van 2009 een gelijke trend in de schoonmaak aantekenen als in het jaar ervoor. In 2008 heette de groei van Facilicom- exclusief overnames- nog bijzonder goed (12%). Ook de concurrenten in de top 5 van het schoonmaakwerk doen het helemaal niet slecht met marges vergelijkbaar met het jaar ervoor. Schoonmaakbedrijven spreken over de Crisis, hun opdrachtgevers gaat het puur om de prijs en toch zijn de rendementen van de grote schoonmaakbedrijven goed te noemen. Hoe kan dat? Het aantal vierkante meters dat moet worden schoongemaakt in een uur neemt toe. Ronald Kranenburg, directeur van gca zegt: Rond 2004 moest er in een uur ongeveer 375 m² kantoor zijn schoongemaakt. Nu wordt verwacht dat hij [de schoonmaker red.] rond de m² haalt. Ook werkgeversvereniging osb stelt dat er steeds meer schoongemaakt moet worden voor 60% 50% 40% 30% 20% 10% totale beroepsbevolking schoonmaak < 12 uur per week uur per week uur > per week minder geld. 13 Hoogleraar Jacques Reijniers (Nyenrode Business Universiteit) vindt dat de kritiek van de vakbonden op de manier waarop schoonmaak ingekocht wordt hout snijdt. Ik herken dat schoonmaakbedrijven elkaar steeds meer op prijs beconcurreren en dat straalt af op de werkdruk op werknemers. Hij bepleit een oplossing die inmiddels ook door veel gemeenten wordt toegepast bij de inkoop van thuiszorg: het zogenaamde Zeeuwse model. Hierbij worden uitvoerders niet geselecteerd op basis van de allerlaagste prijs, maar op basis van kwaliteitscriteria. Op die manier worden de uitvoerders niet gedwongen om mee te doen aan een destructieve race to the bottom. De Arbeidsinspectie beschouwt de schoonmaaksector als een risicosector. De concurrentie tussen bedrijven is groot en de prijzen en marges staan onder druk. Omdat de personeelskosten de grootste kostencomponent zijn, proberen de bedrijven hun personeel zo efficiënt mogelijk te laten werken wat leidt tot een hogere werkdruk. In 2008 heeft de Arbeidsinspectie 252 controles uitgevoerd in de schoonmaakbranche. In 37% van die controles zijn overtredingen van de Wet Arbeid Vreemdelingen geconstateerd. Op 25 november 2009 kondigt de Arbeidsinspectie via een persbericht met de titel Fraude in schoonmaaksector extra aangepakt aan ruim controles te zullen uitvoeren in het volgende jaar. Op cao-naleving controleert de Arbeidsinspectie niet. Dat doet de schoonmaak-sector steekproefsgewijs zelf. Uit controles van abab in 2007 in opdracht van sector-organisatie ras bleek dat gecontroleerde loonstroken in totaal fouten bevatten. Ruim 1 fout per loonstrook. Bij de grote bedrijven (de controlecategorie met een omzet van 5 miljoen of meer) is het gemiddeld met 1 fout op 4 loonstroken iets lager, maar // 63% van de bedrijven met meer dan 100 werk- 2 nemers maakt gebruik van uitzendkrachten. // De jaarlijkse in- en uitstroom wordt geschat op tot mensen. // Schoonmakers zijn vooral vrouwen (61%). 3 laag opgeleid (70% heeft VMBO-T of lager, 30% daar van alleen lager of helemaal geen onderwijs) en vaker dan gemiddeld niet Nederlands. De schoonmaak is een opstap voor nieuwelingen in Nederland: de sector schat het aantal migranten op zo n 25%. 5 In de grote steden wordt het aandeel migranten 2 keer zo groot geschat. De meeste schoonmakers werken in deeltijd: 61% werkt minder dan 20 uur per week // De Ruig en Grijpstra 2007, p // Rabobank oktober // Ewald Wagenaar, Verzadigde schoonmaak, Service Management nummer 3 maart // Jan Verbeek, Schoonmaakbedrijf Facilicom gaat uit van lagere marges, Het Financieele Dagblad 4 juni // Jaarverslag Facilicom, p // Peter Strelitski, Steeds meer meters per uur, Het Financieele Dagblad 13 augustus // OSB, Schoonmaakbedrijven geven weerwoord, persbericht OSB 19 november // Jarco de Swart, Bonden eisen verantwoord aanbesteden in de schoonmaak. De Financiële Telegraaf, 7 november // Arbeidsinspectie, Verslag programma directie Arbeidsmarktfraude 2008: Naleving Wet arbeid vreemdelingen en Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag in de detailhandel, bouw, schoonmaak, land- en tuinbouw, vlees & vis, horeca en autobedrijven. Den Haag, 21 april / kwaliteit onder druk / 5

6 16 // Abab, in opdracht van Raad van Arbeidsverhoudingen voor de Schoonmaak- en Glazenwassersbranche augustus 2008, p.6 17 // Abab, in opdracht van Raad van Arbeidsverhoudingen voor de Schoonmaak- en Glazenwassersbranche november 2009, p.2 en p.4 nog altijd erbarmelijk hoog. De foutmarge in een tussencontrole van september 2009 blijkt zelfs verder te zijn opgelopen. Gemiddeld 1,3 fout per loonstrook en bij de grote bedrijven inmiddels bijna 1 fout per 17 2 loonstroken. Opgemerkt dient te worden dat het administratieve controles betreft, oftewel: niet-naleving van de cao die niet ontdekt kan worden in de administratie is niet (eens) meegerekend. 16 In 2008 deed onderzoeksbureau Synovate/Interview NSS in opdracht van schoonmaakbedrijf Hago onderzoek naar de wensen omtrent de werkomgeving van Nederlandse werknemers. Daaruit bleek dat: 18 // Cijfers stichting Raad Arbeidsverhoudingen Schoonmaak- en Glazenwassersbranche, RAS-examenbureau- 18 november // Weekblad Facilitair, nr. 135, 2008 interview met Facility Manager Marc Claassen. Per 1 april 2008 zijn schoonmaakbedrijven verplicht nieuwe schoonmakers op te leiden in werktijd. Daar staat tegenover dat schoonmaakbedrijven een nieuwkomer in de schoonmaak gedurende het eerste jaar een lager loon hoeven te betalen. Daarnaast ontvangen de schoonmaakbedrijven een bijdrage van het paritaire orgaan ras wanneer de schoonmaker slaagt voor het examen. Ook voor schoonmakers die reeds in dient zijn op die datum, geldt een opleidingsrecht. Het aantal opgeleide personen op z n zachtst gezegd nogal tegen. Van 1 januari 2009 tot 1 november 2009 volgden slechts 367 een vakopleiding. Eind 2009 zullen waarschijnlijk zo n 500 nieuwe schoonmakers een vakopleiding gevolgd hebben. Het aantal nieuwkomers in de sector- en daarmee het aantal mensen dat opgeleid had moeten worden- bedraagt zo n mensen % 84% 84% zegt beter te kunnen presteren in een schone werkomgeving. 94% van de werknemers vindt een schone werkplek zeer belangrijk. 24% van de werknemers bereid is een euro per 24% maand meer te betalen aan schoonmaak 20 // nieuws/nieuwsitems/schoonmaak- campagne-voor-meer-klanttevreden- heid.html 21 // binnenland/ /als-hetmaar-schoon-lijkt-in-het-ziekenhuis.ece 22 // B.H.B. van Benthem, T.I.I. van der Kooi, J. Manniën en J.C. Wille (2008), Landelijk prevalentieonderzoek naar ziekenhuisinfecties. Infectieziekten Bulletin 19(2): // Zembla, 19 april // Intersafe Groeneveld, Veiligheidsnieuws, nr // Richard Mooi, Binnenklimaat beïnvloedt productiviteit en ziekteverzuim. Gebouwbeheer 4: 18-9, juni // voorkomen Niet alleen de schoonmaker is de dupe van de Schoonmaak-crisis. De opdrachtgever heeft evenmin baat bij de prijzenslag. Want die prijzenslag gaat namelijk ten koste van de kwaliteit van het werk. De onmogelijke afspraken leiden tot prioriteiten in het werk. Het gaat er niet zo zeer om hoe schoon het werkelijk is maar hoe schoon het er uit ziet. Bedrijven laten wachtkamers in het bijzijn van klanten uitgebreid schoonmaken zodat de indruk is dat overal hard gepoetst wordt. Huurders wordt gevraagd hoe schoon ze het gebouw vinden. Bij het schoonmaken van treinen wordt de beleving van de reiziger centraal gezet: Want wat de reiziger als een schone trein ervaart, heeft lang niet altijd te maken met hoe schoon die trein werkelijk is. Min of meer openbare ruimtes als wachtkamers en kantoren die wel schoon lijken maar niet zijn, leiden tot problemen. Het gaat niet om de beleving, het gaat om schóón. [ ] wachtkamers zijn niet de plaatsen waar het om gaat [ ] Leuk dat je een prettige indruk wilt maken, maar het voorkomen van infecties doe je op de plekken waar patiënten liggen. zegt Roel Coutinho van het rivm. 21 Uit onderzoek blijkt dat 6,9% van de ziekenhuispatiënten een infectie heeft, Dit veroorzaakt een verhoogde morbiditeit, een langere opnameduur en een Hago-directeur Rob Westerlaken concludeerde: Veel bedrijven hebben te maken met krimpende schoonmaakbudgetten. Schoonmaak wordt vooral gezien als kostenpost. Maar ze vergeten daarbij dat een schone werkomgeving bijdraagt aan de prestaties van medewerkers. Het onderzoek laat zien dat 84% van de medewerkers zegt beter te kunnen werken in een schone werkomgeving. Daaruit zou je kunnen concluderen dat een schone werkplek een organisatie juist geld oplevert. toename in kosten. Juist in de ziekenhuizen is goed schoonmaken van levensbelang. Toch bleek uit een recente uitzending van Zembla dat de kwaliteit van de schoonmaak in de ziekenhuizen ernstig onder druk staat. 23 Niet alleen in ziekenhuizen heeft minder (goed) schoonmaken gevolgen. Bezuinigen op schoonmaak kan makkelijk leiden tot meer klachten en een verhoging van het ziekteverzuim. Uit eerder onderzoek blijkt dat onhygiënische werkplekken leiden tot 10 tot 15% minder productiviteit en tot 1½ tot 2% meer ziekteverzuim Daarnaast adviseert het rivm om verspreiding van ziekten, zoals de Mexicaanse griep, te voorkomen door regelmatig schoon te maken / kwaliteit onder druk / 6

7 I n 1988 kwam hij vanuit Turkije naar Nederland. Turgay Sahin is 44 jaar, getrouwd en heeft 3 studerende kinderen. Hij woont in Amsterdam. Turgay werkt op Schiphol voor schoonmaakbedrijf Asito. Hij werkt al 11 jaar in de schoonmaak en sinds 2000 op Schiphol. Schoonmakers pikken te veel van werkgevers. Geen respect, hoge werkdruk. Geen reiskosten. We zijn jaren onzichtbaar geweest. Maar waarom dan? Turgay: We accepteerden te veel omdat we taalproblemen hebben. Sommigen waren ook bang om ontslagen te worden. Ze gingen door de knieeën voor bedreigingen van de bazen. Opkomen voor mijn rechten zal ik altijd blijven doen want ik heb mijn eer en trots! Op Schiphol hebben we dat gedaan. Dat maakt mij trots. We hebben onze reiskostenvergoeding en een eenmalige betaling voor álle schoonmakers van Nederland als succes behaald. Dat zegt toch genoeg! Turgay vervolgt: We zijn geen robots, we zijn niet van metaal. We zijn van botten en vlees! Hoe ver de technologie ook is je kan geen robot maken die schoonmaak werkzaamheden uitvoert. Wat doen de bazen en hun klanten? Ons mensen dan maar als robots gebruiken. Ze persen ons uit als een sinaasappel. En daar wordt de vloer echt niet schoon van! Wij verdienen beter. Want hoe belangrijk de president zijn taken vindt, zo belangrijk en trots voel ik me ook voor mijn taken. Elke dag komen en gaan er passagiers op Schiphol. Zij lopen op een vloer die glimt dankzij mijn collega s en mij! Ik geloof dat elke schoonmaker trots moet zijn want wij zijn een belangrijk onderdeel van deze maatschappij. / turgay sahin / 7

8 1 // Intermediair Imago Onderzoek 2009; Intermediair Beste Werkgeversonderzoek 2008; PriceWaterHouseCoopers (2009), Transparantiebenchmark Maatschappelijke verslaglegging (onderzoek in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken); E. van Weperen en J.M. van Lakerveld (2009), Benchmark Verantwoord Ketenbeheer, Culemborg: Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling. Sommige van de bedrijven die tot de opdrachtgevers van schoonmaakbedrijven horen, willen graag het neusje van de zalm zijn als het gaat om bedrijfsvoering met een sociaal imago. Ze willen niet alleen winst maken, ze willen ook een goede werkgever zijn en op een verantwoorde manier omgaan met de invloed die ze hebben op het milieu en op sociale omstandigheden. Daarbij beperken ze zich niet tot wat er binnen hun eigen organisatie gebeurt, maar willen ze ook verantwoordelijkheid nemen voor hun leveranciers en dienstverleners. En dat komt goed uit. Sociale amibties: enkele voorbeelden. 1 ING // Nummer 2 in de Transparantiebenchmark 2008 Maatschappelijke Verslaglegging. Verder nummer 12 van het Beste Werkgeversonderzoek en op nummer 6 van het Imago Onderzoek 2009 VU MC // VU medisch centrum komt voort uit een christelijke traditie waarin menselijke waardigheid en respectvolle behandeling essentieel zijn. VU medisch centrum staat voor duurzaamheid en heeft oog voor mens en omgeving. (Visie & Ambities, website) Reed Elsevier // Nummer 7 in de Transparantiebenchmark 2008 Maatschappelijke Verslaglegging en nummer 4 in de Benchmark Verantwoord Ketenbeheer. In het Jaarverslag 2008 schreef toenmalig CEO Crispin Davis: Binnenkort neem ik afscheid van Reed Eslevier. Eén van de dingen waar ik het meest trots op ben is wat we onder mijn verantwoordelijkheid hebben bereikt als het erom gaat maatschappelijk verantwoord ondernemen te integreren in het hele bedrijf. 2 // Reed Elsevier Code of Conduct for Suppliers. December ABN Amro // Nummer 11 in het Imago Onderzoek De bank ziet verantwoord ondernemen als onderdeel van een goed risicobeheer. Als bank staan wij bloot aan ESE-risico s. Wanneer wij bijvoorbeeld krediet verstrekken aan een bedrijf dat zich schuldig maakt aan dwangarbeid, lopen wij een ethisch risico, met mogelijke reputatieschade als gevolg. WTC // De facilitaire dienstverlening wordt georganiseerd door main contractor Prisma Facility Management (Vebego). Als familiebedrijf legt Vebego al sinds jaar en dag de nadruk op het welzijn van mensen. Dat komt terug in de (aard van) de dienstverlening van Vebego, in haar relatie met mensen, klanten en leveranciers, maar ook in haar personeelsbeleid, het Family Statement en de maatschappelijke activiteiten van de Vebego Foundation Nedtrain (NS) // NS omschrijft zijn visie als volgt: Duurzaam en maatschappelijk betrokken ondernemen is voor NS vanzelfsprekend. (website) Reed Elsevier: Net zo streng voor leverancier als voor zichzelf. Reed Elsevier zet zich onder meer in voor het respecteren van mensenrechten en eerlijke en nietdiscriminerende arbeidspraktijken. Het bedrijf vraagt alle leveranciers, producenten en dienstverleners, inclusief dochterondernemingen, afdelingen en onderaannemers, om deze principes ook te onderschrijven. Enkele voorwaarden die Read Elsevier stelt: 2 // Geen intimidatie werknemers met respect behandelen. // Geen discriminatie. // Vakbondsvrijheid en recht op collectieve onderhandelingen. // Veilige en gezonde werkomstandigheden. // Geen repercussies voor klokkenluiders. // Leefbaar loon, geen dwang om meer dan 48 uur te werken, overwerk adequaat betalen. // Milieu beschermen. // Geen onderaanbesteding zonder toestemming Reed Elsevier; subcontractor onderschrijft Code of Conduct. // Reed Elsevier mag naleving controleren (als dit wordt geweigerd boete) Als de leverancier zich niet aan de Code of Conduct houdt kan Reed Elsevier het contract ontbinden. / verantwoordelijkheid nemen? / 8

9 Ook de overheid wil het goede voorbeeld geven. Er is afgesproken dat het Rijk per 2010 alle inkoop op een duurzame manier gaat organiseren. Ook lagere overheden en instellingen zoals universiteiten zullen bij een steeds groter deel van hun inkoop sociale en milieucriteria gaan hanteren. Op de sociale criteria die men gaat hanteren valt nog wel het een en ander af te dingen. Zo worden deze normen alleen gehanteerd bij grote opdrachten. Een aantal essentiële normen bijvoorbeeld dat leveranciers een leefbaar loon moeten betalen aan hun personeel en dat ze zorg moeten dragen voor veilige en gezonde werkomstandigheden zal slechts bij een beperkt aantal producten worden gehanteerd. Ook is onduidelijk hoe de naleving van de criteria gecontroleerd gaat worden. Ondanks deze beperkingen stelt de regering dat Nederland vooroploopt in Europa als het gaatom het hanteren van sociale criteria bij de besteding van publiek geld. 3 Zowel de overheid als belangrijke ondernemingen geven dus aan dat ze een voorbeeldrol willen vervullen als het gaat om maatschappelijk verantwoord ondernemen. Als het gaat om sociale criteria dan is de aandacht vooral gericht op de derde wereld: denk aan Max Havelaarkoffie en schone kleren die zonder uitbuiting en kinderarbeid zijn geproduceerd. Dat roept de vraag op of bedrijven en instellingen ook oog hebben voor de sociale omstandigheden dichter bij huis. Soms wel, zo lijkt het. Zo heeft de ns een campagne gevoerd waarbij op stations afbeeldingen van schoonmakers werden opgehangen, om ze een gezicht te geven. In het Amsterdamse World Trade Centre (wtc) 4 was dit voorjaar Ballad of Caution te zien, een kunstwerk van Sachi Miyachi dat onder meer is bedoeld als een hommage aan schoonmakers, die hun werk veelal ongezien en weinig gewaardeerd verrichten. Sommige opdrachtgevers brengen dus hun waardering voor de schoonmakers tot uiting. Uitzonderingen daargelaten, vertaalt zich dat nog niet in een verantwoord inkoopbeleid. Bij de inkoop van schoonmaak worden nog altijd afbraakprijzen bedongen, met alle negatieve gevolgen voor de hygiëne, kwaliteit en voor de positie van het schoonmaakpersoneel. Prachtig natuurlijk, dat de grootste bedrijven van dit land het neusje van de zalm willen zijn als het gaat om sociale doelstellingen. Prachtig dat de crisis kansen biedt voor maatschappelijke verantwoord ondernemen. Maar hoe serieus nemen zij die opvattingen op dit 5 Noreena Hertz tegen ING: Juist nu verantwoordelijkheid nemen. De ING Groep erkent in een persverklaring dat er vanuit de samenleving veel vraagtekens worden geplaatst bij de rol van financiële instellingen. De instelling besloot het initiatief naar zich toe te trekken door een serie discussiebijeenkomsten te organiseren met onder andere globaliseringseconoom Noreena Hertz. Hertz riep de ING-bestuurders op juist nu serieus aan de slag te gaan met maatschappelijk verantwoord ondernemen. Bestuursvoorzitter Jan Hommen zei dat de bank al het een en ander doet op dit terrein, maar dat er inderdaad nog ruimte is voor verbetering. moment in de praktijk? Hoe verhoudt zich bijvoorbeeld de behoefte naar een sociale uitstraling met de hoogte van de beloning van topbestuurders? Topinkomens, enkele voorbeelden: ABN Amro / Gerrit Zalm / excl. bonus ABN Amro / Joop Wijn / excl. bonus ING Groep / Patrick Flynn / exclusief welkomstbonus van aandelen uit te betalen tussen 2010 en 2012 met maximum van 1,3 miljoen euro. ING Groep / Jan Hommen / wacht tot het nieuwe beloningsbeleid is vastgesteld. Instellingen die met publiek geld werken zouden extra terughoudend moeten zijn als het gaat om de beloningen aan de top, zo is de algemene opvatting. In principe moeten zij zich houden aan de Balkenendenorm, een norm die is gerelateerd aan het salaris van de minister president. In 2008 ging het om een bedrag van euro. In de praktijk blijken instellingen in de (semi-) publieke sector zich lang niet altijd aan deze norm te houden. Meer dan de Balkenendenorm: enkele voorbeelden: 8 7 NS / A.W. Veenman / UWV / Joop Lindhorst / Erasmusuniversiteit / Hans Büller / Vrije Universiteit / René Smit / Vrije Universiteit MC / E.B. Mulder / De afgelopen maanden hebben politici van cda en pvda stelling genomen tegen bestuurders van (semi-) publieke instellingen die meer verdienen dan de Balkenendenorm. pvda-staatssecretaris Sharon Dijksma 6 3 // Uitwerking internationale sociale criteria Duurzaam Inkopen. Brief van de ministers Cramer, Donner en Koenders aan de Tweede Kamer, 16 oktober // Marja en Liny op schoonmaaktour langs stations. Persbericht 30 januari // nl/hommage-aan-schoonmakers/ 6 // ING zoekt dialoog over haar rol in de samenleving. Persbericht 9 oktober // Trouw 28 april 2009, NRC Handelsblad 19 februari // Jaarverslag 2008 van de betreffende instellingen. / verantwoordelijkheid nemen? / 9

10 9 // NRC Handelsblad, 29 augustus // Interview in Intermediair, 11 oktober // Brief aan de Tweede Kamer, 18 maart 2003 zei dat zulke personen maar een andere partij moeten zoeken. Ook haar collega Marja van Bijsterveldt (cda) nam stelling tegen overschrijding van deze norm. Toch zijn verschillende van deze met publiek geld betaalde veelverdieners actief (geweest) voor de pvda of het cda. Voorbeelden zijn Joop Wijn (voormalig staatssecretaris en minister voor het cda, bestuurder bij staatsbank abn Amro), René Smit (schreef het vorige cda-verkiezingsprogramma, bestuursvoorzitter Vrije Universiteit) en Joop Linthorst (voormalig wethouder voor de pvda, bestuursvoorzitter uwv). Toen nrc Handelsblad deze bestuurders vroeg om te reageren op de kritiek van hun partijgenoten, besloten ze geen commentaar te geven. 9 De topinkomens van vele honderdduizenden euro s contrasteren met de beloning van schoonmakers, die hun werk doen voor 10 euro bruto per uur. Een voltijd schoonmaker verdient daarmee zo n euro bruto per maand. Op jaarbasis is dat zo n euro bruto. Zonder reiskostenvergoeding, want dat recht ontstaat vanaf 60 kilometer woonwerkverkeer per dag. De portretten van schoonmakers in dit rapport laten zien wat het betekent om rond te moeten komen van een schoonmakerssalaris. De vakbond van Schoonmakers wil zo snel mogelijk naar een schoonmakersloon van 130% van het minimumloon. Het laagste loon van de vakvolwassen schoonmaker moet met ruim één euro per uur stijgen om aan de 130%-standaard te kunnen voldoen. Joop Wijn: Economische crisis biedt kansen voor MVO Joop Wijn (CDA) is tegenwoordiger bestuurder bij ABN Amro. In het verleden was hij staatssecretaris voor Economische Zaken en in die rol bepleitte hij maatschappelijk verantwoord ondernemen: People, planet, profit, die drie moeten samen kunnen gaan. Hij merkte echter op dat mensen vaak allerlei goede bedoelingen hebben, zonder deze zelf in de praktijk te brengen. Wat mij opvalt als je met mensen over normen en waarden praat, is dat mensen het er in abstracte vorm mee eens zijn. Ze weten precies hoe een ander zich moet gedragen, maar ze weten altijd weer een uitzondering te vinden om eigen gedrag goed te praten. Interessant is dat Wijn in 2003 opmerkte dat de economische crisis bedrijven kansen biedt om hun imago op te vijzelen door zich te richten op maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ook in deze economisch minder gunstige periode, die invloed heeft op de prestaties van bedrijven, zijn er kansen voor bedrijven om door maatschappelijk verantwoord te ondernemen het vertrouwen van consumenten, burgers en non gouvernementele organisaties (NGO s) te herstellen Van topmanagers met over-de-top-beloningen verwacht de vakbond dat zij hun verantwoordelijkheid nemen. Niet alleen zouden ze voor zichzelf een salaris moeten vragen dat in een redelijke verhouding staat tot wat anderen (inclusief de schoonmakers!) binnen hun bedrijf verdienen; ook zouden ze de schoonmakers kunnen steunen bij het realiseren van een rechtvaardige beloning voor hun Gewoon Goed Werk! uren alleen werken om óp het werk te kunnen komen)? Hoe mooi de sociale doelstellingen van Nedtrain ook zijn, Nedtrain zorgt er niet voor dat de cao op het vlak van arbeidstijden en roosters goed wordt nageleefd, laat staan dat de schoonmakers meer krijgen dan hun minimale norm. En de schoonmakers van het Erasmus Sofia kinderziekenhuis hebben te maken met een fors verhoogde werkdruk in plaats van meer tijd om kwaliteit te kunnen leveren. Aan de top wordt niet gekeken naar een euro meer of minder. Een norm? Ach, daar kan best van worden afgeweken. Hoe zit het dan op de werkvloer? Welke verantwoordelijkheid nemen opdrachtgevers- die het neusje van de zalm willen zijn op het gebied van sociale uitstraling- bijvoorbeeld voor schoonmakers? Krijgen schoonmakers bijvoorbeeld net als hun topbestuurder een beloning die hoger ligt dan de afgesproken norm? Het antwoord luidt vrijwel altijd en overal: nee. De schoonmakers van de vu ontvangen geen reiskostenvergoeding voor de eerste 59 kilometer woonwerkverkeer per dag (wat betekent dat ze de eerste De slechte cao-naleving en extreme werkdruk zijn bij die opdrachtgevers niet anders dan in de rest van de sector. Geen van de opdrachtgevers controleert op werkdruk of cao-naleving. De ervaringen van geportretteerde schoonmakers in dit witboek tonen de consquenties. In de navolgende casestudies worden omstandigheden bij grote opdrachtgevers weergegeven. Van Nedtrain- de grootste individuele opdrachtgever in de schoonmaaksector- tot de Schiphol Groep die ervaring heeft met de kracht van fnv Bondgenoten, de Vakbond van Schoonmakers. / verantwoordelijkheid nemen? / 10

11 A d van der Schaaf uit Heerlen is getrouwd en is super trots op zijn 3 kleinkinderen. Ad is treinschoonmaker. Hij was 9 jaar geleden mede-eigenaar van een bekende shoarma-zaak in Heerlen-centrum. Over zijn carriere-switch zegt hij: In die tijd werkte ik 16 uur per dag, ik was nooit thuis. Ik wilde meer bij mijn gezin zijn en dus koos ik voor de treinschoonmaak. Nu werkt Ad als meewerkend voorman voor schoonmaakbedrijf csu bij ns-nedtrain in Heerlen. Hij herstelt momenteel van een evenwichtstoornis en kort daarvoor is hij geopereerd aan zijn schouder. Het werk is zo zwaar dat je geest wel wil, maar je lichaam af en toe stop zegt.. Hij vindt dat er veel moet veranderen: Er is nog veel te weinig respect voor het werk en het vak. Het is nuttig werk, gewoon een goed vak en toch wordt er op ons neergekeken. Ook wordt de cao op grote schaal niet nageleefd en is er sprake van intimidatie van mensen die hun rechten opeisen. Ad wordt boos als hij het over de oorzaak heeft De schoonmaakbedrijven laten zich gebruiken door de opdrachtgevers. Ze concurreren elkaar over onze ruggen kapot. De opdrachtgevers kiezen altijd voor de laagste prijs. Zij zijn voor mij de hoofdschuldige want ze verschuilen zich achter de schoonmaakbedrijven. En dat is dom, want wat ze afspreken kán gewoon niet. Hun treinen zijn gewoon niet schoon. Als Nedtrain de kwaliteit van de schoonmaak belangrijk vindt, dan maken ze met ons afspraken. Dan kiezen ze eindelijk voor kwaliteit en niet voor prijs! Als de grootste opdrachtgever van Nederland verantwoordelijkheid neemt, kan er iets veranderen. / ad van der schaaf / 11

12 1 // Jaarverslag 2008; website Vrije Universiteit. 2 // Vertrouwen in Nederland. Vertrouwen in elkaar. Verkiezingsprogramma CDA. 3// NRC Handelsblad 29 augustus // SER-Verklaring internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen. 19 december // Christine Otten (2009), Ik had nooit de droom om schoonmaker te worden. Ad Valvas, 18 juni Omzet / 400 miljoen euro Aantal medewerkers / Aantal studenten / De universiteit laat zich inspireren door christelijke waarden, en de daarin gewortelde levensbeschouwelijke overtuigingen en maatschappelijke opdracht. De bestuursvoorzitter van de Vrije Universiteit is René Smit. Smit schreef in 2006 het verkiezingsprogramma van het cda. In dat programma zijn onder meer de volgende punten terug te vinden: // Werknemers moeten de kans krijgen om deeltijdbanen uit te breiden tot voltijdbanen; // Bedrijven en instellingen moeten transparant zijn over de manier waarop zij maatschappelijk verantwoord ondernemen in de praktijk brengen; // Excessieve topbeloningen moeten worden tegengegaan. In de publieke sector is het ministersalaris richtinggevend. Dat laatste punt lijkt op gespannen voet te staan met het feit dat Smit zelf als bestuursvoorzitter van een semipublieke instelling anderhalf keer de Balkenendenorm verdient. Toen nrc Handelsblad hem hierover om commentaar vroeg, koos Smit ervoor niet te reageren. Eén van de leden van de Raad van Toezicht van de Vrije Universiteit is René Paas, in een eerder leven voorzitter van de christelijke vakcentrale cnv. In die hoedanigheid zette hij zijn handtekening onder een ser-verklaring over maatschappelijk verantwoord ondernemen. In die verklaring worden bedrijven opgeroepen om niet alleen in hun eigen organisatie duurzaam te werken, maar om ook een niet-vrijblijvend commitment aan te gaan om een positieve invloed uit te oefenen op het sociaal en milieubeleid van hun toeleveranciers. Dit commitment zou des te groter moeten zijn als het gaat om toeleveranciers waar de onderneming direct contact mee heeft. 4 In de praktijk blijkt het nog niet mee te vallen om duurzame inkoop te realiseren, zo valt te lezen in het Jaarverslag 2008 van de Vrije Universiteit. Bij iedere faculteit en dienst zijn decentrale bestellers actief die nog niet altijd duurzaamheid meewegen in een aankoopbeslissing. Het is de bedoeling dat de inkopers op cursus gaan om zich meer bewust te worden van het belang van duurzame inkoop. Of de schoonmakers ook iets gaan merken van deze duurzame inkoop, is afwachten. Vooralsnog lijken ze niet echt in beeld te zijn letterlijk. Writer in residence Christine Otten schreef onlangs een artikel over de schoonmakers die ze sprak op de Vrije Universiteit. Mensen merken ons pas op als er niet wordt schoongemaakt, vertelde Brian (34). Ze nemen ons voor lief. Soms is het net alsof ze ons echt niet zien. 5 Netto omzet / miljoen euro Netto resultaat / 173 miljoen euro President directeur sinds 1 januari 2009 J.A. Nijhuis, daarvoor Gerlach Cerfontaine. Andere directieleden: APJM Rutten PM Verboom MM de Groot salaris 2008 bonus Cerfontaine Verboom Rutten De Groot Schiphol heeft totaal 2617 FTE s in 2008 waar van 2463 op Schiphol, rest op andere luchthavens. Andere gegevens over aantal medewerkers is niet te vinden. Van de website Goed werkgeverschap Wij zien onze medewerkers als belangrijke schakels van onze onderneming en willen in hen investeren. Met gemotiveerde, betrokken, goed opgeleide medewerkers kan de sterke concurrentiepositie van Schiphol verder worden uitgebouwd. De Schiphol Group kreeg het begin 2009 aan de stok met z n eigen schoonmakers. De schoonmakers wezen Jos Nijhuis al in januari op de nadelige gevolgen van nog scherpere inkoop van schoonmaak en afwezigheid van de behoefte bij Schiphol om verantwoordelijkheid te nemen. Op 16 maart 2009 legden zo n 400 schoonmakers een uur het werk neer. In een grote stoet trokken ze vanaf Schiphol Plaza naar het kantoor van de Schiphol Group. Later zouden nog 4 stakingsdagen volgen. De eerste staking van schoonmakers van Schiphol in de geschiedenis. / case studies // VU / schiphol / 12

13 Hun opstand bleek succesvol, want de Schipholschoonmakers spraken een betere reiskostenvergoeding af dan hun collega s elders, er kwam een afspraak over het behoud van werk én oude rechten. De schoonmakers wisten zelfs af te dwingen dat er een eenmalige uitkering zou plaatsvinden voor álle schoonmakers in Nederland van 100 euro voor een fulltimer. Begin 2009 meldde de Schiphol Group nog dat zij geen partij was in de schoonmakersopstand. Later nam de Schiphol Group toch verantwoordelijkheid. De Schiphol Group voerde de druk op de schoonmaakbedrijven op om tot een oplossing te komen. Hoogstwaarschijnlijk heeft de opdrachtgever ook water bij de wijn moeten doen. Later werd bekend dat de Schiphol Group bij scholingsbedrijf svs ruim 60 vakopleidingen schoonmaak besteld heeft. Daarmee bevestigt de Schiphol Group de gewijzigde houding en verantwoordelijkheid ten aanzien van de schoonmakers. Schiphol zegt over het belang voor opleidingen voor schoonmakers: Het maakt ze zelfverzekerd en geeft ze meer plezier in het werk. De eerste reacties van de deelnemerszijn dan ook positief. Het initiatief is het resultaat van een goede samenwerking tussen Schiphol, svs en het Schiphol College. Harriet Butter, Manager Facility Services van Amsterdan Airport Schiphol. 1 1 // Harriet Butter, Schiphol Group, in een reactie op een van FNV Bondgenoten over het belang van opleidingen voor schoonmakers, dinsdag 24 november Nedtrain is een bedrijfsonderdeel van NS. Beloning bestuurders 2008 A.W. Veenman (vorige president directeur) Vast salaris / Variabele beloning 2008 / A. Meerstadt (directie) Vast salaris / Variabele beloning 2008 / M. Niggebrugge (directie) Vast salaris / Variabele beloning 2008 / ns-nedtrain kent een haat-liefde-verhouding met de schoonmaak. Aan de ene kant is ns-dochter Nedtrain 2 met ruim 25 miljoen euro de grootste individuele schoonmaakopdrachtgever. Aan de andere kant was de schoonmaak bij ns-nedtrain vaak onderwerp van discussie. In 2008 ontving ns-directeur Blokland namens de gehele directie de Gouden Drol-award van fnv Bondgenoten. Voor de goedkoopste schoonmaakopdrachtgever per toilet. In september 2007 opende Dagblad de Limburger/Limburgs Dagblad met de kop Misstanden bij poetsen treinen. De cao werd niet toegepast, de werkdruk was te hoog en de veiligheidssituatie was twijfelachtig. Schoonmaakbedrijf csu- die de opdracht bij Nedtrain uitvoerde- kreeg later een gigantische boete. ns-nedtrain ontving eveneens een boete. Die boete werd nota bene in rekening gebracht bij schoonmaakbedrijf csu. Maanden daarvoor hadden honderden treinschoonmakers uit het hele land al geprotesteerd tegen bezuinigingen op de schoonmaak bij ns-nedtrain. Naast problemen met cao-naleving is het ziekteverzuim gemiddeld in de schoonmaak bij ns-nedtrain veelzeggend. De verschillende veiligheidscommissies van schoonmaakbedrijven laten over 2008 een verzuimcijfer van ruim 8% zien. Inmiddels lijkt het verzuimcijfer verder te zijn gestegen naar 10%. Bij werkzaamheden met roosters zoals in de trein- of vliegtuigschoonmaak zijn de lichamelijke en sociale gevolgen 2,5 keer zo groot als bij andere werkzaamheden. Over de opdracht bij Nedtrain en het bestek van concurrent csu stelde Asito-directeur Sleumer in 2007: 3 2 // Aan de slag met slimmer werken- AWVN, CNV Bedrijvenbond, FNV Bondgenoten, de Unie, mei // Ibid. 4 // DDL/LD - 4 september 2007 e vroegen schoonmaak- W bedrijf Asito ( me- dewerkers) of de schoonmaakorder van de ns voor tien miljoen uitvoerbaar is. Directeur Gerard Sleumer is stellig: Asito kan die treinen niet schoonmaken voor die prijs. We willen er immers ook nog iets aan verdienen en ik wil niet zo n contract aannemen over de ruggen van mijn medewerkers, of het ten kosten laten gaan van de veiligheid. Als het csu lukt om het voor die prijs te doen en er ook nog wat aan te verdienen, dan hebben ze bij csu iets bedacht wat wij nog niet hebben uitgevonden. Ongeveer 85 procent van de kosten in zo n contract zijn loon-gerelateerde kosten. Die zijn voor iedere onderneming ongeveer gelijk. Die liggen immers vast in cao s. Bij het ene bedrijf zal er misschien iets meer verzuim of ziekte zijn dan bij een ander bedrijf. Maar dat zal geen groot verschil maken. Het enige dat nog overblijft is dat de productienormen die csu hanteert veel strenger zijn dan de onze. Met andere woorden dat de schoonmaker van csu in een uur veel meer kunnen schoonmaken dan onze schoonmakers. 4 / case studies // nedtrain / 13

14 Reeds in 2004 schetste een rapport van vakbonden en werkgeversvereniging awvn het volgende beeld ten aanzien van de treinschoonmaak: Een grote uitdaging ligt er nog op het gebied van de treinschoonmaak dat ongeveer de helft van de schoonmaak van vervoermiddelen uitmaakt. Deze markt kent maar één opdrachtgever: Nedtrain. Dit bedrijf zorgt namens de ns voor de uitbesteding van de treinschoonmaak. In deze tak van schoonmaak wordt in de regel nog in permanente nachtarbeid gewerkt, wat in strijd is met de Arbeidstijdenwet en het onlangs afgesproken arboconvenant. De oorzaken hiervoor zijn reeds genoemd; verkokerde organisaties en het niet serieus nemen van de bestaande problemen. De bedrijven durven ook niet goed snel slecht nieuws te verkopen aan een belangrijke opdrachtgever als Nedtrain. Daardoor kan de bestaande situatie voortduren. Voor 1 april 2010 vindt een nieuwe aanbesteding voor de schoonmaak bij ns-nedtrain plaats. De opdrachtgever wil het gehele pakket per werkzaamheid (met bijvoorbeeld per treintype een ander schoonmaakbedrijf) uitbesteden. Er wordt een nog extremere prijsconcurrentie verwacht. De diversiteit in het werk wordt bovendien uitgekleed. De onmogelijke concurrentie op prijs kent extreem nadelige gevolgen voor schoonmakers, schoonmaakbedrijven, opdrachtgevers en gebouweneigenaren. De race to the bottom leidt tot een onmogelijke werkdruk, onacceptabele behandeling van mensen en een rem op elke vorm van ontwikkeling. Daarnaast is de kwaliteit onder de maat en doemen er daardoor allerlei risico s op voor opdrachtgevers. De schoonmaaksector heeft behoefte aan verandering. De negatieve spiraal moet doorbroken worden om van een professionele sector te kunnen spreken. Op dit moment hebben schoonmaakbedrijven zichzelf gedegradeerd tot goedkope-handen-clubs en ze zijn bereid nog veel verder door de bodem te zakken. fnv Bondgenoten, de Vakbond van Schoonmakers, wil in de nabije toekomst een nieuwe kwaliteitsstandaard ontwikkelen. Topkwaliteit die ten goede komt aan bedrijven, opdrachtgevers én schoonmakers. Zo n nieuwe gouden maatstaf heeft alleen kans van slagen als opdrachtgevers, schoonmaakbedrijven en schoonmakers de bereidheid hebben de meest simpele ombuiging te maken. De reuzensprong naar topkwaliteit vereist een tussenstap: de aanwezigheid van professionaliteit. Het naleven van afspraken Het leveren van kwaliteit Het verbeteren van omstandigheden Het hebben van een toekomstvisie fnv Bondgenoten, de Vakbond van Schoonmakers, nodigt opdrachtgevers en schoonmaakbedrijven uit mede-verantwoordelijkheid te nemen voor de eerste stap op weg naar een betere toekomst. Schoonmaakbedrijven en opdrachtgevers die de kwaliteit van de schoonmaak, de behandeling van de schoonmaker en het aanzien van de sector willen verbeteren ondersteunen de volgende criteria voor professionele schoonmaak. Professionele schoonmaak is: 1 // een schoonmaker die een vakopleiding afgelegd heeft en Nederlands spreekt; 2 // een werkgever die alle regels naleeft en georganiseerd is in de werkgeversorganisatie; 3 // een grote groep schoonmakers die zich kan organiseren in de vakbond- zonder bedreigingen en intimidatie; 4 // het redelijk houden van de werkdruk door jaar lijkse inzet van de werkdrukmeter; 5 / een schoonmaker met een fatsoenlijk loon en een reiskostenvergoeding. / op naar een betere toekomst... / 14

15 Z e hebben ons nodig, maar denken dat we niks zijn. Zonder schoonmaker geen ziekenhuis, weet je. Als je naar Nederland komt en de taal niet spreekt, is de kans groot dat je in de schoonmaak terecht komt Van dat taalprobleem wordt misbruik gemaakt, dat zie je gebeuren. Als jij niet wil, dan komt er wel een ander voor je in de plaats. We zijn in de schoonmaak veelal naar Nederland gekomen voor een betere toekomst voor ons en onze families en als je dan ziet hoe migranten tegen elkaar worden opgezet. Maria Garcia is geboren in de Dominicaanse Republiek. Ze kwam naar Nederland voor de liefde en is getrouwd met een Nederlandse man. Ze hebben samen 4 kinderen. Maria werkt sinds 5 jaar in de schoonmaak. Ze werkt nu voor csu en iss. Onder andere in Amsterdam bij de vu polikliniek. Ze woont in Haarlem. Op- en neer reizen kost haar maandelijks 97,65 euro. Ze krijgt daarvan helemaal niets vergoed. Maria verdient per maand zo n 400 euro bij de vu polikliniek. Met haar baan bij iss erbij verdient ze in totaal bijna euro per maand. Maria ziet dat opdrachtgevers steeds meer willen voor minder. Als je in een ziekenhuis met steeds minder mensen en uren werkt, dan kan de kwaliteit niet hetzelfde blijven. Ik ben soms wel bang voor virusinfecties bijvoorbeeld. Maar ik vind wel dat als je opeens meer moet doen en het wordt te veel, dan moet je je gewoon aan je taak houden en niet meer. Het wordt te zwaar. Maar Maria gelooft dat het beter wordt. Ze sloot zich aan bij de Vakbond van Schoonmakers. We willen hier allemaal dat de schoonmaak als goede baan behandeld wordt. In de Dominicaanse Republiek was ik ook lid van de vakbond, ik werkte in een handdoekenfabriek, ja daar hebben we actie gevoerd. / maria garcia / 15

16 Een uitgave van fnv Bondgenoten, de Vakbond van Schoonmakers, december onderzoek Een bijzonder woord van dank aan de onderzoekers. Zij hebben zich met hun enorme inspanning ware vrienden van de schoonmakers getoond. Margriet Kraamwinkel / fnv Bondgenoten Dirk Kloosterboer / Vakcentrale fnv schoonmakers Theresse Baros / Turgay Sahin Ad van der Schaaf / Maria Garcia fotografie Rob Nelisse // pag 3 / 11 / 15 Frits Widdershoven // pag 7 eindredactie Ron Meyer / fnv Bondgenoten grafisch & illustratief ontwerp takeadetour.eu druk Graficiënt, Almere oplage