Uitgave van Rabobank Private Banking. Ik ben vooral bezig met vandaag. Bezit & betekenis. Herman den Blijker

Transcriptie

1 Wijzer Uitgave van Rabobank Private Banking Bezit & betekenis Ik ben vooral bezig met vandaag Herman den Blijker

2 Samenleving Persoonlijk Kennis Topstuk 23 Conceptuele werken laten vaste conventies los. Alle ruimte is voor het idee, van de jaren 60 tot nu. Frontier markets 62 Qatar, Nigeria, Bangladesh en Pakistan: economieën met een jonge bevolking, die aan het begin staan van het proces waar grotere emerging markets al mee op streek zijn. Kans of een risico voor beleggers? Portret 12 Vrouwenwielrennen is meer dan Marianne Vos. Een gelauwerde kopvrouw roemt haar team en de sport. Vermogend 8 Een gouden kans of een belastende erfenis? Jongeren praten graag met gelijkgestemden. Het programma Omgaan met vermogen werd speciaal ontworpen voor deze groep. Bezit & betekenis 34 Wortels 46 Haar vader was bosarbeider. Dicky Möhle Jansen kreeg het goed, maar bleef altijd in de buurt van het Loobos: Ook al is voor mij iedereen hetzelfde, je merkt wel dat mensen anders naar je kijken. Hij vindt bezit bijzaak, heeft voor zichzelf moeite om aan morgen te denken, maar wil een mooie toekomst voor zijn zoontje. Hij is Herman den Blijker. Familieportret 50 Een vader en drie zoons. Bij de Interwinn Groep is geen sprake van verdeel en heers: In een sterk bedrijf is iedereen even belangrijk. Ambitie en volharding 78 Helene Kröller-Müller wilde zich onsterfelijk maken met de creatie van een volmaakt monument van cultuur. Dat is gelukt. Het nu 75-jarige, gelijknamige museum staat in hoog aanzien in binnen- en buitenland. Op weg naar het WK Hockey 16 Taboe: wilsonbekwaam 20 Column Sabine Overtoom 26 Voor een ander Duurzaamheid voorop 28 Wij... bankiers 40 Financieel DNA Suus en Nicholas Ruis 56 Keerpunt Toen werd alles anders 39, 49, 59, 77 Column Joop de Boer 60 Door de ogen van Drie financieel deskundigen 66 Hoe werkt... het Rabo ledencertificaat 72 Mvo-beleggen 74 Wat maakt u rijk? Harry van Hoof 82 1 Wijzer Rabobank Private Banking 2

3 Samenleving Voorwoord Rabobank Private Banking is, opnieuw, in een onderzoek van zakenblad Incompany door klanten uitgeroepen tot de beste private bank. Wie de consistent hoge cijfers ziet die we krijgen toebedeeld, kan de indruk krijgen dat het niet zo moeilijk is om klanten blijvend te bekoren. Niets is minder waar. Het vergt juist voortdurend onderhoud en aandacht om een terecht veeleisende privatebankingclientèle aan je te binden. Vandaar dat wij onze dienstverlening voortdurend verbeteren en vernieuwen. In onze vernieuwde strategie richten wij ons op drie onderdelen: het verbeteren van dagelijkse bankzaken, het scheppen van financiële rust en het verder ondersteunen van maatschappelijk verantwoord bankieren en beleggen. Inspelend op de revolutie in internet en mobiele communicatie zet de Rabobank vol in op virtualisering. Uw smartphone en tablet worden uw bank. Via een speciaal op maat gemaakte privatebankingapp gaat u straks niet meer naar de website van de bank, maar naar uw persoonlijke pagina. Daar volgt u al uw financiële Virtueel gemak: continu inzicht Pim Mol Directeur Private Banking Rabobank Nederland zaken, waar ook ter wereld en op welk tijdstip dan ook. De app geeft toegang tot de private banker of beleggingsspecialist en biedt zicht op de ontwikkeling van uw financiële huishouding en vermogen. Ons tweede speerpunt is het scheppen van financiële rust. Private banks hebben de laatste vijf jaar vrijwel constant moeten communiceren over onverwachte ontwikkelingen, zoals tegenvallende rendementen en veranderde regelgeving. Veel nadrukkelijker dan vroeger zal advies over uw financiële toekomst een integraal onderdeel vormen van gesprekken over nieuwe ontwikkelingen. In dat advies is het accent bovendien verschoven van producten, beleggen en rendement naar vermogensplanning. Ook de introductie van eenvoudiger producten en meer transparantie over de tarieven dragen bij aan financiële rust. Ons derde punt betreft het vergroten van uw mogelijkheden om maatschappelijk verantwoord bezig te zijn. Zo voldoen inmiddels nagenoeg alle beleggingsportefeuilles van klanten aan criteria van de VN en aan het wapenstatement van de Rabobank. In deze periode van terugkijken en vooruitblikken beloof ik u dat wij energiek verdergaan met het verbeteren van onze dienstverlening. Om er zeker van te zijn dat we onze voornemens ook uitvoeren, zullen we in de toekomst nog meer monitoren hoe u, onze klant, de contacten met en adviezen van uw private banker waardeert. Laten we er een mooi nieuw jaar van maken. Samenleving Het katern over maatschappelijke, relevante en verrassende ontwikkelingen. 4 Wijzer Rabobank Private Banking 5

4 De selectie van Pim Mol Cate Blanchett denkt aan Wall Street Dvd Sinds mijn studietijd sla ik bijna nooit een film van Woody Allen over. Hij heeft er ondertussen 57 gemaakt. Recentelijk was hij voor een aantal films in onder meer Barcelona, Parijs en Rome, waarvan ik Love in Rome er het meest uit vond springen. Nu is hij weer terug op Amerikaanse bodem met Blue Jasmine. Deze ouderwets goede Allenfilm speelt in San Francisco, maar flashbacks voeren ons regelmatig naar New York, waar de titelheldin een luxe leven leidde als echtgenote van een Wall Street-hotshot, gebaseerd op piramidespeloplichter Bernard Madoff. Prachtige rol van Cate Blanchett en een plot dat tot nadenken stemt. Woody Allen: Blue Jasmine Kunstenaars met een connectie Evenement Ik ben erg onder de indruk van de expositie van conceptuele kunst Geestverwanten. De expositie, die bestaat uit werken uit de eigen Rabo Kunstcollectie, is zo samengesteld dat de rode draad wordt gevormd door de verwantschap van de ideeën achter de werken. In de geëxposeerde kunstwerken onderzoeken kunstenaars een theorie, een idee of een verwondering en diepen ze die helemaal uit. Om een paar namen te noemen: Jan Schoonhoven, Ad Dekkers, stanley brouwn, Jan Dibbets, Navid Nuur, Guido van der Werve en Ger van Elk. Velen hebben elkaar beïnvloed en dat wordt aansprekend in de tentoonstelling tot uiting gebracht. Vlammend betoog Boek Sinds mijn studie macro-economie heb ik een meer dan gemiddelde belangstelling voor ongelijkheid in de samenleving. Economen als Hernando de Soto en Amartya Sen hebben hier al veel aandacht aan gegeven. Recentelijk is er door het wegvallen van de American Dream en daarmee het traditionele vooruitzicht van de gewone Amerikaan op een beter leven, een stroom publicaties op gang gekomen. Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz heeft met The Price of Inequality een vlammend betoog geschreven. De essentie is dat de toenemende en zichtbare ongelijkheid in Amerika een groeiend sociaal probleem is, economische schade veroorzaakt en de democratie bedreigt! Joseph E. Stiglitz: The Price of Inequality Pim Mol is naast directeur Private Banking Rabobank Nederland ook voorzitter van de raad van commissarissen van Schretlen en onder meer lid van de Rabo Kunstcommissie. Hij bekleedt diverse nevenfuncties in de wereld van cultuur en maatschappelijke betrokkenheid, onder andere als bestuurslid van de Stichting Vrienden van de Nederlandse Bachvereniging. Warme winter in Haarlem Stad In kerstsfeer komt Haarlem nog meer tot leven. Speciale kerstdecoraties zijn te vinden bij biologisch bloemenatelier Klavertje Vijf. Onze favoriete plek voor de lunch is eetlokaal Jacobus Pieck, zie ook de recensies op iens.nl. De kunstuitleen aan de Gedempte Oude Gracht is een van de plekken die we iedere maand wel met een bezoek vereren. Zaterdagavond zijn we vaak te vinden in de door Joost Swarte ontworpen Toneel- en Filmschuur voor een Franse film. Aangezien Haarlem al eens is verkozen tot restaurantstad van Nederland is de culinaire keuze groot. We hebben onlangs genoten van ons bezoek aan Wijn & Ko aan de Grote Markt. Vinologe Cathy Moerdijk zwaait er de scepter. Geestverwanten, tot eind maart in de Rabo Kunstzone, Utrecht Bedacht op een terras App De MyOrder-app is bedacht door Thomas Brinkman, op een Gronings terras. Toen er maar geen bediening kwam, belde hij met zijn mobiel het café en bestelde een biertje. Thomas ontwikkelde het idee door en zocht daarna samenwerking met de Rabobank. Je bestelt nu net zo makkelijk je lunch bij Shell of Hema, en je boekt je bioscoopkaartje dat je vervolgens ook nog eens op je telefoon ontvangt. Met de app kan een ondernemer zijn assortiment te koop aanbieden via het mobiele kanaal en kunnen bestellingen van consumenten worden ontvangen! 6 Wijzer Rabobank Private Banking 7

5 Anders dan anderen Straks moet ik het wel weten Suzanne Gazendam (24) uit Arnhem heeft een vermogende vader en is dus geen arme student zoals veel leeftijdsgenoten. Bij het programma Omgaan met vermogen ontmoet ze jongeren in dezelfde situatie. Lig jij nog eens ergens wakker van? Nou en of. Niet over rekeningen die nog betaald moeten worden, daar hoef ik me dan gelukkig minder zorgen over te maken. Maar mijn moeder ligt in scheiding, mijn vader heeft soms ook privézorgen en ik weet niet of ik wel de juiste baan zal vinden. Dat zijn de dingen waar ik over kan tobben. Maar als jij een eigen bedrijf wilt beginnen, is een startkapitaal minder een probleem. Als ik dat zou willen, is dat bespreekbaar, ja. Daar heb ik het met papa wel eens over gehad. Als ik me nu, net als hij, in een bedrijf ga storten heb je kans dat ik net als hij tachtig uur per week ga werken en hij wil dat ik eerst nadenk of ik dat wel wil. Ik heb de modeacademie gedaan en ben op zoek naar een creatieve baan. Ik denk daarom voorlopig nog niet aan een eigen bedrijf. Wie weten ervan? Dat mijn vader vermogend is? Als ik voel dat de band echt sterk wordt met iemand, dan vertel ik het. Mijn beste vriendinnen weten het dus. En anderen vertel ik het liever niet, want ik weet hoe de reactie kan zijn. Laatst sprak ik iemand die ik nauwelijks ken en die zei hoe geweldig ze mij vond, dat ik zo n leuk mens was. Dan ben ik automatisch meer op mijn hoede. Hoe is je vader vermogend geworden? Mijn opa, die niet meer leeft, is ooit gestart met een transportbandenservice. Hij had drie man in dienst. Verkocht rubber transportbanden aan fabrieken. Mijn vader hield niet van school, was al heel vroeg aan het auto s wassen en met zaakjes bezig. Hij heeft het bedrijf van opa overgenomen en groot gemaakt. Nu heeft hij 360 man in dienst, een hoop zusterbedrijven, restaurants, ga zo maar door. Hij is goed in z n vak en heeft het opstapje aan opa te danken. En je moeder? Mijn ouders zijn uit elkaar gegaan toen ik één jaar oud was. Mijn moeder is lerares bij mbo-opleiding Rijn IJssel en ik heb altijd bij haar gewoond. Bij mama had ik een heel gewoon leven, als ieder ander. Ik heb twee kanten mogen zien en daardoor vind ik geld nooit iets vanzelfsprekends. Maar je hoeft niet vaak te budgetteren of schipperen. Dat klopt dan weer wel. Er gaat een vriendin van me trouwen en zij heeft niet veel geld. Bij alles moet ze nadenken of het wel haalbaar is. Daar kan ik me wel eens ongemakkelijk bij voelen. Vroeger gingen vriendinnen één keer per jaar met vakantie. Dan durfde ik niet te zeggen dat ik al vier keer was geweest. Nu ben ik er makkelijker in. En vriendinnen gaan er ook goed mee om. Het is zeker niet zo dat ze van mij verwachten dat ik alles betaal in de kroeg! Wat verrijkt jouw leven? Kleine dingen. Als mijn vriendje voor me heeft gekookt word ik heel blij. Of als ik mijn broer en zusje weer zie. Of als ik gesprekken met mijn vader heb en we dichter tot elkaar komen. Geld hebben is een luxe waar ik erg van kan genieten, maar de mensen om me heen zijn toch echt belangrijker. Omgaan met vermogen U draagt vroeg of laat wellicht de verantwoordelijkheid van uw vermogen over aan uw kinderen. Het is voor u én uw kinderen een geruststellende gedachte als zij hierop voorbereid zijn. Rabobank Private Banking organiseert drie inspirerende bijeenkomsten die onder meer antwoord geven op de vraag: welke stappen moet je zetten bij vermogensoverdracht? Kijk voor meer informatie op Denk je na over de fase waarin je gaat erven? Papa is nog jong, 49, maar het gaat toch steeds vaker over zijn vermogen. Hij wil in ieder geval niet doen wat zíjn ouders deden: onverdeeld overdragen. Hij heeft een broer en een zus en moet nog altijd in conclaaf. Dan wil hij een pand verkopen en zijn zus bijvoorbeeld niet. Ik heb zelf een halfbroer en halfzus en als mijn vader komt te overlijden, gaan de zaken verdeeld aan ons over. En misschien verkoopt mijn vader voor die tijd alles al, zodat hij er zelf ook nog een tijdje van kan genieten. Als je met je vader over geld wilt praten, plan je dat dan speciaal? Nee, we maken afspraken om gezellig te eten. Dan zitten we in een restaurant en hebben het over de familie, over gezellige dingen. En dan kan geld en vermogen zomaar ter sprake komen. Dat is ook prettig, dat maakt het niet zo zwaar. Want het is nogal wat uiteindelijk, laten we eerlijk zijn. Ik krijg straks veel geld op mijn rekening en voor het zover is, moet ik wel het een en ander weten. Doe je daarom mee aan Omgaan met vermogen? Mijn vader kreeg een mail en het leek hem wel wat voor mij. Ik ben gegaan uit nieuwsgierigheid. Ik was vooral benieuwd naar mensen van mijn leeftijd die ook vermogende ouders hebben. Dat was best heel raar. Ik praatte met een meisje dat ik helemaal niet kende over het vermogen van mijn vader. Dat had ik nog nooit gedaan. Ik heb veel geleerd en vond het vooral prettig om wat gelijkgestemden te spreken. Ik kon zomaar vertellen hoeveel bedrijven mijn vader had, zonder dat dat ongemakkelijk werd. 8 Wijzer Rabobank Private Banking 9

6 Kinderen maken eigen keuzes Voor wie is het programma Omgaan met vermogen bedoeld? Voor vermogende privatebankingklanten, zegt Eva Jansen, marketingmanager bij Rabobank Private Banking. Veel vermogende klanten willen dat hun kapitaal goed terechtkomt als zij er straks zelf niet meer zijn. Ze willen dat hun kinderen goed met de nalatenschap omgaan en tegelijk dat dit geen te zware last is op de schouders van hun kinderen. Makkelijker praten Vaak willen vermogende ouders hun kinderen niet belasten of is het een taboe om thuis over geldzaken te praten. Als de bank erbij is als derde partij, met knowhow, wordt het voor ouders en kinderen makkelijker. We hebben het over kinderen tussen jaar oud, zegt Jansen. Sommigen hebben al een accountmanager en beleggen hun vermogen al, voor hen heeft de bijeenkomst een evaluerend karakter. Maar anderen zijn er helemaal nog niet mee bezig. Voor hen kan het programma een startschot zijn om bewust na te denken over vermogensoverdracht. Voor alle deelnemers geldt dat ze samen zijn met gelijkgestemden. Dat gebeurt niet vaak in het dagelijks leven. Vooral de combinatie tussen je eigen psychologie en geld, tussen ratio en emotie spelen in het programma een belangrijke rol. Vragen als: welke waarden zijn belangrijk voor je in je Durf te praten over geld Het programma Omgaan met vermogen helpt bij de psychologische kanten van vermogensoverdracht. leven, wat zijn je ambities, hoe kun je je vermogen laten werken om je waarden te realiseren? Hoe anders ben je hierin dan je ouders? Hoe bespreek je dit alles met ze, hoe kom je dichter bij elkaar? Om dit keuze- en besluitvormingsproces in goede banen te leiden, is het nodig bewuster je aandacht te richten en niet in automatische patronen te stappen die door je ouders of vrienden worden aangereikt. Psychologische kanten Wat is het hoofddoel? Bewust regisseren, zegt Nicole van Baardwijk van Mindcom (gespecialiseerd in effectief denken ). Omgaan met vermogen is een te weinig besproken thema. Wij laten kinderen zien hoe ze daar een rol in kunnen pakken vanuit het regisseren van hun denkkracht. Of het nu gaat over keuzes bij trouwen, een huis kopen, een bedrijf starten of beleggen. Niet te snel een oordeel klaar hebben, of te lang data verzamelen over welke opties er allemaal zijn. Op de juiste momenten met elkaar op zoek gaan naar alternatieven. Het zijn denkactiviteiten die essentieel zijn bij het bespreken en maken van keuzes. Dit programma gaat dan ook niet over de technieken van beleggen, maar over de psychologische kanten van vermogensmanagement en -overdracht. Maar gaat het nu om de kinderen of de ouders? Beiden, aldus collega Yolanda Buchel. Maar het zijn de kinderen die hier komen. En die zetten we aan tot het nadenken over de vraag: hoe wil je je leven inrichten? Kinderen hebben dat vaak nog minder bewust op hun netvlies staan, en komen er dan achter dat ze heel andere waarden en drijfveren kunnen hebben dan hun ouders. En daar start het gesprek met de ouders. In dat opzicht is dit programma ook voor de ouders, want hoe beter zij weten hoe de kinderen denken en waar ze voor staan, hoe makkelijker het voor de kinderen is en hoe serieuzer ze het gesprek met hun ouders over het vermogen aan kunnen gaan. Scan de QR-code voor een filmpje waarin een oud-deelneemster over haar ervaringen vertelt. De lessen van Libor Dit mag nooit meer gebeuren Mijn taak? De eendracht te bewaren en de daadkracht te vergroten. Dat verdienen onze klanten, onze leden en onze medewerkers. Dat verdient de Rabobank. Dat zegt Rinus Minderhoud, de nieuwe topman van de Rabobank. Hoe kijkt u aan tegen de recente gebeurtenissen? Het is schokkend wat er is gebeurd. En dan doel ik natuurlijk allereerst op het ontoelaatbare gedrag van een kleine groep medewerkers. Maar ik doel ook op het feit dat dit zo lang onopgemerkt is gebleven en dat het te lang heeft geduurd voordat de genomen maatregelen allemaal werden geëffectueerd. Dit had niet mogen gebeuren. Bij geen enkele bank, maar zeker niet bij de Rabobank. Wij zijn een bank die sterk geworteld is in de samenleving. Die als belangrijkste opdracht heeft de financiële ambities van zijn klanten mogelijk te maken. Van een startershypotheek voor een stel dat hun eerste huis wil kopen, tot een bedrijfsfinanciering voor een ondernemer die zijn zaak wil uitbreiden. Een bank dus met een belangrijke nutsfunctie, namelijk die van financiële dienstverlener van de reële economie. Maar? Maar dat laat onverlet dat wij hier bankbreed onze lessen uit moeten trekken. Want nogmaals: dit mag en zal nooit meer gebeuren. Integriteit is een van onze kernwaarden en we moeten er alles aan doen om dat niet alleen in woord te belijden, maar ook en vooral te laten zien in ons dagelijks werk. Wij hebben inmiddels een groot pakket maatregelen genomen om dit beter te borgen binnen de organisatie. Die maatregelen gaan natuurlijk over aspecten als het toezicht en controle, maar betreffen ook gedrag- en cultuurprogramma s. Hoe kijkt u aan tegen de Rabobank? Ik ben al meer dan elf jaar nauw betrokken bij de bank vanuit mijn functie als lid van de raad van commissarissen. De Rabobank heeft een indrukwekkende geschiedenis van 115 jaar. In die jaren is de bank uitgegroeid tot Rinus Minderhoud Bestuurder pur sang Rinus Minderhoud (67) volgde eind oktober Piet Moerland op als bestuursvoorzitter van de Rabobank. Moerland besloot te vertrekken als gevolg van de Libor-kwestie. Hoewel het bestuur van de bank niet op de hoogte was van het ontoelaatbare gedrag van een groep medewerkers van de bank nam hij als eindverantwoordelijke de beslissing om op te stappen. In verband met deze kwestie kwam de Rabobank een schikking overeen met nationale en internationale toezichthouders en autoriteiten van 774 miljoen euro. een van de meest solide en betrouwbare banken ter wereld. Een bank ook met een koersvaste strategie die hem heeft gebracht tot een van de belangrijkste banken van Nederland én tot een mondiale food- en agribank, die zijn functie van financier van de keten koppelt aan de maatschappelijke opdracht om in 2050 de monden te kunnen voeden van 9 miljard wereldburgers. Een koersvaste strategie, maar ook een bank die volop in beweging is? We leven vandaag de dag in een onlinesamenleving. Klanten, zowel de particulier als de ondernemer, doen hun bankzaken bij voorkeur vanaf hun mobiel, tablet of computer. Die komen niet meer bij ons op kantoor. Op die ontwikkeling en natuurlijk ook met het oog op kostenefficiency sluiten wij aan door onze dienstverlening verregaand te virtualiseren. We geven vol gas op onze 24/7 onlinedienstverlening en dat betekent tegelijkertijd sluiting van kantoren en inkrimping van het aantal medewerkers. Overigens hecht ik er aan te zeggen dat het aantal klantadviseurs eerder stijgt dan daalt. Wij spelen onze adviseurs die klantcontact hebben juist vrij, door de achterkant van het bedrijf te automatiseren en standaardiseren. Verder zijn we volop bezig om de dialoog en de betrokkenheid met onze bijna twee miljoen leden te moderniseren. Dit doen we door ons te committeren aan belangrijke lokale maatschappelijke thema s op het gebied van wonen, zorg en onderwijs. Hoe ziet u uw eigen rol? Ik zie het als mijn belangrijkste taak om ervoor te zorgen dat de rust en de trots binnen de Rabobank-organisatie terugkeert. We moeten de draad weer snel oppakken en al onze aandacht en daadkracht richten op de klant. Onze klanten vormen immers ons enige bestaansrecht. Ik heb er het volste vertrouwen in dat ons dat gaat lukken. Dat verdienen onze klanten, onze leden en onze medewerkers. Dat verdient de Rabobank. U bent benoemd tot tijdelijk bestuursvoorzitter. Hoe lang blijft u dit werk doen? Net zo lang als deze mooie en belangrijke organisatie me nodig heeft. 10 Wijzer Rabobank Private Banking 11

7 Portret Zonder team ben je nergens Wielrenster Marianne Vos is in Nederland het gezicht van het vrouwenwielrennen. Soms voelt dat vreemd: Doen wij een hele wedstrijd onze uiterste best, staat er uiteindelijk één persoon op het podium. is een benaderbare sport. Een sport van Wielrennen het volk, letterlijk: mensen kunnen langs de weg dicht bij de renners komen. Ik vind het belangrijk dat mensen die die wielerpassie met mij delen, ook met mij in contact kunnen komen. Daar probeer ik zo veel mogelijk tijd voor te maken, bij trainingen, bij wedstrijden. Het boek over mijn loopbaan mag dan Op de troon, heten, maar dat zegt niet dat ik me verheven voel boven andere mensen. Het past helemaal niet bij mij om een soort koninklijke afstandelijkheid uit te stralen. Je bent als sporter op zoek naar erkenning en waardering. Wat je wel vaak ziet is dat mensen op het moment dat ze die waardering krijgen, zich ervoor afsluiten. Natuurlijk moet je soms kunnen focussen. Bij sommige wedstrijden gebeurt het me dat ik bijna te laat bij de start arriveer, omdat ik druk ben met mensen die met me willen praten, een handtekening of een foto willen. Dan moet je zeggen: sorry, ik moet door. Daar voel je je dan vervelend door, maar gelukkig begrijpen mensen het doorgaans wel. Minder aandacht Dat vrouwenwielrennen zoveel minder aandacht krijgt dan het mannenwielrennen is voor mij een extra reden om benaderbaar te zijn. Als er mensen zijn die aandacht aan ons willen besteden, of het nu fans zijn of de pers, sta ik ze graag te woord. Het boegbeeld zijn van het Nederlandse vrouwenwielrennen is prachtig. Maar het is jammer dat er voor het vrouwenwielrennen, hoewel het al jarenlang op een heel hoog niveau staat, toch maar weinig belangstelling is. En als er dan belangstelling is, richt die zich vaak uitsluitend op mij. Nederlandse collega-wielrensters leveren prestaties van internationaal niveau. Gelukkig gaat het wel de goede kant op. Het WK in eigen land vorig jaar en ook de prestaties op de Olympische Spelen zijn goed door de media opgepikt, zodat het Nederlandse publiek heeft kunnen zien dat het vrouwenwielrennen meer is dan alleen Marianne Vos. Medaille in stukken Wielrennen lijkt individueel, maar is het niet. Het is heel nadrukkelijk een teamsport. Zonder team ben je als wielrenner nergens. We zijn met onze huidige ploeg, het Rabobank Liv/Giant Team, momenteel de nummer één op de wereldranglijst en daar ben ik ontzettend trots op. Dat betekent wel dat je als team vaak de verantwoordelijkheid krijgt opgedrongen in de koers en de wedstrijd moet dragen. Andere ploegen stemmen hun tactiek af op jouw team en dat maakt het lastig een wedstrijd goed in te delen. 12 Wijzer Rabobank Private Banking 13

8 Andere ploegen stemmen hun tactiek af op jouw team Marianne Vos fietsmalle wielerkoningin Marianne Vos ( s-hertogenbosch, 1987) is Nederlands meest succesrijke wielrenster. Ze won olympische gouden medailles bij het baanwielrennen (Beijing, 2008) en de wegwedstrijd (Londen, 2012) en veroverde in totaal tien wereldtitels. Ze is kopvrouw van de Rabobank Liv/Giantwielerploeg. Over haar verscheen de wielerbiografie Op de troon. Maar juist omdat we over veel kwaliteit beschikken en iedereen zich bewust is van onze positie kunnen we daar toch resultaten in boeken. Het idee samen sterk is heel erg belangrijk, zowel bij onze sponsor Rabobank als bij de wielerploeg. Daar is echt sprake van een wezenlijke klik. Bij wielrennen ligt dat teamidee overigens wel iets anders dan bij veel andere teamsporten. Wanneer wij als team een hele wedstrijd onze uiterste best doen, staat er uiteindelijk slechts één persoon op het podium met de bloemen te zwaaien. Dat voelt vaak wel een beetje vreemd. En met bloemen of een beker valt het nog mee, maar als het om een gouden plak gaat, voelt dat eigenlijk oneerlijk. Dan zou je hem het liefst in een aantal stukken delen. Dikwijls is het mijn taak om een teamprestatie aan de finish met een overwinning te bekronen. Dat geeft extra druk, maar tegelijk ook extra motivatie. Als alle meiden ontzettend hun best voor je hebben gedaan, en ik tijdens de wedstrijd in mijn hok kon blijven zitten en dus niet heel hard heb hoeven werken ben ik in al mijn vezels gemotiveerd om dat werk te verzilveren. En gelukkig nemen mijn teamgenoten het mij niet kwalijk als het af en toe niet lukt. Op weg naar Rio Het is ontzettend leuk om te merken dat je een inspiratiebron bent voor de jeugd. Ik geniet van het sporten en wil dat graag delen. Daar komt bij: het is belangrijk voor kinderen om bezig te zijn, te bewegen, als tegenwicht tegen computeren en tv-kijken. Verder is het idee om samen dingen te doen, je doelen te stellen en daar naartoe werken ook in sociaal opzicht belangrijk. Wielrennen kan daarin een heel goede rol vervullen. Wanneer jonge mensen plezier hebben in wielrennen, stimuleer ik dat dan ook graag. Ik beschouw het eigenlijk als iets teruggeven. We zijn een professionele wielerploeg en hebben dus goede begeleiding, maar ik vind het desondanks heel leuk om mijn ervaring te delen met jonge rensters. Die zijn fris, hebben motivatie en nemen dingen van je aan. Het is goed om niet alleen met je eigen prestaties bezig te zijn. Hoe kan je als team groeien? Want natuurlijk willen we straks in 2016 een goede ploeg afvaardigen naar de Olympische Spelen in Rio de Janeiro. De jeugdopleiding binnen het wielrennen is belangrijk en ik vind het prachtig dat de Rabobank daar heel veel nadruk op legt. Daarmee wordt echt de basis gelegd. De bank geeft ondersteuning aan de wielerbond, de verenigingen, natuurlijk de Rabo Dikke Banden Race en gelukkig ook aan ons. Zuivere prestaties Om als topsporter te functioneren moet je veel doen en laten. Maar dat zie ik niet als een opoffering. Ik heb een bepaald talent meegekregen en wil dat gebruiken. Ik voel me bevoorrecht. De pure benadering, het idee van een gezonde geest in een gezond lichaam, dat spreekt me erg aan. Je moet fit zijn, maar je moet er ook in willen gaan, graag willen winnen. Frisheid en scherpte zijn even belangrijk als fysieke conditie. Zuivere prestaties zijn de kern van mijn wielerplezier. Ik zou het verschrikkelijk vinden om met doping te worden geassocieerd. De wielersport heeft ontzettend te lijden gehad van alle dopingperikelen. Het is voor mij heel belangrijk het wielrennen op een schone manier te bedrijven en te laten zien dat je ook dan tot topprestaties kunt komen. Ik kan me niet voorstellen dat je voldoening beleeft aan je sportprestaties op het moment dat je die niet op een eerlijke manier behaalt. Prachtig dat de Rabobank de nadruk legt op de jeugdopleiding 14 Wijzer Rabobank Private Banking 15

9 WK Hockey 2014 Topsportspektakel in Den Haag Voor het eerst sinds 1998 is er weer een WK Hockey in Nederland. De beste hockeyers spelen van 31 mei tot en met 15 juni 2014 tijdens de Rabo Hockey World Cup in Den Haag. Hockeyfans kunnen meegenieten Hockeyhelden De Nederlandse mannen hebben het wereldkampioenschap drie keer gewonnen. De laatste titel dateert echter alweer uit de vorige eeuw. In 1998 kroonden de oranjehemden zich tot wereldkampioen. Acht jaar eerder waren ze eveneens de sterksten, net als in Het moet echter wel heel gek lopen willen de mannen van bondscoach Paul van Ass de wereldtitel in Den Haag niet veroveren. De voorgaande twee keer dat het WK in Nederland werd gehouden, legde Oranje namelijk beslag op de gouden medaille. Machtige medailles De hockeyvrouwen wonnen de wereldtitel maar liefst zes keer. In 1974, 1978, 1983, 1986, 1990 en in 2006 gaven de Oranjevrouwen de rest van de wereld het nakijken. Nederland is hiermee veruit de meest succesvolle (dames)ploeg van het WK. Naast zes gouden medailles, wonnen de Nederlandse vrouwen ook vier zilveren en één bronzen medaille. Alleen tijdens het WK van 1994 in Dublin ging Oranje met lege handen naar huis. Neefje Stockey Onder het thema Let s celebrate hockey komen er op het WK gedurende veertien dagen meer dan driehonderd hockeyers in actie. Het WK wordt gehouden in het stadion van ADO Den Haag. In het Kyocera-stadion is plek voor toeschouwers. Een deel van de 76 wedstrijden wordt gespeeld in het nog te bouwen GreenFields Stadion, dat plaats biedt aan vijfduizend toeschouwers. De mascotte van het WK is een ooievaar en heet Stockey. Stockey is het neefje van Storky, de mascotte van ADO. Kookaburras Australië is de regerend wereldkampioen bij de mannen. De Kookaburras waren vier jaar geleden in het Indiase New Delhi met 2-1 te sterk voor Duitsland. Nederland legde beslag op de derde plek door in de strijd om het brons Engeland met 4-3 te verslaan. Grote afwezige Pakistan is in Den Haag de grote afwezige. The Green Machine, met vier wereldtitels de meest succesvolle mannenploeg op een WK, wist zich niet te kwalificeren voor de mondiale eindstrijd. Door het ontbreken van Pakistan zijn alleen Duitsland, Nederland en Spanje tot nu toe op elk WK actief geweest. Onze oosterburen eindigden de afgelopen veertig jaar altijd bij de beste vier. De Duitsers misten alleen tijdens de eerste editie in 1971 de halve finale. Haagse clubs Den Haag is een echte hockeystad. In het verleden werden er door de Haagse clubs grote nationale en internationale successen behaald. Tussen 1977 en 1984 waren de mannen van Klein Zwitserland onverslaanbaar. Ze wonnen acht landstitels op rij en waren in Europa tweemaal de sterksten. De vrouwen van HGC veroverden tussen 1982 en 1997 eveneens acht landstitels. Daarnaast wonnen ze zeven keer de Europa Cup 1 en eenmaal de Europa Cup 2. De Rabobank is sponsor van de Rabobank Hockey World Cup Het WK moet een hoogtepunt worden van het 17-jarige partnership met de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond (KNHB). Al die jaren ondersteunt de Rabobank de hockeysport in de volle breedte. Tijdens het laatste WK in eigen land in 1998 stond de Rabobank al op de shirts van de Nederlandse teams. Van alle 320 hockeyverenigingen in Nederland hebben meer dan tweehonderd verenigingen een sponsorrelatie met de Rabobank. Met het WK-jaar in Den Haag wil de Rabobank graag zo veel mogelijk hockeyfans laten mee genieten. Om het enthousiasme aan te wakkeren reist de wereldbeker dit hockeyseizoen langs vele hockeyclubs. De jonge hockeyfan kan zich aanmelden voor de Rabo NK Hockey Techniek; de finale wordt gespeeld tijdens het WK! Daarnaast toont de Rabobank zijn maatschappelijke betrokkenheid en ondersteunt, samen met de KNHB, het Jeugdsportfonds. De kraskaartenactie Stockey krassen moet een flinke bijdrage leveren aan de ambitie om het geldbedrag op te halen waarmee minimaal 2014 kinderen kunnen gaan sporten. Alles over het WK Hockey: Wijzer Rabobank Private Banking 17

10 Bankieren doe je samen Zo krijg je een project vol emotie van de grond Zakelijkheid in combinatie met een warm hart, dat zochten Jack en Saskia Engels voor Open Door. Maar de financiering paste niet binnen de standaard: was het nu privé of zakelijk? Saskia Engels: Ik ben blij dat er een bank is die iets terugdoet voor de samenleving In het groene weiland aan de rand van Loon op Zand ligt een enorme plaat beton: de fundering van zorghuis Open Door, dat in augustus 2014 zijn deuren zal openen. De gehandicapte kinderen die daar straks gaan wonen of logeren kunnen bijna niet wachten. Open Door is het initiatief van Jack en Saskia Engels. Hun dochter Doris, de oudste van vier kinderen, werd veertien jaar geleden geboren met een zeldzame chromosoomafwijking. Met de zorg groeide bij Jack en Saskia het besef dat er meer is dan carrière maken. Ruim twee jaar geleden resulteerde dat in het idee voor het zorghuis. We wilden een logeerhuis bouwen voor kinderen als Doris, vertelt Jack, maar dat bleek niet rendabel. Toen besloten we vier kamers vanaf aanvang permanent te laten bewonen. Ook onze Doris verhuist, als ze ouder is, naar Open Door. Dit willen we doen Jack Engels heeft twee jaar uitgetrokken om het project te realiseren. Hij verdiende zijn sporen in de internationale zuivelhandel en legde daarmee een financiële basis voor Open Door. Voor de hypotheek klopte het echtpaar aan bij verschillende banken. Het eerste gesprek met de directeur van Rabobank De Langstraat was prettig, vertelt Saskia. Hij zei direct: dit project willen wij doen. Voor mij was dat ontzettend belangrijk. Ik ben blij dat er in deze wereld, waarin bijna alles om efficiency draait, een bank is die iets terug wil doen voor de samenleving. Dat heb je nodig om een project als dit, zo vol emotie, van de grond te krijgen. Het project past in ieder opzicht bij onze filosofie, zegt accountmanager Private Banking Christiaan-Mark Peekel. Het is een lokaal initiatief: van mensen, voor mensen. Het lastige was dat Jack en Saskia nieuwe klanten waren en dat de stichting Open Door een starter is zonder winstoogmerk. De financiering paste niet binnen de standaardregelgeving: was het nu privé of zakelijk? De bankiers vonden de oplossing in intensieve samenwerking tussen beide afdelingen. Ons uitgangspunt, zegt Reinier van Loon, accountmanager Zakelijke Relaties, is dat er in iedere ondernemer een mens schuilt met persoonlijke drijfveren. Geen doel, maar middel Voor Jack en Saskia zijn die drijfveren: duurzaamheid en betrokkenheid. In de bouw, maar ook in de zorg. Een grootschalige opzet is financieel interessanter, zegt Jack, maar wij kiezen bewust voor een kleinschalig zorghuis. Een kern van minimaal vier bewoners en een zorgechtpaar, met plaats voor logeren en dagbesteding. Zo kunnen we zorg bieden aan een groep van veertig. We willen ook ruimtes beschikbaar stellen voor bijeenkomsten en leggen een moestuin aan waar dorpsgenoten kunnen tuinieren. Open Door is geen doel, maar een middel om een prettige leefomgeving te creëren voor de gehandicapte kinderen, de medewerkers en alle bezoekers. De familie ontbreekt het niet aan drive en enthousiasme; onmisbaar bij een complex project. Gelukkig is in de bank een goede partner gevonden. Saskia Engels: De Rabobank is écht dichtbij en betrokken. 18 Wijzer Rabobank Private Banking 19

11 Wilsonbekwaam Geheugen op slot Het is geen onderwerp waar mensen graag over filosoferen, een taboe bijna. Wat gebeurt er met het vermogen als u ernstig ziek wordt of dementeert? Weet iemand nog wat uw wensen zijn? Niemand weet wanneer en of hij op een gegeven moment de regie over zijn leven verliest. Wat de gevolgen van een ongeluk of een ernstige ziekte zijn voor iemands zelfbeschikking is moeilijk te voorspellen. Dat geldt niet voor dementie. Vanaf een leeftijd van 65 jaar ontwikkelt ongeveer 5 procent van de mensen dementie. Boven de 80 jaar is dat ongeveer 20 procent. En het aantal neemt toe. Dementie in Nederland zal de komende decennia verdubbelen, van gevallen nu tot in Met dementie neemt de afhankelijkheid toe, en het gevaar dat er misbruik wordt gemaakt van iemands financiële situatie. Ongeveer ouderen zijn jaarlijks slachtoffer van financieel misbruik of financiële uitbuiting. Om dementie bespreekbaar te maken, steunde de Rabobank Foundation de tv-documentaire DementieEnDan en de landelijke campagneweek eind september van dit jaar. Het filmmateriaal wordt ook intern gebruikt bij de opleiding van adviseurs. Wie niets voor zichzelf regelt, wordt tot op zekere hoogte beschermd. Volgens de wet kan niemand voor een ander zaken regelen, tenzij de rechter een bewindvoerder of curator heeft benoemd. Maar er zit een aantal nadelen aan deze procedure. Het is een tijdrovend traject en laat ook een aantal zaken open. Zo is niet zeker wie door de rechter benoemd wordt en de rechter Bij dementie kan de financiële situatie misbruikt worden kan bepaalde handelingen verbieden. Maar ook als een naast familielid als bewindvoerder het beheer over het vermogen krijgt, blijft het een lastige positie. Vooral als er sprake is van een opgebouwd vermogen. Wat zijn de wensen? Jan van het Hof, senior vermogenstructureerder Vermogenszorg, schetst het dilemma. Het vermogen zit vaak verspreid over verschillende portefeuilles, er zijn financiële constructies, leningen aan kinderen, investeringen. Soms hebben mensen nog een onderneming. En dan zijn er Hoe de bank kan helpen De dienstverlening Vermogenszorg is erop gericht nabestaanden te helpen bij het afwikkelen van de nalatenschap. Aan de basis van de dienstverlening ligt de wens om partner en kinderen te ondersteunen bij de financiële en fiscale gevolgen van het overlijden. De specialisten van Vermogenszorg kunnen, als daar behoefte aan is, ook familieleden vertrouwd maken met het beheren van het vermogen. Vanuit Vermogenszorg helpt de Rabobank klanten bij het opstellen van een levenstestament. Daarbij kan ook worden afgesproken dat de Rabobank de rol van toezichthouder op zich neemt. Dit kan eventueel ook een notaris zijn. 20 Wijzer Rabobank Private Banking 21

12 Levenstestament in het kort Topstuk Nederlanders kunnen sinds 2010 notarieel laten vastleggen hoe hun laatste levensfase eruit zou moeten zien. Wat moet er gebeuren als ze niet meer in staat zijn om voor zichzelf te zorgen? De akte is ontwikkeld op verzoek van ouderenorganisaties en kantonrechters. Zij zien in de praktijk steeds vaker problemen over wie waarover mag beslissen als iemand door dementie niet meer de eigen zaken kan behartigen. Het levenstestament kan worden opgenomen in een register. Zo kunnen familieleden en andere belanghebbenden achterhalen of hun naaste op dit front iets geregeld heeft. Of de opsteller in kwestie te zijner tijd wilsonbekwaam is, wordt in beginsel bepaald door een arts. persoonlijke wensen. Hoe wil je verzorgd worden? Zo lang mogelijk thuis of in een particuliere verzorgingsinstelling? De kosten van verzorging kunnen flink oplopen en wat betekent dat voor eventuele schenkingen? Naast een praktische kant is er ook een emotionele hindernis. Vaak zit er een verschil tussen de inkomenspositie van ouderen en de generatie eronder. De ouderen hebben vermogen. De jongere generatie heeft schulden. Dat verschil in vermogen kan ook voor spanningen zorgen. Leed voorkomen Een levenstestament kan veel leed voorkomen. De oplossing die in het levenstestament wordt gevonden, is dat iemand zelf vastlegt wie zijn zaken gaat regelen en zijn belangen gaat behartigen. Ook de spelregels kunnen zelf worden bepaald. Anders dan een notariële volmacht is het levenstestament een persoonlijk instructiedocument met aanwijzingen voor de gemachtigde en bewindvoerder. Het geeft zekerheid aan de opsteller, maar ook aan degene die er gebruik van maakt. Beschouw het als een notariële volmacht met een instructie, a living will, benadrukt Van het Hof. De Rabobank adviseert binnen de dienstverlening Vermogenszorg over hoe persoonlijke wensen kunnen worden vastgelegd in een levenstestament. We begeleiden klanten als ze Levenstestament kan veel leed voorkomen dat willen ook bij de stap naar de notaris en het opstellen van de akte. Het vergt veel tijd om antwoorden te formuleren op alle vragen. Wie geef je de volmacht? De oudste of alle kinderen? Vaak wordt er een medische paragraaf bijgevoegd over medische behandelingen en levensbeëindiging. Sommige mensen willen een levenstestament alleen op hoofdlijnen. Anderen willen juist alles in detail vastleggen. Dat is een keuze, het belangrijkste is dat je dankzij het levenstestament zo lang mogelijk zelf de controle houdt. Er wordt naar je wensen geluisterd, ook al kun je ze niet meer uitspreken. Op die manier voorkom je ook dat de gevolmachtigde beschuldigd wordt om de keuzes die hij maakt. Ingewijde Als de klant dat wil, kan een onderdeel van de Rabobank Groep ook de rol van toezichthouder op zich nemen. Krijgt de bank niet erg veel invloed op iemands financiële positie in die rol? Je moet ons beschouwen als klankbord. De toezichthouder controleert of de gevolmachtigde de wensen uit het levenstestament uitvoert. We zijn als bank een toegewijde en ook ingewijde relatie. Die rol wordt sterker naarmate klanten ouder worden. De raadgevende rol van andere adviseurs is meestal naar de achtergrond verdwenen als de zaak verkocht is. Terwijl het contact met de notaris in de regel incidenteel is. Wij spreken onze klanten jaarlijks. Kennen hun wensen en zorgen. Voor vermogende klanten zijn we daarom de logische adviseur. Geestverwanten Conceptueel klinkt nieuw en hedendaags. Toch is het een kunststroming of een delta van stromingen en strominkjes die al lang bestaat. Kunst van de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw staat weer volop in de belangstelling. Hedendaagse kunstenaars en kunstliefhebbers zien de periode als een hoogtepunt in de moderne kunst, vergelijkbaar met de jaren tussen 1905 en 1925 toen avant-gardebewegingen elkaar in rap tempo opvolgden. Tussen 1960 en 1975 gebeurde hetzelfde met Fluxus, Nul/Zero, Nouvelle tendance, Nouveau réalisme, popart, minimal art, land art, bodyart en conceptual art. Allemaal kunstuitingen die zich gelijktijdig of heel kort na elkaar in Europa en de VS manifesteerden. Pionier Als je in het kantoor van Rabobank Nederland in Utrecht vanuit de entreehal naar de Kunstzone loopt, zijn in één blikveld twee werken te zien die vanuit heel andere aanvliegroutes typische voorbeelden van conceptuele kunst zijn. Het werk Eerste fase van cirkel naar driehoek dat Ad Dekkers ( ) in 1968 maakte, blijkt prachtig te passen bij Broken Circle die Navid Nuur (1976) in 2011 maakte. Beide cirkelvormen, de 22 Wijzer Rabobank Private Banking 23

13 ene geheel wit en de andere met rode neon. Dekkers was een pionier in de jaren 60 en Nuur vindt in onze tijd nieuwe manieren om het begrip conceptuele kunst vorm te geven. Beiden kiezen voor een objectiverende benadering en laten in hun uitvoering een grote directheid en een heldere opbouw zien, zonder afleidende details. In beide gevallen is de ideevorming belangrijk. De basis Vaak heeft een conceptueel kunstwerk een nummer of de titel zonder titel. Niet de expressie, de persoon of de emotie is het uitgangspunt, maar het idee. Het gaat om de verwondering, het concept, de vraag, het onderzoek. De kunstenaars staan stil, vaak maanden of jaren, bij licht, vorm, perspectief, Een inspirerend tijdsbeeld van Nederlandse conceptuele ideeën sociale verhoudingen, fysiek uithoudingsvermogen. En ze laten het daar niet bij, maar gaan op onderzoek, laten vaste conventies los en maken offers voor de kunst. Ze geven hun idee vorm en maken tegelijkertijd ruimte voor nieuwe ideeën. De collectie Na IKJIJWIJ (met aandacht voor de mens) en Habita(n)t (met aandacht voor de omgeving) maakt deze tentoonstelling ruimte voor de derde verhaallijn uit de Rabo Kunstcollectie: het idee (conceptueel). De Rabobank heeft een grote collectie kunstwerken die op een of andere manier onder deze noemer valt. Al in de jaren 80 is de Rabobank begonnen met de aankoop van kwalitatief goede conceptuele kunst, wat uitzonderlijk was in Nederland en uniek voor een bedrijfscollectie. Rabo Kunstzone brengt voor het eerst 54 topstukken van 24 toonaangevende conceptuele kunstenaars samen. Een inspirerend tijdsbeeld van Nederlandse conceptuele ideeën uit de jaren 60 en 70 tot aan conceptueel werkende kunstenaars uit de 21ste eeuw. Van idee naar idee Doordat het verzamelen van conceptuele kunst al tijdig een aandachtspunt binnen het kunstbeleid van de Rabobank was, kan een indrukwekkende collectie worden getoond die toegang verschaft tot de ideeën uit de jaren 60 tot nu. Ideeën die laten zien dat kunst in de nabije omgeving besloten ligt, als kleine verwonderingen over het dagelijks leven. De kunstwerken hangen ogenschijnlijk zonder overkoepelend verhaal in de Rabo Kunstzone. De kijker mag zelf bepalen wat het idee is, zijn eigen idee hebben. De tentoonstelling toont, naast werk van Ad Dekkers en Navid Nuur, ook werk van Carel Visser, Daan van Golden, Ger van Elk, Germaine Kruip, Guido van der Werve, Harmen Brethouwer, Jan Andriesse, Jan Dibbets, Jan Schoonhoven, Jan van Munster, JCJ Vanderheyden, Job Koelewijn, Marinus Boezem, Mark Manders, Ni Haifeng, Olafur Eliasson, Peter Struycken, Pieter Laurens Mol, Sigurdur Gudmundsson, stanley brouwn, Ulay en Marina Abramović. Kunstenaars Net als de Nul-groep liet Ad Dekkers (Nieuwpoort, ) zich sterk beïnvloeden door de De Stijlbeweging. Via kleurige, klassiek-constructivistische houten reliëfs kwam hij uit op het pure wit, de minimale lijn, de minimale ingreep van de zaagsnede en het minimale schaduwwerk in zijn kunststofobjecten. Navid Nuur (Teheran, 1976) werkt vooral met materialen die herkenbaar zijn, die je kunt vinden in je eigen keuken, garage of op straat. Zoals tekstneons. Hij vindt het belangrijk dat mensen, als ze een paar werken van hem hebben gezien, hun eigen houding kunnen veranderen en anders naar dingen kijken. Belang Halverwege de vorige eeuw bestond er nog een allesoverheersend idee van wat kunst zou moeten zijn. Vaak ging het om gevoel. Conceptuele kunstenaars ironiseerden dit. Hun internationale beweging ontstond in de jaren 60 en was extreem belangrijk voor het heroverwegen van vorm, functie en betekenis. Tentoonstelling 24 toonaangevende conceptuele kunstenaars vanaf de jaren 60 tot nu. Jan Schoonhoven die in de kleinste details de ultieme schoonheid van zijn omgeving zoekt. Jan Dibbets die werkt met het verloop van tijd en licht en Ger van Elk die speelt met de vraag wat werkelijkheid en wat een illusie is. Kern De tentoonstelling laat zien dat kunst in de nabije omgeving besloten ligt, in het dagelijks leven. Niet alleen wordt een indrukwekkende collectie van conceptuele kunst ontsloten, er wordt ook toegang gegeven tot de ideeën van de kunstenaars, verbindingen gelegd door de tijden heen en er alledaagse en soms ontroerende verhalen achter de werken verteld. Meer weten? Geestverwanten 24 toonaangevende conceptuele kunstenaars in de Rabo Kunstzone 1 oktober 2013 t/m 21 maart 2014 Rabo Kunstzone: De Rabo Kunstzone is geopend van maandag tot en met vrijdag, uur, gratis toegang. Kijk voor meer informatie op 24 Wijzer Rabobank Private Banking 25

14 Persoonlijk Column Is het leuk om jong en vermogend zijn? Zij die er wel eens over fantaseren, denken aan een zorgeloos bestaan. De werkelijkheid is vaak heel anders. Die auto, dat huis, die mooie reis, het kán allemaal. Dat is mooi. Maar daarna? Mensen ontlenen minstens een deel van hun identiteit aan het werk dat ze doen of de studie die ze volgen. Als je niets hoeft te doen, wie ben je dan? Jonge mensen die oud geld erven, zijn daar vaak wel op voorbereid. Zij krijgen vaak met de paplepel ingegoten dat geld er niet is om uit te geven, maar om door te geven. Maar mensen die nieuw geld verwerven, voorzien niet altijd de implicaties. Ik ken uit mijn coachingspraktijk een jongen van 21, laat ik hem Paul noemen, die net begonnen was met een studie economie en bedrijfskunde toen zijn vader zijn bedrijf verkocht. Paul kreeg zo n bedrag van zijn vader dat hij de rest van zijn leven niet meer zou hoeven te werken. Was hij blij? Nee. Hij verloor op slag zijn drive for life. Waarom zou hij nog studeren? Deed het er nog iets toe wat hij deed? Plotseling veel geld bezitten kan grote verwarring geven. Zeker als iemand Paul verloor op slag zijn drive for life Sabine Overtoom Sabine Overtoom is gedragskundige & mental coach en heeft een praktijk in Huizen. jong is, kan het gevoel voor identiteit een gevoelige knauw krijgen. Gaat het hun vrienden nog om hen? Of gaat het om het geld? En als vrienden geen aanleiding geven tot achterdocht, dan nog kan er schuldgevoel zijn omdat zij toevallig geld hebben en de anderen niet. Waaraan hebben ze dat verdiend? Voor een jongere die kampt met dit soort kwesties kan lotgenotencontact verhelderend en relativerend zijn: ze zijn in elk geval niet de enige. Mijn advies in de praktijk zou zijn: praat niet over pasverworven rijkdom. Houd het binnen de familie en bij de bank, dat voorkomt veel gedoe. Wacht een half jaar voordat je als jongere besluit wat je met het geld gaat doen, dan kun je bijkomen van de schok. Laat je daarna goed adviseren. Zet het grootste deel van het geld weg, geef jezelf een cadeautje kóóp die leuke auto en gebruik een klein deel van het geld als werkkapitaal. Ga iets doen wat je écht leuk vindt. Doe een studie, begin een webshop, richt een fonds op waarmee je iets sponsort wat je na aan het hart ligt. Een coach kan een jongere zo helpen erachter te komen wat zijn of haar verborgen drijfveren en dromen zijn. Zoeken naar wat ze van nature doen, gewoon omdat ze het niet laten kunnen. En wat deed Paul? Hij besloot na het ontdekken van zijn onbewuste drijfveren en kernkwaliteiten zijn studie economie af te maken, om vervolgens consultant te worden bij een adviesbureau. Daar lag zijn passie. En als je de baan hebt die bij je past, hoef je nooit meer te werken... Wel of geen vermogen doet er dan eigenlijk niet meer toe. Persoonlijk Het katern over ambities, emoties, ideeën en idealen. 26 Wijzer Rabobank Private Banking 27

15 Voor een ander Ja, als je hier geboren bent... Loek van den Boog (60) Duurzaam duurt het langst Iets willen betekenen voor de maatschappij, bijdragen aan een duurzame samenleving. Drie mooie mvo-initiatieven die navolging verdienen. we dit doen? Een kind uit de sloppenwijken Waarom van Mumbai staat voor heel andere uitdagingen. Mijn vrouw Anke en ik wilden een verschil maken, vertelt Loek van den Boog, voorzitter van Net4Kids en vader van drie dochters. Net4kids helpt via 45 projecten kinderen in Afrika en Azië. Als je in de goede hoek van de wereld geboren wordt, heb je nu eenmaal alle kansen. In 1999 richtten Loek en Anke Net4kids op. Om de impact te vergroten stelden ze de familiestichting in 2003 open voor anderen en ontwikkelden ze een professioneel communicatieplatform. Door Net4kids kunnen bedrijfsdonateurs in het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen invulling geven aan de corporatecharityparagraaf. In de praktijk betekent de directe koppeling tussen bedrijfsleven, project en resultaten dat een factor tien meer wordt geïnvesteerd. Daardoor kunnen wij meer kinderen ondersteunen en dat is onze passie en drijfveer. Bedrijven versterken de band met hun medewerkers en externe relaties door een project te steunen dat past bij hun visie en missie. Ze delen hun betrokkenheid via een customized website, MyNet4kids. Net4kids draagt zorg voor een transparante projectorganisatie en beheert de content. We noemen het overigens liever investment in change. Sociaal rendement spreekt bedrijven en ondernemers aan Wijzer Rabobank Private Banking 29

16 Ik kan vrij denken omdat ik geen belangen heb Hans Levelt (72) Maatschappelijk bewustzijn zat er al van kinds af aan in bij Hans Levelt. Als scholier van twaalf nam hij twee weken vrij om kleren te sorteren voor de slachtoffers van de Watersnoodramp. Terugkijkend ben ik eigenlijk altijd betrokken geweest bij de wereld om mij heen. In de jaren 60 zag Hans als directeur van Simon Lévelt in Angola hoe de traditionele koffieproductie het land uitputte. De boeren leefden onder erbarmelijke omstandigheden. Ik realiseerde me dat koffie door mensenhanden wordt gemaakt. Sindsdien maakt hij zich sterk voor de ontwikkeling van de duurzame productie van koffie en thee en het verbeteren van de leefsituatie van lokale boeren. Als medeoprichter van Max Havelaar zette hij fair trade definitief op de kaart. Hans heeft zich teruggetrokken uit het familiebedrijf, maar is nog steeds actief in Mexico en de regio Darjeeling (India). Daarnaast werkt hij samen met de Braziliaanse overheid en industriële partners aan een plan om organic koffie in de komende twintig jaar van 0,2 naar 20 procent te laten groeien. Ik ben 72 en heb in vijftig jaar werkzaam leven aardig wat ervaring opgebouwd. Omdat ik geen belangen of verplichtingen heb, kan ik vrij denken en adviseren. Duurzaamheid is een compleet verhaal. Bij de fabriek waar de koffie wordt ingenomen hebben we bijvoorbeeld een instructielokaal en keurruimte gefinancierd. Daar krijgen boeren scholing om de productie te verbeteren, maar de ruimtes worden ook gebruikt voor activiteiten op medisch en sociaal gebied. 30 Wijzer Rabobank Private Banking 31

17 We zijn wars van bureaucratie Bert van Dijkhuizen (56) en Beppie van den Tweel (56) We zijn bemiddeld en hebben geen kinderen. We zochten een goed doel waar we zelf plezier aan beleven en tegelijkertijd andere mensen mee kunnen helpen. Bert van Dijkhuizen en zijn partner Beppie van den Tweel hebben hun sporen verdiend en delen graag hun kennis. Via kennissen kwamen we uit in Sierra Leone, vertelt Beppie enthousiast. We signaleren maatschappelijke behoeftes zoals scholing, gezondheidszorg en werkgelegenheid en proberen daar invulling aan te geven, zonder de lokale bevolking werk uit handen te nemen. Het is tenslotte hun land en hun leven, benadrukt Beppie. Om hun plannen structureel vorm te geven richtten Bert en Beppie Stichting Friends of the African Dream (FAD) op. In overleg met dorps- en stamhoofden en andere lokale autoriteiten ondersteunt de stichting duurzame projecten op het gebied van scholing en gezondheidszorg, in het bijzonder oogzorg. Daarnaast verstrekt FAD leningen aan startende ondernemingen, zodat mensen zichzelf beter kunnen ontplooien. Bert is zelfstandig ondernemer, Beppie werkt parttime als personeelsadviseur. Dat biedt hen de vrijheid om regelmatig naar Afrika te reizen en nieuwe ideeën op te doen. Bert: We zijn wars van bureaucratie en hechten aan transparantie. FAD besteedt meer dan 90 procent van het budget in Sierra Leone. Natuurlijk gaat er ook wel eens wat mis, maar dat accepteren we. Het merendeel van onze projecten leidt tot duurzame verbetering. Daar gaat het om. Het geeft enorm veel voldoening om op deze manier met ons geld om te gaan Wijzer Rabobank Private Banking 33

18 Bezit & betekenis Geld is saai Berekenend kan je hem niet noemen, topkok Herman den Blijker. Hij werkt intuïtief, gaat er vol voor als het goed voelt. Dat pakt soms anders uit dan verwacht. 34 Wijzer Rabobank Private Banking 35

19 Mijn enige graadmeter is: vind ik het leuk? Voelt het goed? Als het misgaat heb ik weer iets geleerd Tussen tien en elf uur in de ochtend is het een komen en gaan van bestelauto s op de Rotterdamse Wilhelminakade. Ze houden halt voor restaurant Las Palmas, waar ze dagelijks hun verse waar afleveren van fruit tot grote bossen bloemen en van kraakverse vis tot kisten vol met groenten. Binnen loopt eigenaar Herman den Blijker (1958) keurend en proevend rond. Geen detail lijkt hem te ontgaan. Hij is als de regisseur die een uur voor de voorstelling de technici en de spelers van de laatste instructies voorziet. Het decor is een grote, industriële ruimte, doorkruist door massieve aluminiumbuizen. Bij de entree stapels van zijn kookboeken, elders in het 800 vierkante meter grote pand een uitstalling van de messen en de pannen waaraan Den Blijker zijn naam heeft verbonden. Hij betrok het huurpand in Ik zag het en was verkocht. Dit soort beslissingen neem ik puur intuïtief. In zo n groot pand een visrestaurant beginnen, op een plek waar nog volop wordt gebouwd en waar het lastig parkeren is als je dat van tevoren allemaal bedenkt, begin je er niet aan. Maar mijn enige graadmeter is: vind ik het leuk? Voelt het goed? En als het misgaat heb ik weer iets geleerd. Ik heb niet voor dit vak gekozen om rijk te worden, dan had ik beter iets anders kunnen gaan doen. Het is marginale handel, zeker op de manier waarop ik het doe. Hoe is dat? Als je echt geld wilt verdienen met een restaurant moet je de hele dag met een rekenmachine en spreadsheets in de weer zijn, zoals de familie Van der Valk of de McDonalds. Je laat je personeel later komen en stuurt ze naar huis als het niet druk is. Je beknibbelt op je inkoop, laat de bloemen nog een dagje langer staan, kortom, je zit de hele dag op de kleintjes te letten. Ik kan dat niet en wil het ook niet. Ik wil blije gasten en blij personeel. Ze moeten trots zijn dat ze hier werken. Wel heb ik geleerd om mijn gasten niet meer van alles en nog wat voor niks te geven. Toen ik net met restaurant De Engel was begonnen vond ik het bijna vervelend om de gasten een rekening te geven. Hallo, ze zijn toch mijn gasten? Ik gaf ze een kreeftje of een mooi stukje zwezerik als ze te lang moesten wachten. Dat is niet vol te houden. Nu heb ik mensen om mij heen die mij daarvoor behoeden, tenminste dat proberen ze. Toch wekt u niet de indruk van een sappelaar, integendeel. U rijdt een mooie auto, rookt de beste sigaren en komt op de mooiste plekken. Hoe valt dat met elkaar te rijmen? We gaan het toch niet de hele tijd over geld en bezit hebben, hè? Dat is saai en oninteressant. Ik ben er ook totaal niet mee bezig. Dit is een huurpand, op mijn eigen huis zit nog een lekkere hypotheek en de twee panden die ik nog in mijn bezit heb, zijn een blok aan het been. Schrijf maar op dat ik tegenwoordig mijn schoenen laat verzolen. (Lachend) Bij een hakkenbar in Milaan, dat wel, kan ik tenminste ergens lekker gaan lunchen, terwijl ze ermee bezig zijn. Zonder gekheid, die mooie auto, dat is een dealtje, anders zou ik die nooit kunnen rijden. Dat is het voordeel als je regelmatig met je hoofd op de tv bent. Een doos Cubaanse sigaren van zevenhonderd euro zou ik zelf nooit kopen, dat doet me te veel pijn. Gelukkig krijg ik die soms als ik iets doe voor een ander Zo ritsel ik de eindjes aan elkaar. Nee, dat is natuurlijk overdreven, ik kan best af en toe op vakantie of goed uit eten gaan met mijn meissie. Maar dat kan vooral omdat ik er allerlei dingen naast doe, zoals die tv-programma s en de kookspullen voor de Blokker. U was niet bepaald een modelleerling. Heeft u spijt dat u geen school heeft afgemaakt? Ik kijk nooit achterom, dat is zo zinloos. Ik heb alleen lagere school, ik was te onrustig en te snel afgeleid voor het onderwijs. Ik ging volstrekt mijn eigen gang. Op mijn achtste verdiende ik al mijn eigen geld. Ik zat bij de melkboer op de bok, 2,50 per dag verdiende ik daarmee, let wel, in guldens. Van mijn eerste geld heb ik een bos bloemen voor mijn moeder gekocht. Daarna heb ik een tijdje bij Van der Valk gewerkt en op verschillende plekken in Frankrijk, waar ik echt heb leren koken. Ik werkte tot ik weer wat geld had en stopte dan weer. Pas op mijn 34ste werd het serieus toen we met restaurant De Engel begonnen. Met vallen en opstaan kookten we daar een Michelinster bij elkaar, die ons een aantal jaren later weer werd afgenomen, omdat ze vonden dat ik te groot was geworden. Je kan niet op tien paarden tegelijk wedden, vonden die 36 Wijzer Rabobank Private Banking 37

20 Keerpunt Herman den Blijker (1958) Herman den Blijker groeide op in Rotterdam-Zuid in een gezin met drie zussen. Zijn vader was verkoper van schoonmaakmiddelen, zijn moeder huisvrouw. Op z n negentiende vertrok hij naar Frankrijk, waar hem de liefde voor simpel, eerlijk eten werd bijgebracht. Terug in Nederland kookt hij in verschillende keukens, om in 1993 samen met zijn toenmalige compagnon David Crouwel restaurant De Engel te beginnen. Samen met Crouwel bouwt hij een imposant imperium op. De samenwerking met Crouwel loopt echter hardhandig op de klippen, tot aan rechtszaken aan toe. Den Blijker wil er geen woord meer aan vuil maken, anders dan dat het een harde en dure les is geweest. Het eerste tv-programma waarin hij een prominente rol had, was de docusoap De Engel & Het Paard. Later gevolgd door onder meer Herrie in de Keuken, Herman Helpt, Herrie in het Hotel, Herrie met Sterren en Herman gaat ver. Ook verschenen er een zestal kookboeken van zijn hand. Den Blijker is getrouwd en heeft een zoon en een labrador, de eerste heet Matz, de hond Truffel. Vermogen heb ik niet, ja, het vermogen om hard te werken en de kost te kunnen verdienen inspecteurs. Hoezo niet? We kookten nog steeds op hetzelfde niveau. Gelukkig zagen de meeste gasten dat wel in, ze bleven ons trouw. Het ging hard, één zaak werden er elf. Waarom maar doorgroeien? Ook dat is mij overkomen. Op een gegeven moment wilden twee heel goede jongens bij mij weg om voor zichzelf te beginnen. Ik bedacht dat ik ze beter dicht bij mij kon houden, want anders zou ik er straks een stevige concurrent bij hebben. Ik heb ze toen geholpen de zaak te starten. Dat hebben we later nog een paar keer gedaan en voor je er erg in hebt, heb je ineens elf zaken. Het was te veel, vierhonderd man personeel, een holding en een takkenbos aan bv s we dreigden te verzuipen, ik was virtueel naar de haaien. Niet voor het eerst overigens. In de begintijd toen we nog alleen De Engel hadden ben ik ook een keer van de ondergang gered door de bank en door mijn leveranciers. We hebben sommige restaurants verkocht, bepaald niet uit rijkdom. Het was een zware, maar leerzame tijd. Hoe ziet uw leven er over tien jaar uit? Man, ik zou al hartstikke blij zijn als ik dat haal. Ik werk veel te hard, ben te zwaar en maak me druk over van alles en nog wat. Nooit rust. Maar net zomin als over het verleden, denk ik zelden of nooit na over de toekomst. Ik zou het direct aan mijn hart krijgen als ik me moest bedenken hoe ik het tot mijn zeventigste of tachtigste jaar moet zien te redden. Ik ben heel erg met vandaag bezig. Vermogen heb ik niet, ja, het vermogen om hard te werken en altijd en overal de kost te kunnen verdienen. Ik ben blij dat ik elke dag weer naar deze zaak mag en blij met al die andere dingen die ik daarnaast doe. Ik heb ontzettend veel respect voor Sergio Herman of Jonnie Boer die elke dag maar weer achter die kachel staan. Mij lukt het zelfs niet om elke dag dezelfde route van en naar huis te rijden. Waar ik het meest blij mee ben is mijn jonge zoontje, een godsgeschenk. Al dat werken doe ik omdat ik het leuk vind, maar ook om hem straks de kansen te kunnen geven die ik vroeger nooit heb gehad of toen niet heb gepakt. Van winst naar non-profit Nu worden ze gehoord in Afrika Pim de Wit (61) Een keerpunt bestaat uit breken met het oude en starten met het nieuwe. Het oude was mijn corporate life als directeur van een groot bedrijf met bijna tweeduizend werknemers en een half miljard omzet. Na een ruzie met de aandeelhouders werd ik ontslagen. Ik gaf mezelf een jaar om iets heel anders te gaan doen. Het lag voor de hand dat dat met Afrika te maken had, dat continent heeft mijn grote passie. Vanwege de natuur, de fascinerende manier van leven en de uitdagende mogelijkheden om dingen van de grond te krijgen. Het nieuwe, dat werden de drie organisaties die ik (mede) oprichtte: Africa Interactive, een bedrijf dat films en documentaires produceert, het Africa Media Ventures Fund en de stichting Voices of Africa Media Foundation. Met de laatste geven we een stem aan mensen die voorheen niet werden gehoord. In Kenia traint het Nairobi Community Media House mensen uit de slums zodat zij als filmmaker hun eigen boterham kunnen verdienen. Een sterke mediasector vergroot de transparantie in een samenleving. Zo leveren we een bijdrage aan een betere maatschappij Wijzer Rabobank Private Banking 39