Energieakkoord zorgt voor groei

Transcriptie

1 1 Schenken via Fonds op Naam Betrokkenheid én anonimiteit pagina 2 Bestuurder gezocht Een verrijkende ervaring pagina 3 Kunst wordt nooit een exacte wetenschap Interview Henk van den Berg pagina 10 Special Ondernemen in het financiële spitsuur Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. abnamromeespierson.nl twitter.com/aa_meespierson linkedin.com/company/ abn-amro-meespierson no 34 Jaargang 5 NIEUWE ENERGIE Energieakkoord zorgt voor groei Het vorig jaar afgesloten energieakkoord moet ervoor zorgen dat Nederland in rap tempo meer duurzame energie opwekt en energie bespaart. Maar wat betekent dat voor de consument? Aan het woord Tjerk Wagenaar van Stichting Natuur & Milieu en Ed Nijpels, voorzitter van de commissie die de groene golf bewaakt. Duitsland blijkt wereldkampioen als het gaat om energieopwekking met zonnepanelen. Onze oosterburen produceren 54 keer zoveel zonne-energie per hoofd van de bevolking als Nederland, dat toch te boek staat als een van de meest concurrerende en innovatieve economieën ter wereld. Op een lijstje van SolarSuperState, een Zwitsers bedrijf, staat Liechtenstein op nummer twee en Italië op drie. Nederland, op plek 29, bungelt ergens onderaan met slechts zo n 16 watt geïnstalleerd vermogen per inwoner. Daarmee houden we een land als Tonga net achter ons, maar moeten we Kaapverdië voor laten gaan. Ook op andere manieren van duurzame energieopwekking zoals windenergie heeft Nederland behoorlijk de boot gemist. Het in september gesloten energieakkoord moet daar verandering in brengen. Onder voorzitterschap van Wiebe Draijer, voorzitter van de SER, hebben zo n veertig partijen zich gecommitteerd aan forse investeringen en inspanningen voor een duurzame groei. Onder de ondertekenaars bevinden zich de overheid, werkgevers- en werknemersorganisaties, natuur- en milieuorganisaties en partijen uit de transport-, industrieen energiesector. Voorzitter Draijer heeft het stokje overgedragen aan voormalig VVD-bewindsman Ed Nijpels die tegenwoordig voorzitter is van NLIngenieurs, de branchevereniging van advies- en ingenieursbureaus. Nijpels leidt de zogeheten Commissie Borging Energieakkoord en moet ervoor zorgen dat de gemaakte afspraken worden uitgevoerd. Nederland hanteerde de afgelopen jaren een zwevend energiebeleid dat soms per week veranderde. Lees verder op pagina 2 CijferScan 12 miljard kwh elektriciteit werd in 2012 geproduceerd uit windenergie, waterkracht, zonne-energie en biomassa. (bron: CBS) 82% van de scholieren praat maandelijks met de ouders over geld. Daarbij gaat het onder andere over sparen, geld uitgeven en het leren van internetbankieren. (bron: Nibud onderzoek Scholieren, geld & de invloed van ouders) 3,5 miljoen Nederlanders van 55 jaar en ouder gingen in 2012 een of meerdere keren op vakantie. In 2002 waren dat nog 2,8 miljoen mensen in deze leeftijdsgroep. 55-plussers gaan gemiddeld vaker dan jongeren op vakantie. (bron: CBS) bron: Planbureau voor de Leefomgeving 0,7% is de korting voor groene beleggingen die zijn vrijgesteld in box 3 in (bron: Kenniscentrum Vermogensstructurering & Estate Planning) Beste private bank van Nederland Voor de elfde keer op rij is ABN AMRO MeesPierson door het internationale Euromoney magazine uitgeroepen tot Beste private bank van Nederland. Euromoney is een internationaal tijdschrift dat zich richt op business en finance. Ieder jaar vraagt het magazine middels hun Global Private Banking Survey alle wereldwijde private banks om elkaar op diverse criteria te beoordelen en te nomineren voor de ranking. Jos ter Avest, Algemeen Directeur ABN AMRO MeesPierson: Dat andere private banks ons wederom de beste dienstverlener vinden op het gebied van private banking geeft aan dat we op de goede weg zijn. Deze award zet ons neer als de kwaliteitsbank die we graag willen zijn en ook willen blijven. ABN AMRO MeesPierson heeft in 21 van de 35 categorieën gewonnen, onder meer op het gebied van: relatiemanagement beleggingsadvies wealth planning estate planning filantropie advies en diensten services voor ondernemers, corporate executives en familiegeld

2 2 Mag het iets groener? De ambities van het Energieakkoord SCHENKEN Fonds op Naam biedt wereld aan kansen Wie een goed doel wil ondersteunen, kan daarvoor verschillende vormen kiezen. Wie schenkt kan een donatie doen of een eigen stichting oprichten. Betrekkelijk onbekend nog is een derde mogelijkheid: het Fonds op Naam. De simpelste vorm van ondersteuning bestaat uit een schenking, eenmalig of periodiek. Nadeel is dat de schenker na de overdracht van het geld weinig zeggenschap meer heeft over de besteding. Het oprichten van een eigen stichting betekent meer werk, maar ook meer betrokkenheid. Het Fonds op Naam combineert the best of both worlds. Een Fonds op Naam is een schenking aan een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI), ook wel hoofdfonds genoemd, met een gerichte opdracht. Met een Fonds op Naam vraagt de donateur het hoofdfonds de gift aan een specifiek doel te besteden dat binnen de missie van het hoofdfonds past. Zo kan degene die schenkt bijvoorbeeld het een natuurorganisatie vragen een Fonds op Naam in te richten ter bescherming van de natuur in de eigen regio, waar hij of zij graag wandelt. Anonimiteit of bekendheid Net als bij een eigen stichting is de schenker betrokken en heeft hij of zij zeggenschap over de besteding van het geld. Maar anders dan bij een stichting, waarvan de bestuurders met naam en toenaam gepubliceerd moeten worden op internet, kan de donateur anoniem blijven. Het Fonds op Naam kan namelijk elke naam krijgen: de naam van de donateur, maar ook de naam van een geliefd persoon aan wie het fonds wordt opgedragen of willekeurig welke andere naam dan ook. Ander voordeel van een Fonds op Naam ten opzichte van een eigen stichting is dat tijd- en kostenbeslag beperkt blijven, omdat het hoofdfonds de administratie van de donaties overneemt. Sommige hoofdfondsen vragen daarvoor overigens wel een kleine vergoeding, die ligt tussen vijf en tien procent van de hoofdsom of van de jaarlijks uitgegeven gelden. Afspraken maken Om wederzijdse teleurstellingen te voorkomen, doet de donateur er goed aan een overeenkomst op te stellen met het hoofdfonds. In die overeenkomst komt een aantal punten aan de orde. Allereerst kan de overeenkomst beschrijven aan welke specifieke doelen binnen de algemene missie de schenking wordt besteed. Leg ook de hoogte van de schenking vast, of het om een eenmalig of periodiek bedrag gaat en hoe lang de overeenkomst geldig is. Gaat het om een groot bedrag, dan is het wellicht interessant om de schenking toe te voegen aan het vermogen van het hoofdfonds en alleen het rendement te besteden aan een specifiek doel. Een Fonds op Naam biedt De donateur is betrokken en houdt zeggenschap over de besteding van het geld een wereld aan mogelijkheden, een vast recept is niet te geven. Het is dan ook verstandig in alle gevallen via de private banker advies in te winnen bij de experts van de afdeling Filantropie Advies van ABN AMRO MeesPierson. Te meer omdat niet alle hoofdfondsen van de mogelijkheden op de hoogte zijn. ABN AMRO MeesPierson kan ook adviseren over het oprichten van een Fonds op Naam via het testament of vanuit een bedrijf. Fiscale gevolgen De fiscale regels rond een Fonds op Naam verschillen niet van die van een gewone gift. Een eenmalige schenking is aftrekbaar voor de belasting wanneer het bedrag tussen 1 en 10 procent van het belastbaar inkomen uitmaakt. Een periodieke schenking is altijd aftrekbaar. Voor beide gevallen geldt wel dat de schenking terecht moet komen bij een ANBI. Diana van Maasdijk Hoofd Filantropie Advies diana.van.maasdijk@nl.abnamro.com NIEUWE ENERGIE (vervolg pagina 1) Het was weinig consistent en niet innovatief. Het energieakkoord is een doorbraak. Het zorgt ervoor dat ons energiebeleid de komende jaren niet meer afhankelijk is van het kabinet en de minister, stelt waakhond Nijpels. Groene motoren Het energieakkoord omvat zo n 175 afspraken, uiteenlopend van de sluiting van vijf kolencentrales tot het streven naar meer elektrische voertuigen op de weg. Een van de belangrijkste doelstellingen is het verhogen van het aandeel duurzame energie in de totale energiehuishouding van ons land. Momenteel is dat slechts 4,4 procent, onder leiding van Nijpels & co moet dat over zes jaar 14 procent zijn. Daarnaast moet er door burgers en bedrijven zo n 100 petajoule (wat overeenkomt met het verbruik van zo n 1,5 miljoen huishoudens) aan energie bespaard worden. Nijpels omschrijft de missie als een ambitieus plan en tegelijkertijd als een bescheiden stap naar de toekomst. Uiteindelijk is het de bedoeling dat Nederland net als de rest van Europa in 2050 geheel fossielvrij energie opwekt. Een van de ondertekenaars van het akkoord is Tjerk Wagenaar, directeur van Stichting Natuur & Milieu. Feitelijk wordt het akkoord voortgedreven door twee groene motoren, vat hij het pakket afspraken kernachtig samen. Aan de ene kant zetten we in op energiebesparing, aan de andere kant op opwekking van duurzame energie. Of het voldoende is om de wereld te redden? Dat niet, maar we dragen in ieder geval ons deel bij. De maatregelen zijn in elk geval goed voor het milieu, het klimaat en de portemonnee. Op termijn gaan we er de vruchten van plukken. Kolen en gas kosten door subsidies nu eigenlijk te weinig en zijn eindig. Zon- en windenergie is er altijd in overvloed. Kolen en gas kosten door subsidies nu eigenlijk te weinig Ontzorgconcept Het energieakkoord is veelomvattend en de afspraken zijn behoorlijk hard als het aan Nijpels en Wagenaar ligt. Hamvraag: wat gaan we er van merken? Sowieso zal ons landschap de komende jaren er wat anders gaan uitzien. Het akkoord zet namelijk zwaar in op windenergie. Op zee, weliswaar minder in het oog springend, verrijzen nieuwe parken die de megawatt van nu opkrikken naar De huidige megawatt op land moet in 2020 naar megawatt. Er komen dus een hoop nieuwe molens bij, en die worden volgens Nijpels echt niet allemaal in Flevoland gebouwd. In Nederland hebben we last van het zogenoemde NIVEA-syndroom, oftewel Niet In mijn Voor- En Achtertuin-syndroom. Zolang we zelf geen last van windmolens hebben, vinden we het prima. We moeten echter knopen doorhakken, uiteraard in overleg met bewoners en met de mogelijkheid om bepaalde voorzieningen te treffen. De forse investeringen, geschat op een slordige 16 miljard euro tot 2020, moeten ook meer ruimte voor burgerinitiatieven opleveren. De consument gaat merken dat de drempel voor het isoleren van een huis en het plaatsen van zonnepanelen een stuk lager wordt, legt Wagenaar uit. Er komt een plan dat het financieren van dergelijke initiatieven makkelijker maakt. Wijken of straten die samen iets willen doen, kunnen een coöperatie oprichten en een flinke belastingkorting tegemoet zien. Succesvolle initiatieven zoals De Windcentrale, waarbij Nederlanders samen een windmolen exploiteren, of zoals in Culemborg waar een wijk zijn eigen energiebedrijf heeft opgericht, zullen eenvoudiger van de grond komen. Het akkoord biedt overigens niet alleen zelfhandelingsperspectief voor woningeigenaren en huurders, maar ook voor bijvoorbeeld scholen. Verder stipt Wagenaar onder meer aan dat de consument de komende jaren meer interessante aanbiedingen kan verwachten van bijvoorbeeld leveranciers van schone en energiezuinige apparaten voor in huis. Gunstig lenen De fiscale voordelen van duurzame energieopwekking voor burgers beperken zich niet louter tot een straat of een wijk. Het opwekken van lokale energie wordt makkelijker gemaakt met de invoering van de zogeheten postcoderoos, stelt Nijpels. Belastingvoordelen voor afnemers Beleggen in groene TECHNOLOGIE? Een groot aantal bedrijven in binnen- en buitenland levert een positieve bijdrage aan energiebesparing en duurzame energieopwekking. Een aantal daarvan is volgens Edith Thouin, hoofd thematische aandelenresearch van ABN AMRO MeesPierson, interessant voor beleggers. Het Nederlandse advies- en ingenieursbureau Arcadis bijvoorbeeld heeft zich gespecialiseerd in het leveren van duurzame oplossingen op het gebied van infrastructuur, milieu en waterwerken. Ook het Franse Schneider Electric, maker en installateur van onder andere controle- en besturingssystemen voor het optimaal functioneren van elektriciteitscentrales, behoort momenteel tot de beleggingsfavorieten van ABN AMRO. Een andere mogelijkheid is DuPont de Nemours. Dit Amerikaanse bedrijf heeft goede winstvooruitzichten en produceert innovatieve, ultra-efficiënte en duurzame folies voor zonnepanelen. Deze zogeheten Tedlar-folie wordt inmiddels verwerkt in de helft van alle zonnepanelen wereldwijd. van duurzaam opgewekte energie gelden voor iedereen die woont in het betreffende postcodegebied van de opgerichte coöperatie en de direct hieraan grenzende postcodegebieden. Op die manier worden gezamenlijke projecten aantrekkelijk voor een grote groep mensen. Individuele Nederlanders die plannen hebben om hun huis te isoleren of installaties willen plaatsen om duurzame energie op te wekken, kunnen zich vanaf 2016, in sommige gemeentes al eerder, melden bij het zogenoemde Energieloket. Volgens Nijpels krijgt elke gemeente zo n laagdrempelige ingang voor particuliere woningeigenaren en Verenigingen van Eigenaren die advies willen inwinnen of financiële steun willen aanvragen. Daarnaast komt er een energie-spaarlening, vervolgt Nijpels. Er is een Nationaal Energiebespaarfonds opgericht dat gevuld is met geld van diverse banken en de rijksoverheid. Woningeigenaren kunnen hier tegen gunstige voorwaarden een lening aanvragen van minimaal euro en maximaal euro. Als Nederland massaal aan de zonnepanelen en windmolens gaat, zo voorspelt Wagenaar, zal de stroomprijs binnen enkele jaren behoorlijk gaan dalen. In Duitsland zien we dat nu gebeuren. Op sommige momenten van de dag is daar de kwh-prijs gehalveerd. Of de groene golf daadwerkelijk gaat rollen, hangt sterk af van het beschikbare geld. Volgens Nijpels wordt dat geen probleem. In ons land klotst het geld achter de toonbanken. Pensioenfondsen, verzekeraars en banken zijn geïnteresseerd om te investeren in de Nederlandse economie. Natuurlijk, er zijn nog veel hobbels te nemen. Als waakhond van het akkoord zal ik een hardvochtig regime hanteren. Het moet lukken!

3 3 Enkele cijfers Zeven single handicappers over hun sport Op de stoel van de bestuurder Maatschappelijke organisaties zoeken professionele leiders (zie artikel op pagina 12) Gezocht: bestuurslid m/v Instituten & Charitas Instituten & Charitas is gespecialiseerd in financiële dienstverlening aan maatschappelijke organisaties. Tot de klanten van Instituten & Charitas horen Goede Doelen, Vermogensfondsen en Religieuze Instellingen. De medewerkers van Instituten & Charitas staan bestuurders van deze organisaties met raad en daad terzijde bij het realiseren van hun maatschappelijke doelen. De kernactiviteiten van Instituten & Charitas zijn strategisch advies (onder andere scenarioplanning), vermogensbeheer en betalingsverkeer. evenementen van Pink Ribbon. Dat gaan we dus niet doen, zei mijn man. Maar ik dacht precies het tegenovergestelde: juist wel! Pink Ribbon was mijns inziens te veel doorgeslagen naar glamour, met gala s en roze stofzuigers. Te ver weg van de wensen en de belevingswereld van de patiënt. Maar een communicatieprobleem kun je oplossen, was mijn gedachtegang. Een zakelijk bestuur kan met fondsenwerving, marketing en personeelsmanagement een goededoelenorganisatie naar een hoger plan tillen Op zoek naar bestuurlijke expertise Nieuwe strategie Veenhoff vertelt dat ze zich na haar aanstelling heeft "ondergedompeld in de wereld van borstkanker". Ik ben bestuurskundige, geen medicus of ervaringsdeskundige. Dus ik ben gaan praten met diverse partijen waaronder patiënten, medici en verzekeraars om een nieuwe strategie te ontwikkelen. Die komt er in het kort op neer dat we meer de focus leggen op geld voor wetenschappelijk onderzoek, zodat de overlevingskansen voor mensen met borstkanker worden vergroot en dat de kwaliteit van leven van die mensen kan worden verbeterd. Voorts willen we een vraagbaak blijven voor borstkankerpatiënten, want die waren we gaandeweg een beetje kwijtgeraakt. Maatschappelijke organisaties zitten te springen om professionele, bestuurlijke expertise. Een zakelijke benadering van fondsenwerving, marketing en personeelsmanagement kan zo n organisatie immers naar een hoger plan tillen. Maar ook voor de professional die zich belangeloos inzet, kan een bestuursfunctie een verrijkende ervaring zijn. Een voormalig ondernemer in de logistiek kan een belangrijke rol vervullen bij een goed doel dat goederen naar andere landen exporteert. En iemand die jarenlang een sturende rol bij een financiële organisatie heeft vervuld, kan een welkome aanwinst zijn als penningmeester bij een stichting met ruim honderd leden. Maatschappelijke organisaties hebben in ieder geval dringend behoefte aan nieuwe bestuurders en leden voor de Raad van Toezicht om zo de organisatie verder te professionaliseren. Niet alleen brengt de (voormalig) professional kennis en ervaring binnen, maar vaak ook een interessant netwerk. Voor het bestuurslid in kwestie biedt dit werk eveneens nieuwe ervaringen. Ook een aantal maatschappelijke ontwikkelingen speelt een rol bij de zoektocht naar nieuwe bestuursleden. Zo begint het besturen van een maatschappelijke organisatie steeds meer op ondernemen te lijken. Hein van der Loo, directeur Instituten en Charitas bij ABN AMRO MeesPierson zegt daarover het volgende: Goede doelen maken bijvoorbeeld geen winst, maar moeten wel aantonen dat ze goed bezig zijn. In plaats van aandeelhouders hebben dit soort organisaties te maken met leden, donateurs of hun achterban. Hier is het maatschappelijk rendement dat telt. Elke euro moet optimaal worden besteed. Of het nu gaat om subsidies en giften aan een goed doel of om het financiële rendement op het vermogen van een vermogensfonds. Daar komt bij dat de overheid zich steeds verder terugtrekt. Subsidies en giften worden niet meer automatisch verstrekt: de organisaties in kwestie moeten ieder jaar aantonen dat zij het geld nodig hebben én goed besteden. Dat betekent ook dat er een transparante verantwoording moet zijn voor de beloning van directielieden en over de manier waarop de instelling wordt gerund. Capabel bestuur Dit vraagt om een nieuw type bestuurder. Volgens Van der Loo moeten er drie kwaliteiten verenigd zijn in een capabel bestuur: Voor de strategie en het beleid is het vooral belangrijk dat er mensen in het bestuur zitten die deskundig zijn en affiniteit hebben met het doel in de breedste zin. Daarnaast vraagt het formuleren van het beleid om een langetermijnvisie op de organisatie en de samenleving. Voor de externe vertegenwoordiging van de organisatie moeten bestuurders een uitgebreid netwerk hebben en over uitstekende communicatieve eigenschappen beschikken. Voor de operationele en financiële taken is het prettig als de daarvoor benodigde expertise in het bestuur aanwezig is. Een aspirant-bestuurslid kan volgens Van der Loo vooraf enkele valkuilen vermijden door zichzelf onder meer de volgende vragen te stellen: Welke taken en rollen zijn in het bestuur geïdentificeerd? Hoe zijn de doelstelling, het beleid en de aanpak omschreven? In welke mate is stakeholdermanagement ontwikkeld? Welke risico s herkent de organisatie en hoe gaat zij ermee om? Radicaal Susan Veenhoff onderschrijft dit. Zij heeft zeventien jaar corporate ervaring "achter de kiezen", onder meer bij Numico en Philips. Maar zij besloot een paar jaar geleden die bestuurlijke kennis in te zetten voor Pink Ribbon, een stichting voor borstkankerpatiënten. Alleen was haar beslissing nog iets radicaler: zij werd fulltime directeur van de organisatie. Tijdens een sabbatical ontdekte ik dat werken voor een goed doel mij een andere energie gaf dan werken in een zakelijke omgeving. Het was zwaarder, zeker, zowel fysiek als emotioneel. Maar ik had ook het gevoel dat ik echt iets kon bijdragen. En laten we wel wezen: hoe belangrijk een nieuw koffiezetapparaat ook is, het haalt het niet bij vechten voor het leven. Communicatieprobleem Via een headhunter belandde Veenhoff bij Pink Ribbon, maar dit had vanwege het turbulente weer waarin de organisatie verkeerde wel wat voeten in aarde: Op het moment dat ik overwoog om directeur te worden, was een uitzending van Nieuwsuur op televisie. Dat ging over de allocatie van geld binnen de organisatie en over de grote, publiciteitsgenererende Aansturen De directeur van Pink Ribbon denkt dat haar toegevoegde waarde is dat ze met een commerciële blik kan kijken naar essentiële zaken als fondsenwerving, marketing en de inzet van mensen. In dit geval: vrijwilligers. Want deze sector kan niet bestaan zonder de inzet van vrijwilligers. Daar ligt ook een dilemma, volgens Veenhoff: Het motiveren van vrijwilligers is wezenlijk anders dan het aansturen van werknemers in een corporate omgeving. Dat is maar goed ook, Het besturen van een maatschappelijke organisatie begint steeds meer op ondernemen te lijken want je hebt hier met andere zaken te maken: in ons geval een ernstige ziekte. Maar als bestuurder is het wel mijn taak om ervoor te zorgen dat vrijwilligers hun werk ook leuk blijven vinden. Verder is het altijd belangrijk goede afspraken te maken over wat je precies gaat doen als bestuurder. Zo voorkom je dat je wordt meegesleurd in een project of traject waar je expertise of talent niet ligt.

4 4 Herstel VS blijft achter Extreem winterweeer vertraagt economische groei Beleggingsvisie Macro-economie Europese economie toont voortgaand herstel Op financiële markten laaide de onrust in de laatste week van januari weer even op. Hoewel sommige economische indicatoren tegenvallen, blijven de vooruitzichten goed. De vooruitzichten voor de wereldeconomie zijn voor de middellange termijn nog altijd goed, ondanks dat de economische indicatoren in verschillende landen de laatste tijd licht tegenvallen. In de Verenigde Staten waren de belangrijkste tegenvallers een daling van de inkoopmanagersindex in de industrie - van 56,5 in december tot 51,3 in januari en een zwakke groei van de werkgelegenheid. De toenamen van en banen in december en januari bleven achter bij de verwachtingen. Een belangrijke oorzaak voor de achterblijvende economische cijfers was het extreme winterweer dat het openbare leven in verschillende regio s bijna helemaal platlegde. Uit andere statistieken over de arbeidsmarkt, zoals het aantal werkloosheidsuitkeringen, blijkt dat de situatie op de Amerikaanse arbeidsmarkt wel degelijk verder aan het verbeteren is. Ook in verschillende opkomende markten verzwakken de economische indicatoren. Dat wordt veroorzaakt doordat het stimulerende beleid van de Amerikaanse centrale bank langzaam wordt teruggeschroefd. Veel financiële partijen kiezen er daarom voor om kapitaal uit deze landen terug te halen naar de thuismarkt. De verschuiving van kapitaal die sinds begin dit jaar plaatsvindt uit de opkomende landen, beperkt het groeipotentieel van een aantal van deze landen. Daarbij wordt vaak een vergelijking gemaakt met de jaren negentig van de vorige eeuw toen veel van deze landen in de problemen kwamen als gevolg van een kapitaaluitstroom. Er zijn echter grote verschillen met de ontwikkelingen in de jaren negentig. Veel opkomende landen staan er tegenwoordig stukken beter voor met lagere (overheids)schulden en overschotten in plaats van tekorten op de lopende rekening van hun betalingsbalans. Eigenlijk is Europa een van de weinige regio s waar de economische indicatoren de afgelopen periode zijn verbeterd. In het vierde kwartaal van 2013 is de economische groei in de meeste landen verder versneld vergeleken met het derde kwartaal. Miljarden minder Het beleid van de Amerikaanse Federal Reserve blijft in de belangstelling staan van financiële markten. De centrale bank heeft sinds het najaar van 2012 voor 85 miljard dollar per maand aan staatsobligaties en andere leningen gekocht. In januari van dit jaar is dat bedrag teruggeschroefd tot 75 miljard en in februari was dat 65 miljard. In haar eerste toespraak voor het huis van afgevaardigden heeft de nieuwe Fedvoorzitter Janet Yellen aangegeven dat dit tempo van afbouwen zal worden gehandhaafd omdat de Amerikaanse economie en arbeidsmarkt nog niet genormaliseerd zijn. In Europa staat voornamelijk de lage inflatie in de schijnwerpers. Sinds oktober 2013 ligt de inflatie in de Eurozone lager dan 1 procent. Dat heeft de discussie binnen de Europese centrale bank (ECB) aangewakkerd over welke maatregelen genomen kunnen worden om te voorkomen dat de lage inflatie omslaat in deflatie. In dat geval moet rekening worden gehouden met sterk stimulerende maatregelen, zoals een massale opkoop van staatsobligaties net als in de Verenigde Staten. Het beleid van de twee belangrijkste centrale banken loopt in dit scenario sterk uiteen. Voor internationale kapitaalstromen en wisselkoersen zou dat grote gevolgen hebben. Sinds 23 januari is de onrust op de financiële markten weer toegenomen. De aandelenkoersen zijn in de laatste week van januari met circa 5 procent gedaald. In de opkomende markten was die stijging zelfs nog iets groter. De munten van veel opkomende landen daalden fors. De rente op de kapitaalmarkten liep geleidelijk weer wat terug en beleggers reageerden nerveus op allerlei economisch nieuws. In China werd bijvoorbeeld bekend dat de inkoopmanagersindex heel licht was gedaald. De achterliggende gedachte bij beleggers is dat de groei in de opkomende landen dreigt terug te vallen nu het kapitaal, dat de afgelopen jaren zo overvloedig van de Verenigde Staten naar de opkomende landen was gestroomd, weer zou worden teruggetrokken. Het afbouwen van het zeer stimulerende beleid van de Amerikaanse Fed was dus de oorzaak van de onrust. Hoewel de meeste markten in de eerste twee weken van februari weer grotendeels herstelden, werd alweer gesproken over de terugkeer van de crisis. Vooralsnog is daarvoor geen aanleiding. Een crisis wordt gekenmerkt door grote onzekerheid. In een dergelijke situatie vluchten beleggers uit risicovolle beleggingen zoals aandelen en zoeken ze hun toevlucht in beleggingen die als een veilige haven worden gezien. Traditioneel zijn dit beleggingen in goud, in valuta s als de Zwitserse frank en de Japanse yen en in staatsobligaties van Duitsland en de Verenigde Staten (bunds en treasuries). In de periode van onrust lieten deze beleggingen zoals mocht worden verwacht koersstijgingen zien. Deze waren echter kortstondig en ook betrekkelijk gering. In elk geval veel geringer dan in 2009 en in Ook de volatiliteit op de aandelenmarkten een maatstaf voor de heftigheid van de koersfluctuaties liep aan het eind van januari op, maar bleef fors achter bij de volatiliteit in 2009 en De echte ingrediënten voor een crisis blijven vooralsnog achterwege. Nerveuze beleggers Een crisis in opkomende markten, zoals zich in de jaren negentig aftekende rondom de Mexicaanse peso (1994) en een aantal Aziatische valuta s (1998), is eveneens onwaarschijnlijk. Er is weliswaar sprake van geïsoleerde onrust in bijvoorbeeld de Oekraïne, Thailand en Argentinië, maar de meeste opkomende landen In het vierde kwartaal van 2013 is de economische groei in de meeste landen verder versneld staan er veel beter voor dan in de jaren negentig. Dat geldt zowel op het gebied van de omvang van hun schulden en de saldi op de betalingsbalansen als op het gebied van het macro-economische beleid. Het zijn dan ook vooral de landen van de zogeheten fragiele vijf (Brazilië, India, Indonesië, Zuid-Afrika en Turkije) die nu het kwetsbaarst zijn. Deze landen hebben grote tekorten op hun betalingsbalans en zijn hierdoor behoorlijk gevoelig voor uitvoer van kapitaal. Van een echte crisis kan niet worden gesproken. Tegelijkertijd is duidelijk dat beleggers nerveuzer reageren op allerlei economisch nieuws dan in 2013 het geval was. Dat is aanleiding om de forse overweging in aandelen een klein beetje af te bouwen. Ben Steinebach is hoofd beleggingsstrategie van ABN AMRO MeesPierson. Elke maand signaleert hij voor Financial Focus de belangrijkste ontwikkelingen wereldwijd. x 1000 (3-mnds voortschrijdend gemiddelde) Index: 1 januari 2013 = % % Werkgelegenheid en werkloosheid in de Verenigde Staten Verenigde Staten Duitsland Goud (as rechts) Traditionele veilige havens Consumptieprijsontwikkeling eurozone De prijs van goud, traditioneel een vluchthaven, is in januari niet zo sterk gestegen als tijdens de echte crisisjaren De huidige onrust op de financiële markten kan dan ook niet echt als crisis worden gekarakteriseerd. Ook de daling van de Duitse en Amerikaanse staatsobligaties is beperkt gebleven Werkgelegenheid Werkloosheid (as rechts) De Amerikaanse werkgelegenheid stijgt in een bevredigend tempo waarbij het strenge winterweer in december en januari voor enige vertraging heeft gezorgd. De werkloosheid is gedaald tot dicht bij de 6,5 procent, dat eerder door de Fed is genoemd als het niveau waarbij stimulansen verder kunnen worden afgebouwd S&P-500 Nikkei-225 Eurotop Aandelenindices in 2013 en 2014 apr AEX Opkomende markten jul De aandelenkoersen zijn wereldwijd - met uitzondering van de opkomende markten in 2013 behoorlijk gestegen. De onrust in januari was tijdelijk en kan als een gezonde correctie in de stijgende trend worden gezien. okt in % van de beroepsbevolking bron: Datastream bron: Eurostat $ per troy ounce bron: Datastream Vooruitzichten economische groei (in %) p 2015p Eurozone -0,6-0,4 1,3 1,8 Verenigde Staten 2,8 1,9 3,5 3,8 Japan 1,4 1,9 1,8 1,2 China 7,7 7,7 7,5 7,0 India 3,3 4,5 5,0 5,5 Brazilië 1,0 2,5 2,5 3,0 p=prognose Inflatievooruitzichten (in %) p 2015p Eurozone 2,5 1,4 0,4 0,8 Verenigde Staten 2,1 1,5 1,8 2,1 Japan 0,0 0,4 1,6 1,2 China 2,6 2,6 3,4 4,1 India 9,7 10,1 8,8 8,1 Brazilië 5,4 6,2 5,8 5,9 Bijgewerkt 17 februari De inflatie in de eurozone staat sinds oktober 2013 onder de 1 procent. In de ogen van de ECB is dit te laag en er hoeft niet veel te gebeuren om tot deflatie te komen. Daarom denkt de ECB na over onconventionele maatregelen, zoals ook de Amerikaanse centrale bank dat de afgelopen jaren heeft gedaan bron: Datastream

5 5 Minder renteverschil Het verschil in rentes tussen de Europese periferie en Duitsland nam verder af Accenten in Azië verlegd Taiwan en Japan profiteren van monidiale groei Beleggingsvisie Allocatie Risicoaversie keert tijdelijk terug Veel beursindices zijn eind januari even tijdelijk in wat woeliger vaarwater terechtgekomen, maar de schade werd al snel weer ingelopen. De toenemende risicoaversie is vooral op obligatiemarkten goed zichtbaar. De financiële markten hebben in de eerste anderhalve maand van dit jaar een opmerkelijke ontwikkeling vertoond. Op de aandelenmarkt werd aanvankelijk de opgaande beweging van eind 2013 voortgezet, maar in de laatste week van januari vielen de koersen plotseling sterk terug. Een groot deel van die daling werd alweer in de eerste helft van februari ongedaan gemaakt. Risicoaverse beleggers kochten Amerikaanse en Duitse staatsobligaties, waarvan de prijzen stegen zodat het rendement op deze leningen daalde. Ook toen de aandelenkoersen enigszins herstelden, verdween de nervositeit niet geheel en bleven de obligatierendementen onder druk staan. Door het koersherstel in februari is er in de rendementen niet veel terug te zien van de schommelingen aan het begin van Alleen de Japanse Nikkei-225 (10,8 procent verlies) en de opkomende markten (gemiddelde daling van 4,1 procent) verloren duidelijk terrein in de eerste anderhalve maand van het nieuwe jaar. Het rendement op de Europese beurzen varieerde per saldo van plus 0,5 procent voor de Duitse DAX tot een verlies van 1,2 procent voor de AEX. In de Verenigde Staten verloor de Dow Jones 3,3 procent maar de Nasdaq wist per saldo juist 1,5 procent te winnen. Het huidige resultatenseizoen levert een gemengd beeld op. Rond half februari had driekwart van de bedrijven uit de Amerikaanse S&P 500 Index de resultaten over het vierde kwartaal van 2013 gepubliceerd. Tweederde daarvan meldde een meevallende omzet en ruim driekwart een meevallende winst. In Europa lag het percentage meevallers weliswaar wat lager, maar daar had pas de helft van de bedrijven de jaarcijfers gerapporteerd. Veel ondernemingen blijven echter nog voorzichtig over de eigen vooruitzichten. Bovendien melden Europese bedrijven met een relatief grote afzet buiten hun thuismarkt verliezen, een direct gevolg van de stijging van de euro ten opzichte van de dollar, de yen en valuta van opkomende markten. obligatiemarkten De rente op Amerikaanse en Duitse overheidsobligaties is sinds ultimo 2013 met ongeveer 0,3 procentpunt teruggelopen tot respectievelijk 2,7 en 1,7 procent. De belangrijkste oorzaken voor het dalende rendement zijn de Beleggingsvisie INzoomen toenemende bezorgdheid over de vooruitzichten voor de wereldeconomie en financiële en politieke instabiliteit in een groot aantal opkomende landen. Valuta s van opkomende landen werden hard geraakt als gevolg van kapitaaluitvoer. De geldpers, waarmee de Sterk onderwogen Sterk onderwogen Neutraal AANDELEN Neutraal LIQUIDITEITEN Federal Reserve de wereld zo lang van liquiditeit heeft voorzien, wordt immers geleidelijk een tandje lager gezet. De rentes in de Europese periferie liepen zelfs nog wat sterker terug en de renteverschillen met Duitsland zijn dus verder afgenomen. Dat geldt ook Sterk overwogen Sterk overwogen Sterk onderwogen Sterk onderwogen Het bovenstaande overzicht is een weergave van de huidige aanbevolen tactische allocatie voor de verschillende beleggingscategorieën. Deze allocatie is gebaseerd op een neutraal risicoprofiel. Bron: ABN AMRO MeesPierson voor de meeste bedrijfsobligaties. Obligaties van opkomende landen zijn minder aantrekkelijk geworden. Staatsobligaties van deze landen zijn relatief rentegevoelig en gezien de verwachte rentestijging wordt in de loop van 2014 een licht negatief totaalrendement voorzien. Bedrijfsobligaties in deze landen zijn risicovoller geworden als uitvloeisel van de toegenomen turbulentie sinds eind januari. Neutraal OBLIGATIES Neutraal ALTERNATIEVEN Sterk overwogen Sterk overwogen Sectoren Regionale spreiding aandelen Vastrentend Energie = Europa (incl. Nederland) Basismaterialen = Noord Amerika Industrie = Japan Luxegoederen = Pacific ex-japan & Diensten Opkomende landen = Consumptiegoederen = Gezondheidszorg = Financiële instellingen = Informatietechnologie Telecom = Nutsbedrijven Staatsobligaties* Bedrijfsobligaties (hoge kwaliteit) Convertible obligaties = High Yield obligaties Schuld van opkomende landen = *Inclusief inflatiegerelateerde obligaties Onderwogen Overwogen = Neutraal Nieuwe accenten in Azië De toenemende onzekerheden zijn aanleiding om de grote overweging in het aandelensegment tegen het licht te houden. In Azië vinden er op landenniveau eveneens enkele bijstellingen plaats. De fundamentele krachten achter de aandelenmarkten zijn ondanks de toegenomen onzekerheden nog steeds intact. De inflatie ligt laag, er is volop liquiditeit en de kapitaalmarktrente lijkt te gaan stijgen. Die laatste factor maakt aandelen aantrekkelijk ten opzichte van obligaties. Van die laatste daalt de prijs immers bij een oplopende rente. Daarnaast spelen de verbeterde winstvooruitzichten eveneens een belangrijke rol. Voor aandelen geldt daarom nog steeds de aanbeveling voor een overweging, maar dat is wel iets verlaagd met de toegenomen onzekerheden. In de regionale voorkeuren zijn geen fundamentele wijzigingen aangebracht. Dat betekent een overwogen positie in Europese en een onderwogen positie in Amerikaanse aandelen. In Azië zijn de accenten enigszins verlegd. Japan en Taiwan gaan van een neutrale naar een overwogen positie, omdat beide landen profiteren van de mondiale groei. Hong Kong wordt teruggezet van een neutraal naar een onderwogen belang als gevolg van problemen in de vastgoed en de financiële sector. Hetzelfde geldt voor Korea vanwege concurrentieproblemen door de gedaalde Japanse yen. De belangen in Indonesië en India zijn juist weer verhoogd van onderwogen tot neutraal, omdat de slechte vooruitzichten inmiddels zijn ingeprijsd. China gaat van overwogen naar neutraal. Het land voert hervormingen door om de economie verder open te stellen. De toenemende concurrentie gaat soms ten koste van grote staatsbedrijven die zwaar meewegen in beursindices. In de sectorvoorkeuren is geen wijziging aangebracht. Met name de IT-branche heeft goede vooruitzichten. Stijgen en dalen Omdat voor de loop van 2014 een voortgaande stijging van de kapitaalmarktrente wordt voorzien, blijft het onderwogen belang in obligaties gehandhaafd. Dat geldt eveneens voor het onderwogen belang in staatsobligaties waarbinnen de nadruk nog altijd ligt op Spaanse en Italiaanse staatsleningen boven Amerikaanse en Duitse obligaties. Binnen bedrijfsobligaties is de voorkeur voor obligaties uit opkomende landen afgenomen. Er geldt wel een overwogen belang in hoogwaardige bedrijfsobligaties en ook in high yield (hoog renderende, maar meer risicovolle obligaties). Het risico voor de laatste groep is acceptabel nu de faillissementsrisico's van de uitgevende bedrijven zijn afgenomen door de verbeterde economische vooruitzichten. In het segment alternatieve beleggingen zorgen diezelfde verbeteringen in de mondiale economie en de ruimblijvende liquiditeitsverschaffing door centrale banken ervoor dat de vooruitzichten voor hedgefunds goed blijven. De per saldo neutrale positie blijft gehandhaafd, met een voorkeur voor long/short equity en event driven-strategieën. Hoewel de verwachte rentestijging in de Verenigde Staten negatief is voor de dollar en dus ook voor de grondstoffenprijzen die in deze valuta noteren, zijn de goede verwachtingen voor de Amerikaanse economie positief. Per saldo blijft de neutrale opinie gehandhaafd. Geholpen door een aantrekkelijke waardering heeft vastgoed dit jaar beter gepresteerd dan aandelen. Gunstige economische vooruitzichten zijn positief voor de sector maar daar staat tegenover dat de onzekerheid is toegenomen en dat de rente naar verwachting gaat stijgen. In de neutrale weging komt dan ook geen verandering. bron: ABN AMRO MeesPierson

6 6 Nieuwe energie Steeds vaker gebruiken overheden en particulieren duurzame energiebronnen (zie artikel op pagina 1) Funds recommended list in euro per eind januari 2014 % laatste % laatste % afgelopen % sinds drie twaalf drie jaar 1 januari % total Beleggingsstijl maanden maanden cumulatief rendement 2014 % risico expense categorie/indexnaam Fondsnaam valuta Koers rendement in euro rendement in euro rendement in euro rendement in euro drie jaar * ratio AANDELEN Duurzaam Wereldwijd / All Cap / Groei F&C STEWARDSHIP INTERNATIONAL EUR 11,59-0,8 15,9 26,4-3,2 9,2 1,9 Wereldwijd / Large Cap ING SUSTAINABLE GROWTH FD EUR 208,24-0,9 11,2 22,3-3,0 9,4 1,9 Wereldwijd / Passief ISHARES DJ GLOBAL SUSTAINABILITY SCREENED EUR 21,84-1,1 11,8-1,9 0,6 Large Cap / Groei SAM SUSTAINABLE EUROPEAN EQUITIES EUR 40,27 0,2 15,4 19,9-2,6 13,4 1,5 Europa / Passief ISHARES DJ EUROPE SUSTAINABILITY SCREENED EUR 30,78 0,1 13,2-1,6 0,5 Opkomende landen / Groei NORDEA EMERGING STARS EQUITY EUR 68,60-6,8-7,8-5,4 1,9 Alternatieve energie / Groei SAM SMART ENERGY FD EUR 16,90 3,2 9,0-7,7 1,6 11,3 2,2 Alternatieve energie / Groei PICTET CLEAN ENERGY FD EUR 61,32 3,4 26,5 5,7-1,4 12,5 1,8 Water / All Cap PICTET WATER FD EUR 187,80 0,5 12,9 32,0-1,8 9,4 1,9 Water / Small & Mid Cap SAM SUSTAINABLE WATER FD EUR 193,39 3,7 22,3 28,0 0,1 9,9 2,2 Staatsobligaties PETERCAM GOVERNMENT SUSTAINABLE EUR 1172,99 1,0 2,1 16,0 2,0 4,3 0,7 Bedrijfsobligaties ROBECO EURO SUSTAINABLE CREDITS EUR 102,09 1,1 4,2 18,5 1,2 4,2 0,9 Obligaties opkomende landen PIMCO SOCIALLY RESPONSIBLE EMERGING MARKET BONDS EUR 10,92-2,8-7,3-0,9 1,2 Wereldwijd MSCI All Country World -0,2 13,9 28,7-2,0 9,6 Large Cap JP MORGAN GLOBAL FOCUS FD EUR 24,01-2,5 10,7 14,5-4,0 13,1 1,9 Large Cap / Kwaliteit ABERDEEN WORLD EQUITY FD EUR 12,88-4,8 2,4 20,2-3,4 10,4 1,7 Large & Mid Cap / Groei M&G GLOBAL BASICS EUR 23,41-3,0-2,4-3,1-2,2 11,8 1,9 Groei tegen redelijke prijs FIDELITY GLOBAL FOCUS FD EUR 38,02 1,4 13,2 27,0-1,0 9,7 2,0 Hoog dividend DWS TOP DIVIDENDE EUR 90,16-1,0 7,9 26,3-2,3 8,5 1,5 Hoog dividend KEMPEN GLOBAL HIGH DIVIDEND FD EUR 24,10-2,9 6,7 27,5-2,4 9,1 1,5 Hoog dividend M&G GLOBAL DIVIDEND FD EUR 17,54-3,3 10,9 33,1-4,9 11,1 2,0 Contrair / Waarde SKAGEN GLOBAL FD NOK 1070,04-3,5 8,7 20,6-3,6 11,6 1,3 Duurzaam / All Cap / Groei F&C PORTFOLIO STEWARDSHIP INTERNATIONAL EUR 11,59-0,8 15,9 26,4-3,2 9,2 1,9 Duurzaam / Large Cap ING SUSTAINABLE GROWTH FD EUR 208,24-0,9 11,2 22,3-3,0 9,4 1,9 Gediversificeerd BLACKROCK GLOBAL ALLOCATION FD EUR 33,27 0,2 7,7 12,4-2,1 10,1 1,8 Passief / Indexfund BLACKROCK WORLD EQUITY INDEX EUR 115,72 0,3 15,8-1,6 0,2 Passief / ETF ISHARES MSCI WORLD EUR 25,10 0,3 16,7 31,3-1,8 9,8 0,5 Passief / ETF SPDR MSCI ALL COUNTRY WORLD EUR 66,14-1,0 12,1-2,5 0,5 Duurzaam / Passief / ETF ISHARES DJ GLOBAL SUSTAINABILITY SCREENED EUR 21,84-1,1 11,8-1,9 0,6 Noord-Amerika MSCI North America 2,3 20,6 45,2-1,4 9,5 All Cap ROBECO US PREMIUM EQUITIES FD EUR 217,14 1,8 24,6 45,2-1,7 11,6 1,7 All Cap / Groei ALGER AMERICAN ASSET GROWTH USD 41,96 4,8 25,1 47,6 0,0 14,4 2,2 Large Cap JP MORGAN US VALUE USD 20,44 1,5 18,6 46,9-1,6 12,4 1,9 Large Cap BLACKROCK US GROWTH EUR 12,11 6,5-0,7 Large Cap / Waarde AMUNDI US RELATIVE VALUE FD USD 139,37 1,9 19,9 39,2-2,3 16,4 1,9 Large & Mid Cap JP MORGAN HIGHBRIDGE STEEP US EUR 11,95 2,9 20,6 51,8-1,0 10,6 1,9 Large Cap / Groei / Kern LEGG MASON CLEARBRIDGE US APPRECIATION USD 135,46 2,0 17,7 40,9-1,8 11,4 Duurzaam / Large Cap DEXIA SUSTAINABLE NORTH AMERICA FD USD 34,21 1,8 18,8 45,1-1,5 12,6 1,8 Passief / Indexfund BLACKROCK NORTH AMERICA EQUITY INDEX EUR 119,69 1,7 18,9-1,7 0,2 Large Cap / Passief / ETF VANGUARD S&P 500 ETF USD 34,00 2,5 22,0-0,8 0,1 MidCap / Passief / ETF SPDR S&P 400 US MIDCAP ETF EUR 26,86 2,8 22,6 0,6 0,3 Passief / ETF / NASDAQ LYXOR ETF NASDAQ 100 USD 52,61 0,4-4,2 30,1 8,2 12,4 1,0 Passief / ETF / Hoog dividend SPDR S&P DIVIDEND ARISTOCRATS ETF EUR 26,33 0,4 19,3-0,7 0,4 Passief / ETF / Laag risico ISHARES S&P 500 MINIMUM VOLATILITY ETF USD 30,91-0,2 17,5-0,9 0,2 Europa MSCI Europe 0,2 15,1 26,8-1,8 12,5 All Cap OYSTER EUROPEAN OPPORTUNITIES FD EUR 376,90 2,5 14,9 26,5-0,8 12,8 1,9 All Cap / Waarde JP MORGAN EUROPE STRATEGIC VALUE FD EUR 13,45 1,3 19,1 22,4-1,5 15,5 1,9 All Cap / Groei BLACKROCK EUROPEAN GROWTH FD EUR 28,43 3,0 14,6 39,7-1,9 12,3 1,8 All Cap / Groei tegen redelijke prijs HENDERSON PAN EUROPEAN EQUITIES EUR 20,74 1,4 18,4 34,9-2,8 12,5 1,9 Large & Mid Cap BLACKROCK EUROPEAN FD EUR 96,58 1,1 15,2 28,0-2,1 13,2 1,8 Small & Mid Cap / Kwaliteit / Groei THREADNEEDLE PAN EUROPEAN SMALLER COMPANIES EUR 1,79 2,1 16,7 42,4-1,6 11,8 1,7 Small Cap / Groei FIDELITY EUROPEAN SMALLER COMPANIES FD EUR 34,92 4,8 26,5 29,4 0,1 13,9 1,9 Defensief / Groei tegen redelijke prijs COMGEST GROWTH EUROPE EUR 16,09-1,6 10,4 50,0-2,7 9,7 1,6 Hoog Dividend JP MORGAN EUROPE STRATEGIC DIVIDEND EUR 131,96 1,4 17,8-1,4 1,9 Fusies, overnames en herstructureringen EDM ROTHSCHILD EUROPE SYNERGIE EUR 153,78-0,8 14,6 26,7-1,0 11,2 1,9 Flexibel / Opportunistisch FIDELITY ACTIVE STRATEGY EUROPE FD EUR 288,07 2,2 16,6 30,8-1,0 11,7 1,9 All Cap / Kwantitatief / Lage volatiliteit INVESCO PAN EUROPEAN STRUCTURED EQUITIES EUR 12,80 1,6 18,3 42,0-1,5 10,5 1,6 Medium risico NEUFLIZE OPTIMUM EUR 680,75-1,5-7,1-9,7-1,1 5,0 1,7 Duurzaam / Large Cap / Groei SAM SUSTAINABLE EUROPEAN EQUITIES EUR 40,27 0,2 15,4 19,9-2,6 13,4 1,5 Duurzaam DEXIA SUSTAINABLE EUROPE FD EUR 17,11-2,6 5,1 10,3-4,0 12,4 1,8 Passief / Indexfund BLACKROCK EUROPE EQUITY INDEX EUR 118,24-0,3 13,0-2,1 0,2 Passief / ETF ISHARES MSCI EUROPE EUR 20,17-0,2 13,9 24,2-2,3 12,4 0,4 Passief / ETF ABN AMRO BASIC EURO STOXX 50 ETF EUR - 0,3 Duurzaam / Passief ISHARES DJ EUROPE SUSTAINABILITY SCREENED EUR 30,78 0,1 13,2-1,6 0,5 Individuele landen Europa Nederland ROBECO HOLLANDS BEZIT EUR 23,15 1,9 16,6 15,5-1,7 16,0 0,1 Nederland / Passief ABN AMRO BASIC AEX ETF EUR - 0,3 Nederland / Passief THINK CAPITAL AEX ETF EUR 38,73-1,1 11,9 17,5-3,7 14,2 0,3 Nederland / Midcap / Passief THINK CAPITAL AMX ETF EUR 63,49 4,3 18,9 9,9 0,3 14,2 0,3 Groot-Brittannië / Kern THREADNEEDLE UK FD GBP 110,50 1,5 20,6 42,0-1,3 13,0 1,7 Groot-Brittannië / Passief ISHARES FTSE 100 EUR 7,89 0,2 11,7 27,5-3,0 10,9 0,4 Duitsland DWS AKTIEN STRATEGIE DEUTSCHLAND EUR 252,24 3,7 29,2 46,9-2,4 20,8 1,5 Duitsland / Passief DB X-TRACKERS DAX EUR 91,75 2,9 19,1 30,0-2,9 18,9 0,2 Frankrijk / Passief AMUNDI ETF CAC 40 EUR 51,05-2,6 15,4 16,8-2,5 15,6 0,3 Japan MSCI Japan -0,9 18,8 15,3-1,8 14,1 Large Cap / Waarde FIDELITY JAPAN ADVANTAGE FD EUR 16,93-3,1 8,8 6,1-3,1 14,2 2,0 Large Cap / Contrair GLG JAPAN CORE ALPHA FD EUR 131,24 6,1 34,6 31,3-5,8 23,8 1,9 Passief LYXOR ETF TOPIX EUR 85,81-3,2 17,0 12,4-4,1 14,3 0,5 Asia / Pacific Kwaliteit ABERDEEN ASIAN PACIFIC EQUITY FD USD 66,65-8,8-8,7 1,3-3,0 16,9 2,0

7 7 Beleggen Meer weten over onze mogelijkheden op het gebied van beleggen? Kijk op abnamromeespierson.nl/video-beleggen Vizier op een goed pensioen Veranderingen maken actie voor werknemers noodzakelijk (zie artikel op pagina 11) % laatste % laatste % afgelopen % sinds drie twaalf drie jaar 1 januari % total Beleggingsstijl maanden maanden cumulatief rendement 2014 % risico expense categorie/indexnaam Fondsnaam valuta Koers rendement in euro rendement in euro rendement in euro rendement in euro drie jaar * ratio AANDELEN Asia / Pacific Hoog Dividend HENDERSON ASIAN DIVIDEND INCOME FD USD 11,30-6,7-4,3 9,9-3,1 15,8 2,2 Hoog Dividend NEWTON ASIAN INCOME FD EUR 0,97-9,1-6,2-2,4 1,7 Passief / Indexfund BLACKROCK PACIFIC EX-JAPAN EQUITY INDEX EUR 94,46-9,0-4,7-2,9 0,2 Duurzaam DEXIA SUSTAINABLE PACIFIC FD JPY 2445,00-4,4 4,8 5,2-3,7 20,7 1,9 Opkomende landen MSCI Emerging Markets -8,5-9,3-7,5-4,5 14,6 Large & Mid Cap COMGEST GROWTH EMERGING MARKETS EUR 22,12-6,6-4,9-5,0-6,2 11,7 1,6 Kwaliteit ABERDEEN GLOBAL EMERGING MARKETS EQUITY FD USD 58,73-12,6-15,6-0,5-5,6 18,9 2,0 Agressief ROBECO EMERGING STARS EQUITY FD EUR 147,40-8,8-7,4-4,7-4,6 14,9 1,8 Contrair / Waarde SKAGEN KON TIKI NOK 601,45-5,1-0,7-0,3-4,5 13,4 2,1 Defensief / Kwantitatief ROBECO EMERGING CONSERVATIVE HIGH DIVIDEND EQUITIES EUR 98,69-8,2-5,8-4,4 1,7 Flexibel / Opportunistisch FIDELITY FAST EMERGING MARKETS USD 125,31-6,4 3,3-6,1 Large & Mid Cap / Kwaliteit FIDELITY EMERGING MARKETS FUND USD 21,59-6,0 1,2 3,1-6,1 18,5 2,0 Duurzaam / Large Cap / Groei NORDEA EMERGING STARS EQUITY EUR 68,60-6,8-7,8-5,4 1,9 Next-11 GOLDMAN SACHS NEXT-11 EQUITY PORTFOLIO EUR 10,59-5,5-7,8-2,6 2,2 Passief / Indexfund BLACKROCK EMERGING MARKETS EQUITY INDEX EUR 89,99-9,3-10,9-5,2 0,3 Passief / ETF LYXOR ETF MSCI EMERGING MARKETS EUR 6,99-9,4-11,3-11,5-6,0 15,0 0,6 Verre Oosten excl. Japan Large & Mid Cap FIDELITY SOUTH-EAST ASIA FD EUR 4,98-3,9-2,1-3,5-4,1 15,0 2,0 Individuele landen Azië Taiwan SCHRODERS TAIWANESE EQUITIES USD 14,09-2,2 5,4 7,2-2,4 17,6 2,0 Korea JF KOREA EQUITY FD EUR 7,61-5,3 0,8-9,5-4,5 19,8 1,9 Hong Kong ALLIANZ RCM HONG KONG USD 215,59-2,6-2,9-7,3-4,1 19,9 2,1 Indonesië FIDELITY INDONESIA FD USD 23,50-10,1-22,2-1,4 6,4 22,6 2,0 China / Groei tegen redelijke prijs FIDELITY CHINA FOCUS FD EUR 9,19-3,8-1,6-3,4-4,8 14,4 2,0 China / Passief ISHARES FTSE CHINA 25 GBP 6000,50-7,1-13,5-11,4-7,5 19,8 0,7 Greater China / Waarde TEMPLETON CHINA FD EUR 15,53-6,3-12,8-15,9-4,5 15,9 2,5 Greater China SCHRODER ISF GREATER CHINA FD EUR 28,58-0,7 0,0-1,7-1,2 15,2 2,0 Greater China / Mid & Small cap UBS GREATER CHINA FD USD 226,42 1,3 7,4 2,2-1,3 21,5 2,4 Latijns-Amerika Gemengd JP MORGAN LATIN AMERICA FD USD 25,54-13,7-22,5-20,4-8,3 22,1 1,9 Large Cap / Groei tegen redelijke prijs AMUNDI LATIN AMRICA EQUITIES FD USD 432,50-14,3-23,7-31,8-7,2 23,8 2,3 Brazilië / Passief ISHARES MSCI BRAZIL EUR 23,80-20,5-27,2-40,6-10,0 22,0 0,7 Centraal & Oost-Europa Large Cap SCHRODER EMERGING EUROPE FD EUR 21,79-12,8-9,1-5,6-8,9 19,7 2,0 Rusland / Blue chips NEPTUNE RUSSIA & GREATER RUSSIA FD USD 121,50-9,2-10,5-25,9-10,8 27,4 2,5 Thema s Agri / Mid & Small Cap DWS INVEST GLOBAL AGRIBUSINESS FD EUR 118,13-3,8-10,5-3,0-3,1 13,7 2,0 Alternatieve energie / Groei SAM SMART ENERGY FD EUR 16,90 3,2 9,0-7,7 1,6 11,3 2,2 Alternatieve energie / Groei PICTET CLEAN ENERGY FD EUR 61,32 3,4 26,5 5,7-1,4 12,5 1,8 Consumptie opkomende landen UBS ASIAN CONSUMPTION FD USD 105,95-3,7-1,4 14,5-1,4 15,6 2,1 Terugkeer van de consument PICTET PREMIUM BRANDS EUR 119,17-3,4 11,1 34,3-6,3 16,3 1,9 Terugkeer van de consument ROBECO CONSUMER TRENDS EQ FD EUR 114,94-2,5 26,2 53,4-3,9 12,3 1,7 Infrastructuur INVESCO ASIA INFRASTRUCTURE FD USD 12,22-7,5-9,9-14,3-2,6 17,7 2,1 Water / All Cap PICTET WATER FD EUR 187,80 0,5 12,9 32,0-1,8 9,4 1,9 Water / Small & Mid Cap SAM SUSTAINABLE WATER FD EUR 193,39 3,7 22,3 28,0 0,1 9,9 2,2 Sectoren Energie BLACKROCK WORLD ENERGY FD EUR 17,44-3,5 2,8-12,3-3,3 17,3 2,1 Energie / Passief SSGA ENERGY INDEX EQUITY FD EUR 220,15-2,8 4,6-4,1 0,4 Basismaterialen / Passief SSGA MATERIALS INDEX EQUITY FD EUR 163,62-0,9-2,1-1,4 0,4 Chemie / Europa / Passief LYXOR ETF STOXX 600 CHEMICALS EUR 75,83 0,5 9,6 41,3-4,2 17,3 0,3 Basismaterialen BLACKROCK WORLD MINING FD EUR 32,30-7,1-25,3-46,1-2,3 23,6 2,1 Basismaterialen BLACKROCK WORLD GOLD FD EUR 21,16-5,6-39,5-51,1 10,4 29,4 2,1 Industrie FIDELITY GLOBAL INDUSTRIALS FD EUR 38,79-1,4 7,8 1,0-2,8 14,7 2,0 Industrie / Passief SSGA INDUSTRIALS INDEX EQUITY FD EUR 134,83 1,6 20,6-2,2 0,4 Consumentengoederen FIDELITY GLOBAL CONSUMER INDUSTRIES FD EUR 32,19-1,0 13,3 38,1-3,6 9,6 2,0 Consumentengoederen ING DAILY CONSUMER GOODS EUR 56,22-4,5 4,9 40,0-4,0 10,7 1,5 Consumentengoederen / Passief SSGA CONSUMER STAPLES INDEX EQUITY FD EUR 217,18-3,5 8,9-3,4 0,4 Large Cap JP MORGAN GLOBAL FINANCIALS FD EUR 54,85-2,4 9,5 13,1-3,5 17,7 1,9 Banken / Europa / Passief ISHARES STOXX EUROPE 600 BANKS ETF EUR 19,74 1,8 14,2 1,3 1,8 23,2 0,5 All Cap / Groei BLACKROCK WORLD HEALTHSCIENCE FD EUR 20,57 8,2 35,8 77,5 4,4 10,8 1,8 Gezondheidszorg / Large Cap / Groei FIDELITY GLOBAL HEALTHCARE FD EUR 25,03 5,2 25,2 55,9 2,4 9,5 1,9 Gezondheidszorg / Passief SSGA HEALTHCARE INDEX EUQITY FD EUR 158,86 6,3 28,2 2,8 0,4 Biotech UBS BIOTECHNOLOGY FD USD 451,98 23,6 64,8 144,4 16,7 20,5 2,1 Large Cap / Groei FIDELITY GLOBAL TECHNOLOGY FD EUR 8,73 2,7 20,9 25,3 0,0 12,8 1,9 Large Cap / Groei HENDERSON GLOBAL TECHNOLOGY FD USD 44,65 4,3 18,2 31,0-0,8 15,3 2,0 Informatietechnology / Passief SSGA TECHNOLOGY INDEX EQUITY FD EUR 60,44 5,8 22,7-0,6 0,4 Mega & Large Cap / Waarde FIDELITY GLOBAL TELECOM FD EUR 8,97-1,8 17,6 31,0-2,8 9,7 1,9 Telecom / Passief SSGA TELECOM INDEX EQUITY FD EUR 67,73-1,0-2,3 0,4 Nutsbedrijven / Passief SSGA UTILITIES INDEX EQUITY FD USD 200,96-0,4 9,8 7,4 2,3 10,7 0,4 OBLIGATIES Wereldwijd Staatsobligaties / Euro-hedged ROBECO LUX -O- RENTE FD EUR 127,90 0,6 1,0 9,5 2,2 4,2 0,8 Staatsobligaties JP MORGAN GLOBAL GOVERNMENT BOND FD EUR 11,74 0,7 1,4 12,1 1,6 3,2 0,6 Investment Grade PIMCO GLOBAL INVESTMENT GRADE CREDIT FD EUR 12,82 0,5 0,1 17,6 1,1 4,6 0,8 Investment Grade / Euro-hedged SCHRODER GLOBAL CORPORATE BOND FD EUR 103,18 1,1 2,2 14,0 1,0 4,0 1,0 Inflatie SCHRODER GLOBAL INFLATION FD EUR 28,02-0,2-4,1 13,0 1,7 4,7 1,0 Inflatie / Passief / ETF ISHARES GLOBAL INFLATION-LINKED GOVERNMENT BONDS GBP 88,42 0,3-3,5 13,6 3,2 6,4 0,3 Inflatie / Inv Grade / Euro-hedged PIMCO GLOBAL REAL RETURN EUR 12,73-0,9-5,5 14,1 2,0 5,5 0,8 Gediversificeerd PIMCO DIVERSIFIED INCOME EUR 13,68 0,1-0,8 19,4 0,5 5,5 1,0 Laag risico / Vastrentend JP MORGAN INCOME OPPORTUNITY FD EUR 122,75 0,3 1,1 7,1 0,1 2,6 1,2 Laag risico / Vastrentend & valuta JULIUS BAER ABSOLUTE RETURN FD EUR 133,63-0,7-0,7 4,8 0,1 2,5 1,7 * Schommeling van het rendement, gemeten als standaarddeviatie op jaarbasis. Voor actuele gegevens over deze fondsen kijk op: abnamromeespierson.nl/fondsen

8 8 Betrokken bij het goede doel Een Fonds op Naam geeft de schenker zeggenschap over de besteding (zie artikel op pagina 2) Funds recommended list in euro per eind januari 2014 % laatste % laatste % afgelopen % sinds drie twaalf drie jaar 1 januari % total Beleggingsstijl maanden maanden cumulatief rendement 2014 % risico expense categorie/indexnaam Fondsnaam valuta Koers rendement in euro rendement in euro rendement in euro rendement in euro drie jaar * ratio OBLIGATIES Eurozone Citigroup Gov EMU 3-5 yr 1,3 4,2 16,1 1,3 3,2 Gemengd BLACKROCK EURO BOND FD EUR 23,15 1,8 5,3 21,1 1,8 4,1 1,0 Gemengd / Passief / Indexfund BLACKROCK EURO AGGREGATE BOND INEDX EUR 101,60 1,5 1,8 0,3 Staatsobligaties BNP PARIBAS EURO GOVERNMENT BONDS EUR 211,62 1,8 4,4 15,2 2,2 4,7 0,4 Staatsobligaties / Passief / Indexfund BLACKROCK EURO GOVERNMENT BOND INDEX EUR 104,81 1,9 5,0 2,2 0,2 Staatsobligaties / Passief ISHARES EURO GOVERNMENT BOND 3-5 YEAR GBP 131,67 1,5 4,3 16,6 1,0 7,4 0,2 Staatsobligaties met AAA-rating BNP PARIBAS FLEXI I BOND GOVERNMENT EURO RESTRICTED EUR 106,01 0,7 1,1 1,9 0,4 Staatsobligaties Duitsland / Passief ISHARES EB.REX. GOVERNMENT GERMANY EUR 140,68 0,6 2,0 13,2 1,8 3,4 0,2 Staatsobligaties JPMORGAN EUR GEOVERNMENT BONDS EUR 13,09 1,8 4,7 19,8 2,1 5,2 0,6 Korte looptijd BLACKROCK EURO SHORT DURATION BOND FD EUR 15,44 0,8 2,4 10,0 0,5 1,7 0,8 Inflatie AMUNDI EURO INFLATION BONDS EUR 124,45 0,4-0,7 5,7 0,9 6,1 1,2 Gemengd BNY MELLON EUROLAND BOND FD EUR 1,21 1,8 3,7 20,0 1,6 4,1 0,7 Duurzaam / Staatsobligaties PETERCAM GOVERNMENT SUSTAINABLE EUR 1172,99 1,0 2,1 16,0 2,0 4,3 0,7 Duurzaam / Gemengd DEXIA SUSTAINABLE EURO BONDS EUR 255,96 1,0 2,6 12,4 1,6 3,4 0,9 Covered bonds / Actief DWS COVERED BOND FD EUR 51,80 1,7 5,4 19,5 1,7 3,1 0,7 Covered bonds / Passief ISHARES MARKIT IBOXX EURO COVERED BOND EUR 148,25 1,3 4,7 21,5 1,5 3,4 0,2 Staatsobligaties Italië / Passief ISHARES ITALY GOVERNMENT BONDS GBP 116,28 3,1 7,5 2,0 0,2 Staatsobligaties Spanje / Passief ISHARES SPAIN GOVERNMENT BONDS GBP 117,34 3,1 11,8 2,4 0,2 ondernemingen Eurozone Defensief SCHRODER EURO CORPORATE BOND EUR 15,89 1,7 6,6 16,3 1,4 4,9 1,0 Opportunistisch BLUEBAY INVESTMENT GRADE BOND FUND EUR 160,44 1,4 4,7 19,7 0,9 4,6 0,9 Flexibel M&G EUROPEAN CORPORATE BOND FD EUR 16,14 1,2 5,0 21,3 1,1 4,3 1,2 Excl financiële sector ROBECO INVESTMENT GRADE CORPORATE BOND FD EUR 106,19 0,9 3,3 15,9 1,3 3,5 0,9 Duurzaam ROBECO EURO SUSTAINABLE CREDITS EUR 102,09 1,1 4,2 18,5 1,2 4,2 0,9 Duurzaam DEXIA SUSTAINABLE EURO CORPORATE BONDS EUR 297,85 1,0 4,2 15,4 1,2 4,6 0,8 Passief ISHARES BARCLAYS EURO CORPORATE BOND EUR 129,09 1,0 4,4 18,6 1,3 4,1 0,2 US Dollar Staatsobligaties PARVEST US DOLLAR BOND FD USD 118,54 0,2-2,6 5,6 3,3 3,4 1,2 Gemengd PIMCO TOTAL RETURN BOND FD USD 16,62 0,9-0,1 11,9 3,3 3,7 0,9 Gemengd SCHRODER US DOLLAR BOND FD USD 11,93 1,4 0,1 12,8 3,3 3,3 0,9 Bedrijfsobligaties UBS CORPORATE BONDS USD USD 16,02 1,8 0,3 18,9 3,8 5,3 1,2 Azië Staatsobligaties ABERDEEN ASIA LOCAL CURRENCY SHORT DURATION BOND FD USD 6,76-1,5-2,6 3,2 1,5 5,3 1,4 Gemengd BNP BOND ASIA EX-JAPAN EUR 97,04 0,5-1,3 2,6 1,6 Geldmarkt Renminbi ALLIANZ RCM RENMINBI CURRENCY FD EUR 106,06 1,2 4,5 0,5 0,7 Opkomende landen Kern PIMCO EMERGING MARKETS BONDS FD EUR 32,36-3,7-7,8 15,4-1,6 7,8 1,1 Actief / Fundamenteel ABERDEEN SELECT EMERGING MARKETS BONDS EUR 123,38-1,8-6,2 17,2-0,5 8,8 Westerse en lokale valuta UBS EMERGING ECONOMIES BONDS FUND USD 1640,46-6,5-13,5 4,2-1,7 10,8 1,9 Duurzaam PIMCO SOCIALLY RESPONSIBLE EMERGING MARKET BONDS EUR 10,92-2,8-7,3-0,9 1,2 Total Return HSBC GLOBAL EMERGING MARKETS DEBT TOTAL RETURN EUR 9,97-1,6-0,1 Passief / Indexfund BLACKROCK EMERGING MARKETS GOVERNMENT BOND INDEX EUR 90,44-0,9 1,6 High Yield Wereldwijd / Euro-hedged ROBECO HIGH YIELD FD EUR 25,56 1,5 6,6 26,3 0,4 7,6 1,1 Wereldwijd / Euro-hedged SCHRODER GLOBAL HIGH YIELD FD EUR 35,61 1,7 6,4 19,2 0,4 8,0 1,3 Europa FIDELITY EUROPEAN HIGH YIELD FD EUR 10,31 2,3 8,5 28,5 0,6 8,2 1,4 US Dollar FIDELITY US HIGH YIELD FD EUR 11,51 1,3 4,0 0,3 1,4 US Dollar / Korte looptijd AXA US SHORT DURATION HIGH YIELD FD EUR 92,64 0,7 3,6 13,7 0,1 3,1 1,1 Korte looptijd / Euro-hedged MUZINICH SHORT DURATION HIGH YIELD FD EUR 116,80 0,6 3,3 13,9 0,0 3,1 1,5 US Dollar / Passief ISHARES MARKIT IBOXX USD HIGH YLD CAP BONDS GBP 68,26 2,0 5,7 2,7 0,5 Wereldwijd / Passief ISHARES GLOBAL HIGH YIELD BOND USD 107,27 1,7 6,0 1,7 0,5 Converteerbare obligaties Wereldwijd / Kern BNP PARIBAS CONVERTIBLE WORLD FD EUR 122,65 1,4 11,3 15,4-0,5 6,5 1,5 Waarde JUPITER GLOBAL CONVERTIBLES EUR 11,49 0,0 8,3 11,7-0,9 5,9 Europa / Agressief BNP PARIBAS CONVERTIBLE BONDS BEST SELECTION EUROPE EUR 72,63 0,9 7,3 7,8-0,3 9,6 1,5 Europa / Defensief ABERDEEN CONVERTIBLES FD EUR 15,63-0,1 7,3 12,4-0,7 8,7 Actief / Fundamenteel BLUEBAY CONVERTIBLE BOND FD USD 143,60 1,8 8,4 17,6 1,9 8,2 2,0 ALTERNATIVES Onroerend goed GPR 250-2,5 4,9 36,5 1,9 Wereldwijd SCHRODER GLOBAL PROPERTY SECURITIES FD EUR 120,57-4,7-4,5 10,2-1,9 16,4 2,0 Wereldwijd HENDERSON GLOBAL PROPERTY EQUITIES USD 14,20-4,0-3,2 15,8 0,6 15,9 1,2 Wereldwijd / Passief BLACKROCK DEVELOPED REAL ESTATE INDEX FD EUR 9,82-2,9 0,8 1,8 Europa PETERCAM SECURITIES REAL ESTATE EUROPE EUR 232,65 2,2 12,4 22,4 1,6 13,0 1,8 Europa HENDERSON EUROPEAN PROPERTY EQUITIES EUR 23,35 4,7 22,6 33,2 3,0 14,0 Wereldwijd / Passief ISHARES DEVELOPED MARKETS PROPERTY YIELD EUR 15,85-3,3-2,8 20,3 2,4 12,2 0,6 Grondstoffen Reuters/Jeffries CRB total return index 2,7-6,2-15,7 3,3 Passief BARCLAYS ROLL YIELD COMMODITIES FD EUR 84,38 1,2-7,0 2,0 0,2 Passief LYXOR ETF COMMODITIES CRB EUR 19,62 2,2-6,9-17,3 2,6 10,8 0,4 Actief / Fundamenteel SCHRODER COMMODITIES FD EUR 102,85-1,4-13,9-22,5-1,0 13,1 2,0 Agri / Euro-hedged SCHRODER AGRICULTURAL FD EUR 91,27-3,1-16,2-33,7-1,1 13,7 2,2 Goud SOURCE PHYSICAL GOLD ETF USD 122,39-5,6-25,2-6,2 5,4 21,0 0,3 Hedge Funds Hedge Fund-index 2,2 5,0 11,6-0,3 7,5 Multi manager, multi strategie LYXOR DYNAMIC STRATEGY FD EUR 101,48 2,2 5,8 0,0 Multi manager, multi strategie PICTET MOSAIC FD EUR 77,35 2,7 6,9 7,9 3,9 1,6 Multi manager, multi strategie EDM ROTHSCHILD PRIFUND ALPHA UNCORRELATED EUR 197,91 3,2 8,0 8,4 Long/short Equity LEVERAGED CAPITAL HOLDINGS EUR 222,51 0,6 7,2 7,5 0,2 9,0 Long/short Equity EUROPEAN CAPITAL HOLDINGS EUR 265,00 3,3 14,9 16,4 0,7 6,4 Macro TRADING CAPITAL HOLDINGS EUR 174,75 0,7 5,3 13,3 0,7 Long/short Equity ASIAN CAPITAL HOLDINGS EUR 82,89-1,0 4,2-0,8-1,8 9,3 Voor actuele gegevens over deze fondsen kijk op: abnamromeespierson.nl/fondsen * Schommeling van het rendement, gemeten als standaarddeviatie op jaarbasis.

9 9 Energiemanagement Schneider profiteert van aandacht voor efficiënter energieverbruik Arcadis in de lift Opkomende markten aanjagers van groei Arcadis kopen Aantrekkelijke marges Arcadis is een internationale onderneming die advies-, ontwerp-, ingenieurs- en managementdiensten levert voor infrastructuur, water, milieu en gebouwen. De activiteiten van Arcadis zijn zeer internationaal en een toenemende vraag uit opkomende markten zorgt voor groei. Groei komt ook uit vele middelgrote en kleinere acquisities. De marges die het bedrijf weet te behalen zijn aantrekkelijk. Dat wordt onderstreept door de verhoging van de doelstelling voor de operationele marge naar boven de 11 procent. Het gemiddelde rendement op het geïnvesteerde kapitaal van meer dan 13 procent is eveneens hoog en, volgens het management, houdbaar. De zwakkere vraag uit de Verenigde Staten en in Europa wordt de afgelopen jaren gecompenseerd door een sterke vraag uit Zuid- Amerika, het Midden-Oosten en Azië. In het vierde kwartaal lukte dat niet helemaal en de omzet daalde met 3,9 procent, terwijl een stabiele omzet was voorzien. Voor 2014 voorspelt Arcadis een hogere winst en omzet dan in het afgelopen jaar en de perspectieven voor de langere termijn zijn aantrekkelijk. Het bedrijf heeft bovendien een lage nettoschuld van 208 miljoen euro, waardoor er ruimte is voor nieuwe overnames. Bij een koers-winstverhouding van 13,5 op basis van de winstverwachtingen voor 2015 is het aandeel aantrekkelijk gewaardeerd. Daarom krijgt Arcadis een koopadvies. Morningstar analist: Bjorn Krook ABN AMRO aandelenexpert: Ralph Wessels Fidelity Japan Advantage Fonds Leerproces fondsbeheerder vraagt tijd zienlijk grotere omvang en een ruimer beleggingsuniversum heeft. Het rendement van het fonds is het afgelopen jaar duidelijk achtergebleven bij de opleving van de Japanse aandelenbeurs, die werd aangewakkerd door de nieuwe economische koers die premier Shinzo Abe begin 2013 heeft uitgezet. Buffett laat recent enige verbetering laat zien, maar het leerproces dat hij doorloopt, neemt nu eenmaal behoorlijk wat tijd in beslag. Dit is aanleiding om het Fidelity Japan Advantage Fonds van de aanbevolen lijst af te halen en te vervangen In oktober 2012 heeft Mark Buffett het beheer van het Fidelity Japan Advantage Fonds overgenomen van zijn succesvolle voorganger Ronald Slattery. Het vertrek van een ervaren beheerder is gebruikelijk de aanleiding om de ontwikkelingen bij een fonds meer nauwlettend te volgen. Op basis van zijn goede prestaties bij een kleiner fonds waren de verwachtingen over Buffett hooggespannen. Vooralsnog slaagt hij er echter niet in om zijn aanpak te vertalen naar het Fidelity Japan Advantage Fonds, dat een aandoor een fonds waarvan de beheerder een langere staat van dienst heeft op de Japanse aandelenmarkt. Analist: Olivier Couvreur feb 05 feb 07 Koersverloop Arcadis feb 09 feb 11 feb 13 Index: 13 februari 2009 = feb 09 Benchmark Rendement Fidelity Japan Advantage Fonds feb 10 feb 11 feb 12 feb 13 feb 14 ISIN-code: LU Benchmark: MSCI Japan Index Fondsmanager: Mark Buffett Rendement: (jaargemiddelde): 1 jaar: 6,60% 3 jaar: 0,61% 5 jaar 9,09% De opinies kunnen tussentijds wijzigen. Informeer bij de private banker of kijk op Internet Bankieren voor de meest actuele opinies. Schneider Electric Houden = Efficiënte energie Het Franse Schneider Electric is een wereldwijd opererende fabrikant van elektrische apparatuur. Schneider is voornamelijk actief in de segmenten elektrische distributie, automatisering & besturing en energie & infrastructuur. Het management van Schneider heeft een mooie portefeuille opgebouwd van goedlopende activiteiten met sterke groeivooruitzichten. Onder andere door overnames. Voorbeeld is de aankoop van het Britse ingenieursbedrijf Invensys in Schneider richt zich op energiemanagement in verschillende vormen en profiteert hierdoor van de wereldwijd toegenomen vraag naar oplossingen voor efficiënter energieverbruik. De concurrentie in de markt neemt wel toe en leidt in moeilijke tijden tot prijsdruk, maar overstapkosten voor klanten zijn hoog. In het derde kwartaal lieten de resultaten in Noord-Amerika en China opnieuw groei zien. Een tegenvallende omzet in West-Europa was echter reden om de verwachtingen voor het jaar licht naar beneden toe bij te stellen. Het aandeel is aantrekkelijk gewaardeerd ten opzichte van zijn concurrenten, zodat de koers wel degelijk enig opwaarts potentieel heeft. Daarom krijgt Schneider ondanks de verlaging van de winstverwachting een houdenadvies. Morningstar analist: Keith Schoonmaker ABN AMRO aandelenexpert: Ralph Wessels Schroders Japanese Equities Fonds Flexibele aanpak voor breed universum Het Schroders Japanese Equities Fonds belegt net zoals het Fidelity Japan Advantage Fonds in Japanse aandelen. Een belangrijk verschil is dat het fonds van Schroders vaak positie kiest in kleinere en middelgrote bedrijven. Dat komt doordat de prestaties worden afgezet tegen die van de Topix-index een zeer brede Japanse beursindex. Beheerder Shogo Maeda streeft ernaar om een rendement te boeken dat gemiddeld 3 procent hoger ligt dan dat van de Topix en hij heeft een beleggingsuniversum van meer dan aandelen. Maeda is al bijna acht jaar de beheerder van het fonds en hij onderhoudt een portefeuille van circa 100 aandelen. Bij het samenstellen daarvan gaat hij op zoek naar de ondernemingen met de beste beleggingsvooruitzichten en het fonds heeft de ruimte om hierbij flink af te wijken van de indexsamenstelling. Hij wordt ondersteund door een groot team analisten en andere beleggingsspecialisten. De nadruk op kleinere en middelgrote bedrijven kan een voordeel zijn bij een nieuwe ronde van stimuleringsmaatregelen, die er naar verwachting voornamelijk op gericht zijn om de lokale consumptie aan te wak- keren. Daar profiteren kleinere, veelal lokaal georiënteerde bedrijven in potentie meer van dan de grote internationale exportbedrijven. Het Schroders Japanese Equities Fonds krijgt een plaats op de aanbevolen lijst. Analist: Olivier Couvreur feb 05 Koersverloop Schneider feb 07 feb 09 feb 11 feb 13 Index: 13 februari 2009 = feb 09 Schroder ISF Japanese Equities Fonds Benchmark Rendement feb 10 feb 11 feb 12 feb 13 feb 14 ISIN-code: LU Benchmark: Topix Index Fondsmanager: Shogo Maeda Rendement: (jaargemiddelde): 1 jaar: 10,07% 3 jaar: 3,87% 5 jaar: 12,49% Indien uw belangstelling is gewekt door de beschrijving van deze fondsen, raden wij u aan de brochure of het prospectus van deze fondsen te lezen, alvorens u besluit in deze fondsen te beleggen. Hierin treft u relevante informatie aan over onder meer de werking, de risico s, de kosten en de verhandelbaarheid van deze fondsen.

10 10 Bergarde Galleries Henk van den Berg biedt vernieuwende kunstenaars een podium INTERVIEW Tot twee keer toe wist Henk van den Berg (62) een zeesleeprederij succesvol te maken. In 2007 verkocht hij zijn bedrijf Fairmount Marine en stortte hij zich op zijn andere passie: kunst. Met zijn galerie Bergarde wil hij vernieuwende kunstenaars een podium bieden. De geschiedenis... In 1978 startte ik in mijn eentje een bevrachtingskantoor voor zwaar zeetransport en zeeslepen. Daarvoor werkte ik bij sleepbedrijf Smit Internationale, dus werken in deze sector was ik wel gewend. Al snel mocht ik veel opdrachten doen voor de Japanse zeesleep- en zwaartransportrederij Fukada. Mijn eenmanszaak groeide binnen enkele jaren uit tot een rederij met eigen zeeslepers en afzinkbare zeegaande pontons. De AMRO bank zorgde destijds voor het werkkapitaal waarvoor ik een tweede hypotheek op mijn woonhuis moest nemen. Gedurende tien jaar maakte mijn bedrijf een behoorlijke groei door, trotseerden we diepe crises en waren er vele hoogtepunten, waaronder mijn huwelijk met Anja. Met haar kreeg ik vier kinderen en ben ik al bijna dertig jaar gelukkig....herhaalt zich In 1989 verkocht ik mijn bedrijf aan een Engels familiebedrijf. Mijn Japanse vrienden bij Fukada wilden echter het liefst met míj zaken blijven doen. En dus startte ik opnieuw met slechts één medewerker. Het bedrijf noemde ik Fairmount Marine, een verbastering van mijn eigen naam. En de geschiedenis herhaalde zich. Fairmount groeide uit tot de grootste Nederlandse zeesleeprederij. In 2007 verkocht ik het bedrijf, met inmiddels een omzet van 100 miljoen euro, aan het Franse Louis Dreyfus-concern. De kopers verzochten mij aan te blijven als CEO. Dat deed ik tot Toen was het wat mij betreft genoeg geweest. Intussen had ik een paar jaar daarvoor ook nog een ander bedrijf opgericht, Fairstar Heavy Transport. Dit bedrijf dat later werd verkocht aan Dockwise heb ik in die tijd ook nog naar de beurs gebracht. Het waren drukke tijden. Na de verkoop van mijn bedrijf besloot ik me op mijn andere passie te storten: kunst. Binnen dit vakgebied moest ik mezelf opnieuw ontdekken. Mooi en lelijk Mijn beste vriend op de HBS was de zoon van een leraar aan de Rotterdamse kunstacademie. Ik kwam vaak bij hem thuis en ontmoette daar veel van de leerlingen en oud-leerlingen van zijn ouders, vrijwel allemaal kunstenaars. Ik was de zoon van een machinebankwerker en ik vond deze mensen en het huis dat vol met kunst hing, fascinerend. Of en hoe ik mijn smaak in de loop der jaren heb ontwikkeld, daarover heb ik nooit nagedacht. Mooi en lelijk zijn voor mij geen interessante begrippen. Schoonheid is in feite niet meer dan een consensus die mensen verbindt. Voor mij telt veel meer de emotie die kunst teweegbrengt. Ik ben als het om Voor mij telt de emotie die kunst teweegbrengt kunst gaat breed geïnteresseerd en kan geraakt worden door alle vormen. Theoretische kennis haal ik uit boeken en cursussen. Daarnaast ben ik op dit moment student Culturele Wetenschappen bij de Open Universiteit. Het is interessant om het hoe en waarom te weten van kunst, zoals dit is gedefinieerd door experts. Maar kunst zal nooit een exacte wetenschap Henk van den Berg wil met zijn galerie een podium bieden aan vernieuwende kunstenaars worden. Ik ben het dan ook niet altijd eens met de experts. Tot slot leer ik elke dag nog veel van mijn twee curatoren die elk een ander kennisgebied hebben. Hard en romantisch De wereld van de zeesleepvaart en de wereld van kunst lijken mijlenver uit elkaar te liggen, maar ze raken elkaar ook. Het vak van zeesleepreder is weliswaar hard en bonkig, maar het is ook een romantisch vak waarbij passie en toewijding een belangrijke rol spelen. Je ziet dit heel mooi beschreven in het boek Hollands Glorie van Jan de Hartog, een klassieke roman over het harde en zware leven van de zeesleepvaart. Ook in de kunst moet je zakelijk denken. Ik heb alle verzekeringen in de toegewijde handen van ABN AMRO MeesPierson gegeven. En net als in de kunst is ieder project anders en geeft ieder geslaagd traject enorm veel voldoening. In mijn galerie Bergarde Galleries haal ik de voldoening vooral uit de zeer directe confrontatie met de kunst en haar makers, vaak inspirerende mensen die doorgaans een volledig ander wereldbeeld kennen dan de mensen die ik heb ontmoet in de zakenwereld. Het gaat hen veel minder om geld en winst, en veel meer Je kunt pas ontvangen als je bereid bent om te geven en te delen om passie, schoonheid en creativiteit. Onlangs hebben wij op de kunstbeurs PAN gestaan. We hebben daar veel geïnteresseerden in een korte tijd ontmoet, maar de vraag is of deze beurs het platform is waar wij kunnen laten zien waar we voor staan. Toekomst Ik geloof in geven. Je kunt pas ontvangen als je bereid bent om te geven en te delen. Zo transformeer ik nu voor eigen rekening een groot gebied in Heerjansdam tot een openbaar landgoed: Het Buitenland. Een ieder die wil, kan genieten van de schoonheid van deze omgeving. Mijn galerie bevindt zich in een voormalig landhuis en in een voormalige landbouwschuur. Ik hoop dat mensen de combinatie van een mooie wandeling en het genieten van kunst zullen waarderen. Bergarde Galleries kent een brede verzameling van gevestigde namen en volstrekt onbekende kunstenaars. Kunst is bovendien voortdurend in ontwikkeling en ik speel daar met mijn galerie graag een rol in. Zo presenteren wij op Art Rotterdam werk van JODI, twee Nederlandse kunstenaars die als eersten kunst maakten op internet. De digitale mediakunst is al bijna even oud als het internet zelf, maar staat nog voor grote uitdagingen. Hoe kun je het bijvoorbeeld bewaren voor het nageslacht? Mijn galerie speelt hierin een actieve rol. Daarnaast is het mijn ambitie om kunstenaars een platform te geven om zich te presenteren in een bijzondere omgeving met deskundige curatoren. Ik ben druk bezig die ambitie waar te maken.

11 11 Ondernemende generatie Steeds meer jonge ondernemers starten een eigen bedrijf (zie special bij deze uitgave) Wie jong spaart lijdt oud geen gebrek In actie voor een onbezorgde oude dag Toekomstvoorzieningen Pensioenakkoord noopt werknemer tot actie De veranderingen op pensioengebied volgen elkaar snel op. Die kunnen de werknemer en zijn nabestaanden ongemerkt opzadelen met een inkomenstekort in de toekomst. Het nieuws over het recent gesloten pensioenakkoord vult al een aantal weken de kranten. Maar welk effect hebben deze veranderingen nu op het pensioen van de medewerker in loondienst? Niet iedereen heeft daar een goed beeld van, merkt Masha Bril, pensioenexpert bij ABN AMRO MeesPierson. Hij legt uit dat alle maatregelen er vooral op zijn gericht Door het recente pensioen-akkoord en de voorgestelde aanpassingen in de wet zijn voor een werknemer aanvullende maatregelen nodig om een goed pensioen te bereiken om het pensioensysteem betaalbaar te houden. De pensioenpremie is de afgelopen jaren sterk gestegen, onder meer door de stijging van de levensverwachting en de lage rentestand. Om de concurrentiepositie van bedrijven te verbeteren, is het wenselijk dat de pensioenpremie daalt. Door werknemers minder pensioen op te laten bouwen zo is de gedachtegang van de regering betalen werkgevers en werknemers samen minder pensioenpremie. Hierdoor kunnen de loonkosten dalen en houden werknemers naar verwachting netto meer loon over. Dit kan de economie een impuls geven. Werknemers krijgen te maken met een versobering van het pensioen Verlagen Door het recente pensioenakkoord en de voorgestelde aanpassingen in de wet verandert er veel. Er mag vanaf 2015 per jaar nog minder fiscaal gefaciliteerd pensioen worden opgebouwd, legt Bril uit. Uitgangspunt is dat werknemers in 42 jaar een ouderdomspensioen van circa 78 procent van het gemiddeld verdiende inkomen moeten kunnen opbouwen. Meer geld voor het pensioen opzij zetten mag nog steeds, benadrukt hij. Maar dit wordt slechts beperkt fiscaal gestimuleerd. Bij een middelloonregeling is het jaarlijks opbouwpercentage (in de meeste gevallen) maximaal 2,15 procent (2,25 procent in 2013). In 2015 wordt het opbouwpercentage nog verder verlaagd naar 1,875, zo staat in het pensioenakkoord. Dat leidt voor veel werknemers tot verdere versobering van hun pensioen, benadrukt Bril. Niet alleen wordt er per jaar minder ouderdomspensioen opgebouwd. Dat pensioen gaat ook nog eens twee jaar later in, nu de pensioenrichtleeftijd naar 67 jaar is gegaan. Hij rekent voor: Een werknemer die over euro pensioen opbouwt, ziet de jaarlijkse opbouw afhankelijk van zijn regeling vanaf 2015 met ongeveer driehonderd euro per jaar dalen ten opzichte van Dit pensioen gaat ook nog eens twee jaar later in. Als de werknemer dit pensioen op zijn 65e wil laten ingaan dan wordt het verschil zelfs ongeveer 470 euro per jaar. Zelfredzaam Door versobering van de pensioenregeling kunnen de arbeidsvoorwaarden verslechteren. Eén van de manieren om dit te compenseren is om dat deel van het inkomen waarover pensioen wordt opgebouwd, te verruimen. In de praktijk zijn werkgevers hier niet altijd toe bereid. Bril raadt klanten aan kritisch naar hun pensioen te kijken. Zo wordt duidelijk welk effect de veranderingen in het pensioenakkoord op de eigen situatie hebben. Lukt het niet om het pensioen bij de werkgever aan te passen, dan kan het nodig zijn zelf een pensioenaanvulling in box 1 of 3 op te bouwen, bijvoorbeeld door een lijfrente te kopen. Bril geeft aan dat vanaf 2015 aanvulling van het pensioen urgent kan worden voor werknemers met een hoog inkomen. Werknemers bouwen over het salaris boven de euro vanaf 2015 geen pensioen meer op. Zij worden geacht zelfredzaam te zijn. Voor deze groep komt er straks Optopping geregeld Wie meer dan circa euro per jaar verdient, moet er rekening mee houden dat het pensioen straks niet het huidige inkomen weerspiegelt. Volgend jaar is het salaris waarover pensioen mag worden opgebouwd maximaal euro. Wie ook pensioen wil opbouwen over het inkomen boven deze drempel, kan straks kiezen voor een netto lijfrente: een aanvullende spaarregeling waarvan de premie uit het nettoloon wordt betaald. Over het opgebouwde tegoed hoeft geen vermogensrendementsheffing te worden betaald. De uitkeringen zijn onbelast. Het bedrag dat per jaar mag worden gespaard, is beperkt. wel een netto lijfrentespaarregeling (zie kader). Nabestaanden Bril benadrukt dat de aftopping van de pensioenopbouw ook een ander veel urgenter probleem met zich meebrengt. De beperking van de pensioenopbouw zorgt namelijk ook voor een daling van het nabestaandenpensioen. Als daar recht op is, krijgen de achterblijvende partner en kinderen deze uitkering. Deze is meestal gebaseerd op het te bereiken ouderdomspensioen. Als dit laatste daalt (als gevolg van de lagere jaarlijkse opbouw en maximering van het pensioengevend salaris tot euro), dan daalt dus ook het nabestaandenpensioen. Dat kan financiële problemen veroorzaken, vooral als het salaris meer dan euro bedraagt. Bijvoorbeeld als de lasten in het huishouden zijn gebaseerd op het hogere inkomen. Dit is een probleem waar veel werknemers zich straks niet van bewust zullen zijn, verwacht Bril. Het afsluiten van een overlijdensrisicodekking kan helpen om dit risico op te vangen. Het maakt duidelijk hoe belangrijk het voor werknemers is om een eigen pensioenplan te hebben. Colofon & Disclaimer Financial Focus Een uitgave van ABN AMRO MeesPierson Nummer 34, maart 2014 Voor vragen of suggesties kunt u contact opnemen met uw private banker of ABN AMRO MeesPierson Redactie Financial Focus (HQ6053) Postbus 283, 1000 EA Amsterdam financial.focus@nl.abnamro.com Redactie: Karien van Bekkum, Bastiaan Braams, Masha Bril, Maurice Eikmans, Hedwig Florijn, Renate Hilbrink, Jacques Hogerwerf, Hein van der Loo, Diana van Maasdijk, Els Mannaerts, IJda Ockers, Michiel Pekelharing, Hans Peter Roel, Cleo Scheerboom, Leo Alexander Schlangen, Irene Schoemakers, Ben Steinebach, Mirjam Streefkerk, Edith Thouin, Gitte Wouters, Audrey Zonneveld Vormgeving: Sven van Pel Beeld: Getty Images, Hollandse Hoogte, Maurice Johan, Adrie Mouthaan, Frank Ruiter Prepress: Grafimedia, Amsterdam Over ABN AMRO MeesPierson ABN AMRO MeesPierson is een handelsnaam van ABN AMRO Bank N.V. ABN AMRO Bank N.V. is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10 (1082 PP) te Amsterdam (Nederland). Het internetadres van ABN AMRO MeesPierson is abnamromeespierson.nl. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V. en is opgenomen in het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder nummer ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als: - aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten; - bemiddelaar en adviseur van betaal-, spaar-, krediet- en verzekeringsproducten; - beleggingsonderneming voor alle beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten. Informatie over de klachtenregeling van ABN AMRO Bank N.V. en de geschilleninstantie waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten kunt u vinden op abnamro.nl/klachtenregeling of opvragen via telefoonnummer ( 0,10 per minuut). Op ABN AMRO Bank N.V. zijn het beleggers-compensatiestelsel en het depositogarantiestelsel van toepassing. Meer informatiedaarover kunt u vinden op: abnamro.nl/garantieregeling of opvragen via telefoonnummer ABN AMRO Bank N.V. is ingeschreven in het Handelsregister K.v.K. Amsterdam onder nummer Het BTW-identificatienummer van ABN AMRO Bank N.V. is NL B01. Algemene Disclaimer De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door ABN AMRO Bank N.V. en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO Bank N.V. aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO Bank N.V. kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO N.V. en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO Bank N.V. die verkrijgbaar zijn via abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO Bank N.V. tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO Bank N.V. expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO Bank N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten. De in dit document opgenomen informatie kan worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO Bank N.V. is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO Bank N.V. en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO Bank N.V., of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo s). Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te vermenigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO Bank N.V. of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik. US Person Disclaimer ABN AMRO Bank N.V. ( ABN AMRO ) is geen geregistreerde verzekerings- of bankinstelling zoals bedoeld in de federale wetgeving en de wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Het is ABN AMRO Bank N.V. daarom niet toegestaan financiële diensten en/of producten, waaronder diensten en/of producten op het gebied van betalingsverkeer (waaronder het accepteren of het aanbieden tot het doen van stortingen), leningen, verzekeringen, hypotheken of creditcards aan te bieden aan Amerikaanse ingezetenen [ US Persons in de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving]. ABN AMRO Bank N.V. is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de effectendienstverlening van ABN AMRO Bank N.V. inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven producten en diensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [ US Persons in de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen. Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven diensten en/of producten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO Bank N.V. op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Eenieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven diensten en/of producten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO Bank N.V. is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van diensten en/of producten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.

12 12 Een grote en grootse sport Nederland kent bijna actieve golfspelers (bron: ngf.nl) Even voorstellen 7 golfers over hun sport Naam: Elisabeth van Huffelen (46) Woont in: Muiderberg Beroep: Kapster Handicap: 9,5 Naam: Menno Huijbregts (16) Woont in: Kamperland Beroep: Scholier in 5 vwo Handicap: 4,2 Naam: Loes Markhorst (33) Woont in: Helmond Beroep: Afdelingsmanager ziekenhuis in Helmond Handicap: 8,6 Laat ik het eens proberen, dacht Elisabeth van Huffelen toen er tien jaar geleden bij haar in de buurt een nieuwe golfbaan opende en ze net was gestopt met paardrijden. Vanaf slag 1 was ze verkocht. Die bal vloog zo mooi en hoog de lucht in. Ja, natuurlijk zou Menno Huijbregts wel profgolfer willen worden. Maar de scholier weet dat zo n carrière slechts voor weinig mensen is weggelegd en dat studeren ook belangrijk is. De komende jaren kijk ik of ik de kansen ervoor kan creëren. Nadat Loes Markhorst met werkuitjes een paar keer een golfclinic had gedaan, trommelde ze haar familie op om mee op les te gaan. Bijna vijf jaar geleden begon ze: met haar ouders, twee tantes en een oom. Markhorst bleek een snelle leerling. 4 Naam: Maaike Naafs (23) Woont in: Bilthoven Als kind liet Maaike Naafs zich altijd snel afleiden: het was voor haar ouders reden om haar op zesjarige leeftijd naar golfles te sturen. Dat bleek een goede keus. Naafs was zeer talentvol en werd al snel geselecteerd door de bond. 6 Naam: Nick Mosselman (52) Woont in: Breda Beroep: Ambitieuze golfster op weg naar de top Handicap: 0,6 Beroep: Financieel directeur XSPlatforms Handicap: 3,1 Een flinke enkelblessure maakte zo n dertig jaar geleden een einde aan de atletiekcarrière van Nick Mosselman. Zijn vrouw moedigde hem aan te gaan golfen. In het begin had ik niet zo veel aanleg, maar ik heb me erin vastgebeten. 5 Naam: Alexander Nijmolen (44) Woont in: Haarlem 7 Naam: Bert van Batenburg (67) Woont in: Voorburg Beroep: Ondernemer Handicap: 7,6 Jarenlang bleef Alexander Nijmolen hangen op handicap 18. Tot hij een keer in de regen gefrustreerd op de baan stond en er niets lukte. Hij dacht: of ik stop, of ik ga weer lessen nemen en beter worden. Het werd dat laatste. Beroep: gepensioneerd ict-manager Handicap: 8,3 Golf past perfect bij de sportieve en sociale Van Batenburg: competitief een balletje slaan, maar ook een praatje maken en een borrel drinken. Als dertiger met kinderen heb je de rust niet om op de baan te staan, maar nu vind ik het heerlijk. 1Elisabeth van Huffelen Het mooie van deze sport is de euforie die je ervaart als een bal precies zo gaat als je wilt. Mijn volgende doel is handicap 8, dus ik ben nu aan het trainen om mijn techniek verder te verbeteren en verschillende soorten slagen onder de knie te krijgen. Door het golf heb ik mezelf beter leren kennen. Wat me verraste, is dat ik mezelf veel beter blijk te kunnen concentreren dan ik altijd dacht. 2Menno Huijbregts Mijn volgende doel is een handicap lager dan drie. Als je eenmaal onder de tien zit, gaat het nog maar stapje voor stapje. Vooral het meetbare aspect vind ik fijn aan golf, bij andere sporten weet je nooit precies hoe goed je nu eigenlijk bent. Golf is een mentale sport: je slaat om het kwartier een balletje, verder denk je erover na hoe je dat balletje moet slaan. Slechte gedachten kunnen dus veel kwaad doen. 3Loes Markhorst Ik tennis al vanaf mijn vijfde en heb ook gehockeyd, waardoor ik een goed balgevoel heb. In het begin daalde mijn handicap vrij snel. Nu is les nemen noodzakelijk om mijn techniek, grip en houding te verbeteren. Het fijne aan golf is dat ik lekker buiten ben en mijn hoofd helemaal kan leegmaken als ik op de baan sta. Daarnaast is de competitie met dames 1 van golfclub de Stippelberg zeer uitdagend. 4Maaike Naafs Mijn droom is om op de Amerikaanse tour te spelen, maar daar moet nog wel veel voor gebeuren. Ik ben net twee jaar geblesseerd geweest en heb hard moeten vechten om terug te kunnen komen. Mijn doel is om eind van het jaar professioneel golfster te worden. Komende periode staat dan ook in het teken van fysiek sterker worden, trainen, wedstrijdritme opdoen en mezelf bewijzen richting toekomstige sponsoren. 5Alexander Nijmolen Hoe je golft, zegt veel over wie je bent. Als ik met zakenrelaties golf, let ik altijd goed op. Bevoordelen ze zichzelf en helpen ze je zoeken? Het mooie aan de sport vind ik verder dat je op de mooiste plekjes ter wereld kunt golfen: als voetballer kom je niet zomaar in Camp Nou. Maar ik speelde op de baan Valderrama in Spanje waar onder meer Tiger Woods golfde. 6Nick Mosselman Ik ben vanuit mijn sportverleden redelijk prestatiegedreven. Om beter te worden in golf nam ik les en keek ik filmpjes op internet. Ik probeer nu onderdelen te verbeteren, bijvoorbeeld mijn swing en het putten. Golf is voor mij vooral ook een sociale sport. Ik heb op de golfclub veel nieuwe vrienden gemaakt en dank er zelfs mijn huidige baan aan. De psychische uitdaging van golf fascineert me: je moet ontzettend geconcentreerd zijn en kunnen omgaan met teleurstellingen. 7Bert van Batenburg Toen ik als vijftiger net mijn gvb had gehaald ontmoette ik tijdens een vakantie iemand die handicap 7 had. Hij zei: Bert, die handicap haal je nooit meer in. Een paar jaar geleden lukte dat toch. Ik belde hem en hij was zeer verbaasd dat te horen. Mijn handicap is nu weer wat hoger, maar ik blijf ambitieus. Ik doe regelmatig een check-up bij een golfpro, die me helpt bij het verbeteren van m n techniek.