VADERLANDSCH WOORDENBOEK. X. DEEL.

Transcriptie

1 VADERLANDSCH WOORDENBOEK. X. DEEL.

2 ~~--~-1:3> Namens het Bestuur worden H.H. Leden, t! voor het gebruik der Boeken, herinnerd aan Art.14Iett. i van het huishoudelijk Heglcment! (bladz. 17), en aan Artt. 18,19, 20 en 21 1 h..:::~~t

3 VADERLANDseH WOORDENBOEK; D OOR JACOBUS KOK. TIE N D EDE E L. -- COB. - CYS. T WEE D E D RUK. MET KAARTEN, I'LAATEN en POlJRTRAITEN. T KAM S TER DAM, DIJ JOH A N NES ALL ART. ftidcclxxxvjii.

4

5 VADERLANDSCH WOORDENBOEI{. 0 R B 0 EI{. co. ConEt, COREt, (Mr. FRhNÇOJS) FRANÇOIS) bekleedde, in het jaar vijftien hon" honderd zevenwod, zevell""q, het h arlp' p. van RaaàsheerT RudaheerT in ~en ~n Have Hove van Holltmd; een ampt, ten ren dien tijde, van geen weinig vooruitzicht t vermits de Ge/derft/u: Ge!derftIJc Frieun, zo wel te land als ter zee. de fiolland; Hollanders veel nadeels -toebragten. -webragten. Ter zee werden zij, als echre Zeefcnuimers, Zeefchuimers, aangevoerd, door den berucljten beruchten GROOTEK GROOTEN I'IER. PIER. Ter weeringe van hunnen moedwil, werd 'er, den 18den Julij van dat Jaar, op een Dagvaart te Delft, order beraamd, tot de uitrusting van een bepaald getal geral oorlogfchepen. oorlogfchepen, ander onder bevel vall den Admiraal ANTflONlj ANTllONIJ VAN HOUTEN, HOlJT!!.N, Heer van v:m Flerferen; FIttUren ; aali aan wien--, wien-, als Raadsman en Gevolmagtigde, Gevolmagrigde, de Heer COEEL COI:EL toegevoegd werd. Om de kosten van deze vloot, welke moest dienen ter beveiliglnge beveiliginge van de Zuiderue, Zuiderzee, goed te maaken, werd. werd, zo als _ men, voorheen meermaaien, gedaan had, een zeker zl!ker I~stgeld op de koopvaardij fc hepen geleid; op welken voet ook, naderhand, de Convoi- en Lientgelden Liemgelden zijn ingel1cld. ingefield. Ook zag men, t binnen weinige dagen, de vloot in gereedheid, en, op naam van den Admiraal, vrijheid van kaperij op de Zl/iJuue Zuiderzee afkondigen. De fpoed, ten diw dien tijde gemaa!.:t, gemaaj.:t, was oorzaak dat de Gelder Ge/derlnst [,he [che F7'iezen Friezen wel haast uit de Zuiderzee gejaagd, een deel hunner fchepen verbrand, en anderen op de Fril'fche Friefche kust bezet gehouden werden. l\1eer Meer yoordeels voordecls zouden zij nog behaald hebben. hebben, zo za niet het fcheepsvolk, bij bi] gebrek van betalinge, niet alleenlijk geweigerd had langer te dienen, maar ook. ook, toc co, muiterij, de hoofden beginnen opteaeeken. optefieeken. De Heer COBEL. CQBEL. de zaak in dien Ilaat Haat ziende, wist win geen andere ander!; uitkomst, dan zig zi~ tot die van Hoorn te wenden; fchrijvende, :lln aln d(.'n d~n Oud-Burge. X. D E ~ L. Y meefill' X. DE H. Y meell"

6 3~8 C 0 BEL. (Mr. Fra11fois) meejh'r meefh'r KLAAS JAN IlER~IANS, den nood en het gevaar, w::rnrin de vloot zig bevond; fmeekenc!e dat dit de Stad zo veel doen "':ilde, "':i!de, om daadlijk de p~nningen te zenden, die zij nog V;;;1 dri~ tcrmijaen tcn ten achteren was, W:larV:ln hij bclout~k, bcloul:1c, ter tcr Stu:,':crga StlJ:,':crgadCrin,:e, een voordeelig voordct!lig 1'3pun rapon te ZU\!Cll,!:len.,!:Jen. Dit zijn fchrij fcbrijven had zo veel vermogen, op den Raad der Stad liaan:, dat zij tcrlto11d tcrltond de gc~ischte penningen 11aar naar hoord boord zond; waarmede het volk, voor dien dîl'n tijd, tot {Wte 1lilte gehrngt gebrngt werd: zo dat de GeldeJjè,'tca blijde waren, een nildlland nild1land van W:1pe11o::n, voor den tijd van Z(S maanden, te ];onnen konnen bedingen; welken zij, echter, zo als lileerlnaals lileerh1aals gerchieddc, gerchicddc, niet langer hielden. dan tot dat zii zil de handen weder ruim h.. djcn. l\ien 11l,,~l.:te. 11l,,~L:te. echter, IlIldo:rhand (1519) wedèroul wed~rou1 een BelllUld met huil, voor den tijd van twee Cel j~qrcn; jaarcn; doch ook dit ~'erbrakcn zil weder, bijna zo fpoedig al, het gemaakt was. [n de máänd Februarij des laatstgemelden jaars, hadd~n nadd~n Je Staaten van lj~ilalj(j lj~ila1j(j ern!l:ig ernfl:ig gernadplec1id gernadpjeer;d op middelen. om hen geheel te beteugelen. De Noord:lolltJIuljè!Je Steden!lem. Hem. Jen tcrtlond tcrtlolld in den voorflag voorflng der Edelen, tot het in zec zee brengen van weinige fchepcn. fellcpen. en het aanneemcn aanneemen v!n twaalf honderd ho!lderd nootsg~zellcn. Root5g~zellcn. Doch Dordrcclu, Dord,-u!zt, Delft, Lda'en Lria'en en cn Cvuda verklaarden daartoe ongelast te zijn. Het Ilof IIor van!lol/mui gaf, echter. aan nim de He~ren VAN V.~N WASSEX.\AR en COllEL, la~t tot de werving van het gcmelde gemelde getal van volk, zo in AINjlcidam AINjleidam a s in gc ge heel 'Faterl/md. T7flter/fwd. Doch men vindt zo min dat 'er iets mede verricht is,,:lis ais dat de gemelde Steden 'er in getlemd hebben, rdlooil het laadlc niet onwaarfehijnelijk ollwaarfchijnelijk is. In het jnar j:lar vilftien honderd een-en-twrntig, een-en-twfnrig, werd de Raadsheer COIll:L, COIlJ:L, door Keizer KAREL,!laar 113nr Ka1l1,flell en Zwolle gezonden, met oogmerk: om de twistcn twisten t tllsfchea tllsfche:1 die beide Steden over den [(ampel' Tol, ontltoon, te bemiddelen; doch zijne bètnoeijio!,'cn bètnoeijiogen warel! waren vmèhtloos; 't welk val! van kwaade gevolgcn gevolgen was, vennirs die van Zwolle ~ig lieten over haaien, olh Hertog KAREL VA:'> GEl.DE;t, GEl.D1:;'t, als hunnen betèhermheer, belèhermheer, aameneemen; waaruit een hevig~ oorlog in Oycrijs/d ontltond, waarbij d.~ llol!illldt:n l/ol!illldt:n groot nadèel leeden. Zi~ \'f.l1cs, C/llwlijk C,'Il'onijk van va/) lioo/ t) Hoo l tl,, p.!loo, zoz en!! 17- J1fe;:w iaa.'boek l'tm SA:-\UELI)1, fol GO\!DWOE GOUDWOE VF.~, C:,"otil~:k, C:;'otil~:k, p. 582 Coc-

7 COC C E J tj s. (Jo.~a1mel) 329 COC CEl tj s. C"lO.'JIlIJIJel) 329 CoceEJl;S. COCCEjliS. (JOIIA;\:\ES) C)OllA:\:\ES) Deze door de 1,::lntfchc bantfctje wereld vermaar vermaar, de Godgeleerde werd geboren, den 3e J ui lil ij Ondè, Olldè, of den 9 Augustus Nieuwe Stijl, van '( 'e jaar zestien honderd en drie, tc te melj, mc1j. alwa:lr zijn vader, TY:lIANNl:S TY~lANNliS co COCIt, Cl'.:, Secretaris was. Ook Bre lei.lde Ici.lde hij aldaar den eerilen eer!len grond zijner fuldien. ihldien, en vorderde 'cr ongemeen, zo in de d\! Griek/",Ie Griek;",';e als Ifebreelluf~',ie Iiebreelluj,',!e taaie. 111 de Filofophic genoot hij het onderwijs van den Huogleeraar Huo~leeraar GERAR Dl,S DUS l\ecfville. NELFVILLE. I3ehalvèn B~halven de Clwldceuwji:!u:, Clwldeeuwji:!Jc, Szjri/"le SijriH ie en Ara Am Nfdw Nfde [aaien, taa\~n, leelde hij 'cr de gronden van de Godgeleerdheid van ~lartl;\ius ~JARTI:\IüS en crrucils. CRUCI13. In het jaar ze., ze.;:tien honderd vijf-en twintig begaf hij zig naar l1(;mburg, lftuljburg, alwaar hij zig, door eenen eell:!il geleerden )oud, In de dl! li:hriftcn Ichriften der!tabijnen RabijllC'1I deed onderwijzen. Van daar vertrok hij!laar naar 1-'1"(11/{:I((:,., Frollc«t:r, en Cl! nam /lam zijn intrek bij den Hoogleeraar G. I'A'OR. llchal\-en Ikhalven dezen, waren aldaar zijne vour \'our Ilaamlle naamlle vrienden en leermeellers, leermeeflers, J. ~IAGCOVIliS ~!ACCOVlUS en G. A:lI':,m:s_ A;,r.:.m;s. Zijn leccerarbeid Ictterarbeid beilond, bellond, ter dier plaatfe plaatlè,, io in eene verctaling vertuiing vall van de StJll'zed,'i1l SmdJed, itl en liiaccotil li/accu/!, uit den Tri/lllud, T~!/ll1ld, waarbij hij verfchci verfcheiden aanmerkingen voegde. Te Brellléll BremclI te rug gekeerd zjjnde, zijnde, werd hij 'er Uoogleeraar in de llcbrceu:/fche Hebreelt:l1che taaie. Fr(IIICKcJ' Frt11JckcJ' riep hem van daar, in die zelfde waardigheid. waardigheid, io 1636; en ze. zeven jaaren daarna werd \verd hij 'er aangeilcid aangelleld nis Profcsfor Proftsfor TlJeologi,c. Theologi,e. Den I J +den 4den Mei des jaars zcltien zertien honderd ncgen-én-veenig, negen-én-veertig, de oude floogleer~ar flooglecr~ar SP.\:-:IlEI.\! sr,~:-;m:m te tc LeidelI Leiden overkden overleden zijnde, werd COCCEJliS, COCCEJtiS, door de ficeren H~crl'l1 Cm'atoren, Ctn'awrcn, in dcszejf; dcszcjf~ plaats beroepen, alwaar hij ook overleed, den 4den November van het iaar ialr zestien h/jl1derd hrmderd llegcih!n-zestig, negen-en-zestig, in Jen ücn ouderdom van zes-enzestig jaaren en eenige maanden. Hij werd aldaar, aldaar. in't midden van de St. Pitters Pieters Kerk, begraaven, alwaar zijn zoon, J'IILn J0I!A:'i "NES ~ES ;,nmrcljs 'I!nmrctJs COCCt:\liS, COCO:lUS, hem ter eere, in I J ï 71 I '2, ~, JTIIit mix bewilliginge van de l\1agillraat, l\lagillraat, een gedenkteken heeft doen oprichten. waarop 's mans beeltenis, in wit marmer, ilaat Ilaat uitgehouwen. Op,Op het lettercalreel lettertalreel,, dat van keurlijk zware zwart gepolij.t gepolij~t marmer is, h:est Illes; men dit die Graffchrift, Grnffchrift, in ~ouden liltteren hmcren; ; <y ~ Ex.

8 ~ COC C E JUS. (')0 (jo!limnts)!um EXIIl'ias InJignis Infrgnis Theologi }OIIANNIS JOIIANNIS COCCEl Chrijlo reii/uro reiituro jacras facras hoc loco compofuuunt compo[uerunt vidua yidua et liheri liber; aljno aljn~ MDCLXIX. MDCLX1X. det. Aet. LXVI Cujus Cl/jus in ;n [crutandjs [crutaljdis [aer. ftlcr. lilt. iisque iisqul! expoljendjs expoljendis conferendis et mrditanáis mtditanllir [olntiam!alertiam fagacitatim fagacilaftm et indujlriam exhafljlosifue exhaujlostfue in academ{is academlis FralleK: FraHd: ti et Ltj'd: Leyd: labons laborn tl/us tl/us ()rms orms IIOI'it IIOl'it el et filii (jus tjus unici uniei JOH. II E N R I CIC 0 C CEl SS. Th. D. Ord. Orde Holland. Gntphiarij Cr"plJiarii n et ratil/lal. ratijl/al. ordd. general. I. ti {I (ecrtt. [eeret. hic cum parenrihus parenribus condj colldj et el [uas fuas add; ndd; l1urus n/lrus et vidua yiduo MAR 1.1 A R I. A HEI N S 1 I U S [occro'lue foccro'fue et Conjug; Conjugi optimis oplimis h. /Z. f1l. m. [upr. fupr. (abb. labb. p. I'. 1\1 l\ldccxii Dit gedenkteken, met het borstbeeld van dien gadeloozetl gadeloozelj man, onderging van veete veeie zijner vijanden berispingen. Zij zei zei. den, dat het ongewoon w:l!, w:u, de gedachtenis van een Godgeleerde zo hoog te verheffen; dat dit van voorige Hoogleeraaren Boogleeraaren,ook, mannen van naam, naam. niet gezien werd. Niet minder aanftootelijk aannootelijk vonden zij xii het opfchrift, op[chrift. zeggende: dal dat liet hel eell UIl en allder Pllder zweemde naar de Je Beelden Bee/dm der Fleiligm Heiligm in de Room[clle Roomfc!ze Tempelen, Tm/pelen,!I'e/Ir welk wangehruik wange. uil uit ZIJ/lrc zljlke beginfden, begillfelen. om de gedachtenis gedachtmis van hoogbegaaf "ruik de Je Our/vaders Oudvaders te Yieren, vieren, illge!rroopen, ingekroopen, 1'11 zo aangegroeid was, dal dat het in de Room!c ~'e Kerk tot biigeloof biige/oof was OVl!1'gegaan ovngegaan, U Iu.rlegen... nartegen men iij i1l de Gerefor1JJarde Cere[orIJlarde Kerk 1II0fsi moe!l tii'aa/cen..,.'aaken. Maar d.

9 COC C E JUS. (Johanms) 331 de vrienden en vereerders zijner nagedachtenisfe leiden de liefde van den zoon voor zijnen afgellorven vader in de beste vouw, en zagen het aan als onverf.;hillig, zeggende, dat in de Cercfor- 11Jurde Kerk dal gevaar niet Ie duelilen was; dal 'er geen inwortcling van Uigeloof uit kollde "oortkomen; dat de praalgrafen der Neder/andfche fielden, "cel trotfclzer en praciltiger dan dit tafreet en horstbeeld, a/omme in de kerken 7liet alleen I,jk geduld, maar met verma1j1c befchouwd wen/en, zonder im "zer gel'aar of vreeze voor bijgeloof veroorzaakt te hebben: dus Ikt 71iet anders was, dali vmi/n uit roozen te zuigen, en een eenvoudig bednjf ljiet zwarte "crwen afulf]aalen, waartoe de kwaadaat tig.'lel'; en laster altoos flof kon vinden; gelijkende gec7izi1ls 7Jaar die ztlcljtaartig/jeid, welke een' Christen behoorde eigell te zijl<; dat 7IJeIl zo ook had kunnen fmaillen op het gedrag der Cllrato~'en,'an de Fral1eker ActldmJie, die niet gefdroomd hadden, 's mans beeldtellis, in /i:hilderij, in de Academiezaal leij tooij Ie hangen, onder alle fioog/eel'l:jaren, 'welke I1lda.'1r hml IepelI geëindigd hadden. 'e Gez~gde afbeeldzei, levensgrootte, door den jongen coccljljs :lan de Academie gefchollken, is, echter, het eeniglle van die, welke alduar niet overleden zijn. Niettemin bewoog de achting voor 's mans na gedachtenis de Heeren Curatoren, om hetzelve met blijdrchap aameneemen, en het te plautf!.!n naar den rang, dien de overlee Jene bekleed had. ZIjne IChrirtcn over de Godgeleerdheid, die wij hierna zullen opno~men, weet men dat met zeer verfchiliende oordeelen, van de Geleerden, en zelfs op de Hooge SchooIen, ontvangen zijn; zijnde 'er veelen g~weest, die ze geenzins met hunne goedkeurin ge vereerden. Sommigen van die betichten hem van nieuwigheden, zeggende, dat lzi/ uitleggi1lgen oper de ll. Sc/mlt maak. te, die 'liet tll/eenlijk dell Cel'rformeerdcll en anderm.. maar zelfs dm Roomsc/lgrZÎndcn niet konden hefwagen. Gcenc ge ringe twisten zijn daarover in de Nederlandiche K~rk ontn~an, en die, zelfs na 's mans overlijden, nog heviger waren dan bij zijn leven. De voornaamlle Hukken, waarin de bellrijdcrs van COCCEJUS zeiden dat hij van de Leere (jer Gereförmeerde Kerke: fihem aftewijken, (btplllûdlijk durfde nlemam iijner partijen y 3 ~l&

10 33~ COC C E JUS. (Jo/lt1llnes) zi:~ vermeeteil het te zeggen) en waar tegen Lij hunne pennen rcherpten, benondcn voornaamlijk, 1.) In die verklaaringen van de H, Schrift, welke bijzonderlijk de ProplJetiën betrelf~n, en van veelen als gamsch vreemd geoordeeld werden. 2.) In zijne fiellingen van de zeven Pcriodm of Tijdp~l'kcn" in den (laat der Kerke des Niemven Testaments. 3.) ln.zijne verkla:uinge van 't Verbond der Genade. 4 ) In zijne meninge van de Wet der Zeden. 5.) Iu die van de Dienstbaarheid der Jooden. en het Juk der Ceremonien, 6.) In zijn gevoelen van den Staat der Geloovigen onder het Oude Testamem; insgelijks raakende het onderfchcid in de Vergeevinge der Zonden onder de Huishoudingen, (zo als ze door hem genoemd werden) van het o. cn N. 'J estament. 7.) Zijne ged~chten en leerin/;en over het Vierde Gebod, naamlijk de Wet VUil dcll Sabbath. of die voor altoosduurende als alle de andere geboden, of als afgcfehaft, door de rust van CdRISTUS in het graf. moest gehonden worden: een gcfchil, dat reeds lang voor den tijd van COCCEJU$ be':end was: doch tevens een gefchil van gevaar, volgens het oordeel zi jll~r partijen, die \'an zijne vrienden belèh;lldigd werden, al willens blind te zijd. In 't a4;eme.en, zo wel bij vijanden als vrienden. gaat het als eene waarheid door, dat COCCEJVS een groot en l!innl!lltl:nd Schrift, ~eleerdi.! was. een bijzonder kundig Uitlegger, zo van de Wet als van 't Euangelie; boven alle anderen ervaren in de Oosterfelle taalell; wa~rvan ook zijne fchriften ten bewijze firekken. Groot zijn de loffpraaken, die hij, in vroe;ere jaaren, reeds ontving. over zijne vert;laiing van het Bock der IYijsheid, de Tractaa:en StlllledrbJ en illaccoth, enz. van GRaTIUS JlEINSIUS, SELOENUS, SALMASJUS. RIVETUS, L'E~tPEREI1R, DE DIEU, AMA~IA en ander~n. Tegen GROTIli3 had hij, terwijl bij te F/'fJne/.:er Hoogleeraar was, twee Gefehriften llitgegeeven. waarin hij de groote blijken van zijne bekwaall1heid, in het verklaaren van de H. Schrift, aan den dag bragt. GlOTIUS had, in eenige zijner fehrif.

11 COC C E JUS. (Johm11les) 333 fchrifr":ll, ue plaatf":l1 der Heilii;e Schrift, waarin vall den ANTI CHRIST gehaudeld wordt, zo verklaard, als of dezelve r~eds lang in Keizer CAjUS, in SLlION MACUS, in NERO, in DmllTJAAN, in TRAjAr\üS of in BAR COZIBA, vervuld waren; met oogmerk cm den Paus van Rome van die benaaming te omheiten, en de vereeniging tu,(chen de Proteftancen en Roomschgezinden te bevorderen. Co.cEJUS had dit boek t1640) gevo:lden te Bremen, bij den Huogkeraar BERGIUS, die het ter leen had van den llur~em..:e(ter IUIEDEr\JlJS, welke het van DE GROOT zelvcn ontvangen had. COCCEjUS las en overwoog het, fchreef 'er tegen. en gaf zijn fchrijven (/643) in 'I licht. liet tlveede gefchrifc tegen CRO TIl;S kwam Îil dat zelfde jaar ten voorfchijn, en is te vinden in zijne verldaaring over den Brief van PAULUS aan de Ephejiërs. Korten tijd na dat hij te Leiden gekomen was, wonde hij, niet te:;enllaande zijnen onvermoeiden arbeid, zig ijverig om de Leere der Gereformeerden tcge!! haare vijanden te verdeji1:\en; verbreekend\! de ilrikken, die door de gebroeders VAN WALENlJURG gefpa:lnen waren. Den JdllÎt ~1.\SElIo1:CS, die hem voor de Leid [c,je Academie tot een Twistgeding gevorderd had, deed hij beo fchaallld vertrekken; en mct zi;n ovcrheerlijk TrJét.lat, de /{erk ~'(1II Babel, hleed hij den Gordiaan(èhen knoop door, dien de LaHdgraaf van flesjèll hem als onontknoopbaar toegezonden had. In zijne jeugd had COCCEjUS, te Halllblllg, allcr~erst, den Rakall {c: jen Ctllec.lislI/iIS in handen ge/;ree~cn, ell dnaruit de dwalleer der Socild,/(Jf/C/I leeïen kennen; deze ging hij te keer, met den aanvang \'~Il zijne verklaaring over het E uangcliu:li vall JOHAX::\ES. Doe maijiijk hij de Leer van het galllfche Chriscel;dom verdedigd hebbe, tegen cellen zogenaamden I'oo!fc:hen Rit!de/', en alle de vool'llaamrte navolgers van SOCl!\';8. is gc'noegzaarn bel,end; en liet zwijgen Viln hun daarop bevestigt zijnen roem, daardoor beh.ald. Zeven jaaren had hij dus, met lof en nut, te LeidelJ bel eer. :l:ird, zonder dat iemand hem vad ecnige nieuwighdd befclhiidigd had, I(;hoon hij, met mo:ld en pen, geleerd en gefchree. ven had, aues dat naderhand zo hevig bellreeden werd. De eerfie gelegenheid daartoe was dele. Jn het jaar zestien honderd agt en-viiftig moest Doétor ABRAHA~I iu:.danvs fene Djsplllatir V 4 h0:'-

12 334 COC C E JUS. (JIJ/rlfnnn) houden, de Sabbatho & Die Dominica, waarin hij in 't geheel g.:ene zedelijkheid erkenneu wilde. Offchoon andere Gereformeerde Theologantell, vóór hem, op dien zelfden voet geleerd hajdell. werd zulks hem len ergflen af6enomen. Onder hen, die 'er zig het fterkst tegen verzen eden, bevond zlg ANDREAS ES SENIUS, Hoogleera~r Ie Utrecht, die niet alleenlijk de Disputatie vall I1Y.IDANUS, ml:1r ook de!tellingen van COCCEJUS, over Hehr. VI. in hel voorgaande verdedigd, weduleide, in een boek, genaamd: Dis!crlot;o de perpetua lwora/itate Deca/ogi: itleoljue lpecialius e/iam Sabhathi: ex Disputalionibus ipfms de fledere Legali df{umla & recognilfl, Ultr in I!lVO. Schoon COC'_'EJV en lleldanus hunne!tellingen met Ilieuwe bewijzen!laafden, de twist werd daarmede niet geëindigd; waarvan groollijks oorzaak was, dat hun eiglln Collega, HOORNGEEK, ook legen hen was; 't geen al meer en meer Schriften in de wereld deed komen. Toen vervolgens, op de Ztlidlzollandfche Sijnode, te Gouda, (1659 ~, COCCEJUS en HEIDANUS verzochlen en verzocht werden, alles te fchikken tot vrede der Kerke, gavcn deze beide mannen bet volgende gefchrift over:., Eerst dat wij om vredes wille en alle aanrloot weg te neemen. bereid zijn. de zes regelen, die in de post aéhs van de Nationale Sijnode te Dordrecht, wt vergelijking van de verfchiliende partijen, van die fel ven, tlie in dezen. verfchillen met elkander hadden, en fonder den een den ander te vcroordeelen, zijn goed. gevonden in fulkl:n zin, al. die met de H. Schrift overeenkomen, a:m te neemen en te volgen: als die oordeelen, dat WOt de fubflantie der faken aangaat, de kerke met fodanige bepaalinge van goede ordre kan en behoord aontentemedt te nc~men: gelijk dan ook verfcheiden Sijnoden defer Provimie, en met naamen, die in 't voorleden jaar gehoudene Sijnodus te Leiden, van dil oordeel zijp geweest, en dien volgends de refpeétive kerken onder haar gclloorig gcrecommondeerc hebben. Dit te meer, om.lar. die defe regelen houdt, zig verf ekeren kan. dat hij niet lllisdoet tegen het vierde gebod, nog tegen het geen den Apostel zo zorgvuldig wil gemijd hebben. Col/of. 11: 16. namt:nuijk. dat on$ niemant m~ oordeelen in fpijze ofte drank, enz. wlot wij

13 eoe C E JUS. <Johannes) 33S wij oordeel en, dat men het vierde gebod niet en kan noch en moet uit fyn plaatf~. uit den Deca/lJgo, ofte tien geboden verliezen: dewijle ook de kerke des Nieuwe Testaments haren Sab bath heeft, in den ouden Sabbath begreepen en betekent, gelijk: ons den Apostel leert" Hebr. VI:9, en waar van Efaja den Propheet te vooren gepropheteert heeft, Cap. LV. LVIlI. en LXVI. ten tweede, nu aangaande het moreele van den Sabbath, achten wij 't zelven zo klaar uitgedoukt te zijn in onzen Christelijken Ca. tcchismo. pt'age 103, en approbeeren 't geene over deze materie, rakende d~n Sabbath, van Pice lji/!!11oritf THYSIO, onzell voorza:lt, met toellell101ing van de andere Protesfooren in deze Academie is voorge!1eld geweest en te leezen is, in Sijflopjis Pu f'ioris Tlre%gite Disp.!! J. - Sa nochthans, dat wij ons zei ven liochte ook anderen daarmede willen geprejudiceert hebben. nopende deze of geene opinie 't principaalfle point niet raakcnde. en daarover nog onder de geleerden gedisputeert word, Ten derden, voorts oordeelen wij. dat llen Sondag of den dag des Heeren, zoo univerfeel van alle Christen Kerken geapprobeert en liangenomen, en met zo goeden fiichting tot nog roè onderhouden, in het minlle niet en kan noch mag. in eenen anderen dag veranderd, veel min ten eenemaal afgefchafc worden: en dat men volgends den fesden regel, die lot den God.dienst moet heiligen en rusten" Het bleef niet bii den twist over den Sabhath; 'er ontllonden meer andere: eerfielijk ov~r het onderfcheid dèr Ihlishoudingen onder het Oude en Nieuwe Testament; wordènde deze twist veroorzaakt door de tegenfpreekers van cocczlus, die oordeelden dat in de Wet geen Ceriuwniëel gebod zijn kon, dat met den dood van CHRISTUS ophield. om reden dat zij de Tien Waarden als de Wet aanzngen, waaronder AD.\~! llond. \'óór den Val. Om deze denkbl!ejden weg te neemen, Ilelde COCCi::j:Js, dat de Tien Woorden wel in zig bev3tteden een voorfchrift van zedelijke pligten, well:e den volmaakten AD!>:\!, door de Wet, in zijn binnenlle waren ingeprent; doch de twee Ilecne Tafelen begreepen, volg.:ns zijne gedachten, op eene andere wijze, zulk een bevel vad eerlle en zedelijke pligten t vermits zij in de Tien Woorden Diet geboden werjen, met bijvoeging van belooning of llrafte. y 5 die

14 335 COC C E JUS. (}o~a;tncs) die aan AD.m, vóór den Val, voorgefchreven en dus onbekend waren, doch zo niet op de twee Tafelen; wordende de pligten daar alleenlijk bevolen, als een reger van dankbaarheid, door de genade van de oprichting des Nieuwen Vcrbonds; zo als COCCE' les klaar meende te zien, in de woorden: Ik óm dt llure u~'e God; Ik wil barmhartigheid dom; in de beloften van het Land van CfJnaiin, en in het lang leven. Om deze zijne fiellingen te bevestigen, en zijne tegenpartijen te beamwoorden, leerde hij. dar de Tien Woorden, na de zonde, gepleegd lllft het Guiden Kalf, tot een gailtsch ander oogmerk gefchikt waren, vermies MOZES, niet zonder inllaazing van een god:ijk vuur, het ontwerp van het genadeverbond op de fieenen tafelen aan Ilukken gena. gen, en getoond had, dat veele van de IFo(litm die verbond niet oprecht aangenomen, maar de aangebodene genade vcrfmaad hadden. En dus verkreegen zij, onder het dek zei van MOZES, het aanzien van de Wet der werken, waardoor de aangebodene genade verduisterd werd. Door de vermeerdering der zwaare Ceremoniiin en voorgelèhrevene pligten wcrden zij van het ge nadeverbond afgefcheiden; zo dat alleenlijk zij, wicn, door het geloove, het dekzei van MOZES werd aîgeligt, de voorige en ei. genlijke ge!lalte bcfchoul\'en konden: eelle Icerwijze, welke wcderom niell\\'c twisten veroorzaakte. 't Geen de partijen nog meer teg~n elkander in 'c harnas jaagde, was, eene Disputatie van WII,liEUIU'!l1O~mA, in 1663, dc Ol! conomia Dh'iua. onder voorzitting van ziinen meefter COCCEJUS. waarjoor de laatstgenoemde met s. MARESIUS in twist,craak,.te. Want nadat iemam. uit de Disp1ltatie van Mml~lA, drie-en tag-tig questien getrokken had. en aan ~IARE,IUS gezonden, be. antwoordde deze dezelve, met veel drifts. in een openbaar T.l'ist [eh,-;[t. COCCEJUS, dit in h:mden gekregen hebbende, fchreef aan MAREsm-, en gaf hem van alles een getrouw bericht. MA :RESIUS hi~ld zig daarop, voor dien tijd, Ilil, en fchreef aan coc CE]US, dat zij het in dil hoofdzaak eens waren. Kort daarna trad GIISBERTUS VOETlUS mede ten voorfchijn: waar door de benaamingen van J'óetiaanCl1 en Coecejat111cn haaren oor fprong gekreegen hebben; fchoon de twist, tusfcheb deze beide mail-

15 COC C E JUS. (Johmmes) 337 mannen, niet om!lond over de voorgemelde pointen, maar over de Philorophie van DESCARTES, en laatst over een Predik:uie, over ha lange of korte lw;r. VOETIL'5 hicld) te Utrecht, in 1665, een Disfllt,Jtie, over het onderfcheid der woorden Parefis en Ap!Jc(is, waarbij hij veele bezwaaren tegen COCCEJUS ten voorfchijn bra~t. Deze beantwoordde hem met eell gefèhrift, onder den rijte! van ilfore NebJChilJl. Die!lorm W:lS n3auwlijks voorbij, of'er nlltfknd wederom een nieuwe. In 1668 geraakte MA RESlUS in twist met ALTING (zie ALTIXG),welke, in een-en-dertig Artike'en, van groove dwalingen en Ilieuwi~heden, door MARESru3 be!chuldigd werd. De Curatr)ren van de Grol/i/Jger Acp.demie zonden de T.'le[es van den berchlildig~r. met de verantwoording van den befchtlldigdcn. aan de Theologifche Faculteit te Leiden, met verzoek om goeden raad eu eeu g~zo:ld o-jrdcel, om de ecnigheid te bewaaren. ABRAHAM IIEIDANVS, JOfJA."\NES COCCEJUS cn JOl!. VALl\E:.\'IER waren het, die. na een riip olllkrzock, dé h:'l!1delwijze van }IARE SIUS tegen AL TI::\G afkemden, ca den laa'!lcn van allc kett~rij vrij ",:,rklaardcn; naar welk oordcel de I kcrcn Curatoren dan ook vonnis,lcn en uitlpraak decdcn. COCCEJUS, dic het antwoord aan de Hceren gezonden had, geraakte daardoor in den haat van den drifdgcn ~Ii\RESIUS; die dan ook Hiet naliet, zulks openlijk te wonen, met zijn gefchrift, AI/di e a/tcillill jlar/em gcr.~al11d; wnarin hij te vcrclaan gaf, d~t hij vooman de leerwijze \'an CJCCEjl'S mct!llle magt beclrijd~n zou daarin te betcr te fla3;,;en, vereenigde zig MARE SICS met VOETJUS,Ichoon, op verre na, niet eveneens denkende, of voll1ljakte vrienden zijnde. Zij vcréénigden zig ook alleenlijk. in dir opzicht, zo verre, dat elk zijne gedachten vrij houden, en dat dc zaaken, waarin zij met elkander zeer verre verrchilden, daar builen zonden blijven. Doch eer zij hun ont \verp ten uitvoer konden b,cngen, overleed COCCEJUS, op den tijd boven gemeld. Uit dit alles blijkt dan geno~gza1m, dat van dezen heroemd::,n man het hoofdwerk en de ccnige lust was, het onderzoek der Godgewijde fchriften; waartoe zijne ongemeene kundighc:d in dc Oosterfche Taaien, Joodfche Oudheden, ell. in de ichrifien der R:.b-

16 338 COC C E JUS. (Johol1fm) Rabbijnen, van groot nut was. Altoos l1:elde hij zig voor, dat, 20 als de mensch enkel en aileen door CHRIsn;s gerechtvaardigd wordt, alzo ook het oogmerk van de geheeie Hdlige Schrifc daar. ~oe moest zijn ingericht, om den mensch den Verlosfcr te doen kennen. Daardoor werd veroorzaakt, dat hij CHRISTUS zocht in het geheele O. Testament, en hem meende te vinden in MOZES, in d'! Prop;;eetell, Pia/mell. enz. daar lwgo DE GROOT, in tegendeel, 's werelds Heiland in het geheele Oude Testament niet vindeu kon. Nog moet hierbij in aanmerking genomen woeden, dat 's mólns oogmerk was, de Godgeleerdheid zo veel mogelijk te zui veren van aue Schoolgeleerdhi:id. van ni~uw gemaakte ver <leelingen. onnoodige onderfchcidingen en dwaaze zintwistingen; en, d3::relltegcn, een zuiver dcnkbeeld te geeven van de Go:! lijke Openbaaring, en de verklaaring dier zaaken uit te druk keil met 'fchriftuurlijke woorden. En. daar men, tot dien tijd toe. de Theologie allecnlijk l1:ukswijze, in zogenaamde Loci COIIII/IUl1e$ vehandelt! had, bevlijtigde hij zig, dezelve zojanig,'ooftefiçllen, dat ailc derzelvcr deden, als aan een keten, zamcnhingen, uit éc:nen grond gehaald werden, en tot één zelfde oogmerk dienden. net is 'er verre van dnan, dat de twisten. in zijn leven onefr.lan, met zijnen dood zouden geëindigd zijn. Zi,ne Leerlingen, en wel de meesten, lieten niet na. de vocdlappen van hunnen l\iee(lcr te \"olgen, doch niet allen met even \'eel bekwaamheids. De Coccejtla/}{'n, zo als ze, tor op dezen huidigel. dag, genoemd worden, waren aitoos allen niet even bel;waame of zachlluoedi;;e en verdrjagzaame mannen, zo min als hunne partijen. Ook waren zij bij de Politiken niet altoos in even groot aanzien. Hierom liet het nu eens zig aanzien, als of hunne iludie geheel de bodem in geoagcn (lon~ te worden; en dan fèheen het wedl!rom, als of zij uvl:r hunne partijen, die niet minder driftig, ja veeltijds van een vervolgzieken aart waren. zouden triumphecren. Niet weinig deedt hier IOC, de Staats- of Staóhouderlijke r('geering; hebbende dl! Voctinanen. doorgaans, bij de la:nl1:e het meene voordeels en aanziens gehad. Inzonderheid zag men de b;ijken daarvan, in de jaaren J675, 1676 en J677. De Heeren Staaten van Zeeland hadden, in het eerstgemelde jaar, eeoe order

17 COC C E JUS. (Jo 'zo 11 nes) 339 der beraamd, zo 't heette. tot vrede der kerke dienende, doch inderdaad meest llrekkende om den voorfianderen van de Leere van VOETlUS genoegen te geevcn, hoewel de voor!1:anders van de Leere van COCCE]US nergens klaagden. Onder de eerfien waren 'er veelen, die niet konden dulden, dat de Staaten, om de rust te bewaaren, den Coccejaanen de hand boven het hoofd hielden. Een harden (chok ondergingen zij. in het volgende jaar.j 676, in Holland, daar zij anders het meest in achting waren. vermits de Curatoren van de Leid{che Academie, bij Refolutia van den J6den Januarij, verboden, de leerwijze van COCCEJUS te volgen. A. HEIDANUS, zijne Confideratien, over dat Decreet t in 't licbt geeveude. werd niettegenfiaa)1de zijne jaaren, en h~, nut, aan de Academie toegebragt, van zijn ampt ontze t, op den 5den Mei des gemelden jaars. " 't Heeft de Ed. Achtb. Heeren Curatoren over de Univer.fiteit, en Burgemee!1:eren der Stad Leiden, den J6den Januarij -defes loopende jaars, den Senaet van de Academie, daar (y in vollen getale, alleenlijk één Burgemeel1er abfent zijnde, ver(cheenen zijn, geliefd bekend te maaken," zegt A. HElDANUS, met del) aanvang zijner Confideratien, " en fo mondeling door een fcrieuce aanfpraak van den eer!1:en Heer Curator te injungeeren, et:! daarna door Haar Ed. Secretaris doen opleef en fekere Refolutie, bij Haar Ed. Achtb. genome~, over eenige jlellingen, die fo in de Theologie als in de Philofophie, Uilige jaaren herwaarts, ende fulx ~',m tjt tot Iyt in dcfc Academie ::.yn geventileert : met expres verbot van die in 't toekomende geenfillls te doc:!eren. Met bijvoeging van een fcherpe!1:raje tegell die geene die daar tegen foude komen te overtreeden. Dit kwam de Senaat reer vreelut. onverwacht en als een donder!lag voor, dewijle niets en was voorgegaall, waar uit men 't minfie vermoeden van fulks iet konde fcheppen. Dit wiert niet verder opgenomen als een Notificatie, daar een ieder zijn bedenken over fouden neemen. Maar nis men 's anderendaags defe Refolutie zag, door den druk gemeen gemaakt, en aan de deure van de Academie, en door de gantfche Stad, felfs aan de poorten der il:ede, zo ons bericht is, aan. geplakt, konde een ieder wel oordeelen, dat men defe R efolutje voor een condcmnatoire Sententie wilde gthouden hebben. Hier

18 340 COC C E JUS. (JohlZlmcs) Hier bij is het niet jl,"l!bleven, maar liît Extrac1 i.~ als een vuur overgevlogen tot de n:!bll' :!"i~l! Steden cn Provintiën, en in groo. te meni,gt0 n~gedrukt en overal gcdis ll!fl1ineert, tot groot nadeel van de AcadC:il,jc, en,:c Profc,sf\){ 'ren op dezelve. " 'Vam alhoewel niemant d~'r PrufiAo"r,n, wet naame jn de voorfz. RcCo:utÎc w,;rd uit;:;;jr,j!~t, la was het evenwel onmooglijk eenige andere o;:dcr dcze:ven te Verd\éllken, als die.völn de TheologilChe en Philolilphikhe order zijn; en wie onder diegcmeend worden kan nicmnllt onbcwust zijn. " Wij dit met de hoogllc verwondering gezien en gehoord hebbende, aehtede het onze fchuldige pligt te zijn,de E. H. Cu~ ratoren dnarover fchriftelijk aalj[efpreek.:n, cn' onfen onfchult en onnozelheid in alle modestic voor te dragen: geevende een van Haar Ed. Achtb. ten dien einden in handen, eenige van onze be. denkingen, die wij over dit werk hadden, met verfoek dat het in 't Collegio, D. D. Curatoren mogte worden geproduceert, in ~chtjng genomen. Maar buiten nlle vermoeden en verwagting'j is ook dat gelvei~ert en door Ceker perfoon ons Request ons weder ter hand geheid, zonder eells g~leerefl, of in achting génomen te zijn. Daar noehrhllns Haare Ed. Achtb. ons genoegzaam te kennen hadden gegeeven, haare wille te zijn, dat wij daar over onze Confider3t!en nemen zouden. " OndertusCchèn vernemen wij vair alle k:tntet1, hoe dat door het drukken van dit Extraét, door het gantrche lam. ook buiten de Provimie onfe goeden na:l\n werd getrnduceert, onre orthodoxie werd in twijffcl getrokken, en wij met namen aan alle dere enorme lldfiden als' overwon ne ketters. fchuldig geoordeeld en van alle reputatie berooft. Sa een Leeraar tig ergens gevoelig over moet toonen, 't is dan wanneer fyn rechtzinnigheid elt gezondheid in de leere werd bedispmeert, Dus van alle kanten benepen fynde, was bij ons goede raad dier, want op nieuws ons te addreslèercn aan Baar Ed. Achtb., zagen wij dat wij vaaren zonden, als die, die klagteu doen, na gewezen vonnis. De l:!akcn hooger te brengen, was een w~k van grootc bedenking en moeite. Evenwel tell eenemaal tc zwij. gen, Ilreedt tegen onze genereusheid, en fch~n ons toe, dat :liet anders zijude kunnen wo,den opgenomen, daa een CO;lf~s-

19 coc C E JUS. (Johannes) 31-1 feslie van onze fchuld, of een onverantwoordelijke blodigheld en omijdige vreeze. Daarom wij dan ook te raden zijn gewol' den, door een publieke verantwoording onze orthodoxie en on fcllllld in de[en aan Je wereld te vertoon en, op dat niemant dan die, moetwillig en met opzet wil kwalijk vàn on5 oordeelen, ons verdenken die te zijn, die wij niet zijn noch wezen wiuen enz." H"ierop gaat HEIDANUS voort, mit zig te zuiveren, in een gefchrift, benaande in 4to J 72 bladz. De redenen, die de E. Heeren Curatoren en Burgemeelkren leeden belluiten, tot de fu[penfie van meergemelden A. HEIDA <us, zijn ce zien in het Extratl: van derzelver Re[olutie, genonen op den sden Mei zestien honderd zes-en-zeventig, zijn4é lan inhoud als volgt: " De Curatoren over de UniverfiteÎt tot Leidm, en Bu~emeelleren der felver Stadt, in handen gekreegen hebbende feee» ker lloexkcn, geintitnieert Abrahatn; fjddani, Confider'aJitn,ver eenige [aeken, onlangs voorgel'allcu in de Um'verjiteit Din... nen t.eyden, 't geen ge[eidt werd bij denfelven Hei6a1lus op,ge- 1l:cld. in alle gevalie voor het fyn erkent, en door desze/fs orde bij drnoud Doude gedrukt, en vervolgens puhlici juris gemaakt te {yn, hebben uit de letl:ure van het [elve Boexkcn ondervoll ~en, niet alleen dat den Authcur daar bij met opzet, en ex profesfo heeft onderfillan te fchrijven,.ende te oppo!luleeren tegen feker Decreet of Refolutie, bij den voor[chreven Curatoren en Burgemeefteren, op den ft?stiende Jmmarij voorleden genomen, en teghens het verbodt van het leeren, dispmeeren, fchrijven ofte in eeniger m~llicren diretl:clijk, te verhandelen de poûtie,!,in de f1:ellingen aldaar breeder gehenumereert, maar ook buiten de waarheidt de voorfchreven Curateuren en Burgemeelleren na te geven, dat fy tot het formeeren van de voor[z. Re[oll1tie, en. de te nederf1:ellen van de voorfz. Poli tien gekomen waren. niet door eigen beweeging, maar door indutl:ie van des AuthelJrs te. genpartij, door tie welke di'felve poji/ien ([0 hij feyt) in nlzn. "en vtm Curatoren en Burgl!meefterm gekolljw fouden zyn. Dewelke niet kmmende hellljeejlerjchap waarmede fy jil'anger zyn.. 11a Jltlaren jill bekolllell. om overal het gro1te woord te voerpfj. tlew)'1 ::y geen en rfkld en zien. om door oulintlri. li't'g bj de I:e~'i:' I:.u:

20 HZ COC C E JUS. (Jg!za""es) ken {ulk een gezag te krygen, dnt haar toevleegt nnamen tdt tien waereldlyken arm. Dat fy niet konnentle haare [naken goedmaaken, tloor geoorloofde middelm, haar toel'lugt namen tot geweld. Dat fy haare pnrtyen henamingen gaven. het welk het regte middel was, om een fol'/ie te maken, en de [alten tn [cheuringe te hrengen., Dat defo konften ten allen tyden waren gepleegd, en dat er in defen tyden zulks niet zou zyn omgegaan, masr nlles met eten (uyvere intentie, en g~ede orde zoude gefcqied zyn, men ontleren most w;ys maken als hem die heter wist. " Dat hij wijders de Curatoren, en de BQrgemeellers heeft geiniimuleert van onweetendheid, van eenzijdigheid en partijfchap, %eggende: " Dat hij niet konde zien n~ch gtloven, dnt defelve cent tie moeite hadden genomen, om de fchrifien na te zien, ge/ylc wel behoord hadde te ge[diedden, om vatj alles regt te konnen oor~ deekn.,. Dat Polltijken affonderlyk van de EecleJiaftike haar een fjo.ldeeien flver de voor{z. po(itien hadden aangematigd. ende die gedetermineert eer fy feekerlyk wisten. of lily in natuur en welen waren en getrouwelyk of niet genllettert. " Dat hijbefchuldigt wierdt de voorfz. Politien in de Univer. fiteit geventileert te hebben, vraagende dan voords. of het genoeg wns be[chuldigd te worden, ets of hy moest geloven dat dit fyn eigen Pofttien ware 1), vafl hem bedngt en,t;edoceert. om dnt die hem by het voorfz. decreet worden te last ge/egt, en opgeftreden., Dallr wijders bijvoegende ; dat hij omtrent de twintig Pu. fttien nief. ems was ge/loord, maar op het bloote aatjgeven van zyn party,. die hj niet wist, wie hy was. {wart of wit, was "eroordee/d. ende indien melz dnarmede op geiyke voet wilde "orrtgnon, God zig hoarder wilde erbermen, en felfs middelen verfchaffen om [ulke [noode inquijitien, heter naar de lucht vila Rome en Spanje, nis naar den NederlantJfchen aart ruikende. te weeren. Dat nagthans doorop was gegrond, die fivaare [ententie, en dat was voorwaar een harde Proceduure 1'1111 CtJYateuren, "oorgenotnen tegen hlll1r pupil, welken {Jou- "er-