Een checklist voor de evaluatie van on-lineleeromgevingen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Een checklist voor de evaluatie van on-lineleeromgevingen"

Transcriptie

1 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 1 Een checklist voor de evaluatie van on-lineleeromgevingen Isabelle Claeys Projectcoördinator van het Regionaal ExpertiseNetwerk (REN) Oost-Vlaanderen Dirk Gombeir Coördinator netwerk Nascholing en Educatieve Dienstverlening (nned) Universiteit Gent Elien Sabbe Doctoraatsstudente vakgroep Onderwijskunde Universiteit Gent Jan Velghe Docent Toegepaste Informatica HIEPSO Hogeschool Kortrijk Wetenschappelijk medewerker vakgroep Experimenteel Klinische en Gezondheidspsychologie Universiteit Gent 1. Inleiding 2. Pedagogisch-didactische dimensie 2.1. Objectivisme versus constructivisme Aansluiten bij de voorkennis van de lerenden Doelstellingen bepalen Te benutten invalshoek 2.2. Het SITO-model 2.3. Niet-elektronische aspecten van de on-lineleeromgeving 2.4. Het impliciete curriculum 3. Interface design 4. Technische dimensie 5. Organisatorische dimensie 6. Samenvattend 7. Literatuur 7.1. Folio 7.2. Hypertext references Bijlage : checklist voor de evaluatie van on-lineleeromgevingen ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 6, JUNI 2004, 11

2 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 2 Krachtlijnen In dit artikel stellen de auteurs de ideeën en principes voor die benut werden bij de constructie van een checklist waarmee on-lineleeromgevingen op een kritische manier kunnen worden geanalyseerd vanuit een pedagogischdidactische invalshoek. Deze checklist werd aanvankelijk geconstrueerd in het kader van een bedrijfsstage van drie studenten Pedagogische Wetenschappen (Isabelle Claeys, Elien Sabbe en Jan Velghe). Maar met enige creativiteit is dit instrument gemakkelijk transfereerbaar naar een schoolcontext. In aangepaste vorm zal het een directeur, een ICT-coördinator of een leraar die op zoek is naar een instrument om educatieve websites of tools te screenen op hun bruikbaarheid bij de realisatie van eigen pedagogischdidactische doelstellingen, ongetwijfeld zeer goede diensten bewijzen. Binnen het constructivistisch kader dat aan de grondslag ligt van deze checklist, hebben de auteurs er bewust voor gekozen om de motivatie van de gebruiker als een centraal ankerpunt op te nemen. Omdat het gebruik van een on-lineleeromgeving staat of valt met de wijze waarop een beroep wordt gedaan op de motivatie van de gebruiker, zal in wat volgt meer in het bijzonder ook worden nagegaan welke factoren in een on-lineleeromgeving aanleiding kunnen geven tot een verhoogde motivatie bij de gebruiker. De checklist zelf is als bijlage opgenomen bij dit artikel. AFL. 6, JUNI 2004, 12 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

3 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 3 & 1. Inleiding motivatie voor het leren Het is een hele uitdaging om leren aantrekkelijk en leuk te maken voor lerenden van alle leeftijden, maar in een samenleving waar het levenslang en levensbreed leren tot een absolute prioriteit is uitgeroepen, ontsnapt niemand eraan hier echt werk van te maken. Veel factoren kunnen de motivatie van lerenden onderuithalen of die net ten top drijven. Een niet-gemotiveerde lerende zal de computer snel uitschakelen of de boeken opzij leggen. intrinsieke en extrinsieke motivatie In de literatuur over motivatie voor het leren maakt men vanouds een onderscheid tussen intrinsieke en extrinsieke motivatie. Bij intrinsieke motivatie ligt de motivatie bij de lerende zelf, zit die als het ware in hemzelf verankerd. Hij leert voor zichzelf en uit zichzelf. Bij extrinsieke motivatie ligt de motivatie extern aan de lerende. Hij leert omdat iemand dat hem heeft opgedragen of omdat hij daarvoor extern beloond wordt. Het is doorgaans niet echt moeilijk om het verschil vast te stellen tussen mensen die leren uit eigen interesse (intrinsiek) en wie énkel leert voor het behalen van een diploma of omdat het hem is opgedragen (extrinsiek). Zeker in het reguliere onderwijs waar leerlingen verplicht zijn om tot hun achttiende school te lopen, veroorzaakt dit laatste fenomeen de nodige kopzorgen bij heel wat leraren... beïnvloedingsfactoren Maar wat zijn nu de belangrijkste factoren die de intrinsieke motivatie van de lerende positief kunnen beïnvloeden? Bij de constructie van onze checklist hebben wij wat dat betreft een onderscheid gemaakt tussen vier beïnvloedingsdomeinen of -dimensies. Bij wijze van inleiding overlopen we ze even kort. meerwaarde onlineleeromgeving 1) De pedagogisch-didactische aanpak Een on-lineleeromgeving heeft geen enkel nut, wanneer het slechts gaat om een elektronische versie van een handboek. Het is bekend dat het effect daarvan veelal zal zijn dat de lerende de tekst zo snel mogelijk zal afdrukken om die op de alom gekende, klassieke manier te verwerken. In de pedagogisch-didactische dimensie gaan we daarom na of de on-lineleeromgeving inderdaad een meerwaarde biedt ten aanzien van de al bestaande leermiddelen. opbouw, lay-out en interactiviteit 2) Interface design Hier hebben we vooral oog voor de opbouw, de lay-out en de interactiviteit van de omgeving waarin de on-line-lerende terechtkomt. Wanneer de interface onaangenaam is opgebouwd, zal de student sneller wegzappen en soms zelfs alle interesse voor het on-lineleerpakket verliezen. Dus moet een ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 6, JUNI 2004, 13

4 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 4 ontwerper van dergelijke omgevingen hiermee ten stelligste rekening houden! Of de on-lineleeromgeving een goede interface benut, onderzoeken we binnen deze dimensie. gebruiksvriendelijk 3) Technische dimensie Het gebruik van een on-lineleeromgeving staat of valt natuurlijk eveneens met de gebruiksvriendelijkheid ervan. Niets is zo frustrerend voor een lerende dan het telkens weer vastlopen in het technische moeras van sputterende computersoftware of niet-startende educatieve toepassingen. Voor een on-lineleeromgeving gelden hierbij als richtlijnen : eenvoudig inloggen, snel starten, snel inladen van foto s, vlot afspelen van audio- en videofragmenten, goed werkende links, technische snufjes binnen muisbereik, enz. Een lerende wordt graag verwend, want het leren op zich is al een hele klus! Of aan dit soort voorwaarden is voldaan, screenen we onder deze dimensie. organisatie 4) Organisatie van de volledige on-lineleeromgeving Lerenden willen graag ook duidelijkheid over de manier van inschrijven, over het verloop van het volledige leertraject, over de concrete planning van contactmogelijkheden met de on-linecoach van het leren, enz. Het ontbreken van dergelijke gegevens kan nervositeit in de hand werken en komt de motivatie voor het eigenlijke leren niet ten goede. Hierover meer onder deze dimensie. In de hoofdstukken 2 tot en met 5 van deze bijdrage gaan we dieper in op deze vier dimensies die alle mede de mate van gemotiveerdheid voor het leren, helpen te determineren. Ze zullen minstens een invloed hebben op de gretigheid van die lerenden tot het instappen op, het bij de les blijven tijdens en het met succes voltooien van on-lineleerpakketten. Meteen verstrekken we de lezer ook alle nodige achtergrondinformatie bij de overeenkomstige rubrieken uit de checklist zoals die in Bijlage bij dit artikel is opgenomen. & 2. Pedagogisch-didactische dimensie vier facetten Binnen deze dimensie belichten we een viertal facetten die van niet geringe invloed zijn op de uiteindelijke constructie van on-lineleeromgevingen. In eerste instantie hebben we het over de meer eigentijdse, constructivistische benadering van onderwijsleerprocessen waarbij er resoluut van uitgegaan wordt dat lerenden geen passieve slikkers van kennis en inzichten zijn, maar veel beter zullen leren als ze actief, zelfontdekkend en construerend met leerinhouden om kunnen gaan. Om te vermijden dat het bij on line leren AFL. 6, JUNI 2004, 14 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

5 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 5 gewoon blijft bij een veredelde versie van het klassieke leren, gaan we vervolgens in op het zogenaamde SITO-model dat het leren benadert via een diversiteit van elkaar aanvullende leeractiviteiten. In een derde luikje hebben we het over de niet-elektronische aspecten van de on-lineleeromgeving en ten slotte staan we nog even stil bij de zogenaamde impliciete curricula die in dergelijke leeromgevingen vervat kunnen zitten Objectivisme versus constructivisme voorbeeld Het zal voor iedereen wel duidelijk zijn dat er een groot verschil bestaat tussen enerzijds het kunnen weergeven van een definitie van het begrip driehoek of het kunnen berekenen van de oppervlakte van een driehoek (volgens een vaste procedure of een door de leraar aangereikt algoritme) en anderzijds het in een reële probleemsituatie kunnen vaststellen welke wiskundige bewerkingen van toepassing zijn om tot een oplossing te komen bij een praktisch probleem inzake de oppervlakteberekening van een grillig uitziend terrein en vervolgens ook te kunnen beslissen welke stappen het meest aangewezen zijn om op een economisch verantwoorde manier tot een resultaat te komen. In het eerste geval krijgt de lerende de definitie, procedure of algoritme aangereikt en moet hij die op de eerder aangeleerde wijze toepassen. In het tweede geval gaat het er veeleer om als lerende de juiste keuzes te maken om tot de best passende oplossing te komen. We komen verder nog op beide voorbeelden terug. hoe leren op gang brengen? Laten we evenwel starten vanuit de vraag hoe je als coach van leren ertoe komt het leren van lerenden in de bovenstaande leersituaties daadwerkelijk aan het rollen te brengen. In de eerste plaats moet het duidelijk zijn welke gedrags- en kennisniveaus men met het leren in die situaties wenst te bereiken. Die legt men vast in doelstellingen. Daarna kiest de coach de geschikte invalshoek om het leren aan op te hangen, selecteert er bijpassende didactische werkvormen bij en houdt bij het starten van het leerproces natuurlijk ook rekening met de voorkennis van de lerenden. Analoog aan de opbouw van het instrument bespreken we hieronder : 1 aansluiten bij de voorkennis van de lerenden; 2 doelstellingen bepalen; 3 keuze van de te nemen invalshoek. verhoogt effectiviteit Aansluiten bij de voorkennis van de lerenden Je kan niet lopen voor je kan stappen! Het bepalen van de voorkennis van de lerenden en er daadwerkelijk rekening mee houden in het leerproces is belangrijk, omdat op die manier geen tijd en moeite (én motivatie) worden verspild aan het aanbrengen van inhouden die de lerenden al beheersen. ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 6, JUNI 2004, 15

6 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 6 Tevens wordt voorkomen dat er tevergeefs gepoogd wordt verder te bouwen op niet-aanwezige (voor)kennis. Hoe gepersonaliseerder er rekening wordt gehouden met de voorkennis van de lerenden, hoe effectiever er kan worden gewerkt want de motivatie zal meteen stukken hoger liggen Doelstellingen bepalen Dit aandachtspunt klinkt heel logisch en vanzelfsprekend voor onderwijsmensen. Als het evenwel gaat om het inschakelen van on-lineleeromgevingen in het kader van een lessenreeks, staan ook zij vaak te weinig stil bij de startvraag : Wat wil ik bereiken dankzij het inschakelen van dit middel in mijn lessen? Nochtans zal van het opzet, de inhoud en de opbouw van het aldus ingeschakelde pakket veel afhangen en is de afbakening van de eigen doelstellingen ten aanzien van het gebruikte middel belangrijk om nadien het effect van het gebruik ervan op de lerende te kunnen evalueren. Helder geformuleerde doelstellingen zijn dus essentieel bij het kiezen van een geschikt pakket. Naast andere kan een hulpmiddel hierbij zijn: de taxonomie van doelstellingen zoals uitgewerkt door De Block en Heene (1997). Zij onderscheiden verschillende soorten kennis- en gedragsniveaus. Op die manier weet iedere betrokkene in het leerproces duidelijk welk gedrag en welke graad van kennisverwerving van de lerende wordt verwacht. De checklist in Bijlage 1 is gebaseerd op deze taxonomie. We gaan er immers van uit dat in een goede on-lineleeromgeving aan de gebruiker duidelijk moet worden gemaakt welke doelstellingen er op inhouds- en gedragsniveau tijdens het leren worden nagestreefd Te benutten invalshoek Zoals eerder al aangegeven, bestaan er in de theorievorming over leren twee grote benaderingen, met name de objectivistische en de constructivistische. We geven enige verduidelijking bij beide en gaan vervolgens in op de implicaties van de keuze tussen beide op het sleutelen aan on-lineleeromgevingen. reproductie staat centraal 1) Objectivisme Het objectivisme gaat uit van de veronderstelling dat kennis en vaardigheden best verworven worden aan de hand van een op voorhand zorgvuldig uitgetekend en opgebouwd leertraject. Volgens objectivisten is leren gelijk aan het verkennen, het inoefenen en het via herhaling in zich verankeren van kennis. Kortom, zij gaan uit van een leerproces waarin reproductie centraal staat. AFL. 6, JUNI 2004, 16 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

7 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 7 Ontwikkelaars van on-lineleeromgevingen die vertrekken vanuit een dergelijke visie op leren, splitsen de leerinhouden op in kleine onderdelen en bepalen op voorhand de volgorde van het aanbrengen van deze onderdelen tijdens het leren. Van de lerende wordt verwacht dat hij dit leertraject stap voor stap volgt en de kennis en vaardigheden stukje bij beetje verwerkt en verwerft. lerende bepaalt eigen leren 2) Constructivisme Constructivisten zien leren als een proces waarin de lerende, met de ondersteuning van de coach van het leren, inhouden op een persoonlijke manier structureert en integreert vanuit zijn eigen denkkaders. De ontwerper van een on-lineleerpakket creëert een rijke leeromgeving en stimuleert de lerende daarbij tot het ondernemen van een eigenzinnige ontdekkingstocht doorheen een open leerlandschap (Lowyck, 1999). Hij zorgt daarbij voor regelmatige feedback en stimuleert interactie met medelerenden. In deze visie is het de lerende die bepaalt wat en hoe hij leert, hoezeer de ontwerper van de leeromgeving ook leerlijnen en -trajecten aanreikt. Eigenlijk kan de coach van het leren niet anders dan zoveel mogelijk tools en ondersteuningsmiddelen aanreiken om ervoor te zorgen dat de lerende onder zo optimaal mogelijke omstandigheden kan leren. constructivisme bezit meerwaarde 3) Welke benadering is de betere? In de hedendaagse onderwijskundige literatuur is er een grote consensus over de meerwaarde van het constructivisme ten opzichte van het objectivisme. Zo gaat men er in de eerste plaats van uit dat een constructivistische aanpak van het leren voordelen levert wat de motivatie van de lerende betreft. Voorts kan op deze manier beter worden tegemoetgekomen aan individuele verschillen in een leerlingengroep. Bovendien zorgt minder sturing en voorstructurering van de kant van de coach van het leren ervoor dat lerenden de aangeboden inhouden actief verkennen en op een persoonlijke manier verwerken. Meteen wordt ook de oversimplificatie van het kennisdomein vermeden. Enkele toelichtingen bij deze punten. intrinsieke motivatie extrinsieke motivatie Motivatie Door voort te bouwen op activiteiten die vertrekken vanuit de actieve lerende zelf én door directer aan te sluiten bij hun eigen context, zal in een constructivistische benadering de intrinsieke motivatie hoog zijn. In een objectivistische benadering daarentegen ligt de nadruk op het opvolgen van instructies en op het positief of negatief bekrachtigen van leergedrag dat wel of niet gaat in de richting van het gewenste gedrag. In dergelijke gevallen is er veeleer sprake van extrinsieke motivatie. ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 6, JUNI 2004, 17

8 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 8 Individuele verschillen Doordat constructivisten voortbouwen op de activiteit van de lerende zelf, wordt vanzelfsprekend veel meer rekening gehouden met individuele verschillen. Verschillen in leerstijl, interesse, aanleg, geslacht, leeftijd en voorkennis kunnen duidelijk meespelen. De aandacht voor structuur in het leerproces Vanuit een objectivistische benadering ligt de nadruk op het deconstrueren van taken : het uiteenrafelen ervan in opeenvolgende stappen die vervolgens door de lerende genomen en verworven kunnen worden. Constructivisten leggen de nadruk op het zelf opbouwen door de lerende van mentale schema s, dit op basis van hun eigen ervaringen en metacognitieve verwerkingsactiviteiten (zelfreflectie). Dit heeft tot gevolg dat een lerende een kennisdomein op een eigen-zinnige manier structureert. oversimplificatie authenticiteit Oversimplificatie versus authenticiteit van het kennisdomein Objectivisten wordt oversimplificatie van de werkelijkheid verweten. Een kennisdomein is zo complex en multidimensioneel dat er een kloof gaapt tussen formele kennisbeschrijvingen en de feitelijke werkelijkheid. Constructivisten voeren het begrip authenticiteit in. Zij pleiten voor een grotere transparantie tussen de manier van verkennen van een kennisdomein en de echte, doorleefde situaties. Volgens hen verhoogt dit de validiteit van de leerervaringen. Authentic learning is een model dat met name dit aspect verder als een instructiemodel heeft uitgewerkt. keuze afhankelijk van leerinhouden combinatie 4) Of is leerinhoudsgebonden kiezen tussen beide de beste oplossing? Hoezeer de constructivistische benadering het pleit tegenwoordig lijkt te winnen, ook een objectivistische invulling van leerprocessen kan voor bepaalde doelstellingen de betere keuze blijken te zijn. De keuze voor de ene of de andere benadering hangt af van de soorten leerinhouden die je moet aanleren. Zo geven De Corte en Yde (1999) aan dat de objectivistische benadering erg functioneel is om bepaalde feiten of vaardigheden te verwerven, maar dat een dergelijke benadering de lerenden onvoldoende kansen biedt om zich te ontplooien tot adequate probleemoplossers. Dit betekent concreet dat bij het vormgeven aan een volledig leerpakket best ook een combinatie van de twee benaderingen wordt nagestreefd. De ene fase uit zo n pakket kan objectivistisch opgebouwd zijn, terwijl een volgende fase constructivistisch is uitgewerkt. voorbeelden Om dit te verduidelijken, keren we even terug naar de wiskundige probleemsituaties die we aan het begin van punt 2.1. hebben geschetst. In het voorbeeld van de oppervlakteberekening van een driehoek gaat het om het AFL. 6, JUNI 2004, 18 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

9 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 9 kennen van feiten en vervolgens ook om het op een juiste wijze kunnen toepassen ervan. In de andere, complexere probleemsituatie inzake de oppervlakteberekening van een grillig uitziend terrein moet de lerende zelf kunnen beslissen over de stappen die nodig zijn om tot een oplossing te komen en moet de betrokkene over de kennis en vaardigheden beschikken om het gevraagde te kunnen doen. Tot het eerste voorbeeld leent zich de objectivistische benadering het best. Het gaat duidelijk om het reproduceren van bepaalde inhouden. Een ontdekkingstocht is in dit geval minder effectief. Het gaat namelijk om een duidelijk afgebakend kenniselement dat letterlijk is overgedragen aan de lerende en dat op de afgesproken wijze moet worden toegepast. Het tweede voorbeeld is van een andere orde. Het betreft een toepassing of integratie van probleemoplossende vaardigheden. De lerende moet het probleem kunnen analyseren, de verschillende oplossingsmogelijkheden tegen elkaar kunnen afwegen, een beslissing kunnen nemen inzake de te volgen oplossingsweg en uiteindelijk het probleem kunnen aanpakken volgens de gekozen strategie. De inhoud is er veel minder duidelijk omkaderd en er zijn heel wat meer stappen vooraf nodig vooraleer de lerende ertoe komt een aanvaardbare oplossing uit te werken door gebruik te maken van eerder verkende en geoefende kennisinhouden. 5) Consequenties van een constructivistische aanpak Wanneer een bepaalde fase van het leerpakket constructivistisch wordt uitgewerkt, heeft dit concreet gevolgen voor de manier waarop een aantal aspecten van het leerproces gestalte zullen krijgen. Hiermee houden we ook rekening in de checklist : Samenwerkend leren of niet Vanuit constructivistisch perspectief wordt het benutten van het samen leren sterk bepleit. Auteurs zoals Vygotsky en Piaget onderstrepen dat voor het verwerven van complexe kennis, sociale interactie en dus samenwerking aangewezen is. Controle op het leerproces De al beschreven verschillen in de opbouw van objectivistische en constructivistische leerprocessen geven aan dat er een verschuiving optreedt in de verhouding tussen de lerenden en de coach van het leren. In een objectivistische visie is de leraar het startpunt van alle leren. In een constructivistische visie neemt de lerende de controle over het leerproces in eigen handen en zal de leraar als instructieverantwoordelijke zich beperken tot het aanreiken van suggesties voor de te volgen leerroute en dat liefst enkel wanneer de lerende echt nood heeft aan bijkomende instructie. ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 6, JUNI 2004, 19

10 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 10 De instructieverantwoordelijke : van autoriteit naar resource De traditionele rol van de leraar als de autoriteit die kennis bezit en overdraagt, verandert eveneens drastisch : de leraar wordt veeleer een resource naast andere resources binnen een rijk leer- landschap. In die nieuwe rol kan het evenzeer voorkomen dat de instructieverantwoordelijke zelf plots ook de rol van lerende opneemt om samen met de lerenden nieuwe kennis te construeren Het SITO-model elektronisch boek meerwaarde t.o.v. gedrukt boek Veel educatieve, web-based designs hebben de vorm van een elektronisch boek. Met een elektronisch boek wordt een programma bedoeld dat bestaat uit een opeenvolging van tekstpagina s op het web, zodat de site eigenlijk niet veel meer is dan een elektronische versie van de opeenvolgende hoofdstukken uit een boek. Wanneer een dergelijk e-learningprogramma geen extra voordelen biedt voor de lerende in vergelijking met een gedrukt boek, komt het gebruik ervan veelal neer op een verspilling van geld, tijd en motivatie. We zien trouwens dat lerenden in dat geval liever uit een boek leren dan van het scherm, en dus printen ze de cursus wanneer mogelijk uit. Dus komt het erop neer om een on-lineleerpakket zo op te bouwen, dat het een meerwaarde heeft t.o.v. een gedrukt boek. Een mogelijke meerwaarde van een web-based pakket kan erin bestaan dat het de gebruiker de mogelijkheid biedt een persoonlijke leerweg te creëren. De Corte en Yde (1999), de ontwerpers van het SITO-model, streven een adequate symbiose van een standaard- en een persoonlijke leerroute na. Aan de ene kant is het niet aan te raden lerenden een vooraf vastgelegd leertraject op te dringen dat dus voor iedereen hetzelfde is, maar aan de andere kant hebben lerenden een rode draad nodig waardoor ze niet telkens weer op zijsporen belanden. Wij nemen het SITO-model als leidraad bij de evaluatie. vier leerroutes Wat is het SITO-model? SITO is een acroniem van vier leerroutes : Study-Inform-Test-Overview. De lerenden kunnen op elk moment van de ene leerroute naar de andere overschakelen : n n Study is de kern van de cursus. Het behandelt de basisonderwerpen die de lerenden moeten beheersen. Omdat deze leerroute verwijst naar de vooropgestelde doelstellingen, wordt de lerende aangemoedigd om deze leerroute volledig te volgen. Inform biedt extra informatie aan bij study. Het gaat om uitleg over gebruikte concepten of meer gedetailleerde uitdieping van de onderwerpen van de standaardleerroute. Concreet kan deze leerroute een zoekmachine zijn, een alfabetische lijst met definities en uitleg over de belangrijkste termen, links naar andere interessante sites buiten de leer- AFL. 6, JUNI 2004, 20 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

11 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 11 n n omgeving, boekreferenties,... Het staat de lerende vrij de inform-sectie te exploreren naar gelang van eigen behoeften, interesses, competentieniveau, leerstijl, enz. De Test-leerroute bevat een itembank met vragen. Die maakt het de lerende mogelijk op ieder moment na te gaan in welke mate hij de nodige kennis, inzichten, methodes, vaardigheden of attitudes beheerst. Idealiter wordt onmiddellijk feedback gegeven over de prestaties van de lerende. Bovendien heeft de lerende er meer aan wanneer deze feedback niet enkel maar bestaat uit een standaarduitleg, maar op gepersonaliseerde wijze wordt gegeven en dus aangepast is aan het specifieke antwoord dat de lerende geeft. Overview is een instrument dat de lerende helpt een globaal beeld te krijgen over de cursus en hem aldus ook toelaat na te gaan waar hij zich in dit programma bevindt Niet-elektronische aspecten van de on-lineleeromgeving overleg Bij het bespreken van on-lineleerpakketten, is het belangrijk om het gehele leerproces te bekijken, dus ook eventuele face-to-face leermomenten of real-time overlegfaciliteiten die in het traject zijn ingebouwd. E-learning omvat immers liefst ook meer dan enkel maar een elektronisch leerprogramma. Er kunnen bijvoorbeeld al of niet on-linediscussiemomenten worden ingelast met de hele groep of er kan een coach van het leren zijn aangesteld die via of via de telefoon gecontacteerd kan worden. Of de leraar die het on-lineleerpakket aanbiedt als leermiddel aan zijn leerlingen voorziet zelf gewoon ook in offline leermomenten. Zo bijvoorbeeld kan hij e-learning koppelen aan groepswerk. Of hij kan een klassikaal lesmoment inschakelen voor, tussen of na het doorlopen van het pakket. Of e-learning kan worden afgewisseld met on-the-job -leren om bijvoorbeeld praktijkervaring op te doen alvorens een examen af te leggen. Belangrijk hier kan nog zijn dat de ontwerpers van de on-lineleeromgeving ook een speciale sectie hebben toegevoegd waar de coaches van het leren tips vinden voor het organiseren van dergelijke off-line activiteiten Het impliciete curriculum Een curriculum is in essentie een planningsdocument. Of nog : het is een plan ter ondersteuning van het leren. Het bestaat uit doelen om het leren te richten en reikt manieren aan om die doelen te bereiken. Een curriculum is het resultaat van drie soorten beslissingen : 1) selectie en ordening van de ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 6, JUNI 2004, 21

12 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 12 leerinhouden, 2) keuze van leerervaringen die men wil uitlokken zodat de leerinhouden gepast worden gemanipuleerd en 3) een planning met daarin de optimale leercondities (Aelterman, 2000). formeel en hidden curriculum Oorspronkelijk gaf het curriculum gewoon aan welke brokken kennis lerenden moesten beheersen. De Amerikaan Bobbit breidde dit begrip echter uit tot het geheel van educational experiences, dus ook niet-geplande activiteiten en effecten. Deze gedachtegang leidt tot twee soorten curricula : n n het formele curriculum : omvat alles wat expliciet gepland en dus ook onderwezen wordt; het hidden curriculum : datgene wat verborgen blijft en dus veeleer impliciet wordt aangebracht en aangeleerd. Daarbij gaat men ervan uit dat dit verborgen curriculum allerlei waarden en verwachtingen omvat die niet in het formele curriculum zijn opgenomen, maar die impliciet toch door de lerenden zullen worden op- en overgenomen als onderdeel van de leerervaring. In een meer constructivistische benadering van leerprocessen moet deze kijk op het hidden curriculum, net zoals trouwens op het formele curriculum, worden genuanceerd. Het is immers niet meteen meer duidelijk wat lerenden nu precies wel of niet zullen overnemen van een instructieverantwoordelijke of uit het gebruikte materiaal. Toch mag dit er geenszins toe leiden dat men de kracht van dergelijke impliciete curricula zou gaan onderschatten. We moeten immers voor ogen houden dat de impact van dergelijke curricula tot stand komt doorheen een veelheid van interacties tussen instructieverantwoordelijke en lerende, tussen het on-lineleerpakket (ev. de e-coach) en de gebruiker ervan. Instructieverantwoordelijken en coaches van het leren koesteren onuitgesproken verwachtingen ten aanzien van wat zij op lerenden willen overbrengen en zullen deze verwachtingen ook vertalen in wat zij ontwerpen en in hoe zij het leren van lerenden zullen coachen. De leeraanpak en de leermiddelen bevatten aldus heel wat verborgen codes die impliciet worden overgedragen. Allerlei waarden en normen zitten ingebakken in het materiaal en dus worden ook allerlei cultuurgebonden inhouden overgedragen. Vandaar dat ook daaraan aandacht besteed moet worden bij het beoordelen van de geschiktheid van een on-lineleeromgeving. leeromgeving niet neutraal Omdat zo n omgeving net zo goed als alle andere leermaterialen het resultaat is van subjectief gemaakte keuzes en er dus allerlei impliciete denkbeelden in doorsijpelen, kunnen we het geenszins voorstellen als een neutraal instrument. Bij het screenen van on-lineleeromgevingen is alertheid dus aangewezen. Is een leeromgeving wel datgene wat het pretendeert te zijn? Bevat ze soms racistische, seksistische, opruiende,... informatie? Of AFL. 6, JUNI 2004, 22 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

13 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 13 is de verstrekte informatie wel genuanceerd genoeg? Komen alle invalshoeken op vergelijkbare wijze aan bod en reikt de ontwerper tools aan om argumenten kritisch tegenover elkaar af te wegen? Machtsmisbruik is hier niet ondenkbaar. Wat bijvoorbeeld te denken van politieke partijen die onder het mom van wetenschappelijke neutraliteit hun ideeëngoed propageren? Of tabakslobby s die internetsites vol hippe informatie over muziekfestivals en dergelijke als objectief aanbieden, maar ondertussen toch ook flink trachten in te werken op het doelpubliek jongeren? Zeker waar het gaat om het ontwerpen van on-lineleeromgevingen verdient het daarom aanbeveling dat de ontwikkelaars zoveel mogelijk expliciteren wat hun onderliggende denkbeelden, waarden en ideologieën zijn. Op die manier wordt de marge van het verborgen curriculum kleiner. Concreet betekent dit dat de on-lineleerpakketten, de coaches zoveel mogelijk expliciteren wat de achterliggende, impliciete bedoelingen zijn van wat zij hebben geconstrueerd. & 3. Interface design omschrijving Khan omschrijft interface als het uitzicht van het web-based trainingsprogramma, samen met het gevoel dat de gekozen vormgeving en het werken met het programma bij de gebruiker oproepen. Cognitief onderzoek wijst uit dat het menselijk verstand automatisch zoekt naar visuele orde en naar hiërarchie in de dingen die het percipieert. Om die reden kunnen we schermdesign beschouwen als een belangrijk didactisch aspect van een on-lineleeromgeving. Er worden geen echte standaardregels voorgeschreven, maar toch vind je in de literatuur enkele gemeenschappelijke aandachtspunten terug voor goed schermdesign. We overlopen ze even. bondige, samenhangende info Eén idee per scherm Een tekst leren via het computerscherm is veel moeilijker dan een tekst studeren uit een boek. Daarom is het van belang dat er per schermbeeld één globaal idee wordt uitgewerkt waarbij die uitwerking maximum een twintigtal regels omvat. Hierbij gebruikt men best korte zinnen, want lange zinnen maken het aflezen van een scherm moeilijker. Het is ook beter om niet te veel informatie op één schermbeeld te plaatsen. Dit ontmoedigt immers de lerenden, wat niet bevorderlijk is voor hun motivatie. De ontwerper zorgt er hierbij best ook voor dat samenhangende informatie niet verspreid staat over meerdere pagina s, want anders wordt het moeilijk voor de lerenden om de juiste linken te leggen om een mentale ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 6, JUNI 2004, 23

14 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 14 representatie van de belangrijkste informatie te vormen. Waar mogelijk plaatst men de tekst best ook in schema s, en gebruikt men ter illustratie ook video- en audiobestanden,... Belangrijke informatie brengt men best samen in een tabel, een grafiek of een overzichtstekening om aldus de relatie tussen belangrijke informatie aan te stippen. scrollen vermijden Nooit meer dan drie klikken ver... Zorg er best voor dat de lerende niet moet scrollen, i.e. binnen eenzelfde scherm naar beneden of naar boven moet gaan, omdat er meer regels zijn dan dat er op het scherm kunnen. Interessant is ook dat het ontwerp zo is dat de lerende niet meer dan driemaal hoeft te klikken om aan de gewenste informatie te geraken. Meer dan drie keer klikken werkt demotivatie in de hand. Hierbij verwijzen de linken het best naar andere pagina s en niet naar informatie binnen hetzelfde scherm. navigator Structuur altijd zichtbaar houden Het is nuttig om op elk schermbeeld een ruimte te voorzien waarop de structuur van het leerpakket duidelijk wordt gemaakt en ook gedurende het hele leerproces zichtbaar blijft voor de lerende. Deze ruimte zorgt ervoor dat de lerende via aanklikbare hyperlinks te allen tijde onmiddellijk toegang heeft tot alle andere onderdelen van het pakket en dus op om het even welk moment van leertraject kan veranderen. In dit geval fungeert deze structuur als een navigator doorheen de cursus. Zo n navigator kunnen we ook zien als de schil die om de cursus heen zit. Hiermee navigeert of doorloopt de lerende de verschillende onderdelen van de cursus. Het is van belang dat de navigatieopties consistent zijn in hun uitzicht, locatie en functie. In sommige gevallen kiest de ontwerper voor een bestaande navigator met heel wat complexe opties en toepassingsmogelijkheden voor chat, agendabeheer, samen schrijven aan documenten, enz. Men wijst er in dat geval op dat de interface het best overeenkomt met een populaire interface (bv. Windows), omdat de meeste mensen daarmee vertrouwd zijn. back -knop Er wordt in de literatuur gewezen op een back -knop die de lerende de mogelijkheid biedt om altijd een stap terug te gaan in de cursus en hem op die manier vrijwaart van een toestand van lost in cyberspace. Enkele tips voor de lay-out Wat de lay-out betreft, worden de volgende zaken in de literatuur als belangrijke aandachtspunten aangestipt : n n wees consistent in het grafisch design; zorg voor uniforme titels en subtitels : dezelfde grootte, hetzelfde lettertype,...; AFL. 6, JUNI 2004, 24 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

15 n ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 15 n vermijd te veel variatie in typografie, omdat dit de leerling verwart; hou de kleur van het scherm zo neutraal mogelijk, dus niet te fel én in duidelijk contrast met de letters op het scherm. Op die manier wordt de lerende niet afgeleid. Tot slot willen we er nog even op wijzen dat het belangrijk is dat men altijd voor ogen houdt dat de interface-elementen aan duidelijke pedagogischdidactische doelstellingen moeten beantwoorden. Dus moeten we er ook over waken dat ze niet hinderlijk zijn in hun design maar juist visueel een plezier voor het oog zijn en de aandacht van de lerenden aldus helpen te focussen op de centraal staande leerinhouden. & 4. Technische dimensie goed functionerende apparatuur Niets is meer ontmoedigend dan een computer die regelmatig vastloopt of continu traag werkt. Daarom zal men moeten investeren in goed functionerende apparatuur. Dankzij het PC/KD-project beschikt iedere school voor basis- en voor secundair onderwijs ondertussen gemiddeld over één computer per tien leerlingen. Bovendien gaat het Vlaamse Departement Onderwijs ervan uit dat scholen in de toekomst moeten evolueren naar Open Leercentra die ook buiten de schooluren ter beschikking staan van de lokale gemeenschap. technische vereisten Daarmee is de kous evenwel niet af. Teneinde het leerproces niet te verstoren moet een e-learningpakket aan een aantal technische vereisten voldoen. Aangezien wij ons met deze checklist vooral gericht hebben op de pedagogisch-didactische meerwaarde van on line leren, is dit technische onderdeel minder uitgediept. ICT-coördinatoren zullen dat aspect van de checklist ongetwijfeld zelf kunnen aanvullen en aldus ook concreet afstemmen op de technische ontwikkelingen die eigen zijn aan het e-landschap op de eigen school. Hierbij geven we niettemin toch een overzichtje van eigen aandachtspunten. Snel inladen De foto s en de video- en audiofragmenten moeten van goede kwaliteit zijn en voldoende snel starten. Lang moeten wachten tot figuren zijn ingeladen, is zeer vervelend en bovendien wordt de snelheid van het verwerken van het volledige e-learningpakket er mede door bepaald. Het geluid moet goed zijn gesynchroniseerd met de videofragmenten. Niemand wacht graag lang vooraleer hij aan de slag kan met een cursus. Bij andere leermaterialen is de wachttijd nihil : je neemt een boek of de opdrachtenkaart ter hand en je kunt starten. Bij e-learning moeten we leren- ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 6, JUNI 2004, 25

16 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 16 den dan ook echt kunnen overtuigen van het nut van anytime, anywhere van leren en tegelijk ook de frustraties bij het wachten zo goed mogelijk ondervangen. server startsoftware Maximale toegankelijkheid De beschikbaarheid van de server is heel belangrijk. Hiermee wordt de tijd bedoeld dat het systeem beschikbaar is. Er moet worden gestreefd naar een minimale downtijd van de server, i.e. de tijd dat de server plat ligt. Onderhoudsbeurten zijn nodig, maar die moeten zo beperkt mogelijk blijven. De startsoftware moet eenvoudig te installeren zijn, voldoende snel starten en het pakket moet bij grote aantallen gebruikers goed blijven functioneren. De meeste lerenden zijn namelijk geen computerspecialisten en zullen bij softwareproblemen algauw de moed opgeven om verder te doen. Belangrijk bij de keuze voor de invoering van on-linetoepassingen is ook dat er voldoende rekening wordt gehouden met de reeds beschikbare apparatuur op school en thuis (bv. installeerbaar op diverse versies van Windows). van secundair belang Extra toeters en bellen Allerlei technische snufjes zijn momenteel binnen handbereik. Het is echter niet omdat dergelijke snufjes niet in het systeem zijn ingebouwd, dat er afbreuk wordt gedaan aan het pakket. Ze kunnen het pakket enkel een meerwaarde geven wanneer ze voor het juiste doel op het juiste moment worden toegepast. De pedagogisch-didactische waarde van het pakket en van de gebruikte toepassingen, moet als belangrijkste richtsnoer voorop blijven staan; al het andere is secundair daaraan of moet als ballast aan de kant worden geduwd. & 5. Organisatorische dimensie In deze rubriek hebben we het over de organisatie van het on-lineleerpakket in de brede zin van het woord. Als we het hebben over pakketten die ook los van de schoolcontext toegankelijk zijn voor individuele belangstellenden (bv. uit het volwassenenonderwijs of bij bedrijfsopleidingen) moet het voor hen duidelijk zijn waar, wanneer en hoe zij zich voor de cursus kunnen inschrijven en wat van hen concreet aan inzet wordt verwacht. De procedure tot inschrijving moet eenvoudig zijn en het aan de slag gaan met het pakket doorzichtig. De cursist moet tijdig op de hoogte gebracht worden van eventuele contacturen of e-coachingsmogelijkheden die in het pakket zitten vervat. AFL. 6, JUNI 2004, 26 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

17 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 17 organisatorische aspecten Veel van de vragen uit deze rubriek zullen met het oog op het gebruik in onderwijscontexten nog hertaald moeten worden naar de schoolsituatie, omdat ze hier veeleer vanuit een bedrijfsgerichte invalshoek invulling hebben gekregen. De organisatie binnen het lager en secundair onderwijs is van een andere aard. Toch is een goede organisatie ook hier van groot belang. Er kan aan de volgende organisatorische aspecten worden gedacht : n n n n n Is het voor de leerlingen duidelijk wat ze precies moeten doen? Is de opdracht helder? Hoe zit het met de begeleiding door de leraar? Is hij continu beschikbaar? Kunnen de lerenden ook buiten de les een beroep doen op hem? Kunnen de lerenden beschikken over een computer en is deze voldoende goed toegerust om het leerpakket vlot te doorlopen? Hoe zit het met de bezetting van de pc-klas? Bij wie kunnen de lerenden terecht voor de reservatie van enige werkruimte in het Open Leercentrum? enz. De ICT-coördinator of de schooldirectie zullen de checklist moeten aanpassen aan de concrete situatie op de eigen school. & 6. Samenvattend In wat voorafgaat, hebben we de meer theoretische achtergronden beschreven die richtinggevend zijn geweest bij de constructie van de checklist in de Bijlage. Deze checklist stelt de gebruiker in staat te onderzoeken of een onlineleerprogramma goed is opgebouwd op het pedagogisch-didactische, technische en organisatorische gebied. Tevens wordt nagegaan of het design van het programma goed is uitgewerkt en of het geheel gebruiksvriendelijk wordt aangeboden. Alle aspecten van het leerproces worden daarbij zo uitputtend mogelijk in beschouwing genomen. Deze bijdrage wil de lezer niet alleen in staat stellen om met de aangereikte inzichten zelf sterktes en zwaktes in de gescreende on-lineleeromgevingen op te sporen, maar hem waar nodig of wenselijk ook helpen bij het ondervangen of het compenseren van de opgespoorde tekorten door middel van eigen aanvullende activiteiten (zie o.a. het luikje 2.3. over de Niet-elektronische aspecten van de on-lineleeromgeving ). Dat is meteen ook de reden waarom wij bij veel items in de checklist de mogelijkheid bieden om zelf aanvullende suggesties te noteren. Op het einde van de checklist is een blad voorzien om algemene opmerkingen neer te schrijven en een samenvattend oordeel te geven over het onderzochte on-lineleerpakket. Het verzamelen van alle ingevulde checklists in een map in de leraarskamer kan aldus van groot nut zijn voor alle collega s die op zoek zijn naar toepassingen of ontwikkelingen die geschikt zijn voor hun lessen of vakken. ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 6, JUNI 2004, 27

18 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 18 nooit af of volledig Gezien de snelle evoluties in het e-landschap willen we aan het einde van deze bijdrage ook nog even onderstrepen dat een checklist als deze nooit als af, alomvattend of volledig mag worden beschouwd. Aanpassingen zullen nodig zijn om de checklist up-to-date te houden en om ze voldoende schooleigen te maken. De oorspronkelijke checklist was trouwens expliciet toegespitst op het screenen van e-cursussen voor bedrijfsopleidingen. Een ICTcoördinator zal in de voorliggende checklist echter voldoende inspiratie vinden om er een aangepaste checklist voor de eigen school mee te ontwerpen. De vier besproken dimensies blijven daarbij onverminderd gelden. Wat eveneens vaststaat, is dat in alle leersituaties het zo direct mogelijk aanspreken van de leermotivatie van de lerende dé meest evidente voorspeller is en blijft voor leersucces! & 7. Literatuur 7.1. Folio Aelterman, A., Curriculumontwikkeling, cursus, Universiteit Gent. Collis, B., New didactics for university instruction : why and how?, incomputers & Education, 1998, nr. 31, p De Corte, G. en Yde, Ph., Adult learning and courseware. In search of an effective interface,in Scienta Paedagogica Experimentalis, 1999, XXXVI, nr. 1, p Gilbert, L. en Moore, D.R., Building Interactivity into Web Courses : Tools for Social and Instructional Interaction, ineducational Technology, mei-juni 1998, p Khan, B.H., Web-Based Instruction, New Jersey 07632, Educational Technology Publications Englewood Cliffs, Learning and Development Academy, Evaluatie Multimedia-opleiding. Lowyck, J., Van instructie- naar leeromgeving, in VLHORA, Leer-krachtig worden via teleteaching, Studiedag 21 oktober 1999 (reader). Nijhof, W.J., e.a., Handboek curriculum. Modellen, theorieën, technologieën, Lisse, Swets en Zeitlinger, Valcke, M., Onderwijskunde als ontwerpwetenschap, Gent, Academia Press, Velghe, J., Het beoordelen van teleleerplatformen vanuit een pedagogische invalshoek : ontwikkelen van een pedagogisch evaluatie-instrument, scriptie ingediend tot het behalen van de graad van Licentiaat in de Pedagogische Wetenschappen, optie Pedagogiek, Universiteit Gent, Hypertext references http ://bookstoread.com/khan/ http :// http :// http :// AFL. 6, JUNI 2004, 28 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

19 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 19 & Bijlage : checklist voor de evaluatie van on-lineleeromgevingen Vooraf: over het gebruik en het doel van de checklist Deze checklist bevat statements en drie soorten vragen. 1. De statements Bij elk statement staat een 5-puntenschaal weergegeven waarbij de symbolen de volgende betekenis hebben:? helemaal niet akkoord? niet akkoord +/? neutraal +? akkoord ++? helemaal akkoord Duid met een kruisje de waardering van de keuze aan. 2. De drie soorten vragen n n n Invulvragen Ja/nee-aankruisvragen: vragen waarbij slechts één antwoord kan worden aangekruist (met eventuele verduidelijking) Meervoudige aankruisvragen: vragen waarbij meerdere mogelijkheden kunnen worden aangekruist (met eventuele verduidelijking) 3. Doel van de checklist Met deze checklist kan u onderzoeken of een on-lineleerprogramma goed is opgebouwd op pedagogischdidactisch, technisch en organisatorisch gebied. U gaat eveneens na of of het design van het programma goed en gebruiksvriendelijk is uitgewerkt. Daarbij is het zo dat de checklist aandacht besteedt aan alle aspecten van het leerproces. We streven een praktisch werkdocument na, dat niet enkel het e-learningprogramma - samen met het daarin vervatte leerproces - beoordeelt op zijn sterktes en zwakten, maar tevens aanbevelingen geeft om eventuele zwakten weg te werken door ze om te buigen tot sterktes. Daarom hebben wij bij vele vragen de mogelijkheid opengelaten om suggesties te geven. Op het einde van de checklist is een blad voorzien om algemene opmerkingen neer te schrijven en een samenvattend oordeel te geven over het onderzochte programma. ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 6, JUNI 2004, 29

20 ANALYSE-INSTRUMENTEN & EVALUATIE ON-LINELEEROMGEVINGEN 1 & 20 Korte typering on-lineleerpakket Adres internetsite? Doelgroep e-learningpakket? Korte inhoud e-learningpakket? Achtergrond van de developer? Achtergrond van de designer? Leerplatform? Standaardtijd om e-learningpakket te doorlopen? Is het e-learningpakket gratis te verkrijgen? Indien niet gratis, kostprijs? Is een demo beschikbaar? Indien een demo beschikbaar is, is deze gratis? Is de inhoud van het e-learningpakket actueel? Welke taal wordt gebruikt? & Nederlands & Frans & Engels AFL. 6, JUNI 2004, 30 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

Positieve houding. Hoge verwachtingen. Flexibele planning

Positieve houding. Hoge verwachtingen. Flexibele planning Visie Aanpassingen in de gedragingen van de leerkracht Het vertalen van een politiek besluit zoals het M- decreet in de dagelijkse praktijk is geen gemakkelijke opgave. Als leerlingen met een beperking

Nadere informatie

Vakdidactiek: inleiding

Vakdidactiek: inleiding Vakdidactiek: inleiding Els Tanghe 1 1. Inleiding Een specialist in de wiskunde is niet noodzakelijk een goede leraar wiskunde. Een briljant violist is niet noodzakelijk een goede muziekleraar. Een meester-bakker

Nadere informatie

Taalvaardigheid Preventie en remediëring. -betrokkenheid verhogende werkvormen creëren -een maximale -herformuleren de lln het probleem

Taalvaardigheid Preventie en remediëring. -betrokkenheid verhogende werkvormen creëren -een maximale -herformuleren de lln het probleem Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET LEREN LEREN EN GOK Voet@2010 leren leren en thema s gelijke onderwijskansen Socio-emotionele ontwikkeling (1ste graad)

Nadere informatie

Rapport Docent i360. Test Kandidaat

Rapport Docent i360. Test Kandidaat Rapport Docent i360 Naam Test Kandidaat Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Sterkte/zwakte-analyse 3. Feedback open vragen 4. Overzicht competenties 5. Persoonlijk ontwikkelingsplan Inleiding Voor u ligt het

Nadere informatie

1 Extra-murosactiviteiten: Een vat vol opportuniteiten

1 Extra-murosactiviteiten: Een vat vol opportuniteiten HUMANE WETENSCHAPPEN 1 Extra-murosactiviteiten: Een vat vol opportuniteiten Inleiding Vanuit de pedagogische begeleidingsdienst pleiten we om leerlingen mee te voeren in rijke en gevarieerde leeromgevingen.

Nadere informatie

Achtergrond:uitgangspunt 11/20/2012. ENW-project Professionaliseringspakket voor ELO s in het secundair onderwijs

Achtergrond:uitgangspunt 11/20/2012. ENW-project Professionaliseringspakket voor ELO s in het secundair onderwijs 1 ENW-project Professionaliseringspakket voor ELO s in het secundair onderwijs Prof. dr. T. Schellens Leen Casier Veerle Lagaert Prof. dr. B. De Wever Prof. dr. M. Valcke 2 ENW-project Professionaliseringspakket

Nadere informatie

Onderwijsvernieuwing. We doen er allemaal aan mee.

Onderwijsvernieuwing. We doen er allemaal aan mee. Onderwijsvernieuwing We doen er allemaal aan mee. Maar. Welke kant willen we op? Wat speelt er in mijn team? Wil iedereen mee? Waar liggen de interesses? Waar zit de expertise? WAARIN GA IK INVESTEREN?

Nadere informatie

CST: Leergroep rond samenwerkend leren via on line discussiegroepen

CST: Leergroep rond samenwerkend leren via on line discussiegroepen CST: Leergroep rond samenwerkend leren via on line discussiegroepen Tammy Schellens & Bram De Wever Vakgroep Onderwijskunde Universiteit Gent Hoe gebruiken we online discussiegroepen als didactische werkvorm?

Nadere informatie

Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden

Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden Bij het begeleiden van leeractiviteiten kun je twee aspecten aan het gedrag van leerkrachten onderscheiden, namelijk het pedagogisch handelen en het didactisch handelen.

Nadere informatie

STEM. Visietekst van het GO! onderwijs van de. 28 november Vlaamse Gemeenschap

STEM. Visietekst van het GO! onderwijs van de. 28 november Vlaamse Gemeenschap STEM Visietekst van het GO! 28 november 2016 onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap 2 Samenvatting In de beleidsnota 2014-2019 stelt Vlaams minister van Onderwijs de ambitie om leerlingen warmer te maken

Nadere informatie

Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning

Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning Helder &Wijzer Mijn opdrachten In een kort, blended programma In het kort Voor wie docenten/trainers die blended opdrachten willen leren ontwerpen en ontwikkelen

Nadere informatie

PROFESSIONALISEREN VOOR ONLINE EN BLENDED LEREN

PROFESSIONALISEREN VOOR ONLINE EN BLENDED LEREN PROFESSIONALISEREN VOOR ONLINE EN BLENDED LEREN VOLWASSENENONDERWIJS Brent Philipsen WIE IS WIE Brent Philipsen Doctoraatsstudent VUB WP 5 Teacher professional development for online and blended learning

Nadere informatie

Voorbeelden compententieprofiel mentor

Voorbeelden compententieprofiel mentor BIJLAGE 1 Voorbeelden compententieprofiel mentor Voorbeeld 1 Meetindicator voor competenties en gedragingen van een mentor, opgesteld door Ryhove, beschutte werkplaats in Gent (PH= persoon met een handicap)

Nadere informatie

Waarom een samenvatting maken?

Waarom een samenvatting maken? Waarom een samenvatting maken? Er zijn verschillende manieren om actief bezig te zijn met de leerstof. Het maken van huiswerk is een begin. De leerstof is al eens doorgenomen; de stof is gelezen en opdrachten

Nadere informatie

RONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen in het KLEUTERONDERWIJS

RONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen in het KLEUTERONDERWIJS CONFERENTIE STEUNPUNT GOK: De lat hoog voor iedereen!, Leuven 18 september STROOM KRACHTIGE LEEROMGEVINGEN RONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen

Nadere informatie

Didactische competentie algemeen (DCA) A. Algemeen. Theorie X Praktijk Semester 1 X Semester 2 Semester 3 Semester 4

Didactische competentie algemeen (DCA) A. Algemeen. Theorie X Praktijk Semester 1 X Semester 2 Semester 3 Semester 4 ECTS-FICHE MODULE Didactische competentie algemeen (DCA) A. Algemeen Situering binnen het programma Periode binnen het tweejarige modeltraject Theorie X Praktijk Semester 1 X Semester 2 Semester 3 Semester

Nadere informatie

D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen

D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen DIDACTISCHE BEKWAAMHEID D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen Resultaat De leraar motiveert leerlingen om actief aan de slag te gaan. De leraar maakt doel en verwachting van de les duidelijk zorgt

Nadere informatie

Zelfgestuurd werken bevorderen door teamteachen

Zelfgestuurd werken bevorderen door teamteachen volgende Zelfgestuurd werken bevorderen door teamteachen Eindrapportage onderzoek Toekomstgericht Onderwijs Inhoud Onderzoek Toekomstgericht Onderwijs door Kohnstamm Instituut Schoolportret Herbert Vissers

Nadere informatie

beheerst de volgende vaardigheden, kan deze onderwijzen en vaardigheden

beheerst de volgende vaardigheden, kan deze onderwijzen en vaardigheden Checklist vakdidactisch Kennisbasis Biologie Voor het begin van de 3 e jaars stage vullen de studenten deze checklist in. De studenten formuleren leerdoelen die aansluiten op de uitkomst van deze list.

Nadere informatie

ijkwijzer voor leermaterialen: leer-, werkboeken en bordboeken eigen ontwikkeld materiaal

ijkwijzer voor leermaterialen: leer-, werkboeken en bordboeken eigen ontwikkeld materiaal K ijkwijzer voor leermaterialen: leer-, werkboeken en bordboeken eigen ontwikkeld materiaal De keuze van leer- en handboeken of ander ondersteunend materiaal, belichten we in deze kijkwijzer vanuit het

Nadere informatie

Leerlijn leren leren. 4 Leerlijn leren leren. 1 Strategieën om kennis op te bouwen en problemen op te lossen

Leerlijn leren leren. 4 Leerlijn leren leren. 1 Strategieën om kennis op te bouwen en problemen op te lossen 4 Leerlijn leren leren Leerlijn leren leren 1 2 3 4 5 6 1 Strategieën om kennis op te bouwen en problemen op te lossen 1 De lln kunnen losse gegevens leren ze: a betekenis te geven ze te situeren in een

Nadere informatie

TeleTrainer: training in de e van het leren

TeleTrainer: training in de e van het leren TeleTrainer: training in de e van het leren TeleTrainer voor elke docent die betrokken is bij ICT in het onderwijs geschikt voor beginner, gevorderde en specialist geschikt voor verschillende rollen rondom

Nadere informatie

User Centered Design. Ontwerpbeslissingen

User Centered Design. Ontwerpbeslissingen User Centered Design Ontwerpbeslissingen Ontwerpbeslissingen: Wat wij willen doen voor jou is Met betrekking tot lessen voorbereiden: Overzichten, schema s en lesplannen moeten ook door leerlingen begrepen

Nadere informatie

Pre-screening Stercollecties door het CLU-Leermiddelen Adviescentrum

Pre-screening Stercollecties door het CLU-Leermiddelen Adviescentrum Pre-screening Stercollecties door het CLU-Leermiddelen Adviescentrum Verslag december 2015 INLEIDING Op verzoek van VO-content heeft het CLU-Leermiddelen Adviescentrum een pre-screening (verkennend onderzoek)

Nadere informatie

ECTS- FICHE. Bij aanvang van dit opleidingsonderdeel dient de cursist over de volgende competenties te beschikken:

ECTS- FICHE. Bij aanvang van dit opleidingsonderdeel dient de cursist over de volgende competenties te beschikken: Specifieke lerarenopleiding ECTS- FICHE ECTS-Fiche opleidingsonderdeel Onderwijspsychologie Code: 10372 Academiejaar: 2015 2016 Aantal studiepunten: 6 Studietijd: 150 à 180 uur Deliberatie: mogelijk Vrijstelling:

Nadere informatie

Opleidingsprogramma DoenDenken

Opleidingsprogramma DoenDenken 15-10-2015 Opleidingsprogramma DoenDenken Inleiding Het opleidingsprogramma DoenDenken is gericht op medewerkers die leren en innoveren in hun organisatie belangrijk vinden en zich daar zelf actief voor

Nadere informatie

SPOT EEN JOB! Vacatures zoeken. Inhoud. Doelgroep. Vakgebied. Materialen. Doelen STERKE SCHAKELS

SPOT EEN JOB! Vacatures zoeken. Inhoud. Doelgroep. Vakgebied. Materialen. Doelen STERKE SCHAKELS SPOT EEN JOB! Wie zoekt die vindt! Er zijn veel manieren om vacatures te vinden. In dit lespakket worden de jongeren aan het werk gezet om via verschillende kanalen vacatures te vinden: kranten, internet,

Nadere informatie

De vragen sluiten aan bij de belevingswereld van de leerlingen en zijn onderverdeeld in de volgende vijftien categorieën:

De vragen sluiten aan bij de belevingswereld van de leerlingen en zijn onderverdeeld in de volgende vijftien categorieën: > Categorieën De vragen sluiten aan bij de belevingswereld van de leerlingen en zijn onderverdeeld in de volgende vijftien categorieën: 1 > Poten, vleugels, vinnen 2 > Leren en werken 3 > Aarde, water,

Nadere informatie

Kwaliteit van leermateriaal

Kwaliteit van leermateriaal Kwaliteit van leermateriaal Hendrianne Wilkens & Arno Reints h.wilkens@clu.nl a.reints@clu.nl www.clu.nl Over het CLU Expertisecentrum Leermiddelenontwikkeling evalueren van leermiddelen maken van leermiddelen

Nadere informatie

Didactische competentie algemeen (DCA) A. Algemeen. Theorie X Praktijk Semester 1 X Semester 2 Semester 3 Semester 4

Didactische competentie algemeen (DCA) A. Algemeen. Theorie X Praktijk Semester 1 X Semester 2 Semester 3 Semester 4 ALGEMENE INFORMATIE MODULE Didactische competentie algemeen (DCA) A. Algemeen Situering binnen het programma Periode binnen het tweejarige modeltraject Theorie X Praktijk Semester 1 X Semester 2 Semester

Nadere informatie

Aanpak van een cursus

Aanpak van een cursus Aanpak van een cursus Je gaat best op zoek naar een efficiënte manier van studeren. In het hoger onderwijs is het immers niet meer doeltreffend om alles op dezelfde manier aan te pakken. Je kan dus niet

Nadere informatie

kennisbasis vakdidactiek biologie auteurs Teresa Maria Dias Pedro Gomes, Stefan Bosmans en Marnix van Meer

kennisbasis vakdidactiek biologie auteurs Teresa Maria Dias Pedro Gomes, Stefan Bosmans en Marnix van Meer kennisbasis vakdidactiek biologie auteurs Teresa Maria Dias Pedro Gomes, Stefan Bosmans en Marnix van Meer Domein B1.1 Biologie leren Begripsontwikkeling en jargon Leren van biologische vaardigheden Verschillen

Nadere informatie

(Gedeeltelijk) afstandsonderwijs in SLO.

(Gedeeltelijk) afstandsonderwijs in SLO. (Gedeeltelijk) afstandsonderwijs in SLO. 05 doelgroep BaKO BaLO BaSO SLO tijdperspectief : week maand semester opleiding traject regulier werk opleidingsonderdeel: vak p e d stage Uitdaging Doel Aanpak/oplossing

Nadere informatie

1 Basiscompetenties voor de leraar secundair onderwijs

1 Basiscompetenties voor de leraar secundair onderwijs 1 Basiscompetenties voor de leraar secundair onderwijs Het Vlaams parlement legde de basiscompetenties die nagestreefd en gerealiseerd moeten worden tijdens de opleiding vast. Basiscompetenties zijn een

Nadere informatie

ICT INCLUSIEF. Een train de trainer -pakket voor het aanleren van computervaardigheden

ICT INCLUSIEF. Een train de trainer -pakket voor het aanleren van computervaardigheden ICT INCLUSIEF Een train de trainer -pakket voor het aanleren van computervaardigheden Jo Daems K-point, onderzoekscentrum ICT en Inclusie, K.H.Kempen Geel 16 februari 2012 1 Situering Antwoord op vraag

Nadere informatie

Verantwoordelijke opleidingsonderdeel

Verantwoordelijke opleidingsonderdeel Specifieke lerarenopleiding ECTS-fiches ECTS-Fiche opleidingsonderdeel: VAKDIDACTISCHE STUDIE Code: 10377 Academiejaar: 2017-2018 Aantal studiepunten: 3 Studietijd: 75 a 90 uur Deliberatie: Mogelijk Vrijstelling:

Nadere informatie

Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie (MO)

Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie (MO) Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie () Opleiding Maatschappijoriëntatie - Huishouding 023 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 15 Inhoud 1 Opleiding... 3 1.1 Relatie opleiding referentiekader... 3 1.2

Nadere informatie

Spinnenweb t.b.v. evaluatie stand van zaken implementatie Zo.Leer.Ik! concept

Spinnenweb t.b.v. evaluatie stand van zaken implementatie Zo.Leer.Ik! concept Spinnenweb t.b.v. evaluatie stand van zaken implementatie Zo.Leer.Ik! concept Dit document beschrijft het model dat binnen het netwerk ontwikkeld wordt om: Aan de ene kant te dienen als een leidraad om

Nadere informatie

De Taxonomie van Bloom Toelichting

De Taxonomie van Bloom Toelichting De Taxonomie van Bloom Toelichting Een van de meest gebruikte manier om verschillende kennisniveaus in te delen, is op basis van de taxonomie van Bloom. Deze is tussen 1948 en 1956 ontwikkeld door de onderwijspsycholoog

Nadere informatie

Beleidslunch ICT integratie 28/1/2014

Beleidslunch ICT integratie 28/1/2014 Beleidslunch ICT integratie 28/1/2014 1 Agenda Strategische prioriteiten Ontwikkelingen / tendensen in de samenleving Consequenties voor organisatie van het onderwijs voor ICT / ondersteuning andere Andere

Nadere informatie

De competenties die prioritair aan bod komen tijdens dit opleidingsonderdeel zijn:

De competenties die prioritair aan bod komen tijdens dit opleidingsonderdeel zijn: Specifieke lerarenopleiding C ECTS-fiche opleidingsonderdeel vakdidactische oefeningen 2 Code: 10375 Academiejaar: 2015-2016 Aantal studiepunten: 6 Studietijd: 120 à 150 uur Deliberatie: mogelijk Vrijstelling:

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

Meten en Meetkunde 3. Doelgroep Meten en Meetkunde 3. Omschrijving Meten en Meetkunde 3

Meten en Meetkunde 3. Doelgroep Meten en Meetkunde 3. Omschrijving Meten en Meetkunde 3 Meten en Meetkunde 3 Meten en Meetkunde 3 besteedt aandacht aan het onderhouden en uitbreiden van de basisvaardigheden van het rekenen met maten, oppervlaktes en inhouden, coördinaten en assenstelsels,

Nadere informatie

Motiveren om te leren

Motiveren om te leren Motiveren om te leren Een succesvol opleidingsbeleid is afhankelijk van verschillende factoren. De keuze van een goede opleidingsaanbieder speelt een rol, net zoals een grondige behoeftedetectie en de

Nadere informatie

Competentiemanagement bij de federale overheid

Competentiemanagement bij de federale overheid Competentiemanagement bij de federale overheid Competentieprofielen Basis Ondersteunend/Epert D December 2009 ONDERSTEUNEND/EXPERT D 1/ BASISPROFIEL Tabel informatie begrijpen taken Ondersteunend/Epert

Nadere informatie

ONDERSTEUNING BIJ HET LEZEN

ONDERSTEUNING BIJ HET LEZEN ONDERSTEUNING BIJ HET LEZEN De meeste leerlingen hebben geen moeite met lezen op zich. Maar vanaf het moment dat ze langere teksten moeten lezen en globale vragen beantwoorden of als ze impliciete informatie

Nadere informatie

Zelfstandig werken = actief en zelfstandig leren van een leerling. Het kan individueel of in een groep van maximaal 6 leerlingen.

Zelfstandig werken = actief en zelfstandig leren van een leerling. Het kan individueel of in een groep van maximaal 6 leerlingen. Zelfstandig werken Zelfstandig werken = actief en zelfstandig leren van een leerling. Het kan individueel of in een groep van maximaal 6 leerlingen. Visie Leerlinggericht: gericht op de mogelijkheden van

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

De cursist moet geen opleidingsonderdelen afgewerkt hebben of gelijktijdig volgen.

De cursist moet geen opleidingsonderdelen afgewerkt hebben of gelijktijdig volgen. Specifieke lerarenopleiding ECTS-fiches ECTS-fiche opleidingsonderdeel: COMMUNICATIEVAARDIGHEID Code: 10368 Academiejaar: 2015-2016 Aantal studiepunten: 3 Studietijd: 75 à 90 uur Deliberatie: mogelijk

Nadere informatie

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie: BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse

Nadere informatie

Werkgroep portfolio & coaching. portfolio handleiding

Werkgroep portfolio & coaching. portfolio handleiding portfolio handleiding Werkgroep portfolio & coaching 1 De plaats van portfolio in het leren op het VMBO. In enkele notities en werkdocumenten is het kader voor het nieuwe onderwijs geschetst. Dit komt

Nadere informatie

Leerpaden in Toledo.

Leerpaden in Toledo. Leerpaden in Toledo. 16 doelgroep BaKO BaLO BaSO SLO tijdperspectief : week maand semester opleiding traject regulier werk opleidingsonderdeel: vak p e d stage Uitdaging Het is belangrijk dat studenten

Nadere informatie

Porfolio. Politie Vormingscentrum

Porfolio. Politie Vormingscentrum Porfolio 1. Inleiding 2. Wat is een portfolio? Hoe gebruik je het portfolio Reflectieverslagen Persoonlijke leerdoelen formuleren Werkwijze en denkmodel om opgaven/problemen op te lossen 1. INLEIDING Ligt

Nadere informatie

Faculteit Ontwerpwetenschappen Handleiding Opstellen van een toetsmatrijs Versie 15/04/2015

Faculteit Ontwerpwetenschappen Handleiding Opstellen van een toetsmatrijs Versie 15/04/2015 Faculteit Ontwerpwetenschappen Handleiding Opstellen van een toetsmatrijs Versie 15/04/2015 FOW Handleiding toetsmatrijzen 1 Inhoud Woord vooraf... 3 DEEL 1: Theoretische achtergrond... 4 1. Kwaliteitsvol

Nadere informatie

Iedereen STEM ook in buitengewoon onderwijs. 21/03/2018 Boeverbos

Iedereen STEM ook in buitengewoon onderwijs. 21/03/2018 Boeverbos Iedereen STEM ook in buitengewoon onderwijs 21/03/2018 Boeverbos 1 Iedereen STEM ook in buitengewoon onderwijs Jo Desutter Pedagogisch begeleider STE(A)M 2 Wat is STEM? Aanduiding domein Aanduiding studies

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89

Inhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89 Inhoud Inleiding 9 1 Zelfsturend leren 13 1.1 Zelfsturing 13 1.2 Leren 16 1.3 Leeractiviteiten 19 1.4 Sturingsactiviteiten 22 1.5 Aspecten van zelfsturing 25 1.6 Leerproces vastleggen 30 2 Oriëntatie op

Nadere informatie

Meten en Meetkunde 3. Doelgroep Meten en Meetkunde 3. Omschrijving Meten en Meetkunde 3

Meten en Meetkunde 3. Doelgroep Meten en Meetkunde 3. Omschrijving Meten en Meetkunde 3 Meten en Meetkunde 3 Meten en Meetkunde 3 besteedt aandacht aan het onderhouden en uitbreiden van de basisvaardigheden van het rekenen met maten, oppervlaktes en inhouden, coördinaten en assenstelsels,

Nadere informatie

Beroepsgerichte Vorming, opleiding handel en administratie of Project Algemene Vakken

Beroepsgerichte Vorming, opleiding handel en administratie of Project Algemene Vakken ONTBIJT OP SCHOOL De jongeren organiseren zelf een ontbijt op school. Ze bepalen hoe het ontbijt er zal uitzien en staan ook in voor de praktische organisatie. Hiervoor moeten ze een heel aantal zaken

Nadere informatie

Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept (stam + contexten)?

Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept (stam + contexten)? Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET EN STUDIEGEBIED ASO STUDIERICHTING : ECONOMIE Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept

Nadere informatie

Studentenhandleiding Studentenpagina STUDENTENPAGINA HANDLEIDING VOOR STUDENTEN. Handleiding Studentenpagina 1

Studentenhandleiding Studentenpagina STUDENTENPAGINA HANDLEIDING VOOR STUDENTEN. Handleiding Studentenpagina 1 Studentenhandleiding Studentenpagina STUDENTENPAGINA HANDLEIDING VOOR STUDENTEN Handleiding Studentenpagina 1 Inhoud van de handleiding Inhoud van de handleiding... 2 1. Inleiding... 3 2. Inloggen op de

Nadere informatie

1 De leraar creëert een veilig pedagogisch klimaat

1 De leraar creëert een veilig pedagogisch klimaat KIJKWIJZER PEDAGOGISCH-DIDACTISCH HANDELEN IN DE KLAS School : Vakgebied : Leerkracht : Datum : Groep : Observant : 1 De leraar creëert een veilig pedagogisch klimaat (SBL competenties 1 en 2) 1.1* is

Nadere informatie

KIJKWIJZER VOOR PAV-BUNDELS

KIJKWIJZER VOOR PAV-BUNDELS KIJKWIJZER VOOR PAV-BUNDELS Inleiding Uitgeverijen brengen heel wat publicaties op de markt die nuttig kunnen zijn voor leraren PAV en hun leerlingen. Daarnaast verkiezen veel leraren om volledig of gedeeltelijk

Nadere informatie

PEILPROEVEN WISKUNDE TWEEDE GRAAD ASO. 1 De resultaten

PEILPROEVEN WISKUNDE TWEEDE GRAAD ASO. 1 De resultaten PEILPROEVEN WISKUNDE TWEEDE GRAAD ASO 1 De resultaten Op 9 mei 2012 werden door de overheid de resultaten meegedeeld van de peilproeven over (een deel van) de eindtermen wiskunde van de tweede graad aso

Nadere informatie

Inhoud. Introductie tot de cursus

Inhoud. Introductie tot de cursus Inhoud Introductie tot de cursus 1 Inleiding 7 2 Voorkennis 7 3 Het cursusmateriaal 7 4 Structuur, symbolen en taalgebruik 8 5 De cursus bestuderen 9 6 Studiebegeleiding 10 7 Huiswerkopgaven 10 8 Het tentamen

Nadere informatie

Samenwerking. Betrokkenheid

Samenwerking. Betrokkenheid De Missie Het Spectrum is een openbare school met een onderwijsaanbod van hoge kwaliteit. We bieden het kind betekenisvol onderwijs in een veilige omgeving. In een samenwerking tussen kind, ouders en school

Nadere informatie

Audio e-module Ontwerpen van een e-learning

Audio e-module Ontwerpen van een e-learning Audio e-module Ontwerpen van een e-learning Fragment 001.mp3 002.mp3 Tekst Welkom bij deze e-module. Test je geluid en stel het juiste volume in! De e-module bestaat uit twee delen: Deel 1: de theoretische

Nadere informatie

Beschrijving Basiskwalificatie onderwijs

Beschrijving Basiskwalificatie onderwijs universitair onderwijscentrum groningen hoger onderwijs Beschrijving Basiskwalificatie onderwijs 2008-2009 september 2008 Basiskwalificatie onderwijs 2 Wat is de basiskwalificatie onderwijs (BKO)? De basiskwalificatie

Nadere informatie

Bijlage. Handreiking voor docenten

Bijlage. Handreiking voor docenten Bijlage Handreiking voor docenten 1. Samen normen bepalen Bij het maken van de gepersonaliseerde leerreis voor de kinderen is het allereerst belangrijk dat bij jullie op het kindcentrum duidelijk is of

Nadere informatie

Krachtige leeromgevingen. Groepssessie 1: Curriculum Versie groep 1

Krachtige leeromgevingen. Groepssessie 1: Curriculum Versie groep 1 Krachtige leeromgevingen Groepssessie 1: Curriculum Versie groep 1 Planning groepssessies 1. Curriculum (vandaag) 2. Toetsen en evalueren (donderdag 30/10) Groepssessie 1 1. Curriculum op macroniveau 2.

Nadere informatie

Dossier Mediacoach 2015

Dossier Mediacoach 2015 Dossier Mediacoach 2015 Mediacoach is een opleiding voor professionelen die werken met jongeren en/of volwassenen en die mediawijsheid willen integreren in hun eigen beroepspraktijk. Mediawijsheid is onontbeerlijk

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige

Nadere informatie

Samengevat door Lieve D Helft ICT-coördinator Scholengemeenschap InterEssen

Samengevat door Lieve D Helft ICT-coördinator Scholengemeenschap InterEssen Samengevat door ICT-coördinator Scholengemeenschap InterEssen Eindtermen ICT Vanaf het schooljaar 2007-2008 zijn er eindtermen voor ICT in het lager onderwijs, dus zal men ICT meer en meer moeten integreren

Nadere informatie

Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie

Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie Opleiding Maatschappijoriëntatie - Cultuur 027 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 17 Inhoud 1 Opleiding... 3 1.1 Relatie opleiding referentiekader... 3 1.2 Inhoud...

Nadere informatie

Rapport Docent i360. Angela Rondhuis

Rapport Docent i360. Angela Rondhuis Rapport Docent i360 Naam Angela Rondhuis Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Sterkte/zwakte-analyse 3. Feedback open vragen 4. Overzicht competenties 5. Persoonlijk ontwikkelingsplan Inleiding Voor u ligt het

Nadere informatie

ENQUETE GECOMBINEERD ONDERWIJS TALEN THRESHOLD VIA DOKEOS 2008/2009-S1

ENQUETE GECOMBINEERD ONDERWIJS TALEN THRESHOLD VIA DOKEOS 2008/2009-S1 Aantal ingevulde enquêtes: Stedelijke Nijverheids- en Taalleergangen - CVO Centrum voor Volwassenenonderwijs Arsenaalstraat 4 8000 BRUGGE tel 050 33 76 69 fax 050 34 91 94 mail: adm@snt.be www.snt.be ENQUETE

Nadere informatie

De Zill! Leerplansite verkennen.

De Zill! Leerplansite verkennen. De Zill! Leerplansite verkennen. De waarde van de Zill! leerplansite wordt soms wel eens onderschat. Je kan er alle informatie vinden rond visie, het waarom, het waar Er wordt haarfijn uitgelegd wat Zill!

Nadere informatie

1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 2. Doel van de cursus NCZ

1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 2. Doel van de cursus NCZ 1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 De cursus niet-confessionele zedenleer (NCZ) in de opleiding leraar secundair onderwijsgroep 1 (LSO-1) sluit aan bij de algemene

Nadere informatie

15 16 Evaluatie Docentencursus Zuyd, juni Inhoudsopgave. 1 Algemeen...1

15 16 Evaluatie Docentencursus Zuyd, juni Inhoudsopgave. 1 Algemeen...1 15 16 Evaluatie Docentencursus Zuyd, juni 2016 Inhoudsopgave 1...1 2 Hoofdsectie...2 1 Geef bij de onderstaande stellingen aan of u ermee zeer mee oneens/oneens/eens/zeer mee eens bent, dan wel neutraal

Nadere informatie

Thema differentiërende werk- en organisatievormen

Thema differentiërende werk- en organisatievormen Flexibel groeperen Voor wiskunde worden ze ingedeeld in twee groepen. Dat is op vlak van sterkte. Wij spreken dat nooit uit, maar de gasten voelen dat. Maar dat geeft hen dan weer dat vertrouwen oké, ik

Nadere informatie

Specifieke lerarenopleiding ECTS-fiches. ECTS-Fiche Vakdidactische oefeningen 1 Code: 10374 Academiejaar: 2015-2016 Aantal studiepunten: 6

Specifieke lerarenopleiding ECTS-fiches. ECTS-Fiche Vakdidactische oefeningen 1 Code: 10374 Academiejaar: 2015-2016 Aantal studiepunten: 6 Specifieke lerarenopleiding ECTS-fiches ECTS-Fiche Vakdidactische oefeningen 1 Code: 10374 Academiejaar: 2015-2016 Aantal studiepunten: 6 Studietijd: 120 à 150 uur Deliberatie: mogelijk Vrijstelling: niet

Nadere informatie

Visietekst rond de samenwerking tussen het basisonderwijs en het secundair onderwijs

Visietekst rond de samenwerking tussen het basisonderwijs en het secundair onderwijs Visietekst rond de samenwerking tussen het basisonderwijs en het secundair onderwijs Inleiding: De pedagogische begeleiding heeft voor volgende jaren de samenwerking tussen BaO en SO als prioriteit gekozen.

Nadere informatie

SUCCESVOL LEREN. Tips voor studenten.

SUCCESVOL LEREN. Tips voor studenten. SUCCESVOL LEREN Tips voor studenten www.goleweb.eu Je krijgt de kans om de Lemo-vragenlijst in te vullen op www.goleweb.eu. Na deelname krijg je persoonlijke feedback over jouw motivatie en leervaardigheden.

Nadere informatie

Het NHL InnovationLab : Learning outcomes, Design Thinking, UDL en Blended Learning in samenhangend perspectief. (draft version)

Het NHL InnovationLab : Learning outcomes, Design Thinking, UDL en Blended Learning in samenhangend perspectief. (draft version) Het NHL InnovationLab : Learning outcomes, Design Thinking, UDL en Blended Learning in samenhangend perspectief. (draft version) Roelien Wierda & Ron Barendsen NHL Hogeschool Inhoud Inleiding... 1 Firm

Nadere informatie

14:45-15:30 Liesbeth Huybrechts; inleiding performatieve participatieve methoden & korte introductie Saul Albert

14:45-15:30 Liesbeth Huybrechts; inleiding performatieve participatieve methoden & korte introductie Saul Albert Planning les 26 april 13:00-14:30 Laura Braspenning; speeddates ter inspiratie van de vormgeving van de eigen projecten 13:00-13:30 inleiding van de middag & overlopen ECTS Fiche & Projectdossier 13:30-13:45

Nadere informatie

Wiskunde en informatica: innovatie en consolidatie Over vragen in het wiskunde- en informaticaonderwijs

Wiskunde en informatica: innovatie en consolidatie Over vragen in het wiskunde- en informaticaonderwijs Tijdschrift voor Didactiek der β-wetenschappen 22 (2005) nr. 1 & 2 53 Oratie, uitgesproken op 11 maart 2005, bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar Professionalisering in het bijzonder in het onderwijs

Nadere informatie

Onderwijs-pedagogische visies van mbo-docenten

Onderwijs-pedagogische visies van mbo-docenten Onderwijs-pedagogische visies van mbo-docenten Do-mi-le 15 mei 2014 Carlos van Kan Onderzoeker carlos.vankan@ecbo.nl Mijn professionele interesse Het helpen ontwikkelen van een kritisch onderzoeksmatige

Nadere informatie

Neem volgende elementen in overweging bij de vormgeving van een overalltoets:

Neem volgende elementen in overweging bij de vormgeving van een overalltoets: Overalltoets Omschrijving De overalltoets is een specifieke vorm van een casustoets. De overalltoets bestaat uit een probleemsituatie/casus die wordt beschreven door middel van verschillende informatiebronnen

Nadere informatie

Blended learning. Waarom, wat en hoe? Steven Verjans

Blended learning. Waarom, wat en hoe? Steven Verjans Blended learning Waarom, wat en hoe? Steven Verjans Pagina 2 A. Haddad, technologies for education Vooraf: Is blended learning een nieuw fenomeen? Niet echt: al lang afwisseling didactische werkvormen

Nadere informatie

Portfolio Cursus Godsdienstige en Pedagogische Vorming W E T E N & B E L I J D E N

Portfolio Cursus Godsdienstige en Pedagogische Vorming W E T E N & B E L I J D E N Portfolio Cursus Godsdienstige en Pedagogische Vorming W E T E N & B E L I J D E N Voor docenten in het reformatorisch voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs naam: school: cursusjaren: Portfolio

Nadere informatie

Inleiding LEGO MINDSTORMS Education EV3-programmeerapp

Inleiding LEGO MINDSTORMS Education EV3-programmeerapp Inleiding LEGO MINDSTORMS Education EV3-programmeerapp LEGO Education presenteert met trots de tablet-editie van de LEGO MINDSTORMS Education EV3-software een leuke, gestructureerde manier om uw LEGO MINDSTORMS

Nadere informatie

Apps in de wiskundeles

Apps in de wiskundeles Annegreet Poelman en Silke Vangheluwe Apps in de wiskundeles Nascholing over het gebruik van ipads tijdens de lessen wiskunde in het secundair onderwijs UGent - Onderwijstechnologie INLEIDING Technologie

Nadere informatie

Programma van toetsing

Programma van toetsing Programma van toetsing Inleiding In samenwerking met onderwijskundige experts hebben we ons programma van toetsing ontworpen. Het programma van toetsing is gevarieerd en bevat naast kennistoetsen en beoordelingen

Nadere informatie

Elke Denoo Eline Grouwels Ruth Jamers Sarah Van Leuvenhaege

Elke Denoo Eline Grouwels Ruth Jamers Sarah Van Leuvenhaege Elke Denoo Eline Grouwels Ruth Jamers Sarah Van Leuvenhaege Slotconferentie GoLeWe Antwerpen, 20 mei 2011 Als het op leren aankomt: beter vandaag dan morgen, maar uiteindelijk toch overmorgen! Deel 1 Reële

Nadere informatie

De mediawijze adolescent

De mediawijze adolescent De mediawijze adolescent Amber Walraven, 12 november 2014 ITS, Radboud Universiteit Nijmegen 1 Inhoud Wat kunnen adolescenten wel op het gebied van mediawijsheid? Wat kunnen adolescenten niet op het gebied

Nadere informatie

Valkuilen, middelen en begeleiding van docenten Klaas Bellinga

Valkuilen, middelen en begeleiding van docenten Klaas Bellinga Docent is keyin blended learning Valkuilen, middelen en begeleiding van docenten Klaas Bellinga Blended learning Blended learning omvat een mix van e-learning en andere vormen van onderwijs, Daarbij gaat

Nadere informatie

Human Performance Contextscan Persoonlijke rapportage

Human Performance Contextscan Persoonlijke rapportage Human Performance Contextscan Persoonlijke rapportage Bedrijf FlowQ Coach Max Wildschut Cliëntcode 2167 Wachtwoord u295gr Datum 26 oktober 2008 2008 FlowQ www.flowq.nl V-HPC0801 Rapportage 2167 Pagina

Nadere informatie

SOL. SOL self-organised learning

SOL. SOL self-organised learning SOL self-organised learning SOL is een didactisch concept waarin verschillende moderne methoden op een nieuwe manier gebruikt worden. Essentieel is dat SOL het leren combineert met doceren met als achterliggende

Nadere informatie

Competentieprofiel Praktijkdocent Duaal Leren

Competentieprofiel Praktijkdocent Duaal Leren Competentieprofiel Praktijkdocent Duaal Leren COMPETENTIE: Competenties vertellen wat iemand allemaal moet kunnen om een beroep of een functie goed te kunnen uitoefenen. Het competentieprofiel van de mentor

Nadere informatie