PABOYS GEVONDEN? Een evaluatie van de pilot paboys ; aanpak, werkwijze en opbrengsten

Transcriptie

1 PABOYS GEVONDEN? Een evaluatie van de pilot paboys ; aanpak, werkwijze en opbrengsten SCO Kohnstamm Instituut van de Universiteit van Amsterdam Edith van Eck Irma Heemskerk Amsterdam, april 2009

2

3 Inhoudsopgave Voorwoord 1 1 Inleiding 3 2 Oorzaken van de ondervertegenwoordiging van mannen op de pabo s en in het primair onderwijs 9 3 Voorlichting en werving 15 4 Het onderwijs op de pabo 21 5 De kennismaking met de praktijk 29 6 De studieomgeving 37 7 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 41 Relevante literatuur 49 Bijlagen Bijlage 1 Overige initiatieven; lijst van pabo s en contactpersonen 51 Bijlage 2 De schoolplaatjes; gegevens per pabo 53

4

5 Voorwoord In 2004 hebben we in opdracht van SBO een inventarisatie gemaakt van oorzaken van de ondervertegenwoordiging van mannelijke studenten op de pabo s en van mannelijke leraren in het primair onderwijs. Met behulp van documentanalyse, een beperkte literatuurstudie, secundaire analyses, het raadplegen van deskundigen en het interviewen van zittende en uitgevallen studenten respectievelijk docenten hebben we in deze studie getracht de knelpunten en suggesties om deze op te lossen in kaart te brengen. Het verslag van dat onderzoek, Paboys gezocht, is niet in de kast verdwenen. Het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt heeft het gebruikt als basis voor een pilot op een aantal pabo s. Deze hebben maatregelen ontwikkeld om de positie van mannen in de opleiding te versterken, maatregelen met betrekking tot werving, onderwijsaanbod en de relatie theorie en praktijk. En om de cirkel rond te maken kregen wij in 2008 het verzoek na te gaan wat deze pilots hadden opgeleverd. In dit rapport hebben we onze bevindingen beschreven. Voor deze evaluatie hebben we op de deelnemende pabo s gesproken met de projectleiders van de pilots. Die zijn vanuit diverse perspectieven met groot enthousiasme met de problematiek aan de slag gegaan. Dat zij in die twee jaar dat de projecten liepen de wereld niet hebben kunnen veranderen, mag geen verbazing wekken. Maar wat wel is gerealiseerd: er zijn vanuit verschillende invalshoeken maatregelen ontwikkeld en uitgeprobeerd, er is draagvlak gecreëerd, zowel op de pabo s zelf als bij samenwerkingspartners, er zijn ervaringen uitgewisseld en er zijn (overdraagbare) producten opgeleverd. Wij danken de projectleiders hartelijk voor hun tijd en hun openheid; zij hebben niet alleen hun succesverhalen maar ook de problemen die ze zijn tegengekomen met ons gedeeld. We hopen dat deze publicatie hen een steuntje in de rug biedt om verder te gaan. En dat andere pabo s geïnspireerd raken en in dit rapport aanknopingspunten vinden voor de aanpak van de paboysproblematiek op hun eigen opleiding. Edith van Eck Irma Heemskerk SCO Kohnstamm Instituut, april

6 2

7 1 Inleiding Aanleiding In Nederland is, net als in de ons omringende landen, sprake van een toenemende ondervertegenwoordiging van mannen in het primair onderwijs (po). Mannen zijn ondervertegenwoordigd bij de instroom in de pabo en in het po en vertrekken daar vaker voortijdig dan vrouwen. In onderstaand kader geven we daarvan een beknopte cijfermatige onderbouwing. Figuur 1.1 Instroom en voortijdige respectievelijk gediplomeerde uitstroom uit de pabo s naar sekse De instroom in de opleiding tot leraar basisonderwijs is in vergelijking tot andere hbo opleidingen hoog. Beschouwd over de periode 1998 tot 2007 laat de instroom in de lerarenopleiding voor het basisonderwijs aanvankelijk een stijging en na 2003 weer een lichte daling zien van ruim naar bijna instromende studenten. Het aantal mannelijke instromers is vrij stabiel, iets onder de 20%. Instroom pabo s naar sekse, , aantallen vrouwen mannen De uitval uit de pabo is de laatste jaren gestegen en is voor mannen hoger dan voor vrouwen; in 2006 had na één jaar pabo ongeveer 30% van de vrouwelijke studenten en 40% van de mannelijke studenten de opleiding verlaten. 3

8 Uitval pabo s na een jaar naar sekse, mannen vrouwen Het studierendement, oftewel de gediplomeerde uitstroom na vijf jaar studie, bedroeg voor het cohort 2002 voor vrouwen ca. 70% en voor mannen iets minder dan 50%. Bron: Van Eck & Heemskerk, 2009 Meer mannen naar de pabo Deze ondervertegenwoordiging van mannen was voor het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO) aanleiding om in zijn beleidsprogramma het project Meer mannen naar de pabo op te nemen. In dit project is middels onderzoek en een aantal pilots nagegaan hoe de instroom van mannelijke studenten in de pabo s bevorderd kan worden en hoe vroegtijdige uitval van deze studenten in opleiding en beroep voorkomen of teruggedrongen kan worden. In 2004 is een probleemanalyse 1 verricht rondom de ondervertegenwoordiging van mannen op de pabo s en in het basisonderwijs. Vervolgens is een pilot gestart waarin een zestal pabo s maatregelen heeft ontwikkeld om de positie van mannen in de opleiding te versterken. Deze maatregelen hadden met name betrekking op werving, onderwijsaanbod en de relatie theorie en praktijk. In het kader hieronder geven we een korte beschrijving van deze pilot. De pilot Paboys Budget en voortgang Per pilot is op jaarbasis ter beschikking gesteld. Na afloop van het studiejaar bleken de meeste pabo s het projectplan voor het eerste jaar nog niet geheel te hebben uitgevoerd, ze hebben in het studiejaar verder 1 Eck, E. van, Heemskerk, I., & Vermeulen, A.C.A.M. (2004). Paboys gezocht. Wat maakt de pabo en het werken op de basisschool aantrekkelijk voor mannen. Den Haag: SBO. 4

9 uitvoering gegeven aan de voorgenomen activiteiten. Uit alle pilots blijkt dat het veel tijd kost om veranderingen op gang te brengen. Als belangrijk winstpunt noemen de pabo s dat binnen hun organisatie het besef is gegroeid dat veranderingen nodig zijn om meer mannen te werven en te behouden. Informatie uitwisseling Om de deelnemende pabo s ervaringen te laten uitwisselen zijn regelmatig netwerkbijeenkomsten georganiseerd. In totaal hebben zes bijeenkomsten plaatsgevonden. Aan alle bijeenkomsten heeft ook een pabo (Pabo Saxion Hogeschool, Deventer) deelgenomen die uit andere bron financiering kreeg voor haar activiteiten. Naast de zes netwerkbijeenkomst heeft er op 26 mei 2005 een rondetafelbijeenkomst plaatsgevonden over werving en behoud van mannelijke leerkrachten po voor de regionale platforms. Verder heeft het SBO samen met pabo overleg op 22 november 2007 een themabijeenkomst diversiteit georganiseerd waarbij feminisering van het basisonderwijs één van de onderwerpen was. Publiciteit Het project heeft veel publiciteit opgeleverd. Zo is er een item geweest in het jeugdjournaal en op de regionale televisiezender TV West. Daarnaast heeft er een radio interview plaatsgevonden met de plaatsvervangend directeur van SBO en zijn in verschillende bladen artikelen verschenen over het project. Bij de start van de pilots is er aparte website Paboys de lucht ingaan met allerlei informatie over het onderwerp, zoals onderzoeken en artikelen uit binnen en buitenland, een korte beschrijving van de pilots en interessante links. Ook was er een gesloten gedeelte op de site waar de deelnemende pabo s o.a. de verslagen van de bijeenkomsten konden terugvinden. Deze informatie is inmiddels overgeheveld naar de SBO portal. De deelnemende pabo s Er hebben zes pabo s deelgenomen aan de pilot. Dat zijn: Pabo Haagse Hogeschool Pabo Almere (onderdeel van de Ipabo) Pabo Edith Stein Pabo Stenden (voorheen Christelijke Hogeschool Nederland) Pabo De Kempel Pabo Arnhem (onderdeel van de HAN). Daarnaast heeft een zevende pabo deelgenomen aan de projectactiviteiten, de Pabo van de Saxion Hogeschool in Deventer. Deze pabo heeft uit andere bron financiering gekregen voor het opzetten van een paboysproject. Op verzoek van de opdrachtgever nemen we deze pabo in deze studie op als zevende pilot. 5

10 Los van deze zeven projecten hebben ook andere pabo s met eigen middelen activiteiten ontwikkeld om meer mannelijke studenten te werven en gediplomeerd te laten uitstromen. Verbreding Het is de bedoeling de activiteiten om de positie van mannen in de opleiding te versterken in de komende periode voort te zetten en uit te breiden door de ontwikkelde aanpakken en opgedane ervaringen toegankelijk te maken voor andere pabo s. Om zo n bredere aanpak beter te kunnen onderbouwen heeft het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO) het SCO Kohnstamm Instituut gevraagd in kaart te brengen wat de pilots hebben opgeleverd, welke activiteiten in het kader van de pilots zijn opgezet, wat werkt en wat niet, en wat belemmerende en bevorderende factoren zijn. Doel van het onderzoek Doel van het onderzoek is in de eerste plaats het verzamelen en toegankelijk maken van informatie over de maatregelen die op de pilot pabo s zijn genomen, de wijze waarop deze zijn ingevoerd, de opgedane ervaringen en de bereikte effecten. Daarnaast dient het onderzoek een globaal beeld te geven van activiteiten die op dit terrein op enkele andere pabo s zijn uitgevoerd, we duiden dit aan met overige initiatieven 2. Aanpak In deze studie worden de volgende onderzoeksvragen onderzocht Welke activiteiten hebben de pabo s ontwikkeld en uitgevoerd? Wat hebben die activiteiten opgeleverd en hoe gaan deze pabo s ermee verder? Wat kunnen andere pabo s leren van de opgedane ervaringen? Voor de beschrijvingen van de pilots en de effecten daarvan baseren we ons op de evaluatieverslagen en schriftelijke producten die de pilotprojecten hebben opgeleverd en gesprekken met de projectleiders van de zeven pilots. Ook konden we beschikken over verslagen van de intervisiebijeenkomsten die lopende de pilots door SBO zijn georganiseerd. Informatie over de overige initiatieven die op andere pabo s zijn uitgevoerd, is verzameld middels schriftelijke documenten en telefonische gesprekken met de betrokkenen. Voor cijfermatige gegevens over de ontwikkeling van het aandeel mannen op de pabo s die hebben deelgenomen aan de pilots hebben we gebruik gemaakt van de databank van de HBO Raad. Waar die statistieken alleen gegevens vermelden van de instelling als geheel en niet op niveau van de locatie, hebben we de projectleider gevraagd aanvullende gegevens op locatieniveau aan te leveren. 2 Een lijst van deze pabo s is opgenomen als bijlage 1. 6

11 Opzet van de rapportage In hoofdstuk 2 geven we een korte schets van het probleemveld, hoe is anno 2009 de positie van mannen op de pabo en in het primair onderwijs, en wat zijn oorzaken van hun ondervertegenwoordiging. Op basis daarvan wordt een beschrijvingskader ontwikkeld waarbinnen informatie over de pilots is geordend en wordt gepresenteerd. Aan die beschrijvingen zijn de hoofdstukken 3 t/m 6 gewijd. Achtereenvolgens gaan we in op: voorlichting en werving, het onderwijs op de pabo, de kennismaking met de praktijk, en de studieomgeving. In elk van die hoofdstukken komen aan de orde: een korte intro waarom maatregelen op dit gebied relevant geacht worden, een beschrijving van de activiteiten die op de deelnemende pabo s zijn ondernomen op dit terrein, context opzet en varianten en voor zover beschikbaar bevindingen over de effecten van deze maatregelen. Ook besteden we aandacht aan bevorderende en belemmerende factoren, (waargenomen) effecten, en op basis van de opgedane ervaringen voorgenomen bijstellingen van maatregelen dan wel concrete plannen voor vervolgactiviteiten. Als bijlage zijn per pabo in kadertjes korte beschrijvingen opgenomen van de activiteiten die in het kader van de Paboyspilots zijn uitgevoerd. Deze beschrijvingen zijn zo gemaakt dat ze geïnteresseerden op andere pabo s aanknopingspunten bieden voor het opzetten van activiteiten op hun eigen opleiding. Achtereenvolgens komen aan de orde: een korte beschrijving van de uitgevoerde activiteiten, evaluatiegegevens, eventuele plannen voor vervolgactiviteiten en contactgegevens. 7

12 8

13 2 Oorzaken van de ondervertegenwoordiging van mannen op de pabo s en in het primair onderwijs Waarom kiezen zo weinig mannen voor de lerarenopleiding basisonderwijs, en wat veroorzaakt uitval tijdens de opleiding? Dat zo weinig mannen kiezen voor de pabo en het leraarschap in het primair onderwijs heeft vooral te maken met beeldvorming van de opleiding en van het leraarschap. En de uitval kan voortkomen uit kenmerken van de lerarenopleiding of met het leraarschap zelf. In concreto, stoppen mannelijke studenten met de opleiding omdat die niet tegemoet komt aan hun interesses en aansluit bij hun manier van leren en werken, of valt het beroep bij nader inzien tegen, en waarom dan? We baseren ons bij het beantwoorden van de in dit hoofdstuk opgeworpen vragen op de probleemverkenning uit 2004 en vullen die aan met relevante bevindingen uit onderzoeken die in het kader van de pilot op de verschillende pabo s zelf zijn uitgevoerd en uit de reviewstudie Leraar worden; kiezen voor opleiding en beroep. 3 Kiezen voor de pabo en/of het leraarschap; voorlichting, beeld van de opleiding en het beroep Een eerste stap in een loopbaantraject naar het leraarschap in het primair onderwijs vormt de opleidingskeuze aan het eind van het voortgezet onderwijs. Belangrijke vraag is hier welk beeld jongeren in het voortgezet onderwijs van de opleiding en het beroep hebben, hoe dat beeld ontstaat en welke mogelijkheden er zijn om met voorlichting een aantrekkelijk en reëel beeld van opleiding, beroep en loopbaanperspectieven te geven. Het beeld van het leraarschap Beelden en verwachtingen van jongeren in het voortgezet onderwijs ten aanzien van het leraarschap in het primair onderwijs blijken te worden beïnvloed door ervaringen met eerder werk met kinderen/jongeren en door hun eigen ervaringen met leerkrachten in het onderwijs. Deze ervaringen met leerkrachten blijken van belang zowel bij de keuze voor het beroep als ook voor de rol die studenten als leraar willen vervullen. Hier blijkt sprake van sekseverschillen: mannen zien leraren die streng zijn, strak leidingge 3 In het kader van de pilot hebben de meeste pabo s kleinschalige onderzoeken opgezet naar verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke studenten met name toegespitst op de waardering van de opleiding, de studie aanpak en redenen voor uitval. Deze onderzoeken hebben vooral een functie voor het creëren van draagvlak voor de problematiek op de pabo en geven aanwijzingen voor locale verbeteringen; de resultaten wijken niet af van die uit het landelijke Paboys onderzoek uit 2004: Eck, E. van, I. Heemskerk, & A.C.A.M. Vermeulen (2004). Paboys gezocht! Wat maakt de pabo en het werken op de basisschool aantrekkelijker voor mannen. Den Haag: Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt. De reviewstudie betreft: Eck, E. van, & Heemskerk, I (2009). Leraar worden; kiezen voor opleiding en beroep. Den Haag: Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt. 9

14 ven maar daarnaast gevoel voor humor hebben als toekomstideaal, vrouwen hebben meer waardering voor een leerlinggerichte, communicatieve rol. Mannen noemen vaker dan vrouwen als motief dat zij leraar willen worden om ervoor te zorgen dat kinderen het beter krijgen op school dan zij het hebben gehad. Verder is sprake van verschillen in ontwikkelperspectief; mannen zien op de langere termijn een managementfunctie in het basisonderwijs of doorstromen naar een baan als leraar in het voortgezet onderwijs als perspectief, vrouwen willen zich op termijn specialiseren in specifieke zorg. Het beroepsbeeld over het beroep van leraar wordt dus al vroeg gevormd. Ook wordt de keuze voor werken in het onderwijs nogal eens ingegeven door voorbeelden van familie of bekenden. Het feit dat de beeldvorming, vooral bij jongens, sterk wordt bepaald door eerdere ervaringen in het eigen onderwijs en familie (vaak ouders) en kennissen die het beroep uitoefenen, maakt het moeilijker dat beeld te beïnvloeden. Bij de feitelijke keuze hebben de jongeren te maken met de mening van mensen in hun omgeving; met name de rol van de vrienden en vriendinnen zijn op deze leeftijd belangrijk. Reacties vanuit de omgeving zijn vaak minder positief; kiezen voor de pabo is niet iets waar je als jongen mee scoort bij leeftijdsgenoten. Het beroep wordt als een vrouwenberoep gezien. Verwachtingen ten aanzien van de pabo Jongens gaan naar de pabo omdat ze kinderen iets willen leren; ze verwachten van de opleiding dat ze veel leren over de inhoud van de vakken en de manier waarop je die kennis overdraagt. Dit beeld komt in hun ogen niet overeen met de werkelijkheid. Verder verwachten ze dat de opleiding niet zwaar is en gaan ze er van uit dat de opleiding hen goed voorbereidt op het werk voor de klas en dan met name voor lesgeven in de bovenbouw. Ze zien de opleiding, meer dan meisjes, als een noodzakelijk middel om leraar te kunnen worden. Jongens blijken meer voor het beroep dan voor de opleiding te kiezen, terwijl meisjes ook voor de pabo kiezen omdat de opleiding hen aanspreekt. De jongens die naar de pabo gaan zijn zich ervan bewust dat ze daar sterk in de minderheid zijn; de meeste jongens vinden dat ook niet zo n probleem. Voorlichtingsdagen op de pabo blijken voornamelijk te worden bezocht door jongens die eigenlijk al hebben besloten naar de pabo te gaan, en niet door jongens voor wie de keuze nog open is. Open dagen van de pabo zijn dan een onvoldoende middel om de beeldvorming van het beroep realistischer en actueler te maken en onder een bredere groep potentiële (mannelijke) studenten te werven. Verder blijkt uit onderzoek dat de pabo voor jongens vaker niet de eerste keuze was en dat zij zich minder grondig hebben georiënteerd op de opleiding. Dit vergroot het risico op studie uitval. 10

15 Beeld van de loopbaanperspectieven De keuze voor de pabo en de keuze voor het leraarschap liggen in elkaars verlengde. Van de afgestudeerden van de pabo is een jaar na afstuderen 79% doorgestroomd naar een baan in het basisonderwijs en meer dan de helft van deze starters verwacht tien jaar of langer in het basisonderwijswerkzaam te zijn. 4 Omdat mannen meer voor het beroep dan voor de pabo kiezen, is het belangrijk in de voorlichting een aantrekkelijk maar realistisch beeld van het beroep naar voren te brengen. Dit is des te meer van belang omdat in de media momenteel het accent ligt op de negatieve aspecten van werken in het onderwijs, zoals: jongeren zijn lastig voor leraren, het beroep heeft weinig status en een softe uitstraling. Verder zou het onderwijs slecht betalen, een opvatting die erg hardnekkig is, ook al laten feitelijke vergelijkingen zien dat afgestudeerden van de lerarenopleidingen aanvankelijk zelfs meer verdienen dan afgestudeerden uit andere sectoren van het hbo 5 en de salarisschalen inmiddels meer doorloopmogelijkheden bieden. Bovendien is een aantal mogelijk interessante aspecten van het beroep minder zichtbaar, zoals meewerken aan beleid, organisatorische aspecten van het vak en doorgroeimogelijkheden richting het leraarschap in het vo of de bve. De opleiding zelf, curriculum, toetsing, sociale context, begeleiding Ervaringen met het curriculum Veel mannen vinden het eerste jaar op de pabo zwaar; ze hebben zeker als de pabo hun tweede of derde keus was, moeite om de benodigde discipline voor hun studie op te brengen. Verder komen er in het eerste studiejaar twijfels naar boven over de keuze. In de eerste stages worden ze geconfronteerd met wat hun toekomstige beroep in concreto inhoudt. Wanneer de studieresultaten dan ook tegenvallen, raken ze minder gemotiveerd en lopen ze het risico uit te vallen. Een belangrijke risicofactor is het tegenvallen van de inhoud van de studie; een van de kritiekpunten van de studenten is dat zij veel tijdrovende opdrachten moeten maken. De grote hoeveelheid werk komt ook als reden om te stoppen naar voren uit exit onderzoek bij De Kempel. Verder geven studenten in eerder onderzoek aan dat de pabo wel vernieuwend en ontwikkelingsgericht onderwijs preekt voor het po, maar dat zelf absoluut niet in de praktijk brengt. Zo wordt bijvoorbeeld geklaagd over het gebrek aan ruimte voor eigen invulling en over het gebrek aan afstemming tussen de vakken die op de pabo worden gedoceerd; dit laatste punt komt ook uit het onderzoek op de HAN naar voren. 4 Ruud van der Aa, Bart van Hulst, Gwen de Bruin, & Lyanda Vermeulen (2007). Loopbaanmonitor BAPO reeks 165. Den Haag: Ministerie van OCW 5 Vergelijkingen met andere marktsectoren voor wat betreft de salarisontwikkeling later in de loopbaan zijn lastiger te maken, mede omdat de effecten van recent beleid ten aanzien van het flexibiliseren van het loon en functiegebouw, het inkorten van de carrièrelijnen en de mogelijkheid beloningsdifferentiatie toe te passen, nog niet uitgekristalliseerd zijn. 11

16 Verder voelen mannen zich op de pabo intellectueel weinig uitgedaagd. Het niveau wordt in het algemeen niet als te hoog ervaren. Het is eerder de hoeveelheid opdrachten dan het niveau waar de mannen tegen aan lopen. Verder hebben ze moeite met de manier waarop wordt beoordeeld; weinig toetsen, veel aan de hand van verslagen en werkstukken, een portfolio, waarbij veel procedurele en weinig inhoudelijke beoordelingscriteria worden gehanteerd. Mannen blijken meer behoefte te hebben aan structuur en begeleiding bij deze manier van werken; ze hebben meer moeite met de gevraagde zelfstandige werkhouding, zeker in het begin van de studie en tijdens de praktijkstages. Dit blijkt ook uit onderzoek van De Kempel; de mannen blijken slechter dan de vrouwen in methodisch en planmatig werken. Dat leidt tot studieachterstand, teruglopende motivatie en voortijdig vertrek. In het onderwijs op de pabo wordt veel aandacht besteed aan reflectie op beroepshouding, gedrag voor de klas, en dergelijke. De manier waarop dat gebeurt, lijkt beter aan te sluiten bij de werkwijze van de vrouwen op de opleiding dan bij die van de mannen. In het verlengde daarvan vinden de mannen op de pabo dat er veel aandacht is voor omgaan met kinderen en maar weinig voor de inhoud van de vakken en hoe je die kennis overdraagt. Deze knelpunten komen ook uit de onderzoeken die in het kader van de pilot zijn gedaan naar voren. Ook geven de mannen aan een voorkeur te hebben voor leren door doen, meer te willen uitproberen. Dat mannen op de pabo in de minderheid zijn, zeggen zij in het algemeen niet als een probleem te ervaren. De kennismaking met de praktijk/ relatie theorie praktijk De confrontatie met de praktijk in de stage valt mannen nog al eens tegen, ze treffen op de basisscholen weinig professionele werkomstandigheden en een weinig professionele cultuur aan; ook blijken er maar weinig mannen als leraar werkzaam in de scholen. Een knelpunt voor mannelijke studenten is ook de verplichte stage in de onderbouw en dan ook nog als eerste stage, zoals op veel pabo s gebruikelijk is. Een aantal problemen komt voort uit de afstemming tussen het onderwijs op de pabo en het werken in de praktijk, een afstemming die in de ogen van de mannen te wensen overlaat. Zij kunnen zich maar moeilijk een beeld vormen van wat er in de stage van hen wordt verwacht en voelen zich dan ook slecht voorbereid door de pabo. Verder signaleren zij dat opdrachten vanuit school te dwingend zijn. Zij zouden graag de stage gebruiken om meer uit te proberen, zo blijkt ook uit het onderzoek van de Haagse Hogeschool. Verder vinden de studenten dat de opdrachten lastig zijn af te stemmen op wat speelt op school, en dat er op de pabo weinig aandacht is voor andere aspecten van het werk op school, bijvoorbeeld de bijdrage aan beleidsontwikkeling, omgang met ouders. Ten slotte zijn ze van mening dat de pabo de studenten voorbereidt op het geven van vernieuwend en 12

17 ontwikkelingsgericht onderwijs, maar dat in het po vaak veel traditioneler wordt les gegeven. Dit alles maakt dat zij problemen ervaren met hun functioneren tijdens de stages. Niet alle uitval tijdens de stage is overigens onwenselijke uitval; de stages hebben ook als doel studenten te laten ervaren of het werk als leraar in het basisonderwijs echt iets voor hen is. Uit exit onderzoek op de pabo Den Haag bleek dat de stoppers van te voren te gemakkelijk over de het beroep gedacht hadden. Pas tijdens de stage merkten ze wat het beroep van leerkracht daadwerkelijk inhoudt; dat was aanleiding om met de opleiding te stoppen. Ook studenten van De Kempel noemden de tegenvallende ervaringen met de praktijk van het leraarschap tijdens de stages als reden om te stoppen. 13

18 14

19 3 Voorlichting en werving Voorlichting en werving zijn een belangrijke eerste stap in een keten van mogelijke activiteiten om te bereiken dat meer mannen in het onderwijs gaan werken. De eerste doelstelling die hierbij geformuleerd kan worden is, zoveel mogelijk mannelijke studenten te laten instromen in de lerarenopleiding basisonderwijs. Dit betekent dat wervingsmateriaal en activiteiten gericht moet zijn op verschillende doelgroepen. De tweede doelstelling is hieraan gekoppeld, namelijk zoveel mogelijk mannen te behouden in de opleiding en ook later in het beroep. Meer in het algemeen is het van belang dat werving gepaard gaat met goede voorlichting over de opleiding en het beroep, zodat meer potentiële studenten geïnteresseerd worden voor een studie op de pabo, en dat dit ook de mensen zijn die geschikt zijn voor het beroep en die het onderwijs aantrekkelijk zullen vinden. Hierbij staat het beïnvloeden van de beeldvorming van de opleiding en het beroep leraar basisonderwijs centraal. In de pilot paboys zijn beide invalshoeken door verschillende pabo s opgepakt, vaak ook in combinatie. Voorlichtings en wervingsmateriaal Informatie kan worden gegeven in bijvoorbeeld brochures, websites en films en kan op verschillende manieren vorm krijgen. In het kader van de pilot hebben pabo s hun materiaal kritisch bekeken op aantrekkelijkheid voor mannen, bijvoorbeeld of er mannen in voorkomen en of het zakelijke uitstraling heeft. Ook is nieuw materiaal ontwikkeld, materiaal dat beter is afgestemd op mannen of materiaal waarmee meer potentiële studenten worden bereikt. En ten slotte is materiaal ontwikkeld dat jongeren intensiever laat nadenken over het leraarsberoep. We bespreken hieronder gedetailleerder hoe zij dat hebben gedaan en of dat effect heeft gehad. Aantrekkelijkheid voor mannen Een aantal pabo s heeft het materiaal dat zij gebruiken voor werving onder de loep genomen, met het oog op aantrekkelijkheid voor mannen. Zo werd er bijvoorbeeld gekeken of er afbeeldingen van mannen op de folders voorkomen, en niet alleen maar vrouwen (Edith Stein, Domstad, Saxion, Groenewoud). Hoewel bij pabo Edith Stein in het verleden is geëxperimenteerd met het plaatsen van foto s van mannen in wervingsadvertenties, en dit geen duidelijke effecten opleverde, veronderstelt men dat dit aspect toch relevant is. Een ander criterium om wervingsmateriaal aantrekkelijk te maken voor mannen is een zakelijke uitstraling (Edith Stein, Domstad). Domstad benadrukt dat het vaak gaat om kleine aanpassingen waardoor de uitstraling verandert. Men probeert bijvoorbeeld door aandacht voor kleurgebruik (gebruik van huisstijlkleuren met meer nadruk op groen en minder op paars) het beeld te benadrukken dat de pabo ook een opleiding voor echte mannen is. Of deze aanpassing van het voorlichtingsmateriaal een negatief effect heeft op (de werving van) meisjes is niet nagegaan. 15

20 Meer doelgroepen Daarnaast is nieuw materiaal ontwikkeld, waardoor meer potentiële studenten bereikt zouden worden (Saxion, Fontys Eindhoven en het ILA (Inititatief Lerarentekort Amsterdam)). Pabo Saxion heeft posters en briefkaarten gemaakt, en kleding voor een promotieteam. Deze pabo heeft ook een promotie DVD en een website Meesterisgek ontwikkeld, waar ook pabo Stenden gebruik van heeft gemaakt. Decanen in het vo in de regio zijn individueel benaderd met dit materiaal. Saxion constateert dat het betrekken van decanen bij voorlichting over de pabo aan mannen lastig te realiseren is, omdat decanen overstelpt worden met info over opleidingen. De pabo is wel tevreden over de verspreiding en reacties op de DVD, de decanen vonden het materiaal mooi en informatief. Ze hebben het aanvankelijk gebruikt, maar het is niet bekend of ze er in de toekomst ook gebruik van zullen maken. Ook is onbekend of de website die leerlingen vo zelf kunnen bekijken, vaak bezocht is. Pabo Haagse Hogeschool heeft het gebruik van deze DVD in het kader van de voorlichting en werving van mannen overwogen, maar heeft dit uiteindelijk niet gedaan. Een bezwaar vindt men dat de film is afgestemd op het leraarschap in de regio en daarom niet zo geschikt is voor werving en voorlichting in de grote steden. Vanuit een van de andere initiatieven, het ILA (Initiatief Lerarentekort Amsterdam), is een andere film gemaakt met als doel allochtone jongeren (met name jongens, maar ook meisjes) voor het onderwijs te interesseren. Op basis van een onderzoek van Stradius (allochtone jongens in het onderwijs; verkennend onderzoek onder havo/vwo scholieren) is deze film door professionals ontwikkeld met financiering door de Amsterdamse schoolbesturen voor primair onderwijs. Het filmpje is te zien op en bestaat uit een clip met een rap en aansprekende teksten, waarbij informatie over het beroep wordt gegeven en een poging wordt gedaan om de beeldvorming rond het beroep te beïnvloeden. Het resultaat van de website is moeilijk in te schatten. Er is wel geconstateerd dat er veel hits waren, dus veel mensen hebben het filmpje bekeken, maar het is onbekend of dat mensen uit de doelgroep waren. Ook is niet bekend wat de jongeren ervan vinden, er is weinig respons op gekomen. In een vervolg op de website wordt een documentaire gemaakt in samenwerking met AT5. In de documentaire komen allochtone leerkrachten aan het woord. De TV uitzending komt ook uit op DVD; deze zal onder andere worden toegestuurd aan de decanen van de vo scholen in Amsterdam en de lerarenopleidingen. Men overweegt ook de plaatselijke en landelijke politiek hierbij te betrekken. Het meesterspel Het laatste initiatief dat we bespreken op dit gebied is de ontwikkeling van Het Meesterspel door pabo Fontys Eindhoven. Het spel bestaat uit opdrachten via e mail en de website van de school en is in 2005 voor het eerst gespeeld. De opdrachten beogen de kennis van jongeren over het leraarsberoep te vergroten. 16