Jaarverslag Vrijwillige weidevogelbescherming in Nederland 2004

Transcriptie

1 Jaarverslag Vrijwillige weidevogelbescherming in Nederland 24

2 Tekst Aad van Paassen en Wanne Roetemeijer Redactie Paul Jacobs Foto s Gaby Leenders, Johan Vos, Leo Stockmann, archief LBN, Aad van Paassen Grafische vormgeving Studio Hans Lemmens, Amsterdam Druk Drukkerij Spinhex & Industrie, Amsterdam Samengesteld met behulp van gegevens van de Bond van Friese Vogelbeschermingswachten, Vanellus vanellus/sbnl, agrarische natuurverenigingen/natuurlijk Platteland Nederland en Landschapsbeheer Nederland Uitgave van Landschapsbeheer Nederland Kaap Hoorndreef 26, 3563 AT Utrecht Postbus 9756, 356 GT Utrecht Tel: fax: post@landschapsbeheer.nl Oplage: 2. stuks Utrecht, november 25 Overname gegevens uitsluitend met bronvermelding

3 Jaarverslag Vrijwillige weidevogelbescherming in Nederland 24

4 Voorwoord Mevrouw A.M.E.M. van Heuven Directeur Landschapsbeheer Nederland Veel mensen vinden dat weidevogels onmisbaar zijn voor het Nederlandse landschap. Dat blijkt ook uit een enquête van Vogelbescherming Nederland onder haar leden: beschermingsmaatregelen ten behoeve van de grutto krijgen de op één na hoogste waardering. Waarom vinden mensen weidevogels zo belangrijk? De verbondenheid van de weidevogel aan de wisseling van de seizoenen speelt daarbij zeker een rol. Want voor veel mensen betekent het horen en zien van de eerste kievit of grutto dat de winter echt voorbij is. De weidevogel als aankondiger van de lente. Voor veel vrijwilligers en boeren blijkt dat een heel belangrijke motivatie te zijn om tijd en moeite te steken in het zoeken en beschermen van weidevogellegsels. En dat de weidevogels tot de verbeelding spreekt, tonen ook de harde cijfers. In 24 hebben ruim 12. vrijwilligers en ruim 14. boeren weidevogellegsels beschermd. Dat is 1% meer dan in 23. Ook de oppervlakte met nestbescherming steeg in 24 landelijk met 14% naar 4. ha. Drijvende kracht achter deze mooie groeicijfers is zeker ook het besef dat Nederland onmisbaar is voor soorten zoals grutto, kievit en scholekster. Van deze soorten broedt een groot deel van de Europese populatie in Nederland en we kunnen gewoon niet anders dan op dit vlak onze internationale verantwoordelijkheid nemen. Maar weidevogels staan al jaren onder grote druk in ons kleine land. Telkens gaan waardevolle weidevogelgebieden verloren door woningbouw, wegenbouw en aanleg van industrieterreinen. Daarnaast vragen recreatie- en waterbergingsgebieden ook steeds meer ruimte van de weidevogel. Eigenlijk zou er voor elke nieuwe ontwikkeling in het buitengebied niet alleen een watertoets maar ook een weidevogeltoets moeten zijn. Ontwikkelingen moeten kunnen worden bijgestuurd als waardevolle weidevogelgebieden verloren zouden gaan en provincies hun weidevogeldoelstelling niet meer halen. Het zou een goede ontwikkeling zijn als in het weidevogelbeleid van het ministerie van LNV het voornemen zou komen te staan tot het maken van afspraken hierover met andere ministeries zoals het ministerie van VROM. In de resterende landbouwgebieden doen boeren hun best maar worden weidevogels tegelijkertijd bedreigd door de veranderende landbouw. De landbouwvisie van het ministerie van LNV adviseert de boer een bewuste keuze te maken ten aanzien van de ontwikkeling van het bedrijf. Vaak wordt voor schaalvergroting gekozen, maar het is nog volstrekt onduidelijk wat hiervan de gevolgen zijn voor de verschillende soorten weidevogels. Een andere keuze is de voor de weidevogel gunstige verbreding van het bedrijfsplan met agrarisch en particulier natuurbeheer. Maar hoeveel boeren zullen hiervoor kiezen? En is dat voldoende om substantiële aantallen weidevogels te behouden? Gelukkig stemt de grote animo onder boeren voor weidevogels ons hier hoopvol. Behoud van de weidevogel vraagt niet alleen om specifiek overheidsbeleid en weidevogelvriendelijke bedrijfskeuzen in de landbouw. Cruciaal is ook de samenwerking tussen vrijwilligers, boeren en terreinbeheerders. Dat geldt zowel voor gebieden met, als zonder reservaten. Het is goed te zien dat steeds vaker wordt samengewerkt. Landschapsbeheer Nederland stelt zich ten doel om deze samenwerking verder te optimaliseren zodat op gebiedsniveau de instrumenten voor weidevogelbeheer nog beter op elkaar aansluiten. Ik wens u veel leesplezier bij het doornemen van dit jaarverslag.

5 1 Kenschets Vrijwillige weidevogelbescherming in Nederland 4 Inhoud 2 Resultaten Vrijwillige weidevogelbescherming in Omvang in hectares, bedrijven en vrijwilligers/nazorgers 2.2 Gevonden legsels; aantallen, uitkomstresultaat en verliesoorzaken 2.3 Beschermde legsels; aantallen, uitkomstresultaat en verliesoorzaken Ontwikkelingen per provincie 16 4 Activiteiten en projecten rond vrijwillige weidevogelbescherming 22 Bijlage 1 Gevonden legsels, uitkomstresultaat en verliesoorzaken in 24 Bijlage 2 Resultaten belangrijkste beschermingsmaatregelen in 24 Bijlage 3 Aantal gevonden legsels per organisatie en per provincie in 24 Gegevens provinciale organisaties Landschapsbeheer

6 1 Kenschets Vrijwillige weidevogelbescherming in Nederland Als onderdeel van een fraai en productief agrarisch landschap spreken weidevogels sterk tot de verbeelding. Daarom steken ook zoveel mensen tijd en energie in weidevogels en zijn overheden en organisaties bezig met beheer. Weidevogelbeheer vindt in principe plaats dor: reservaatbeheer door natuurbeschermingsorganisaties in daartoe begrensde SN-gebieden, aangepast perceelbeheer middels beheerovereenkomsten door boeren in begrensde SAN-gebieden, vrijwillige weidevogelbescherming door boeren en vrijwilligers/ nazorgers op alle overige gronden. Onder vrijwillige weidevogelbescherming verstaan we: het beschermen van legsels en kuikens van weidevogels tegen sneuvelen als gevolg van landbouwkundige activiteiten, zoals rollen, bemesten, ploegen, zaaien, maaien, weiden etc. Tegelijkertijd worden de lotgevallen van de gevonden legsels vastgelegd waardoor ook monitoring van omvang en resultaten van vrijwillige weidevogelbescherming kan plaatsvinden. Af en toe is vrijwillige weidevogelbescherming ook nodig in reservaatgebieden en op percelen met beheerovereenkomsten. Zo kan het op een perceel met uitgesteld maaibeheer nodig zijn om vòòr 1 april nesten te ontzien bij het rollen of slepen of om na 1 of 15 juni nesten te sparen bij het maaien of bij het weiden na het maaien. Om nesten te kunnen beschermen zoeken vrijwilligers ze veelal vooraf op en worden nesten gemarkeerd met stokken. Een deel van de legsels komt vervolgens uit zonder dat die het risico hebben gelopen om te sneuvelen door een landbouwkundige activiteit. Een ander deel wordt daadwerkelijk beschermd, bijvoorbeeld door: een nestbeschermer te plaatsen om vertrapping door vee te voorkomen om het legsel heen te maaien legsels op te pakken en terug te zetten na passeren van de werktuigen of door legsels te verplaatsen. Jonge weidevogels kunnen worden beschermd tegen sneuvelen door bijvoorbeeld: vooraf aan de werkzaamheden de vogels te verjagen uit de te maaien percelen, bijvoorbeeld door een dag tevoren stokken met een plastic zak te plaatsen in te maaien percelen er tijdens de werkzaamheden rekening mee te houden, bijvoorbeeld door het startpunt van werken op het éne perceel aan te passen zodat de jongen kunnen weglopen naar een ander perceel. Ontstaan en ontwikkeling Vrijwillige weidevogelbescherming in Nederland is ontstaan doordat mensen zich zorgen maakten om het behoud van weidevogels. 4 Bond van Friese Vogelbeschermingswachten (BFVW) De eerste Friese weidevogelwachten werden opgericht in 1943 vanwege de achteruitgang van weidevogels door het intensieve rapen van eieren van water- en weidevogels in de oorlogsjaren. Om weidevogels te behouden werden na het rapen de legsels beschermd tegen verlies door landbouwactiviteiten (nazorg). In 1947 is de Bond van Friese Vogelbeschermingswachten opgericht. Sinds de jaren zestig is de omvang van de nazorgactiviteiten sterk gegroeid tot 14. ha in 24. Het aantal vogelwachten bedraagt 123 en de werkgebieden bedekken bijna heel Friesland. De opkomst van agrarische natuurverenigingen in Friesland leidt in toenemende mate tot samenwerking en overlap op het gebied van vrijwillige weidevogelbescherming. Landschapsbeheer Nederland (LBN) Landschapsbeheer Nederland (het samenwerkingsverband van de provinciale organisaties Landschapsbeheer) is actief met ondersteuning van vrijwillige weidevogelbescherming in Noord Holland en Zuid Holland sinds 1982, in Overijssel sinds 1992, in Groningen sinds 1994, in Drenthe, Gelderland, Utrecht, Flevoland, Zeeland en Noord Brabant sinds 1995 en in Limburg sinds De omvang van de activiteiten is gegroeid van enkele duizenden hectares in 1982 tot ruim 16. ha in 24. Door de opkomst van agrarische natuurverenigingen die zich met weidevogelbeheer bezig houden vindt in toenemende mate samenwerking en overlap plaats op het vlak van vrijwillige weidevogelbescherming.

7 Vanuit lokale initiatieven is soms een provinciale of landelijke organisatie ontstaan (BFVW, Vanellus vanellus). Op andere plaatsen hebben provinciale organisaties Landschapsbeheer (NH, ZH, Ov, Gr) zich opgeworpen als ondersteuner van lokale groepen die al actief waren. Geïnspireerd door het grote enthousiasme van de lokale groepen hebben zij sinds begin jaren tachtig ook in andere gebieden in hun provincie mensen gestimuleerd en ondersteund om een lokale weidevogelbeschermingsgroep op te richten. In 1994 heeft het ministerie van LNV het initiatief genomen voor een landelijk dekkend netwerk van lokaal zelfstandige vrijwilligersgroepen die bij het beschermen van weidevogels intensief samenwerken met boeren. Landschapsbeheer Nederland was de trekker van dat project dat werd gefinancierd door het ministerie van LNV en de provincies. De kosten van provinciale coördinatie worden vanaf 24 geheel gefinancierd door de provincies. Dat heeft geleid tot een focus op prioriteiten en veelal (behalve Friesland) een lager budget voor coördinatie en ondersteuning. De landelijke coördinatie wordt gefinancierd door het ministerie van LNV, maar met ingang van 24 is het budget verminderd. Gedachtegang hierachter is dat het oprichten van een netwerk meer kost dan het in stand houden ervan. Dat was ook het uitgangspunt bij de start van de ondersteuning van vrijwillige weidevogelbescherming in BFVW en Vanellus vanellus/ SBNL ontvangen geen subsidie en werken vooral op basis van donaties van leden. Uitvoerende organisaties Vrijwillige weidevogelbescherming wordt gedaan door ruim 5 lokale vrijwilligersgroepen en vogelwachten en circa 6 agrarische natuurverenigingen met gezamenlijk ruim 26. boeren en vrijwilligers/nazorgers. De coördinatie en ondersteuning van deze organisaties, boeren en vrijwilligers/nazorgers vond in 24 plaats door Landschapsbeheer Nederland (LBN), Natuurlijk Platteland Nederland (NPN), Vanellus vanellus/sbnl en de Bond van Friese Vogelbeschermingswachten (BFVW). Vrijwillige weidevogelbescherming wordt ondersteund door Vogelbescherming Nederland, de provincies en de rijksoverheid (het ministerie van LNV). Vanellus vanellus/sbnl Vanellus vanellus is actief met vrijwillige weidevogelbescherming sinds 1989 en met name in de provincies Groningen, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Noord Brabant. Dat leidde in de jaren 9 van de vorige eeuw tot een groei van de activiteiten tot ruim 9. ha. Daarna nam de (registratie van de) omvang mede door demotivatie als gevolg van de door provincies uitgevaardigde verboden op het rapen van kievitseieren af tot 14. ha in 24. Sinds 24 vindt een samenwerking plaats mede Stichting Beheer Natuur en Landelijk Gebied (SBNL). Er vindt in toenemende mate samenwerking en overlap plaats met activiteiten van agrarische natuurverenigingen. Natuurlijk Platteland Nederland (NPN) / agrarische natuurverenigingen Individuele boeren zijn vaak al van oudsher actief met weidevogelbescherming. Sinds de invoering van Programma Beheer (1998) is het aantal agrarische natuurverenigingen dat zich bezig houdt met vrijwillige weidevogelbescherming sterk gegroeid. De met weidevogelbeheer actieve verenigingen bevinden zich vooral in de provincies Noord Holland, Zuid Holland, Utrecht, Friesland en Groningen. Veel leden van deze verenigingen werkten al voor 1998 (en doen dat nog steeds) samen met lokale vrijwilligersgroepen en vogelwachten. Verschil is dat boeren nu veelal een vergoeding voor gevonden legsels ontvangen. Dat heeft geleid tot een groei in omvang van nestbescherming bij agrarische natuurverenigingen tot 5. ha in 24. Hierbij vindt toenemende samenwerking en overlap plaats met vrijwilligers/ nazorgers die via LBN, Vanellus/SBNL en BFVW actief zijn. 5

8 2 Resultaten In dit jaarverslag staan de gezamenlijke resultaten van de Bond van Friese Vogelbeschermingswachten, Vanellus vanellus/sbnl, Natuurlijk Platteland Nederland/agrarische natuurverenigingen en Landschapsbeheer Nederland op het gebied van nestbescherming in 24. De groei in activiteiten van (leden van) agrarische natuurverenigingen zorgt voor een toenemende overlap met de activiteiten van vrijwilligers/nazorgers. Aangezien die overlap niet exact bekend is, is deze niet uitgesplitst. Zeker is wel dat vrijwel alle inspanningen van boeren op het gebied van nestbescherming in dit jaarverslag zijn opgenomen. Daar waar een van de drie vrijwilligersorganisaties wordt genoemd, dient dan ook vaak NPN/agrarische natuurverenigingen gelezen te worden. 2.1 Omvang van vrijwillige weidevogelbescherming Oppervlakte In 24 bedroeg de oppervlakte cultuurland met vrijwillige weidevogelbescherming (binnen en buiten Programma Beheer) circa 32. ha. De toename van circa 4. ha ten opzichte van 23 komt door: een stijging van de oppervlakte met nazorg in Friesland van ruim 1. ha. Dit mede dankzij een groei in omvang bij de agrarische natuurverenigingen in Friesland, een stijging van de oppervlakte bij de provinciale organisaties Landschapsbeheer mede dankzij een groei in omvang bij de agrarische natuurverenigingen met ruim 15. ha. Deze heeft met name plaatsgevonden in Groningen, Gelderland, Flevoland en Noord-Brabant, de toevoeging van activiteiten van leden van Vanellus vanellus/sbnl op circa 14. ha. Deze gegevens ontbraken in de cijfers van 23. 6

9 4. figuur 1a Oppervlakte cultuurland met vrijwillige weidevogelbescherming in Nederland van Totaal: figuur 1b Oppervlakte BFVW figuur 1c Oppervlakte LBN figuur 1d Oppervlakte Vanellus vanellus Gegevens: BFVW, NPN/agrarische natuurverenigingen, Vanellus vanellus/sbnl en LBN

10 Oppervlakte per provincie Friesland is verreweg de grootste provincie wat betreft de omvang van weidevogelbescherming met ruim 16. ha én een groei van 1. ha in 24. Ook alle andere provincies groeiden ten opzichte van 23, behalve Limburg en Zeeland. Een deel van die groei is te verklaren doordat Vanellus vanellus in 24 wel gegevens aanleverde en in 23 niet Vanellus vanellus LBN BFVW figuur 1e Oppervlakte cultuurland met vrijwillige weidevogelbescherming per provincie in 24 Agrarische bedrijven Het aantal deelnemende agrarische bedrijven nam toe ten opzichte van 23 met ongeveer 1% tot een totaal van ruim 14.. Het aantal bedrijven in Friesland en via Vanellus/SBNL is niet exact bekend maar berekend op basis van oppervlakte en gemiddelde bedrijfsgrootte. Het aantal betrokken bedrijven groeit dan ook in bijna alle provincies in ongeveer dezelfde mate als de oppervlakte Dr Fl Fr Gld Gr L NB NH O Utr Zld ZH figuur 2a Totaal aantal agrariers betrokken bij vrijwillige weidevogelbescherming in Nederland Gegevens: BFVW, NPN/agrarische natuurverenigingen, Vanellus vanellus/sbnl en LBN Totaal:

11 figuur 2b Aantal vrijwilligers/nazorgers betrokken bij vrijwillige weidevogelbescherming per provincie in 24 Vanellus vanellus LBN BFVW Dr Fl Fr Gld Gr L NB NH O Utr Zld ZH Vrijwilligers en nazorgers per provincie in 24 Het aantal betrokken vrijwilligers/nazorgers is in Friesland mede door de langere historie van georganiseerde bescherming véél groter dan in andere provincies; zelfs meer dan alle andere provincies bij elkaar! Het aantal vrijwilligers groeit bij de meeste provinciale Landschapsbeheer organisaties licht tot vrij sterk: Groningen, Limburg en Noord-Brabant kregen er in 24 elk ongeveer 2% vrijwilligers bij t.o.v. 23. Daarentegen daalde het aantal vrijwilligers/ nazorgers in Overijssel en Zeeland met ongeveer 1%. Gegevens: BFVW Vanellus vanellus/sbnl en LBN 9

12 Vrijwilligers en nazorgers Terwijl de oppervlakte en het aantal bedrijven dat meedoet met vrijwillige weidevogelbescherming na de MKZ-crisis van 21 een duidelijke dip laten zien, groeit het totaal aantal vrijwilligers en nazorgers gestaag, ondanks de terugval bij Vanellus vanellus/sbnl, en zonder onderbreking met ruim 1. door tot ruim 12. in 24. Daarvan waren er 6.5 actief via BFVW (+1% ten opzichte van 23) en 5.5 via Landschapsbeheer Nederland (+7% ten opzichte van 23). De afname bij Vanellus/SBNL (als gevolg van demotivatie van leden door de gang van zaken rond het kievitseieren zoeken) varieerde per provincie van 3% tot 8% ten opzichte van 22. Het aantal actieve nazorgers bij Vanellus/SBNL bedroeg in 24 ongeveer Totaal: 8. figuur 3a Aantal vrijwilligers/nazorgers in Nederland figuur 3b Vrijwilligers bij BFVW figuur 3c Vrijwilligers bij LBN figuur 3d Vrijwilligers bij Vanellus vanellus Gegevens: BFVW, Vanellus vanellus/sbnl en LBN

13 2.2 Gevonden legsels Het totaal aantal gevonden weidevogellegsels bedroeg ruim Dat zijn er ruim 3. meer dan in 23. Het hogere aantal legsels komt deels door het (weer) ontvangen van gegevens van leden van Vanellus vanellus en deels door meer legsels bij BFVW en Landschapsbeheer Nederland. Het totaal aantal gevonden legsels in 24 van kievit, grutto, scholekster en tureluur bedroeg respectievelijk circa 88., 22., 2. en

14 Aantal gevonden kievitlegsels Het aantal kievitlegsels is nog onder het niveau van vóór 21. Dat komt vooral door de terugval in omvang van activiteiten bij Vanellus/SBNL. Het aantal gevonden kievitlegsels is bij Landschapsbeheer Nederland in 24 hoger dan in 23 (+15%), net als bij de BFVW (+ 25%) figuur 4 Het aantal gevonden kievitlegsels figuur 5 Het aantal gevonden gruttolegsels Vanellus vanellus LBN BFVW Totaal: Totaal: Aantal gevonden scholeksterlegsels Het aantal gevonden scholeksterlegsels is de laatste jaren licht maar gestaag afgenomen, maar in 24 lag het aantal legsels maar liefst 4. (+2%) hoger dan in figuur 6 Het aantal gevonden scholeksterlegsels figuur 7 Het aantal gevonden tureluurlegsels Gegevens: BFVW, Vanellus vanellus/sbnl en LBN Totaal: Totaal:

15 Aantal gevonden gruttolegsels Het aantal gevonden gruttolegsels is vanaf 2 fors gedaald. Dat is slechts gedeeltelijk toe te wijzen aan de terugval in omvang van activiteiten bij Vanellus vanellus/sbnl. Ook bij de BFVW en LBN daalde het aantal gevonden legsels in 22 en 23 ondanks de toename in oppervlakte. In 24 is echter weer een stijging te zien ten opzichte van 23: zowel Landschapsbeheer Nederland als de BFVW rapporteren voor 24 een lichte stijging in het aantal gevonden legsels (+1% respectievelijk 5%). Aantal gevonden tureluurlegsels Langzaam maar gestaag is het aantal gevonden tureluurlegsels de laatste 1 jaar gestegen om in 24 met 25% extra hard te stijgen. Dat deze stijging niet alleen te danken is aan de grotere oppervlakte blijkt uit figuur 8: het gaat op veel plekken goed met de tureluur. De oorzaken zijn niet goed duidelijk maar nestbescherming en de voorkeur van jongen om in de randen van percelen, in greppels en in drooggevallen sloten naar voedsel te zoeken maken de soort minder kwetsbar voor grootschalig maaien. Gegevens: BFVW, Vanellus vanellus/sbnl en LBN +2% +1% -1% -2% -3% -4% 1% 75% 5% kievit grutto scholekster tureluur 25% % figuur 9 Uitkomstresultaat gevonden legsels figuur 8 Ontwikkeling van het aantal gevonden legsels per 1 ha vanaf 1995 Uitgekomen Verloren door overige oorzaken Verloren door agrarische activiteiten Verloren door predatie Uitkomstresultaat gevonden legsels in 24 n= , 6,3 4,2 16,6 Dichtheid aantal gevonden legsels Het aantal gevonden legsels is in nevenstaande grafiek in drie stappen bewerkt: het aantal gevonden legsels is omgerekend in een aantal legsels per 1 ha het aantal legsels per 1 ha in 1995 heeft voor elke soort de relatieve waarde van 1 gekregen vervolgens is per jaar de index van aantal gevonden legsels per 1 ha legsels berekend. De grafiek suggereert een enigszins stabiel aantal gevonden kievitlegsels per 1 ha. Het aantal legsels per 1 ha van de grutto daalt langzaam. 24 lijkt voor kievit, tureluur en scholekster een beter jaar dan 23. Uitkomstresultaten en verliesoorzaken van gevonden legsels Het uitkomstresultaat van alle gevonden legsels bij elkaar opgeteld schommelt al 1 jaar tussen 71% tot bijna 78%. Het percentage (door vogels en zoogdieren) gepredeerde legsels loopt in de afgelopen 1 jaar langzaam op van 12% tot 16,5%. Verliezen door agrarische activiteiten schommelen tussen 3% en 6%. Gegevens: BFVW, NPN/agrarische natuurverenigingen, Vanellus vanellus/sbnl en LBN 13

16 2.3 Beschermde legsels Aantal beschermde legsels Het totaal aantal beschermde legsels is de afgelopen 1 jaar gestegen van 4. naar ruim 3.. Dat komt met name door betere registratie van de bescherming. In werkelijkheid zullen nog meer legsels beschermd zijn omdat het beschermen van een legsel niet altijd wordt geregistreerd. Dit geldt met name voor leden van Vanellus/ SBNL. Harde conclusies over toename of afname per beschermingsactiviteit zijn hierdoor niet te trekken. 14

17 Totaal: figuur 1 Aantal beschermde legsels Beschermd bij: Beweiden Maaien Bouwlandwerkzaamheden Overige werkzaamheden Uitkomstresultaat en verliesoorzaken van beschermde legsels Van de daadwerkelijk beschermde legsels is van ruim 11. legsels het uitkomstresultaat bekend. Het uitkomstresultaat van beschermde weidevogellegsels heeft de afgelopen 1 jaar geschommeld rond de 8%. Het percentage door vogels en zoogdieren gepredeerde legsels is langzaam opgelopen van 8% tot ruim 12,5%. Verliezen door agrarische activiteiten schommelen tussen 2% en 4%. Gegevens: BFVW, NPN/agrarische natuurverenigingen, Vanellus vanellus/sbnl en LBN 1% figuur 11 Uitkomstresultaat beschermde legsels Uitgekomen Verloren door overige oorzaken Verloren door agrarische activiteiten Verloren door predatie 75% 5% Uitkomstresultaat beschermde legsels in 24 n= % % ,5 8,7 3,2 12,6 15

18 3 Ontwikkelingen per provincie De weergave van de ontwikkelingen per provincie worden mede bepaald door de kwantiteit en kwaliteit van de gegevens zoals die door vrijwilligers/nazorgers worden aangeleverd. Er wordt alleen naar grote lijnen gekeken en niet naar detailontwikkelingen. De soms sterke afname van activiteiten van leden van Vanellus vanellus/sbnl hangt deels samen met de door provincies ingestelde verboden op het rapen van kievitseieren. Overal waar BFVW, LBN of Vanellus vanellus/sbnl staat geschreven dient te worden bedacht dat in toenemende mate boeren middels agrarische natuurverenigingen een belangrijk aandeel hebben in het zoeken en beschermen van legsels en het verzamelen van gegevens hierover. 16

19 17

20 Friesland De omvang van het nazorggebied (gecoördineerd door de Bond van Friese Vogelbeschermingswachten) neemt sinds de jaren tachtig gestaag toe en beslaat in 24 ruim 14. ha. Het aantal gevonden legsels van tureluur en scholekster is ongeveer constant maar het aantal gruttolegsels loopt achteruit ondanks de groei van het nazorggebied. Dat is zorgwekkend, te Kievit Grutto Scholekster Tureluur figuur 12a Aantal gevonden legsels in Friesland BFVW figuur 12a Oppervlakte (in ha.) nestbescherming in Friesland meer daar Friesland in absolute aantallen de grootste weidevogelprovincie is. Het aantal gevonden kievit legsels per 1 ha blijft al 1 jaar ongeveer gelijk Noord-Holland De oppervlakte nestbescherming is flink gegroeid sinds 1995 en schommelt sinds 1998 rond de Kievit Grutto Scholekster Tureluur figuur 12b Aantal gevonden legsels in Noord-Holland figuur 12b Oppervlakte (in ha.) nestbescherming in Noord-Holland Vanellus vanellus Overlap LBN ha. Hetzelfde is te zien bij de aantallen gevonden legsels: na een aanvankelijke stijging treedt de laatste jaren stabilisatie op. Het aantal gevonden legsels per 1 ha van kievit en grutto is sinds 1995 ongeveer stabiel. Bij de tureluur is wat dat betreft een sterk en bij de scholekster een licht stijgende tendens te zien Zuid-Holland De oppervlakte met nestbescherming schommelt sinds 2 rond de 2. ha. De omvang van activiteiten Kievit Grutto Scholekster Tureluur figuur 12c Aantal gevonden legsels in Zuid-Holland figuur 12c Oppervlakte (in ha.) nestbescherming in Zuid-Holland Vanellus vanellus Overlap LBN bij boeren door leden van Vanellus vanellus/sbnl is beperkt van schaal. Het aantal gevonden gruttolegsels per 1 ha was dalend, maar laat sinds 21 weer een stijging zien. Dat geldt ook voor kievit, tureluur en scholekster

21 Kievit Grutto Tureluur Scholekster figuur 13a Aantal gevonden legsels in Overijssel figuur 13a Oppervlakte (in ha.) nestbescherming in Overijssel Vanellus vanellus Overlap LBN Overijssel Overijssel is qua oppervlakte nestbescherming nog steeds de tweede provincie van het land Dit ondanks een stevige terugval sinds 1997 door het bij boeren deels wegvallen van activiteiten van leden van Vanellus vanellus/sbnl. Het absolute aantal gevonden legsels van grutto, tureluur en scholekster is redelijk stabiel maar het aantal per 1 ha is afgenomen. Het totaal aantal gevonden legsels van de kievit is mede door de afnemende oppervlakte ook sterk teruggelopen Kievit Grutto Scholekster Tureluur figuur 13b Aantal gevonden legsels in Gelderland figuur 13b Oppervlakte (in ha.) nestbescherming in Gelderland Vanellus vanellus Overlap LBN Gelderland De aantallen gevonden weidevogellegsels fluctueren in Gelderland. Dat komt vooral door van jaar op jaar sterk wisselende oppervlakten. De omvang van activiteiten bij boeren door leden van Vanellus vanellus is vanaf 2 sterk afgenomen, terwijl die door vrijwil ligersgroepen gecoördineerd door Landschapsbeheer Gelderland na een terugval in 1998 redelijk stabiel blijft Kievit Grutto Scholekster Tureluur figuur 13c Aantal gevonden legsels in Drenthe figuur 13c Oppervlakte (in ha.) nestbescherming in Drenthe Vanellus vanellus Overlap LBN Drenthe Drenthe is, gerekend naar de oppervlakte waarop legsels gezocht worden één van de grotere provincies in Nederland. De omvang van activiteiten bij boeren door leden van Vanellus vanellus is vanaf 22 afgenomen terwijl die door groepen van Landschapsbeheer Drenthe gestaag blijft toenemen. Er worden met name kievitlegsels gevonden en in mindere mate legsels van grutto, tureluur en scholekster. De aantallen legsels per 1 ha zijn stabiel behalve bij de kievit waarvan die afneemt.

22 Groningen Het grillige verloop van de oppervlakte hangt grotendeels samen met het ontbreken van inzicht in activiteiten bij boeren door leden van Vanellus vanellus/ Kievit Grutto Scholekster Tureluur figuur 14a Aantal gevonden legsels in Groningen figuur 14a Oppervlakte (in ha.) nestbescherming in Groningen Vanellus vanellus Overlap LBN SBNL. De groei in omvang in 24 komt vooral door wervende activiteiten van de agrarische natuurver enigingen in Groningen. Het aantal gevonden legsels per 1 ha is gerekend vanaf 1995 bij tureluur en scholekster fors toegenomen. Bij de kievit is dat stabiel terwijl dit bij de grutto is teruggelopen Utrecht De oppervlakte nestbescherming is in 2 gestegen tot 2. ha maar daarna afgenomen tot circa 15. ha in 24. Dat komt met name door afname Kievit Grutto Scholekster Tureluur figuur 14b Aantal gevonden legsels in Utrecht figuur 14b Oppervlakte (in ha.) nestbescherming in Utrecht Vanellus vanellus Overlap LBN van activiteiten bij boeren door leden van Vanellus vanellus/sbnl. De absolute aantallen gevonden legsels vertonen dezelfde lijn. Het aantal gruttolegsels per 1 ha is afgenomen, terwijl dat bij kievit, tureluur en scholekster vrij stabiel is gebleven Noord-Brabant Ondanks het feit dat Noord-Brabant niet bekend staat als een weidevogelprovincie, is het oppervlak waarop naar weidevogellegsels wordt gezocht, gestegen tot Kievit Grutto Scholekster Tureluur figuur 14c Aantal gevonden legsels in Noord-Brabant figuur 14c Oppervlakte (in ha.) nestbescherming in Noord-Brabant Vanellus vanellus Overlap LBN maar liefst 12. ha. De afname na 2 komt met name door een terugloop van activiteiten bij boeren door leden van Vanellus vanellus/sbnl. Het gaat in Brabant vooral om kievitlegsels. Opvallend is dat het aantal gevonden legsels per 1 ha bij alle soorten, behalve de tureluur, is toegenomen

23 Kievit Grutto Scholekster Tureluur figuur 15a Aantal gevonden legsels in Flevoland figuur 15a Oppervlakte (in ha.) nestbescherming in Flevoland Vanellus vanellus Overlap LBN Flevoland Vergeleken met andere provincies heeft Flevoland minder last van de dip in omvang ná de MKZ. Dat komt vooral omdat het veelal om bouwland gaat. De oppervlakte nestbescherming is met ruim 9. ha groter dan ooit. De omvang van activiteiten bij boeren 8 4. door leden van Vanellus vanellus/sbnl is beperkt. Het aantal gevonden legsels neemt toe, hoewel Flevoland 4 2. wél tot de weidevogelarmere provincies blijft horen. Het aantal gevonden legsels per 1 ha is stabiel Kievit Grutto Scholekster Tureluur figuur 15b Aantal gevonden legsels in Limburg figuur 15b Oppervlakte (in ha.) nestbescherming in Limburg Vanellus vanellus Overlap LBN Limburg In het relatief weidevogelarme Limburg is de oppervlakte nestbescherming in 2 gestegen tot 4.5 ha om daarna af te nemen tot bijna 3.5 ha in De oorzaak is onduidelijk. De omvang van activiteiten bij boeren door leden van Vanellus vanellus/sbnl is 8 4. beperkt. Het merendeel van de legsels is van de kievit, terwijl de aantallen legsels van grutto, tureluur en 4 2. scholekster klein zijn Kievit Grutto Scholekster Tureluur figuur 15c Aantal gevonden legsels in Zeeland figuur 15c Oppervlakte (in ha.) nestbescherming in Zeeland Vanellus vanellus Overlap LBN Zeeland De oppervlakte nestbescherming is vanaf 1995 gestegen tot circa 4. in 22 om daarna fors te dalen. De omvang van activiteiten bij boeren door leden van Vanellus vanellus/sbnl is beperkt. Zeeland is een provincie met veel bouwland. Het gaat veelal 8 4. om legsels van kievit en scholekster. Een derde soort waarvan in Zeeland relatief veel legsels worden 4 2. gevonden en beschermd is de kluut

24 4 Activiteiten en projecten rond vrijwillige weidevogelbescherming Oppervlakte In 24 hebben de organisaties ook aan andere activiteiten rond weidevogelbescherming deelgenomen dan de bescherming in het veld: ontwikkeling van een internetapplicatie voor het verzamelen van legselgegevens van weidevogels, overleg en afstemming over gedeelde problemen, onderzoeksprojecten rond weidevogels, bijeenkomsten van het landelijk weidevogelplatform. Ontwikkeling internetapplicatie voor verzamelen van gegevens van weidevogellegsels Landschapsbeheer Nederland heeft in 1996 een computerprogramma ontwikkeld en verspreid ten behoeve van het verzamelen en verwerken van gegevens van gevonden weidevogellegsels. Dat is in 2 in een professioneler vorm gegoten. De BFVW heeft in 21 in Friesland een soortgelijk programma laten ontwikkelen en dat in 23 verder ontwikkeld tot een Internetapplicatie. Landschapsbeheer Nederland heeft in 24 besloten ook die stap te zetten. Aan het eind van het verslagjaar was de applicatie klaar voor uittesten door de lokale vrijwilligersgroepen; de implementatie staat gepland voor 25. Met SOVON vindt overleg plaats over het analysereen van de gegevens in deze database. Als eerste proeve daarvan is in 21 een landelijke predatiekaart ontwikkeld op basis van de gegevens van 2. Dat zal in 25 nogmaals gebeuren op basis van de gegevens van 24. Overleg en afstemming In 24 is drie maal overlegd met de provinciale coördinatoren weidevogelbescherming over o.a.: de implementatie van de in 23 gemaakte instructiemap Verzelfstandiging Vrijwilligersgroepen, de financiering van de provinciale coördinatie van vrijwillige weidevogelbescherming in 24, de samenwerking met agrarische natuurverenigingen, de vrijstelling en de gedragscode voor vrijwilligers en nazorgers, lopende en startende onderzoeksprojecten etc. De BFVW heeft eenmaal deelgenomen aan dit overleg. Daarnaast heeft Landschapsbeheer Nederland overleg gevoerd met Vanellus vanellus/sbnl om de mogelijkheden van samenwerking te verkennen. Met deze organisaties heeft afstemming plaatsgevonden over een gedragscode voor vrijwillige weidevogelbeschermers. Deelname aan onderzoek- en demonstratieprojecten Vrijwilligers/nazorgers en boeren van de coördinerende organisaties hebben bijdragen geleverd aan: Nederland Gruttoland: Doel is het onderzoeken van de perspectieven van mozaïekbeheer. Vogelbescherming Nederland is verantwoordelijk voor het onderzoek en de communicatie. Natuurlijk Platteland Nederland is verantwoordelijk voor de voortgang in de gebieden. Landschapsbeheer Nederland doet de projectleiding. Vrijwilligers/nazorgers leveren een bijdrage door het zoeken van nesten en bijhouden van de lotgevallen. Boeren leveren een bijdrage door het uitvoeren van het gezamenlijk afgesproken beheer. Het project eindigt in 25. Financier is de Nationale Postcode Loterij. De resultaten zullen worden verwerkt in de Subsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer van Programma Beheer; Weidevogels en predatie: doel is het onderzoeken van het effect 22

25 van predatie op weidevogelpopulaties mede in relatie tot andere verliesfactoren. Financiers zijn provincies, natuurbeschermingsorganisaties en het ministerie van LNV. SOVON en Alterra voeren het veldonderzoek uit. Landschapsbeheer Nederland doet het projectmanagement en is verantwoordelijk voor de communicatie met de betrokkenen in onderzoeksgebieden. Vrijwilligers/nazorgers leveren een bijdrage door het zoeken van nesten en bijhouden van de lotgevallen. Boeren leveren een bijdrage door toestemming te verlenen tot het uitvoeren van het onderzoek. Het project eindigt in 25 met de presentatie van het rapport; Afstemmen Instrumenten Weidevogelbeheer: doel is het opdoen van ervaring met gebiedsgerichte samenwerking tussen boeren, vrijwilligers en terreinbeheerders. Financier is het ministerie van LNV. Landschapsbeheer Nederland voert het project uit samen met Natuurlijk Platteland Nederland. In 24 heeft in goed overleg met de provinciale organisaties Landschapsbeheer en de NPN-regio s een gebiedsselectie plaatsgevonden. Deze is eind 24 voorgelegd aan het ministerie van LNV. In 25 zal in overleg met boeren het beoogde beheer plaatsvinden en monitoring van de resultaten. Het project eindigt in 26. Deelname aan landelijk weidevogelplatform In december 24 heeft de eerste bijeenkomst plaatsgevonden van het landelijk weidevogelplatform. Hierin zijn vertegenwoordigd de terreinbeherende organisaties (Natuurmonumenten, De Landschappen, Staatsbosbeheer), boeren/agrarische natuurverenigingen (Natuurlijk Platteland Nederland), vrijwilligersorganisaties (Landschapsbeheer Nederland), de provincies, het ministerie van LNV en Vogelbescherming Nederland. Rol, taken en samenstelling van het platform zullen in 25 nader worden bepaald mede in relatie tot het weidevogelbeleid van het ministerie van LNV. 23

26 Bijlage 1 Gevonden legsels, uitkomstresultaat en verliesoorzaken in 24 Soort Totaal Bekend Uit Niet uit % uit Predatie Beweiding Werkzaamheden Verlies Overig Onbekend Grutto Kemphaan Kievit Scholekster Tureluur Watersnip Wulp Bergeend Eidereend Krakeend Kuifeend Slobeend Tafeleend Wilde eend Wintertaling Zomertaling Bontbekplevier Canadese gans Kleine plevier Kluut Geelgors Gele kwikstaart Graspieper Grauwe gors Paapje Roodborsttapuit Veldleeuwerik Brandgans Grauwe gans Kolgans Nijlgans Bruine kiekendief Fazant Fuut Knobbelzwaan Kokmeeuw Kwartel Kwartelkoning Meerkoet Patrijs Stormmeeuw Visdief Waterhoen Witte kwikstaart Zwarte stern Totaal Percentage van bekend resultaat

27 Soort Totaal Bekend Uit Niet uit % uit Predatie Beweiding Werkzaamheden Verlies Overig Onbekend Canadese gans Gele kwikstaart Graspieper Grutto Kievit Kolgans Krakeend Kuifeend Meerkoet Patrijs Scholekster Slobeend Tureluur Veldleeuwerik Visdief Wilde eend Wulp Zomertaling Bijlage 2 Resultaten belangrijkste beschermingsmaatregelen in 24 Tabel 1 Uitkomstresultaten van bij beweiden gespaarde nesten in 24 Subtotaal Percentage van bekend resultaat Soort Totaal Bekend Uit Niet uit % uit Predatie Beweiding Werkzaamheden Verlies Overig Onbekend Bontbekplevier Canadese gans Fazant Fuut Gele kwikstaart Graspieper Grutto Kievit Knobbelzwaan Krakeend Kuifeend Meerkoet Patrijs Scholekster Slobeend Tureluur Veldleeuwerik Waterhoen Wilde eend Wintertaling Wulp Zomertaling Subtotaal Percentage van bekend resultaat Tabel 2 Uitkomstresultaten van bij maaien gespaarde nesten in 24 25

28 Bijlage 3 Aantal gevonden legsels per organisatie en per provincie in 24 In nevenstaande tabel staan per provincie de gegevens van LBN, BFVW en Vanellus vanellus weergegeven voor 24 voor zover bekend. 26 Groningen Drenthe Overijssel Gelderland Utrecht Flevoland LBN Vv Totaal LBN Vv Totaal LBN Vv Totaal LBN Vv Totaal LBN Vv Totaal LBN Vv Totaal Oppervlakte Bedrijven Vrijwilligers Overlap LBN-Vv Grutto Kievit Scholekster Tureluur Wulp Watersnip Kemphaan Bergeend Eidereend Krakeend Kuifeend Slobeend Tafeleend Wilde eend Wintertaling Zomertaling Bontbekplevier Kleine plevier Kluut Geelgors Gele kwikstaart Graspieper Paapje Roodborsttapuit Veldleeuwerik Brandgans Canadese gans Grauwe gans Nijlgans Bruine kiekendief Fazant Fuut Knobbelzwaan Kokmeeuw Kwartel Kwartelkoning Meerkoet Patrijs Stormmeeuw Visdief Waterhoen Witte kwikstaart Zwarte stern Kolgans Grauwe gors Totaal

29 Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg LBN Vv Totaal LBN Vv Totaal LBN Vv Totaal LBN Vv Totaal LBN Vv Totaal Friesland LBN Vv NL Totaal Oppervlakte Bedrijven Vrijwilligers Overlap LBN-Vv Grutto Kievit Scholekster Tureluur Wulp Watersnip Kemphaan Bergeend Eidereend Krakeend Kuifeend Slobeend Tafeleend Wilde eend Wintertaling Zomertaling Bontbekplevier Kleine plevier Kluut Geelgors Gele kwikstaart Graspieper Paapje Roodborsttapuit Veldleeuwerik Brandgans Canadese gans Grauwe gans Nijlgans Bruine kiekendief Fazant Fuut Knobbelzwaan Kokmeeuw Kwartel Kwartelkoning Meerkoet Patrijs Stormmeeuw Visdief Waterhoen Witte kwikstaart Zwarte stern Kolgans Grauwe gors Totaal

30 Telefoonnummers en adressen van provinciale organisaties Landschapsbeheer en andere coördinerende organisaties per 1 januari 25 Provincie Stichting Coördinator Telefoon Drenthe Landschapsbeheer Drenthe J. van Gorkum j.vangorkum@landschapsbeheerdrenthe.nl Flevoland Landschapsbeheer Flevoland J. Nagel nagel@landschapsbeheer.net Friesland Provincie Friesland A. Venema a.venema@fryslan.nl Gelderland Stichting Landschapsbeheer Gelderland R. Koster r.koster@landschapsbeheergelderland.nl Groningen Landschapsbeheer Groningen L. Stockmann l.stockmann@landschapsbeheergroningen.nl Limburg Stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen H. van Kuijk h.vankuijk@ikl-limburg.nl Noord-Brabant Stichting Het Noordbrabants Landschap E.J. van Haaften evanhaaften@brabantslandschap.nl Noord-Holland Landschap Noord-Holland O. Steendam o.steendam@landschapnoordholland.nl Overijssel Landschap Overijssel E. Booij e.booij@landschap-ov.nl Utrecht Landschapsbeheer Utrecht A. Duiven weidevogels@landschapsbeheerutrecht.nl Zeeland Stichting Landschapsbeheer Zeeland N.J. Honingh nanning-jan.honingh@slz.landschapsbeheer.nl Zuid-Holland Landschapsbeheer Zuid-Holland A. van der Zijden aletta.van.der.zijden@zh.landschapsbeheer.nl Bond van Friese Vogelbeschermingswachten G. Heslinga g.heslinga@chello.nl Landschapsbeheer Nederland A. van Paassen a.van.paassen@landschapsbeheer.nl Natuurlijk Platteland Nederland N. Sytema nsytema@ltonoord.nl Stichting Beheer Natuur en Landelijk gebied E. Dijk e.dijk@sbnl.nl Vereniging van weidevogelbeheerders Vanellus vanellus K. Wijnja klaas.wijnja@12move.nl 28

31

32 Uitvoerende organisaties Ondersteunende organisaties Financiers Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Provincies en Nationale Postcode Loterij.