Participatie in het groen Burgers/overheid/ondernemers. Cahier Burgerparticipatie

Transcriptie

1 Participatie in het groen Burgers/overheid/ondernemers Cahier Burgerparticipatie

2 2 Colofon Dit cahier is een gezamenlijk initiatief van Branchevereniging VHG en Vereniging Stadswerk Nederland. Het wordt uitgegeven ter gelegenheid van het werkbezoek van mevrouw G.S.I.A. Tanamal, Tweede Kamerlid Partij van de Arbeid van 10 april 2015 aan de postzegelparken in Amsterdam. Bezoekadres: De Molen DB Houten Postadres: Postbus CA Houten T (030) F (030) info@vhg.org April 2015 Deze uitgave is tot stand gekomen met steun van Colland Arbeidsmarkt Waarom dit cahier Burgerparticipatie? 3 Burgerparticipatie, overheidsparticipatie of gedeelde verantwoordelijkheid? 4 Soepeler wet- en regelgeving 5 Vraag 1. Hoe zorgen we ervoor dat het groen ook op langere termijn haar waardevolle functies kan blijven vervullen? 7 Vraag 2. Kan het groenbeheer worden overgelaten aan burgers? 8 Vraag 3. Hoe zorgen we voor continuïteit in groenbeheer door burgers? 10 Vraag 4. Wat betekenen de marktveranderingen voor de werkgelegenheid in de groenbranche? 11 Conclusie en aanbevelingen 13

3 Waarom dit cahier Burgerparticipatie? De relatie tussen de overheid, de markt en de burgers (gemeenschap) verandert. Burgerinitiatieven in de openbare ruimte worden steeds meer toegejuicht en waar mogelijk ondersteund. In tal van steden komen wijkbewoners in actie om hun leefomgeving te vergroenen. Braakliggende terreinen worden omgetoverd tot buurtgroentetuinen. Burgers nemen zelf het groenbeheer ter hand in hun straat. De boodschap is duidelijk: mensen in de dichtbebouwde stedelijke omgeving willen het groen dichterbij halen. Veranderende verhoudingen tussen overheid, markt en gemeenschap. Burgerparticipatie en zelfredzaamheid Actief burgerschap en eigen kracht Sociaal ondernemerschap Gemeen- Schap En ze willen dat graag samen doen. Zo raken ze meer betrokken bij elkaar én bij hun wijk of buurt. En dat is uiteraard een goede zaak. Hoe werkt dit nu in de praktijk? Welke rol kunnen en willen professionals uit de groenbranche hierin spelen? En vooral: hoe borgen we dat groen haar waardevolle functies ook op langere termijn kan blijven vervullen? Deze en meer vragen en aandachtspunten hebben we in dit boekwerkje op een rij gezet, samen met een aantal interessante voorbeelden van burgerparticipatie. We gaan er graag over in gesprek met iedereen die op wat voor manier dan ook betrokken is bij het openbaar groen. Overheid Privatisering en liberalisering Markt Bron: Pop-up publieke waarde - Overheidssturing in de context van maatschappelijke zelforganisatie (Nederland School voor Openbaar Bestuur (NSOB), 2013) 3

4 Burgerparticipatie, overheidsparticipatie of gedeelde verantwoordelijkheid? Welke term dekt de lading? Burgerparticipatie is een breed begrip. De betekenis gaat van bewoners informeren door de gemeente tot aan burgerinitiatieven waarbij de overheid (bijna) geen rol meer heeft. De overheid ziet graag dat burgers zelf initiatieven nemen. Minister Plasterk hanteert het woord overheidsparticipatie : de overheid doet mee daar waar burgers ondersteuning nodig hebben. Het uitgangspunt zou een gedeelde verantwoordelijkheid moeten zijn, waarbij van zowel de overheid als de burgers een actieve inzet wordt verwacht. Het is de rol van de overheid om aan te sluiten bij burgerinitiatieven en om de verbinding te leggen tussen bedrijven, organisaties, burgers en overheid en om maatschappelijke doelstellingen te formuleren en bereiken. Er zijn steeds meer goede voorbeelden waarbij dit tot mooie resultaten leidt, ook - en misschien zelfs juist - in het beheer van de openbare ruimte. Initiatieven van bewonersgroepen - of zelfs bewonersbedrijven - waarbij de overheid en maatschappelijke organisaties ondersteunen en faciliteren, zijn er steeds meer. Bron: Beheren van de openbare ruimte en een heroriëntatie op de rolverdeling tussen burger, overheid en uitvoerder, voorstel Programma Stadswerk en NVRD concept, februari

5 Soepeler wet- en regelgeving Burgers die initiatieven willen nemen, stuiten daarbij nogal eens op knellende wet- en regelgeving. Minister Plasterk (BZK) onderzoekt de mogelijkheid van een experimentenwet (naar het Britse voorbeeld van de Localism Act). Daarmee moeten gemeenten de ruimte krijgen om met pilots te kijken of de hinderlijke wet- en regelgeving in sommige gevallen kan worden afgeschaft of aangepast. De experimentenwet maakt deel uit van Plasterks agenda om de lokale democratie te versterken. Bron: Staatscourant, 9 maart 2015 In steeds meer gemeenten duikt het begrip buurtrechten op. Actieve bewoners die in hun buurt onderhoud en werk op het gebied van openbare ruimte, groen of afval willen uitvoeren, moeten daar meer ruimte voor krijgen. Inmiddels zijn er in diverse gemeenten bewonersbedrijven ontstaan. Met behulp van vrijwilligers, die veelal in de wijk wonen, voeren deze bedrijven betaald en onbetaald werk uit. Bron: GRAM, februari

6 Postzegelparken in Amsterdam Burgerparticipatie in de praktijk In Amsterdam realiseert de Stichting Postzegelparken aantrekkelijke plekken in de openbare ruimte, de zogeheten postzegelparken. Dit gebeurt in samenwerking met de bewoners, woningcorporaties, sociale professionals en de deelgemeente. Ook groene ondernemers haken aan, zoals Van der Tol Hoveniers en Terreininrichters uit Amsterdam. Afhankelijk van de wensen van de wijkbewoners kan zo n postzegelpark allerlei vormen aannemen: een miniparkje of pleintje, een buurtmoestuin, squashveldje, visstek, openluchtbioscoop of een ruilplaats voor verzamelaars. Het zijn plekken die uitnodigen om te verblijven, elkaar te ontmoeten en samen activiteiten te ondernemen. Het uitgangspunt is dat de bewoners de verantwoordelijkheid nemen voor het beheer en onderhoud als het project is aangelegd. Vaak zijn er enthousiaste vrijwilligers die dat graag doen, maar zij schrikken soms terug wanneer de gemeente het wil vastleggen in een overeenkomst, aldus Marita Tolman van de Stichting Postzegelparken. Als onafhankelijke partij probeert de stichting te lobbyen en te begeleiden. Want hoe zorg je dat bewoners het leuk blijven vinden? En wat te doen als de drijvende kracht gaat verhuizen of er onenigheid ontstaat? Van der Tol heeft zich voor een van de postzegelparken garant gesteld voor het beheer en onderhoud omdat een project daar niet op mag stranden. Directeur Rob Franken: Het idee van postzegelparken past bij ons bedrijf, bij hoe we in de wijk staan. Onze voormannen zijn het aanspreekpunt in de buurt maar we willen graag meer kanalen benutten om iets voor de bewoners te betekenen. Met onze ondersteuning hopen we de gemeente over de streep te trekken en zaken meer los te laten. 6 Bron: VHG Magazine oktober

7 Vraag 1. Hoe zorgen we ervoor dat het groen ook op langere termijn haar waardevolle functies kan blijven vervullen? Groen in de bebouwde omgeving is niet alleen maar fraai. Het draagt ook bij aan de kwaliteit van de leefomgeving, de bevordering van de biodiversiteit en de gezondheid van mensen. De laatste tijd is er bovendien steeds meer aandacht voor het inzetten van groen om overvloedig regenwater te bufferen en hittestress tegen te gaan. Door groen functioneel in te zetten en te onderhouden, wordt geborgd dat onze omgeving ook op de langere termijn leefbaar blijft. Het is dan ook de vraag of een gemeente alle regie op het aanleggen en onderhouden van het groen in de buurt uit handen kan geven aan burgers. Borgen waarde van groen 7

8 Vraag 2. Kan het groenbeheer worden overgelaten aan burgers? Goed groenonderhoud vereist planmatigheid en kennis van zaken. Hebben de betreffende bewoners voldoende kennis en zijn ze voldoende toegerust om het beheer uit te voeren? De professionele groenvoorziener heeft kennis van beplanting, onderhoud én van de veiligheidsaspecten die het werken in de openbare ruimte met zich meebrengt. Ook beschikt hij over de vereiste certificaten en beschermingsmiddelen om het werk op een verantwoorde manier uit te voeren. Samenwerkingsverbanden tussen groenprofessionals en bewonersorganisaties kunnen voor kennisoverdracht zorgen. Met goede begeleiding zouden de burgers dan aanvullend kunnen zijn op de professionals. Vakmanschap 8

9 Burgerparticipatie in de praktijk Deals voor een Opgeruimd Breda De gemeente Breda heeft de taakverdeling tussen overheid en burger enkele jaren geleden flink op de schop genomen. Dit kwam voort uit de wens om verantwoordelijkheden in de openbare ruimte meer bij de bewoners te leggen en de noodzaak om te bezuinigen op groen. Via Opgeruimd Breda worden bewoners gestimuleerd om zelf eenvoudige werkzaamheden in de openbare ruimte te doen. Dat gebeurt op een gelijkwaardige zakelijke manier: individuele bewoners, de wijk, scholen of ondernemers dienen een idee in bij de gemeente. Die test het op haalbaarheid en legt de afspraken over de werkzaamheden en de tegenprestaties van de gemeente vast in een deal. Als de bewoners iets doen, stelt de gemeente daar bijvoorbeeld geld en/of materialen tegenover. Of er wordt geruild: in ruil voor het opruimen van zwerfafval krijgt een basisschool de boom op het schoolplein gesnoeid. Sinds de start in 2012 zijn ruim 200 deals gesloten (maart 2014). In totaal deden 2000 mensen mee. 64% van de deelnemers vindt het (zeer) succesvol. Het onderhoud van groen in de wijk blijkt het populairst te zijn onder bewoners: het bijhouden van groenperken, snoeien van struiken en maaien van gras. Uit de evaluatie kwam als verbeterpunt wel naar voren dat men behoefte heeft aan tips over het groenonderhoud. De gemeente stelde zelf vast dat het initiatief niet moet worden gezien als oplossing voor alle problemen. Ook bestaat er enige zorg over wat er gebeurt als deelnemers na een periode afhaken. Bron: In actie met burgers, VNG

10 Vraag 3. Hoe zorgen we voor continuïteit in groenbeheer door burgers? Bewoners zijn vaak enthousiast bij het begin van een project. Het blijkt echter lastiger om ook op langere termijn projecten in de openbare ruimte door burgers te laten uitvoeren. Moet de gemeente het overnemen als bewoners het laten liggen? Of zijn er afspraken te maken, bijvoorbeeld met betrokken groenbedrijven, over het borgen van de continuïteit? Net als bij de vorige vraag geldt ook hier dat samenwerkingsverbanden tussen bewoners en professionele hoveniersbedrijven en groenvoorzieners een oplossing kunnen vormen. Groenbedrijven kunnen bijvoorbeeld met de inzet van SW-medewerkers voor de continuïteit van een project zorgen (zie ook vraag 4). Continuïteit 10

11 Vraag 4. Wat betekenen de marktveranderingen voor de werkgelegenheid in de groenbranche? Werkgelegenheid De groenbranche staat zeer open voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. De bedrijven bieden daarvoor ruime mogelijkheden en werken vaak nauw samen met sociale werkvoorzieningsbedrijven. Dat leidt ertoe dat veelal meer arbeidsbeperkten op projecten kunnen worden ingezet dan de 5% social return die opdrachtgevers doorgaans vragen. Met een samenwerkingsverband tussen bewoners en hoveniers kunnen ook mensen uit deze doelgroepen in de buurt aan de slag. Begeleid door professionele groenbeheerders leren ze veel en vergroten ze hun kans op doorstroming naar een reguliere functie op de arbeidsmarkt. Hoveniersbedrijven vervullen op dit vlak al jaren een voorbeeldfunctie. Tegelijkertijd ziet de branche dat gemeenten zijn genoodzaakt tot bezuinigingen op het openbare groen. Uit recente metingen blijkt dat circa 75% van de gemeenten dat doet. Groen wordt omgevormd, minder onderhouden of ondergebracht in burgerparticipatie. Gevolg is dat er steeds minder groenvolume is dat professioneel wordt onderhouden. Daardoor nemen ook de mogelijkheden af om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt onder professionele begeleiding te laten werken. 11

12 Samenwerking met buurtbewoners voorop Een hechte samenwerking tussen gemeente, marktpartijen en bewoners heeft in Oisterwijk een fraaie natuurlijke speelplek opgeleverd. De bewoners kwamen met wensen en ideeën en beslisten mee hoe het park moest worden ingedeeld. Bijna alle ideeën van de bewoners, jong en oud, hebben een plek gekregen in het ontwerp. Daardoor ontstond veel betrokkenheid en ervaren zij het als hun eigen park. De gemeente nam een faciliterende rol op zich en gaf de bewoners en ontwerper veel ruimte, wat zeer motiverend werkte. Het project is door alle partijen positief ontvangen. Verschillende speelmogelijkheden in het park, zoals een wilgentunnel en wilgenhut, zijn samen met de bewoners en hun kinderen gemaakt, wat het zorgdragen voor de speelplekken versterkt. De natuurspeelplaats daagt kinderen uit buiten te spelen en hun fantasie de vrije loop te laten. Hoewel voor dit project een ruim budget beschikbaar was, kunnen dergelijke projecten ook in kleinere vorm tot succes leiden. De samenwerking tussen opdrachtgever, omwonenden, ontwerper en uitvoerend bedrijf (in dit project BTL Advies en Realisatie, Speelmaatje en KrachtigBuiten) maakt dat mogelijk. Het is nog even de vraag in welke mate de gemeente kan bouwen op de bijdrage van de burger wat betreft het onderhoud. Concrete afspraken zijn nog niet gemaakt, maar het verantwoordelijkheidsgevoel is groot en dat zorgt voor een sociale controlefunctie bij de bewoners. Zo liggen er bijna geen hondenuitwerpselen meer. 12 Bron: Straatbeeld, februari Burgerparticipatie in de praktijk

13 Conclusie en aanbevelingen Naast burgerparticipatie en overheidsparticipatie willen wij het begrip ondernemersparticipatie introduceren. Ondernemers willen en kunnen immers een waardevolle bijdrage leveren aan de leefomgeving. Groenprofessionals kunnen de burgers begeleiden, hun kennis overdragen en de benodigde continuïteit faciliteren zodat een goede kwaliteit van de leefomgeving geborgd is. Veranderende verhoudingen tussen overheid, markt en gemeenschap. Burgerparticipatie en zelfredzaamheid Actief burgerschap en eigen kracht Sociaal ondernemerschap Gemeen- Schap Overheid Privatisering en liberalisering Markt Bron: Pop-up publieke waarde - Overheidssturing in de context van maatschappelijke zelforganisatie (Nederland School voor Openbaar Bestuur (NSOB), 2013) Daarmee is de spreekwoordelijke gouden driehoek van burger-, overheids- en ondernemersparticipatie compleet. In feite ontstaat zo een geheel nieuwe vorm van samenwerking in het beheer van de fysieke leefomgeving. Hierbij hebben zowel burgers (inwoners, bedrijven, instellingen en verenigingen), de overheid als uitvoerende diensten (gemeente of bedrijven) een rol. De rollen kunnen per geval, per project verschillen. Zeker is, dat de traditionele rollen in het beheer van de fysieke leefomgeving veranderen. Het is zaak om grip te krijgen op de nieuwe rolverdeling. Ondernemersparticipatie 13

14 Aanbevelingen: n groenprofessionals kunnen de burgers begeleiden en instrueren, niet alleen op het gebied van groenonderhoud, maar ook als het gaat om het veilig omgaan met machines en het dragen van beschermende kleding; n groenprofessionals kunnen bijdragen om de continuïteit in het groenbeheer te garanderen (zie ook Postzegelparken in Amsterdam op pagina 6); n het komt de kwaliteit van het groen in de openbare ruimte ten goede als er afspraken worden gemaakt over wie welke werkzaamheden doet. Meer gespecialiseerde klussen en werkzaamheden waarbij de veiligheidsrisico s groter zijn, kan een groenbedrijf voor zijn rekening nemen (zie ook Deals voor een Opgeruimd Breda waar diensten worden geruild: in ruil voor het opruimen van zwerfafval krijgt een basisschool de boom op het schoolplein gesnoeid op pagina 9); n het bevordert de onderlinge samenwerking wanneer er een tussenpersoon is die de kar trekt en de samenwerkende partijen, vooral de burgers, stimuleert (zie ook Postzegelparken in Amsterdam op pagina 6). 14

15 15

16