Zwanger van kraamzorg in Brussel

Transcriptie

1 Zwanger van kraamzorg in Brussel Een onderzoek naar noden en opportuniteiten Anne Dedry Januari 2005 Zwarte Zustersstraat 16, 3000 Leuven 016/

2 Woord vooraf Het Expertisecentrum Kraamzorg De Bakermat heeft zich het voorbije jaar gebogen over de regio Brussel om de noden aan kraamzorg aan huis af te tasten. Van oudsher is Brussel een regio die op vele vlakken in zorg afwijkt van de Vlaamse provincies. Zowel het ziekenhuislandschap, als de eerstelijn en de welzijnszorg zijn anders in aanbod, in overlegstructuren, in inplanting, in penetratiegraad, in vragersprofiel e.d.m. Het is bovendien een hele opdracht om de Vlamingen in Brussel te bereiken met een coherent aanbod; de huisartsen, Kind & Gezin, de Brusselse Welzijnsraad e.a. kunnen er van meespreken. Zo ook het kraamcentrum De Bakermat dat 10 jaar geleden een kraamzorgaanbod met kraamverzorgenden en vroedvrouwen probeerde ingebed te krijgen in de Brusselse regio, maar daar om allerhande redenen niet in slaagde. Is er nood aan kraamzorg aan huis in Brussel? Daarover gaat dit onderzoek. Dit onderzoeksrapport bestaat uit vijf delen. Een eerste deel bundelt de resultaten van een dubbele bevraging van een hondertal pasbevallen vrouwen tijdens het materniteitsverblijf en thuis. De concrete noden worden in een ruim kader bevraagd en geplaatst. Een tweede deel geeft de resultaten van een bevraging weer van alle Brusselse materniteiten, waarin verblijfsduur, ontslagbeleid, verschillen met Vlaanderen en hinderpalen voor een beleid met kortverblijf aan bod komen. Een derde deel focust op de nood aan kraamzorg aan huis waarbij resultaten uit de twee enquêtes aangevuld worden met socio-demografische gegevens, maatschappelijke tendenzen, vergelijkingen met andere landen en met Vlaams-Brabant, en werkpunten die de respondenten zelf aangeven. Deel vier geeft een overzicht van het huidige aanbod aan kraamzorg in Brussel met simulaties over het mogelijk potentieel aan cliënteel. Deel vijf sluit het onderzoek af met conclusies, nog gevolgd door enkele beleidsaanbevelingen. De bijlagen, w.o. de vragenlijsten en de sociale kaart, zijn afzonderlijk gebundeld. Moge dit onderzoek bijdragen tot een volwaardig aanbod van thuiskraamzorg in Brussel. Anne Dedry Afgevaardigd bestuurder vzw De Bakermat Met dank aan : Nele Beenaerts, Karel Bergmans, Ria Coel, Elke Notebaert, Rita Pauwels, Leen Smits, Veerle Van Boxstaele, Liesbeth Van Kelst, Frie Van Langendonck, Ann Verlinden, Lies Versavel, Violette Vervloet, Annick Wuyckens Redactie : Anne Dedry Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

3 INHOUD Deel I : Resultaten bevraging pasbevallen moeders in Brussel Inleiding 1. Globale foto 2. De bevalling 3. De baby 4. De fysieke en gemoedstoestand 5. De kraambedperiode 6. De noden thuis Deel II : Resultaten bevraging Brusselse ziekenhuizen materniteiten Inleiding 1. Verblijfsduur in de materniteit 2. De respondenten aan het woord over de verblijfsduur en ontslagbeleid 3. Brussel in vergelijking met Vlaamse provincies 4. Brussel in vergelijking met Leuven in beleid kortverblijf Deel III : Nood aan kraamzorg aan huis in Brussel Inleiding 1. Maatschappelijke evoluties 2. Socio-demografische gegevens 3. Bevestigende cijfers De Bakermat Vlaams-Brabant 4. Mening respondenten enquête 5. Werkpunten in Brussel af te leiden uit de enquêtes Deel IV : Potentieel en aanbod aan kraamzorg in Brussel Inleiding 1. Het aanbod 2. Het potentieel Deel V : Conclusies 1. De Brusselse moeders 2. De materniteiten 3. De nood in cijfers en meningen 4. Aanbod en potentieel 5. Beleidsaanbevelingen Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

4 DEEL I : RESULTATEN BEVRAGING PASBEVALLEN VROUWEN IN BRUSSEL INLEIDING In dit eerste deel van het onderzoeksrapport, geven wij de mening weer van een 100-tal pasbevallen vrouwen in Brusselse materniteiten. Naast een beschrijving van een korte typologie van de respondenten, het verloop van hun bevalling en de voeding van de baby, peilen we vooral naar : 1. De fysieke en gemoedstoestand van de vrouw. 2. De verblijfsduur in de materniteit en de opvang thuis. 3. De ondersteuning die de pasbevallen vrouwen kregen van hun professioneel en hun informeel netwerk. 4. De noden eens men thuis is. 5. De verbeterpunten voor de toekomst. Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

5 1. GLOBALE FOTO Er werden 108 pas bevallen vrouwen in het kraambed bevraagd in drie Brusselse materniteiten. De drie bereidwillige materniteiten waren St-Jan, St-Elisabeth en St-Luc 1. Enkel vroedvrouwen van het expertisecentrum, die door een sociologe met onderzoekservaring gecoacht werden, bezochten enkele keren per week in afspraak met de hoofdvroedvrouw de materniteiten en enquêteerden alle parturiënten die op dat ogenblik ter beschikking waren. Dit gebeurde in de maanden november en december Elke moeder werd binnen de 14 dagen na thuiskomst telefonisch opnieuw bevraagd door middel van een tweede (aangekondigd) deel van de enquête. We vonden 97 vrouwen beschikbaar (thuis) om ons een tweede keer te woord te staan. De 108 (respectievelijk 97) respondenten zijn een toevallig staal van de kraamvrouwen bevallen in een Brusselse materniteit op een toevallig gekozen moment in het jaar 2004 en verspreid over drie verschillende materniteiten. Twee ervan zijn kleine ziekenhuizen met rond de bevallingen per jaar, en één is middelgroot met ca bevallingen. Eén materniteit ligt in het centrum van Brussel en twee in de rand, ten Oosten en ten Zuiden van de hoofdstad. Ook de typologie van de kraamvrouwen verschilt : In het eerste ziekenhuis zijn 80 % van de kraamvrouwen allochtonen van de derde generatie en trekt men eerder de gewone middenklasse aan. De voertaal is Frans. In het tweede ziekenhuis zijn één derde van de parturiënten buitenlanders, maar vooral uit de hogere klasse. Er is opvallend weinig pathologie rond vroeggeboortes wegens doorverwijzingsbeleid naar universitaire ziekenhuizen. Er zijn veel Engelstalige parturiënten. In het derde ziekenhuis is ook één derde allochtoon, maar hier met een overwicht van Marokkaanse en Turkse origine. Qua sociale klasse is de bevallen populatie zeer gemengd. Er worden heel wat hoog-risico zwangerschappen behandeld. De voertaal is Frans. We kunnen m.a.w. stellen dat we met deze mix aan materniteiten op vlak van medische, sociale en culturele aspecten, een gevarieerd en toevallig staal van de Brusselse kraamvrouwen hebben bereikt. Vier vijfde van de enquêtes verliep in het Frans, amper één vijfde in het Nederlands. Eén derde van de respondenten was een niet-belg. Van de 36 niet-belgen, was er 33 % van Marokkaanse en 17 % van Turkse origine. De andere 50 % was gespreid over maar liefst 15 andere afkomsten, gaande van Frans, Italiaans, Spaans en Pools tot Japans, Russisch, Peruaans en Guinees. Van alle bevraagde vrouwen was er drie vierde (N = 82) woonachtig in het Brussels Hoofdstedelijk gewest 2 (met een concentratie in Brussel Stad, Schaarbeek en Ukkel) en één vierde (N = 26) in de rand 3. Slechts één vrouw kwam van ver buiten de regio, namelijk Charleroi. 1 Bij een aantal materniteiten moest een toelating verkregen worden van de Ethische Commissie of van de directie. Aangezien dit weken tot maanden kon in beslag nemen, hebben we deze toelating niet afgewacht. We verzamelden immers voldoende kandidaten in de drie vrijwillige materniteiten. 2 De 82 vrouwen, woonachtig in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, wonen in Brussel Stad, Laken, Neder-OverHeembeek, Schaarbeek, Ukkel, St.-Lambrechts-Woluwe, St.-Jans-Molenbeek, Koekelberg, Evere, Oudergem, Watermaal-Bosvoorde, Etterbeek, Elsene, St.-Gillis, Anderlecht, Ganshoren. 3 Verspreid over gemeenten in Vlaams- en Waals-Brabant. Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

6 2. DE BEVALLING Grafiek 1 : Hoeveel dagen geleden bent u bevallen? 45 Aantal in % l 40 39,81% ,70% 25 21,30% ,41% 1,85% 0,93% Dagen Op het moment van de bevraging waren de meeste vrouwen drie dagen bevallen. 90 % van de bevraagde jonge moeders was twee tot vier dagen bevallen op het moment van de enquête. Grafiek 2 : Van een hoeveelste kind bent u bevallen? Aantal in % 40,74% 38,89% ,67% ,93% 1,85% 0,93% Aantal kinderen Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

7 Het betrof voornamelijk vrouwen die bevielen van een eerste of een tweede kind. In deze enquête zitten 60 % meerbarenden wat hoger is dan de Vlaamse cijfers uit het SPE-rapport (53 %) 4. Wellicht te danken aan de vele niet-belgen onder de respondenten. Iedereen was bevallen van een éénling (er worden momenteel gemiddeld 2 % meerlingen geboren per jaar 5 ). Grafiek 3 : Hoe bent u bevallen? 90 Aantal in % 80 85,19% ,63% 9,26% 0,93% Natuurlijk Zuignap Verlostang Keizersnede Meer dan 90 % beviel op natuurlijke wijze waarvan 5 % de hulp van een zuignap of verlostang nodig had. Ruim 9 % beviel met een keizersnede. Beide cijfers zijn lager dan het Vlaamse gemiddelde: in 2003 bevielen 18 % van de vrouwen in Vlaanderen die zwanger waren van een éénling met een keizersnede. En bij 10 % werd de forceps of vacuümextractie toegepast 6. Wij hebben geen verklaring voor dit opvallend verschil. Ruim 80 % heeft de bevalling ervaren als vlot verlopen en een kleine 20 % vond dat het een moeilijke bevalling was. Van de vrouwen die met keizersnede bevielen, vond de helft dit een moeilijke bevalling. Bij de gewone bevallingen werd uiteraard het nodig hebben van de zuignap of verlostang als moeilijk ervaren. Toch zijn er ook nog één op tien van de vrouwen die gewoon natuurlijk bevallen zijn, die het verloop als moeilijk ervaren. 4 CAMMU e.a., Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie, Verder SPE-rapport genoemd. Verzameling van gegevens over de perinatale activiteiten in Vlaanderen via 72 materniteiten in het Vlaamse Gewest, inclusief AZ VUB. 5 SPE-rapport SPE-rapport 2003 Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

8 3. DE BABY Complicaties In het algemeen, los van de bevalling, zijn de meeste baby s ok. Toch zijn er 17 % van de baby s waarbij complicaties te noteren vallen. De baby s met complicaties komen iets vaker voor zowel bij vrouwen die bevielen met keizersnede als bij hen die de bevalling als moeilijk verlopen bestempelden, maar de aantallen (van de deelcategorieën) zijn te klein om er representatieve conclusies uit te trekken. De complicaties zijn van mineure aard : het gaat voornamelijk om gele baby s. De ernstige complicaties zijn gelukkig beperkt tot telkens een enkeling (prematuur of dysmatuur, schisis, te lage glycemie, gebroken sleutelbeen, ademhalingsprobleem, gewicht.) Voeding Maar liefst 88 % krijgt uitsluitend borstvoeding op het moment van de eerste bevraging. Dit is heel wat hoger dan de cijfers van het Vlaamse Gewest waar in % van de baby s enkel borstvoeding als startvoeding kreeg. Voor Vlaams-Brabant was dit cijfer 67 % en voor kinderen van niet-belgische moeders 77 % 7. Het is allicht aan het hoge aantal allochtone moeders in deze enquête te danken dat dit percentage zo hoog ligt. Meer dan één derde van de moeders (N = 48) vermeldt moeilijkheden bij de voeding. Het zijn allemaal mama s die borstvoeding geven. Ze gaven gemiddeld 1,2 problemen aan, m.a.w. er is meestal sprake van één hoofdprobleem. Grafiek 4 : Problemen met de voeding, in volgorde van belangrijkheid, in % (N = 48) Aantal in % kloven 2 - drinkt moeilijk 3 - pijnlijke tepels 4 - afkolven 5 - stuwing 6 - aanleggen moeilijk 7 - melkproduktie traag op gang Het Kind in Vlaanderen, 2003, Kind & Gezin Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

9 Pijnlijke tepels (N = 8) en kloven (N = 14) scoren het hoogst, samen met baby s die als moeilijke drinkers worden ervaren (N = 12). Moeilijkheden bij het aanleggen, afkolven, last van stuwing en een melkproductie die traag op gang komt, zijn minder voorkomende problemen (maximaal 2 tot 6 keer aangekruist). 4. DE FYSIEKE EN GEMOEDSTOESTAND We vonden het belangrijk om van de pasbevallen vrouwen zelf te weten hoe ze zich op fysiek en emotioneel vlak voelen kort na de bevalling en ruim één week later. Deze vragen stelden we dan ook opnieuw telefonisch na thuiskomst, om zo de verschillen te kunnen ontdekken en de mogelijke noden aan ondersteuning thuis te kunnen detecteren. In de tweede ronde vonden we nog 90 % van de 108 kraamvrouwen thuis en bereid om een kort interview toe te staan. Grafiek 5 : Lichamelijke toestand in de materniteit en thuis, in %. (N 1 =108 en N 2 =97) ,20% 65,74% N 1 = 108 N 2 = N 1 N 2 12,04% 6,19% 20,37% 18,56% Uitgerust Beetje moe Erg moe Uitgeput 2,06% 1,85% Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

10 Grafiek 6 : Mentale toestand in de materniteit en thuis, in %. (N 1 =108 en N 2 =97) N 2 86,60% 80,56% 70 N N1 = 108 N2 = ,56% 2,06% 9,26% 8,25% 2,06% 3,70% 0,93% 1,03% Gelukkige mama Beetje onwenning Beetje onzeker Beetje depri Nog-niet-mama Er zijn weinig verschillen in fysieke en gemoedstoestand tussen de twee momenten van meting. Bij het fysieke gevoel scoort uitgerust lager en een beetje moe hoger eens men thuis is. Maar deze hogere graad van vermoeidheid zet zich (nog) niet door naar een ernstige vorm (de categorie erg moe of uitgeput ). Uiteraard zijn deze vrouwen op het tweede meetmoment nog maar 14 dagen tevoren bevallen. Uit recent onderzoek blijkt dat de echte zware vermoeidheid zich meer manifesteert rond 1 jaar na de bevalling 8. Deze lichtjes verhoogde vermoeidheid wordt alvast gecompenseerd door een stabielere gemoedstoestand. Meer vrouwen voelen zich thuis een gelukkige mama en iets minder vrouwen voelen zich onwennig, of een nog-niet-mama. Een beetje onzeker en depri loopt gelijk. Deze trend wordt bevestigd in de vergelijking van de lijst van ongemakken. Deze zijn duidelijk hoger kort na de bevalling. 8 Persbericht Kind & Gezin, 1 Oktober 2004, uit onderzoek Moeders van baby s zijn moe en zoeken geen hulp voor langetermijnklachten na de bevalling, Artevelde hogeschool, Gent. Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

11 Tabel 1: Aantal vrouwen dat een ongemak aankruiste, in % Ik heb last van Op de materniteit (1-5 dagen bevallen) (per item op 100) Thuis (10-20 dagen na bevalling) (per item op 100) Pijnlijke knip Stuwing Constipatie Speen Heimwee 50 5 Tekort aan slaap Onverklaarbare huilbuien Een huilbaby Aantal Alle ongemakken bij de mama dalen behalve het gebrek aan slaap en de eigen huilbuien. Ook het wenen van de baby blijft een (logisch) ongemak. 5. DE KRAAMBEDPERIODE Verblijfsduur in de materniteit Op de vraag hoe lang men van plan was om in de materniteit te blijven, heeft 70 % geantwoord vier dagen, 18 % vijf dagen en 6 % nog langer. Slechts 5 % wil maar drie dagen blijven. Een grote meerderheid (drie vierde) laat zich hierbij leiden door wat de gynaecoloog (70 %) of de pediater (5 %) als standaardverblijf beslist heeft. Eén vierde zegt zelf voor deze duur gekozen te hebben. De vrije kiezers komen in verhouding het meest voor bij het kort verblijf van drie dagen enerzijds en het langer verblijf dan vijf dagen anderzijds. Ook hier zijn de subaantallen te klein om er relevante commentaren bij te geven. Wat wel markant is, is dat niemand van de 108 bevraagden koos voor een echt kort verblijf (0-2 dagen). Dit komt overeen met de bevinding uit de enquêtering van de materniteiten waar deze groep ook als zeer uitzonderlijk wordt gezien. Zie verder in deel 2. In de antwoorden op deze vraag zien we het beleid van deze drie materniteiten rond verblijfsduur wel degelijk bevestigd via de cijfers van deel 2. Daar wordt immers duidelijk gesteld dat de normale verblijfsduur bij een bevalling zonder complicaties in St. Jan, St. Elisabeth en St. Luc (hier enkel voor primiparae) op vier dagen geprikt wordt. Dit verklaart de 70 % vrouwen die van plan zijn vier dagen te blijven, in grote meerderheid op aangeven van de arts (lees ziekenhuis). Eveneens zijn dit ziekenhuizen waar er geen stimuleringsbeleid is voor de echt korte verblijven (zie deel 2). Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

12 Ook op het tweede meetmoment, als men al thuis is en de verblijfsduur op de materniteit kan evalueren, vond de meerderheid dat de verblijfsduur goed was. 9 % meende dat ze beter korter waren gebleven op de materniteit, maar evenzeer 6 % oordeelt dat een lang verblijf beter ware geweest. De redenen om eerder korter te blijven zijn : thuis beter kunnen rusten, bij de andere kinderen zijn en uit de ziekenhuissfeer zijn. De redenen om langer te blijven zijn : voedings- of gewichtsproblemen bij de baby, onzekerheid bij borstvoeding, complicaties (pijnlijke knip, gebroken sleutelbeen baby, sectio, ). Opvang in de materniteit en thuis Het feit dat de meeste vrouwen zich fysiek maar vooral mentaal goed voelen (cfr. supra) juist na de bevalling in de materniteit en juist na de bevalling thuis heeft met een degelijk vangnet te maken. De kraamvrouwen voelen zich ondanks heel wat onzekerheid, zeer goed ondersteund door hun informeel en formeel netwerk. Onderstaande cijfers verduidelijken dit. Tabel 2 : Momentopname van gevoelsomschrijving, in % Ik voel mij vandaag Tijdens verblijf materniteit Enquête moment 1 (per item op 100) Thuis Enquête moment 2 (per item op 100) 1. onzeker in mijn nieuwe rol als moeder eenzaam in mijn nieuwe rol als moeder klaar om thuis zelfstandig de zorg voor mijn baby op mij te nemen Tabel 3 : Gevoel van ondersteuning door informeel en formeel vangnet, in % Ik voel mij vandaag 1. ondersteund door het personeel van de materniteit 2. ondersteund door de verpleegkundige van Kind & Gezin Tijdens verblijf materniteit Enquête moment 1 (per item op 100) Thuis Enquête moment 2 (per item op 100) 98 / / ondersteund door mijn huisarts / ondersteund door mijn partner ondersteund door mijn familie Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

13 Ofschoon toch een behoorlijk aantal mama s zich onzeker voelt in haar nieuwe rol als mama, en dit zowel tijdens het verblijf op de materniteit als tijdens de eerste dagen thuis (1 op 5), voelt quasi iedereen zich klaar om de nieuwe rol zelfstandig op te nemen (respectievelijk 88 % en 96 %). Op de materniteiten is dit zeker mede te danken aan de professionele ondersteuning van het personeel dat zeer hoog scoort bij het ondersteuningsstatement. Maar even belangrijk is zich ondersteund weten door de partner en familie en dit zowel tijdens het verblijf op de materniteit als thuis (scores tussen 94 % en 100 %). Het professionele netwerk thuis wordt als minder ondersteunend ervaren. Dit kan uiteraard met het moment van de bevraging te maken hebben : bij heel wat respondenten zal er nog geen verpleegkundige van Kind & Gezin of huisarts thuis langs geweest zijn op het moment van de bevraging. We hebben bij geen enkel statement naar een motivering gevraagd; we kunnen hier dus ook geen verdere conclusies aan verbinden. Wetend dat vrouwen minder ervaringsdeskundig zijn omdat ze gemiddeld slechts één keer meer bevallen in hun leven ; wetend dat het verblijf op de materniteit drastisch inkort ; en dus overtuigd van het belang van een goede professionele ondersteuning van pasbevallen moeders op de materniteit ; vertaalden we deze ondersteuning in meer concrete items. Tabel 4 : Evaluatie van de concrete voorbereiding, in % Ik word in de materniteit goed voorbereid om (per item op 100) ja 1. mijn rol als moeder thuis op te nemen alleen een babybadje te geven mijn baby te verluieren de navelverzorging correct te doen 90 Ik heb tips en advies gekregen rond (per item op 100) ja 5. verzorging van de baby in het algemeen flesvoeding borstvoeding veilig slapen van de baby rust voor mezelf 44 Deze ondersteuning is uitmuntend bij alle verzorgingsaspecten. Ook de begeleiding rond borstvoeding en flesvoeding zit goed (de percentages komen overeen met het aantal vrouwen dat respectievelijk zegt borst- of flesvoeding te geven). Adviezen rond veilig slapen van de baby scoort als enige item lager, maar dit is verklaarbaar door het feit dat deze informatie meestal pas bij ontslag gegeven wordt. Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

14 Het is duidelijk dat de meeste professionele aandacht naar de baby gaat : tips voor de mama om voldoende te rusten, kunnen beter. Deze positieve balans wordt nog versterkt door bevestigende uitspraken bij de tweede momentopname. Op de vraag of vrouwen zich achteraf bekeken in de materniteit goed voorbereid vonden op hun thuiskomst, antwoordt 90 % bevestigend. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de pasbevallen vrouwen met niet veel fundamentele vragen meer worstelen. Toch een klein overzicht. Tabel 5 : Onbeantwoorde vragen thuis, in % Ik heb nog heel wat vragen bij (per item op 100) 1. verzorging van mezelf babyverzorging borstvoeding anticonceptie vrijen na de bevalling andere 5 De vragen waarmee men zit, hebben gedeeltelijk met zichzelf te maken, maar vooral met de baby. Onder andere zitten vragen over vermoeidheid, migraine en vrij algemene vragen over de baby. Ofschoon de materniteiten uitmuntend scoren bij de begeleiding van de baby, blijven kraamvrouwen (nieuwe?) vragen hebben rond de verzorging van hun baby (27 %) en vooral rond de borstvoeding (36 %!!). 6. DE NODEN THUIS We vroegen aan alle vrouwen of ze bij thuiskomst extra hulp voorzien hadden, van wie, hoe vaak en of die hulp aan de verwachtingen voldeed. Opvallend is hier het grote verschil in appèl op de mantelzorgers en de professionals. Tabel 6 : Extra hulp voorzien na thuiskomst, in % Ik heb thuis extra hulp voorzien door (per item op 100) 1. mijn man mijn moeder familie/vrienden/buren een vroedvrouw 6 5. een (kraam)verzorgende van een thuiszorgdienst 2 6. hulp in het huishouden 9 Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

15 Het ruimere vaderschapsverlof wordt gretig aangehaald voor een extra tijd met de partner in huis, terwijl de moeders, schoonmoeders, zussen en buren ingeschakeld worden voor opvang van de andere kinderen en hulp in het huishouden. Eén op twee kraamvrouwen rekent op deze hulp van moeders, familie, vrienden en buren en acht op tien kraamvrouwen schakelt ook hun partner in om een handje te helpen. Waar gemiddeld één kraamvrouw op tien nog één keer per week van poetshulp gebruik maakt, komen vroedvrouwen en kraamverzorgsters er nauwelijks aan te pas. Dit is niet verwonderlijk wanneer we de antwoorden op de gekregen informatie tijdens de zwangerschap bundelen. Amper 6 % van de respondenten werd tijdens hun zwangerschap geïnformeerd (meestal door hun gynaecoloog) over de mogelijkheid om na de bevalling thuis medische nazorg te krijgen. Hetzelfde cijfer geldt voor de informatie rond een (kraam)verzorgende aan huis en ook de mogelijkheid van huishoudelijke hulp bij erkende thuiszorgdiensten werd maar bij 5 % vermeld. Andere informanten waren : het personeel van de materniteit, vrienden en collega s en in een enkel geval de mutualiteit. Jammer genoeg komt deze informatie veelal na de bevalling bij de mogelijks geïnteresseerde vrouwen terecht. Dit is rijkelijk laat! De verwachte informatiekanalen zoals de gynaecoloog, de huisarts, Kind & Gezin, internet, brochure, TV of radio komen er niet tot nauwelijks aan te pas. Anderzijds is het niet zo dat onze respondenten totaal geen weet hebben van het bestaan van alternatieve mogelijkheden : 37 % weet dat er thuiszorgdiensten bestaan die kraamzorg verlenen na de bevalling en 32 % weet ook dat er vroedvrouwen zijn die aan huis komen voor medische nazorg. Brusselse vrouwen worden duidelijk niet aangemoedigd of op z n minst objectief geïnformeerd over de diverse mogelijkheden rond thuiskraamzorg. Er zijn zeker aanwijzingen dat er een onvoldoende aanbod is of het aanbod en de vraag mekaar niet vinden in Brussel. Immers, een kleine helft van de respondenten (43 %) antwoordt aan het slot van het interview negatief op de uitspraak : Moest ik geweten hebben wat ik nu weet, ik zou het herdoen zoals nu. Van degenen die bepaalde dingen anders zouden doen, zouden er : 30 % wensen dat de verpleegkundige van Kind & Gezin sneller (niet vaker) zou langskomen 42 % een vroedvrouw aan huis laten komen 36 % meer huishoudelijke hulp voorzien 10 % kraamhulp voorzien 11 % de extra hulp van de familie beter plannen 8 % de extra hulp van de partner beter plannen. Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

16 Nog eens 11 % liet de enquêteurs buiten de voorziene hulpcategorieën noteren: iemand kunnen contacteren ivm vragen over borstvoeding / professionele hulpverlener kunnen bereiken indien nodig (N = 4) vroeger naar huis komen (N = 3) zich beter informeren over mogelijkheden rond kraamzorg, vroedvrouw aan huis, (N = 4) zich beter informeren over Kind & Gezin (N = 1) zich beter organiseren thuis (N = 2) meer rusten thuis na de bevalling (N = 2) langer op de materniteit blijven (N = 2) thuisbevalling overwegen (N = 1) gezinshulp vóór de bevalling nemen (N = 1) vlugger stoppen met werken tijdens zwangerschap (N = 3) De meeste vrouwen zagen een combinatie van extra s om het een volgende keer beter of anders te doen. Tot slot, een bont allegaartje met tips en verbeterpunten Alle respondenten kregen op het einde van de twee momentopnames de mogelijkheid om ons verdere tips te geven of belangrijke bedenkingen te laten meenemen. Deze bonte verzameling is als volgt samen te vatten : meer hulp thuis nodig hulp thuis beter bekend maken de vele vragen die thuis nog rijzen, krijgen geen snel antwoord zoals in het ziekenhuis nood aan begeleiding bij borstvoeding thuis hulp nodig om te kunnen rusten thuis organisatie thuis : hoe leren? langer op de materniteit kunnen blijven sneller naar huis kunnen gaan info geven over kraamzorg thuis en/of hulp in het huishouden is nodig tijdens de zwangerschap, erna is te laat. Het vaakst kwamen spontane bedenkingen voor over het ontbreken van tijdige informatie rond kraamzorg aan huis. Uiteraard gaf de vragenlijst met de duiding aan de respondenten hiertoe aanleiding. Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

17 DEEL II : RESULTATEN BEVRAGING BRUSSELSE ZIEKENHUIZEN MATERNITEITEN INLEIDING In dit deel verwerken wij een onderdeel van de bevraging van alle Brusselse materniteiten m.b.t. de verblijfsduur en ontslagbeleid rond bevallingen. Wij geven ook heel wat officiële cijfers rond verblijfsduur in Brussel en plaatsen deze naast andere relevante registraties. De vragenlijst werd mede gestoffeerd door bezorgdheden, geformuleerd vanuit het Brusselse Overleg Thuiszorg. Het BOT wil zicht krijgen op vraag en aanbod rond bevallen en kraamzorg in Brussel en rond het gevoerde beleid van Brusselse materniteiten in verband met bevallen met kort ziekenhuisverblijf. We ontwierpen hiertoe een vragenlijst die na proefenquêtes grondig werd bijgestuurd. Naast de noodzaak om ze ook in het Frans op te stellen, bleken ook gangbare definities over verkort of gewoon verblijf, begrip van thuiszorgdiensten en dergelijke meer erg verschillend met Vlaanderen. Er werd gepeild naar : 1. de gangbare verblijfsduur in elke materniteit 2. het aandeel bevallen vrouwen per verblijfscategorie 3. de nood aan aansluitende thuiszorg 4. de lacunes in zorg 5. het beleid rond kort verblijf 6. de samenwerkingsafspraken met eerstelijnswerkers en de procedures hierrond. (de items 3 tot 6 komen in deel 3 aan bod) De enquête werd bij de 14 materniteiten telefonisch afgenomen met de hoofdvroedvrouw of haar adjunct van de materniteit of verloskwartier in de periode juni-augustus In 9 materniteiten verliep de enquête in het Frans op vraag van de respondent. De (hoofd)vroedvrouw kon niet op alle vragen met concrete cijfers antwoorden (heel wat aspecten die wij bevragen worden niet geregistreerd of liggen niet ter inzage van de vroedvrouw), maar er was een algemene bereidwilligheid om constructief mee te werken. Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

18 1. VERBLIJFSDUUR IN DE MATERNITEIT Aantal bevallingen en ligdagen in de Brusselse materniteiten We geven eerst officiële cijfers van de FOD Volksgezondheid van 2003, om dan naar de antwoorden uit de enquête te kijken.. De getallen in de linkerkolom in tabel 7, 8 en 9 zijn de nummers die de FOD Volksgezondheid heeft toegekend ter anonimisering van de gegevens. Ze hebben verder geen betekenis. Wij rangschikten de materniteiten van groot naar klein. Tabel 7 : Aantal bevallingen volgens verblijfsduur in Brusselse materniteiten (2003) in absolute cijfers Materniteit 0-2 nachten 3 nachten 4 nachten 5 nachten 6-8 nachten 8+ nachten Totaal bevallingen Totaal Tabel 8 : Aantal bevallingen volgens verblijfsduur in Brusselse materniteiten (2003) in percentages Materniteit 0-2 nachten 3 nachten 4 nachten 5 nachten 6-8 nachten 8+ nachten Totaal bevallingen Totaal Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

19 Tabel 9 : Gemiddelde verblijfsduur per Brusselse materniteit Materniteiten N bevallingen Gemiddelde Totaal Wij kregen cijfers over 10 materniteiten of fusies van materniteiten. Wegens anonimisering van de gegevens, hebben alleen globale totalen en tendenzen een waardevolle vergelijkende betekenis. Er is een variatie van 1000 tot 2500 bevallingen per Brusselse materniteit met een gemiddelde ligduur van 5,2 tot 6,3. Aantal bevallingen en ligdagen volgens respondenten in enquête Het aantal bevallingen in 2003 varieert volgens de respondenten van 900 tot op jaarbasis. Niet elke bevraagde kon een exact cijfer geven (cfr. de afgeronde getallen). De bevraging beperkt zich tot de gewone bevallingen. Het zijn bovendien grove schattingen. Er zijn dan ook heel wat verschillen tussen de schattingen van de respondenten en de officiële registratie bij de Federale Overheidsdienst van Volksgezondheidszorg. Aangezien we de cijfers van VGZ enkel geanonimiseerd konden krijgen, gebruiken wij ze ter aanvulling van de resultaten uit de enquête daar waar ze een globale meerwaarde toevoegen of relevante vergelijkingen mogelijk maken. De verschillen zijn trouwens verklaarbaar ( zie verder). Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg

20 Tabel 10 : Situering materniteiten en aantal geschatte bevallingen (enquête) 9 MATERNITEIT GEMEENTE N GESCHATTE BEVALLINGEN 2003 Edith Cavell 1180 Ukkel +/ Frans TAAL (ENQUÊTE) St Pieter 1000 Brussel 2466 Nederlands Iris-Zuid 1050 Elsene +/ Frans VUB 1090 Jette 1568 Nederlands Brugmann 1020 Laken +/ Frans St Luc 1200 St. Lambrechts-Woluwe 1472 Frans Erasmus 1070 Anderlecht 1246 Frans St Jan 1000 Brussel 1119 Nederlands St Anna 1070 Anderlecht +/ Frans St Etienne 1210 St. Joost-Ten-Node 1348 Frans St Elisabeth 1180 Ukkel 935 Nederlands St Michiel 1040 Etterbeek 1030 Nederlands Hôpital fr RE 1182 St. Agatha Berchem 800 Frans César De Paepe 1000 Brussel 802 Frans Tabel 11 : Aandeel geschatte bevallingen in percentages volgens verblijfsduur in Brusselse materniteiten (enquête) Materniteiten 0-2 dagen 3-4 dagen 5-6 dagen Edith Cavell St Pieter Iris-Zuid VUB Brugmann St Luc Erasmus St Jan St Anna St Etienne St Elisabeth St Michiel Hôpital fr RE César De Paepe De 6 onderste ziekenhuizen zijn telkens fusies of samenwerkingsverbanden van 2 materniteiten, aangegeven door de stippellijn. Vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg