KRIMP: DE TIJD DRINGT

Transcriptie

1 Maatwerk en flexibiliteit zijn nodig KRIMP: DE TIJD DRINGT Bijna alle schoolbesturen krijgen de komende jaren te maken met dalende leerlingaantallen. Scholen in de bekende krimpregio s aan de rand van Nederland laten zien hoe zij daarmee omgaan en wat zij verwachten van de (lokale) politiek. Een artikel over valkuilen, slimme oplossingen en hobbels die nog te nemen zijn. En een wake up call voor alle scholen: de krimp komt eraan, dus ga bijtijds aan de slag. Tekst: Carolien Nout / Illustratie: Matthias Giessen Tussen 2016 en 2020 dalen de leerlingaantallen in zo goed als alle regio s in Nederland. De regionale verschillen zijn groot: in de grote steden zal het aantal leerlingen de komende jaren stijgen, in andere gebieden is de krimp matig tot groot, tot wel 30 procent. Daar komt de verschuiving van leerlingenaantallen per schooltype nog eens bij: minder kinderen kiezen voor het vmbo, vooral voor de kader- en de basisberoeps gerichte leerweg, en daardoor kan het moeilijk zijn om aparte richtingen als metaal- en elektrotechniek in stand te houden. Ook het aantal vwo-leerlingen daalt. Overigens lijken die verschuivingen te stabiliseren, aldus de Onderwijsinspectie. Het huidige wettelijke kader geeft niet genoeg ruimte voor creatieve oplossingen Nagenoeg alle besturen in het voortgezet onderwijs (85 procent) krijgen de komende jaren te maken met minder leerlingen. Dat betekent dat scholen meer moeten samen werken om te zorgen voor een breed onderwijsaanbod in de regio. Zij moeten daarbij niet alleen kijken hoe ze scholen of locaties in stand kunnen houden, maar vooral hoe het onderwijs pluriform en toegankelijk kan blijven. Geen concurrentieslag meer voeren, maar samen plannen maken: dat lijkt tegennatuurlijk. Toch gebeurt het in sommige krimpgebieden al. Maar gemakkelijk is het niet. Het huidige wettelijke kader geeft niet genoeg ruimte voor creatieve oplossingen waar scholen behoefte aan hebben. En dat is natuurlijk jammer. Verschillen tot de voordeur Dat beaamt Pieter Schram, voorzitter van het college van bestuur van OSG Singelland in Drachten. Verschillende regio s in Friesland hebben al enige tijd te maken met dalende leerlingaantallen. Daarom heeft de openbare scholengemeenschap Singelland partners gezocht op plaatsen waar de situatie nijpend is en scholen kunnen om vallen. In het dorp Burgum, waar de school een vmbo-locatie met havo-onderbouw heeft, is ze gaan samen werken met CSG Liudger. Gezamenlijk bieden zij nu havo 4 en 5 aan in een nieuw gebouw. Zij hebben afspraken gemaakt over het omgaan met de leerlingen (bij welke school ze zijn ingeschreven, welke vakken ze gezamenlijk volgen en welke niet), over personele kwesties (zoals een verdeelsleutel voor de aanstelling van het personeel) en over medezeggenschap, administratie en het beheer en onderhoud van het gebouw. Dat samenwerkingspartners een verschillende denominatie hebben, blijkt in de praktijk te vervagen. Schram: Het speelt een rol tot de voordeur. Ouders willen kunnen kiezen en we zorgen ervoor dat onze verschillende openbare en christelijke identiteiten zijn geborgd. In de praktijk betekent dit dat we de vakken godsdienst, levensbeschouwing en maatschappij leer niet gezamenlijk zouden aanbieden. Ik gebruik bewust de verleden tijd, want achter de voordeur gaan ouders en leerlingen daar vaak anders over denken. Daar om kunnen leerlingen nu kiezen of ze godsdienst of levensbeschouwing volgen. De kerstviering is verplicht voor leerlingen van het Liudger, maar andere leerlingen doen er ook graag aan mee, zelfs als ze anders vrij zouden zijn. 32 VO-magazine 5 / maart 2014

2 DISCUSSIEER MEE: ONDERWIJSPOORT KRIMP Hoe kunnen scholen antici peren op krimp? Welke creatieve oplossingen zijn er om de onderwijs kwaliteit hoog te houden? En hoe geven we de samenwerking vorm om krimp het hoofd te bieden? Discussieer mee op 2 april tijdens de Onder wijspoort (voorheen: Onderwijs café) in Pers centrum Nieuws poort, Den Haag. Het kan dus wel Maar niet alles is gemakkelijk op te lossen. Zoals verantwoording. De opbrengsten van de gezamenlijke havo zouden één keer aan OSG Singelland en één keer aan CSG Liudger toegerekend moeten worden en dat kan niet. Daarom hebben wij zelf een kwaliteitskaart ontwikkeld, waarmee we de opbrengsten in elkaar schuiven en voor beide scholen laten tellen. Dat vraagt creativiteit van de kant van de Inspectie en ruimte binnen het toetsingskader, maar het kan dus wel, zegt Schram. Een verschil in denominatie speelt een rol tot de voordeur In het landelijke Surhuisterveen, tegen de provincie Groningen aan, werkt OSG Singelland nu samen met het Lauwers College. Beide vmbo-locaties waren kwetsbaar door hun omvang. Daarom zijn de locaties nagenoeg in elkaar geschoven. De leerlingen staan in geschreven bij een van beide scholen en volgen gezamenlijk onderwijs. Na vier jaar blijken de scholen gezamenlijk meer leerlingen trekken dan ze opgeteld afzonderlijk deden. Ook de kwaliteit van het onderwijs is aantoonbaar verbeterd, aldus Schram. Wij laten zien dat oplossingen creativiteit vragen, maar op sommige punten knelt de wet- en regelgeving. Een bijna banaal voorbeeld is de bekostiging. Wij worden nu nog voor twee nevenvestigingen bekostigd, maar zouden toe willen naar één locatiedirecteur voor beide locaties. Een dubbele bekostiging is dan niet meer terecht. Wettelijk gezien kunnen we daar echter niet van afzien. Gronings Manifest Hoe kunnen scholen in gebieden waar de krimp op de deur klopt, zich het beste opstellen? In Groningen hebben zo goed als alle schoolbesturen, verenigd in het Bestuurlijk platform vo-vmbo, onlangs een manifest ondertekend waarmee ze zich committeren aan een gezamenlijke aanpak. Het initiatief werd genomen door Rob Schuur, voorzitter van het college van bestuur van het Noorderpoort, een instelling voor vo, mbo en volwasseneneducatie en contractactiviteiten. Het begint met een gewoon gesprek, tussen schoolbesturen in een regio. Je moet ervoor openstaan, vindt woordvoerder Harry Bouma van het Noorderpoort. Het manifest is een unieke mijlpaal voor de 22 schoolbesturen die hebben afgesproken hun informatie over leerling aantallen te delen en niet meer met elkaar te concurreren. Ook scholen in de stad Groningen doen mee, terwijl daar de leerlingaantallen niet eens gaan dalen. De uitwerking van het manifest zal steeds weer afhangen van de situatie. Bouma: Het kan bijvoorbeeld gaan om een fusie van scholen, of om uitruil van praktijk opleidingen of locaties. De basis is niet om onderwijs besturen in elkaar te schuiven, of de bestaande situatie per se te behouden, maar om samen de taken te verdelen: wie doet wat om goed onderwijs in stand te houden. Het Noorderpoortcollege heeft als gevolg van dalende leerlingaantallen onlangs een vmbo-afdeling in Musselkanaal gesloten. In goed overleg met het team, de ouders en het Ubbo Emmius in Stadskanaal gaan de meeste leerlingen nu naar die school toe. Onder de noemer Samen is meer willen Noorderpoort en Ubbo Emmius samen vmbo en mbo onder één dak aanbieden op een VO-magazine 5 / maart

3 BELEMMERENDE WETGEVING Scholen dienen de ruimte te krijgen om bij dalende leerlingenaantallen goed onderwijs te kunnen bieden. De huidige wet- en regel geving knelt bij sommige samen werkings oplossingen. Het gaat bijvoorbeeld om de fusie toets, de 50-procentregel en de regels voor samen - werkings scholen. In zijn beleidsvisie op krimp in het onderwijs heeft staatssecretaris Dekker aangekondigd belemmering en te willen weg emen. Dit voorjaar stuurt de staats secretaris een brief met de uitwerking aan de Tweede Kamer. nieuwe locatie in Stadskanaal. Een ander voorbeeld is de afspraak tussen mbo-scholen om de intake voor de de Entree-opleiding (het oude mbo 1-niveau) op een centrale plaats af te nemen. Zo kunnen de leerlingen verspreid worden over instellingen in de regio en wordt voorkomen dat ze gaan shoppen. De samenwerking stuit volgens Bouma wel op allerlei praktische bezwaren, zoals de huisvesting: Lege gebouwen baren ons zorgen. Wie moet daar iets mee doen? Een school kan dat niet alleen oplossen. Het is een politieke kwestie waar ook gemeenten of de provincie een verantwoordelijkheid hebben. Ontscholing voorkomen Wat huisvesting betreft is Jacob Bruintjes, wethouder in de Drentse gemeente Borger-Odoorn, blij dat vo-scholen iets meer tijd hebben om zich voor te bereiden op krimp. In het primair onderwijs zijn we er destijds door overvallen. De langetermijnplanning is natuurlijk belangrijk: welke gebouwen heb je over tien jaar nodig? Als het om een tijdelijke piek gaat, kun je soms beter kiezen voor noodlokalen, zoals het Esdal College in Emmen heeft gedaan. Scholen moeten goed overwegen waarin ze investeren en overleggen met de gemeente. Wat krimp is, hoef je aan Bruintjes niet uit te leggen. In de Drentse regio noemen ze hem gekscherend Koning Krimp. Bruintjes: Ik pleit ervoor dat scholen op tijd met elkaar overleggen hoe ze ontscholing kunnen voorkomen. Zij moeten daarbij naar de lange termijn kijken. Scholen zitten nu in de aftastende fase; ik heb het idee dat velen de urgentie niet onderkennen. En wat als de samenwerking niet op gang komt? Bruintjes: Ik ben er niet gerust op dat zoiets vanzelf gaat. In het primair onderwijs namen gemeenten het voortouw. In het voortgezet onderwijs ligt dat lastiger, want daar is het speelveld groter. Ik denk dat de aanpak van Zeeland, waar de onderwijsautoriteit het voortouw nam, goed kan werken. Een gezaghebbend persoon, die boven de partijen staat, van de provincie of de regio, in ons geval Zuidoost-Drenthe met een stukje Groningen erbij. Scholen moeten het eerst eens zijn over de prognoses en dan samen plannen maken. Misschien kunnen zij de minister vragen om meer regie? Dat zijn ze natuurlijk niet gewend, maar ik denk dat het wel goed zou zijn. Aan de andere kant zou de overheid ook goed moeten luisteren naar zo n regis seur en knelpunten in het proces helpen oplossen. Brevet van onvermogen Saskia Boelema is wethouder onderwijs in de gemeente Breda. Een gemeente waar van krimp geen sprake is, maar in de omliggende gemeenten wel. Een regisseur die scholen bij elkaar moet brengen? Sorry hoor, maar dat vind ik een brevet van onvermogen voor scholen. Meer ruimte en minder regels is prima, maar dan moet je als professional ook je verantwoordelijkheid nemen. Boelema is stellig: Ik zie het als taak van de wethouder om met een persoonlijke aanpak partijen bij elkaar te brengen. Scholen moeten met elkaar praten en niet in de vechtstand raken. Samenwerkingsmogelijkheden zijn er genoeg. Het kan helpen als scholen minder onderscheid maken naar denominatie en meer kijken naar wat ze 34 VO-magazine 5 / maart 2014

4 gemeen hebben. Boelema is een bestuurder die vertrouwen wil geven aan initiatiefnemers. Zo benadert ze ook scholen die betere overgang tussen voortgezet en beroepsonderwijs willen bewerkstellingen. Ik vraag ze om resultaten te laten zien en hoef geen gedetailleerde plannen vooraf. Ik wil sturen op de resultaten. Doordecentralisatie is geen oplossing in krimpgebieden De wethouder vindt het belangrijk om goed contact met scholen te onderhouden; niet alleen met de bestuurders, maar ook met docenten, leerlingen en ouders. Op die manier kun je slim verbindingen leggen met andere beleids terreinen, zoals jeugd en gezin. Ik adviseer schoolbesturen om vooral hun wethouder uit te nodigen. Scholen mogen daarnaast best meer verbinding maken met de samenleving. Stel je gebouw eens vaker open voor anderen! Limburg: voorloper In Limburg daalt het aantal leerlingen jaarlijks tussen de 5 en 10 procent. Dat heeft een enorme impact op de organisatie, vertellen John Monsewije en Jan Meens, beiden schoolbestuurders van SVO/PL. Wij hebben de afgelopen jaren geïnvesteerd om jonge leraren te behouden en op te leiden tot eerste graadsdocenten, maar door de krimp en het feit dat mensen langer moeten doorwerken, hebben we nu een overschot, vertelt Monsewije. De stichting zocht naar een creatieve oplossing en vond die door het personeel een tijdelijke verlofregeling aan te bieden, waardoor zij weliswaar met minder salaris toch hun baan behouden en de vrij gekomen tijd kunnen besteden aan zorgtaken of een opleiding. Sluiting van een vestiging komt ook voor. Dat is niet alleen een emotionele gebeurtenis voor ouders en leerlingen. Toen de stichting in 2012 de onder bouw van een school in Kerkrade verplaatste naar Landgraaf, was de gemeente niet blij met weer een leeg gebouw. Monsewije: Een gebouw slopen en woningen bouwen is niet haalbaar. Maar liefst 15 procent van de winkels en kantoren staat leeg in deze regio. Wij vinden daarom ook dat doorde centralisatie geen oplossing is in krimpgebieden. Wij zijn een onderwijsorganisatie en geen project ontwikkelaar; de verantwoordelijkheid voor huisvesting moet bij gemeenten blijven. ADVERTENTIE Master Integraal Leiderschap (NVAO-erkend) Deze master biedt leidinggevenden in het onderwijs verdieping om leerprocessen op alle niveaus van de schoolorganisatie duurzaam te verbeteren. Start jaarlijks in september. Zie voor informatiebijeenkomsten en brochures onze website. Ik ga verder met onderwijs. U ook? De naadloze aansluiting bij de praktijk was voor mij een belangrijke reden om te kiezen voor de Master Integraal Leiderschap bij het Centrum voor Nascholing. Wat ik in de opleiding leer kan ik direct toepassen op mijn school. Daarnaast merk ik dat ik kritischer ben geworden en meer evidence based te werk ga Adv. VO Magazine Jackie B 179,5x131mm-3.indd :07

5 COLUMN HENDRIK-JAN VAN ARENTHALS HET SLIJK DER AARDE Regelruimte Het is jammer dat het (financiële) beleid is afgestemd op gelijkmatige groei en op landelijke gemiddelden, bijvoorbeeld van personeelskosten. Dat pakt in deze provincie niet gunstig uit. Eigenlijk zouden die regels voor ons als krimpregio flexibeler moeten zijn, vult Meens aan. Toch willen zij krimp niet als iets negatiefs zien. De min of meer gedwongen samenwerking kan het onderwijs juist versterken en verbeteren. Neem de aansluiting met het mbo. Bredere opleidingsmogelijkheden voor leerlingen, gebouwen delen en docenten uitwisselen, zo staat in het onlangs gepresenteerde plan voor techniekonderwijs dat vanaf 2015 in een doorlopende leerlijn plaatsvindt. Maar dat levert ook knelpunten op. Leerlingen met verschillende BRIN-nummers mogen niet bij elkaar in een klas, mbo-docenten zijn niet altijd bevoegd om ook aan vmbo ers les te geven en wie financiert wat als het om vo/mbo-gebouwen gaat? Dit soort regels werkt belemmerend. Wij willen graag experimenteren, maar we kunnen niet op voorhand precies benoemen aan welke regelruimte wij behoefte hebben. Geef ons liever het vertrouwen en laat ons achteraf verantwoording afleggen, zegt Monsewije. Krimp is onontkoombaar. Over zes jaar hebben bijna alle regio s ermee te maken, ook daar waar het nu nog mee lijkt te vallen. Schoolbesturen doen er goed aan hun voordeel te doen met de ervaring van hun collega s uit krimpgebieden. Monsewije en Meens besluiten met een laatste tip: begin op tijd, want het kost tijd om je personeelsbestand op orde te krijgen. Als je te lang wacht, kost het je veel geld. En maak samen een vuist, want je kunt het niet alleen oplossen. Meer weten? Lees meer in het dossier Krimp op de website van de VO-raad. Prognoses van leerlingen aan tallen voor alle scholen in Nederland zijn te vinden op de website van DUO: VO/bekostiging/prognosemodel/intro.asp Een eenzame fietser wordt op een landweggetje overvallen. Je geld of je leven, klinkt het uit het donker. Ik heb geen geld, reageert de man, ik werk in het onderwijs. Oh, zegt de overvaller, fiets dan maar verder, want dan heb je ook geen leven. Het onderwijs heeft lang een slecht betaald imago gehad. Dat was natuurlijk ongenuanceerd en onjuist. Kijk eens naar de kortere salarislijnen en hoe snel je als starter op een behoorlijk salarisniveau komt. Was salaris het laatste taboe? Dan waren taakbeleid en functie mix akelig effectieve middelen om dat rigoureus te doorbreken. Excuus: in het onderwijs werk je natuurlijk niet voor het geld, dat doe je als roeping. En de functiemix? Dat gaat uitsluitend om de waardering. We maken ons op voor de tweede tranche. Ik heb rondom de benoemingsprocedure als bestuurder alvast persoonsbeveiliging geregeld. De commotie rondom de cao s raakte een open zenuw. De VO-raad onderhandelde met de vakcentrales over de besteding van beperkte rijksmiddelen. Een half of heel procentje meer voelt misschien anders dan de nullijn, maar heeft in de werkbeleving hoogstens het effect van een paracetamolletje. Nee, dan de zak geld die klaar staat wanneer de brede delegaties samen door een heel smal deurtje kunnen en de arbeidsvoorwaarden moderniseren In dezelfde periode werd de Krant van wakker Nederland zelf wakker en kopte groot over de bestuurders-cao. Deze ongenuanceerde berichtgeving werd, twee jaar na het akkoord tussen de VTOI en de bestuurdersvereniging, door vakbonden, lerareneliteclubjes en makkelijk scorende parlementaire centrumspitsen aangewend om een beroepsgroep over één karikaturale kam te scheren. Er zijn vast bestuurders die hun eigen Zuidasje hebben gecreëerd. Slechte mensen vind je overal. Maar er zijn ook scholen waarbij de LD-docent met een handjevol overuren de best betaalde kracht is. Gelukkig werkt óók de dikke kleilaag, zoals Ronald Plasterk de bestuurders ooit noemde, vanuit idealen en niet primair voor het slijk der aarde. Onze fietser ligt s avonds in zijn bed. Hij hoort gestommel beneden en betrapt een inbreker, die driftig laatjes open trekt. Wat ben jij aan het doen? vraagt de onderwijsman. Ik zoek geld, antwoordt de inbreker. Wacht even, reageert de ander, dan help ik je zoeken... VO-magazine 5 / maart