Maatschappijwetenschappen Criminaliteit en rechtsstaat

Transcriptie

1 Maatschappijwetenschappen Criminaliteit en rechtsstaat Hoofdstuk 1: Wat is criminaliteit? 1.1; Rechtsregels Waarde principe dat mensen belangrijk vinden om na te streven. Normen gedragsregels. Zodra normen worden overtreden, spreken we van normoverschrijdend gedrag. Jurisprudentie geheel aan rechterlijke uitspraken. Functies van rechtsregels: - Rechtszekerheid. - Orde. - Onafhankelijke rechtsspraak. Een belangrijk deel van de rechtsregels die in Nederland worden gehanteerd, is in 1886 vastgelegd in het Wetboek van Strafrecht. In de loop van de tijd is dit Wetboek herhaaldelijk aangepast. Twee redenen: 1. Sommige rechtsregels zijn geschrapt, omdat normen en waarden zijn gaan afwijken van wat maatschappelijk aanvaardbaar is. 2. Onze samenleving is complexer geworden, waardoor er meer regels nodig zijn. Rechtsregels zijn zowel plaats- als tijdsgebonden. 1.2; Strafbaar gedrag en criminaliteit Criminaliteit door de overheid bij wet strafbaar gesteld gedrag/alle misdrijven die in de wet omschreven staan. Misdrijven: meer ernstige strafbare feiten. Overtredingen: minder ernstige strafbare feiten. Criminalisering het strafbaar worden van een bepaald gedrag. Decriminalisering strafbaar gedrag wordt uit het Wetboek van Strafrecht gehaald. Soorten criminaliteit: - Delicten tegen openbare orde en het gezag; - Gewelddelicten; - Ruwheiddelicten; - Vermogensdelicten; - Seksuele delicten; - Verkeersdelicten; - Drugsdelicten; - Economische delicten; - Milieudelicten. Veelvoorkomende criminaliteit (kleine criminaliteit): winkeldiefstal, voetbalvandalisme, graffiti etc. Zware criminaliteit: moord, inbraak, overvallen, afpersing, verkoop van harddrugs. Georganiseerde criminaliteit misdrijven worden begaan door een groep mensen die zich verenigd hebben in een organisatie. 1

2 1.3; Criminaliteit als maatschappelijk probleem Oudste Wetboek van Strafrecht: Codex Hammourabi. Vanwege de grote maatschappelijke gevolgen en door verschillen van mening over de beste aanpak ervan, staat criminaliteit al lang op de politieke agenda en het is dus een politiek probleem geworden. Gevolgen van criminaliteit: Materiële schade: Directe financiële schade aan burgers, bedrijven en overheid. Indirecte financiële schade. Kosten voor de bestrijding van criminaliteit, zowel door de overheid, als door burgers en bedrijven. Immateriële schade: Gevoelens van onveiligheid. Problemen door de inbreuk op geestelijke en lichamelijke integriteit. Vermijdingsgedrag. Psychosomatische problemen. Aantasting van het rechtsgevoel van mensen. Wie proberen er iets te doen aan criminaliteit? Particuliere initiatieven: woningbeveiliging en de inzet van burgerwachten. Bedrijven: camera s, metaaldetectiepoortjes en ijzeren rolluiken. Maatschappelijke instellingen: behartigen de belangen van zowel daders als slachtoffers. Voorbeelden maatschappelijke instellingen: Coornhert Liga: humanisering van het strafrecht en houdt zich bezig met de belangen van verdachten en (ex)gedetineerden. Reclassering: vorm van maatschappelijk werk voor verdachten en (ex)gedetineerden met 3 hoofdtaken: 1. Hulpverlening aan mensen die met justitie in aanraking zijn gekomen. 2. Onderzoek en voorlichting over de achtergronden van een verdachte ten behoeve van officier van justitie en rechter. 3. Het voorbereiden en begeleiden van de uitvoering van taakstraffen. Naast aandacht voor de dader zijn er ook organisaties voor slachtoffers. In Nederland zijn de rechten van de slachtoffers vastgelegd in de wet. Hierin staat dat ieder slachtoffer: - Recht op informatie. - Spreekrecht. - Recht op schadevergoeding. Hoofdstuk 2: Hoe veilig is Nederland? 2.1; Het meten van criminaliteit Kwantitatieve methoden: er wordt een groot aantal gegevens verzameld of er worden grote groepen mensen ondervraagd, waarna het onderzochte in cijfers en percentages kan worden weergegeven. Kwalitatieve methoden: er is meer diepgaande informatie nodig. Meningen, ervaringen en behoeften van een bepaalde doelgroep door middel van diepte-interviews met daders, slachtoffers en andere betrokkenen (open vragen stellen). 2

3 Niet alle onderzoeksmethoden zijn geschikt. Elke methode heeft voor- en nadelen. Je kijkt hierbij naar: - Betrouwbaarheid Is er goed gemeten? Zijn de juiste vragen gesteld? - Validiteit Meet het onderzoek precies datgene wat gemeten moet worden? - Generaliseerbaarheid Heeft betrekking op de mate waarin een onderzoek als algemeen geldig kan worden beschouwd. Politiestatistieken: geregistreerde criminaliteit, misdrijven die bij de politie zijn aangegeven of die door de politie zelf zijn ontdekt. Dit geeft maar een beperkt beeld van de werkelijke aantal gepleegde delicten. De redenen hiervoor zijn: Mensen doen niet altijd aangifte van misdrijven. Sommige delicten worden niet ontdekt. Minder zichtbare delicten komen moeilijker bij de politie terecht (fraude). Rechtbankstatistieken: strafzaken die voor de rechter zijn gekomen. Dit geeft ook maar een klein stukje van de werkelijke criminaliteit zien, omdat lang niet alle door de politie onderzochte strafzaken voor de rechter komen. Hiervoor zijn een aantal redenen: Seponeren: er wordt niet gevolgd. Transactie: dader betaalt een geldbedrag en voorkomt een strafvervolging. Het is lastig om door middel van geregistreerde criminaliteitscijfers te bepalen of de criminaliteit toeof afneemt. Redenen hiervoor: Selectieve opsporing: als de politie meer surveilleert, wordt er meer ontdekt en geregistreerd. Toename van wetten en regels: dit brengt een groei van het aantal delicten met zich mee. Subjectieve beoordeling: de ene officier van justitie noemt iets mishandeling en de ander noemt het poging tot doodslag. Iedereen noemt het anders en registreert het dus ook anders. Slachtofferenquêtes: is ervoor bedoeld om een beeld te krijgen van de niet-geregistreerde (verborgen) criminaliteit. Voordelen: - Je komt misdrijven te weten waar mensen niet snel aangifte van doen. - Je krijgt inzicht in de omstandigheden en plaatsen waarin delicten plaatsvinden. - Je krijgt inzicht in de risico s die bepaalde bevolkingsgroepen lopen. Nadelen: - Sommige categorieën mensen worden niet ondervraagd. - Sommige delicten worden vaak verzwegen. - Subjectieve meting. - Meet alleen veelvoorkomende delicten. - De slachtofferloze criminaliteit valt buiten deze methode. Daderenquêtes (self report studies): er wordt aan mensen gevraagd of zij bepaalde misdrijven hebben gepleegd. 2.2; Beeldvorming Media, kranten en tijdschriften, verschillen ook in de manier waarop ze over criminaliteit berichten. Telegraaf: sensationele wijze. Trouw en NRC Handelsblad: zakelijke berichtgeving. 3

4 Er ontstaat door de media een generaliserend en stereotiep beeld van criminaliteit: 1. Criminaliteit heeft vooral te maken met geweld. 2. Het beeld dat het aandeel van zware criminaliteit groot is. 2.3; Criminaliteit vroeger en nu Uit cijfers in gebleken dat de criminaliteit tussen de jaren 1950 en nu enorm zijn toegenomen. Deze toename houdt verband met andere maatschappelijke ontwikkelingen in de samenleving. De belangrijkste: Afnemend gezag van de overheid. Afnemende betekenis van het maatschappelijk middenveld. Vervaging van maatschappelijke normen en waarden. Sterk toegenomen welvaart. De afgenomen pak- en strafkans. Toegenomen werkloosheid. Technologische ontwikkelingen. Internationalisering. Recente ontwikkelingen: - Daling aantal geregistreerde vermogensdelicten. - Geweldsmisdrijven zijn toegenomen (gevolg: toegenomen welvaart + alcoholconsumptie). - Aantal gewone inbraken gedaald en aantal gewapende roofovervallen gestegen. Hoofdstuk 3: Oorzaken van criminaliteit 3.1; Wie is crimineel? Criminaliteit komt niet in alle lagen van de bevolking evenveel voor en als we kijken naar de verschillende soorten criminaliteit zien we een ongelijke spreiding. Uit misdaadstatistieken komt naar voren dat deze verschillen te maken hebben met: Geslacht criminelen zijn meestal mannen. Er is wel sprake van toename in het criminele gedrag van vrouwen. Leeftijd uit onderzoek blijkt dat mensen vooral in hun adolescentperiode delicten plegen. Voor de oververtegenwoordiging van jeugdige delinquenten zijn enkele verklaringen: Het opzoeken van grenzen en het overschrijden van maatschappelijke normen hoort bij het opgroeien. Veel jongeren worden geconfronteerd met tal van sociale problemen (verslaving). Algemeen aanvaard is de opvatting dat segregatie de kans vergroot om met politie en justitie in aanmerking te komen. Met segregatie wordt bedoeld dat iemand geen kans heeft op een normale baan en dus is uitgesloten van het economische leven en daardoor geen perspectief heeft op sociale mobiliteit en maatschappelijke participatie. Maatschappelijke positie mensen met een lagere maatschappelijke positie zijn oververtegenwoordigd als het gaat om agressieve delicten, inbraak en diefstal. Etnische afkomst allochtone groepen blijken relatief oververtegenwoordigd te zijn in delicten als diefstal en drugscriminaliteit, maar daarentegen ondervertegenwoordigd n delicten als fraude. Locatie de mate van verstedelijking. Inwoners van grote steden plegen vaker delicten dan inwoners van kleine steden en dorpen. 4

5 3.2; Criminologie Criminologie: de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van menselijke gedragingen die door de wetgever strafbaar zijn gesteld en van de wijze waarop de overheid en de rest van de maatschappij daarop reageert. - Beschrijvende criminologie: richt zich op de aard, de omvang, de spreiding en de ontwikkeling van crimineel gedrag en criminaliteit. - Theoretische criminologie: probeert crimineel gedrag te verklaren. 1. Microniveau: individuele situatie en motieven van mensen. Biologische en psychologische factoren. 2. Mesoniveau: het individu in relatie tot zijn directe leefomgeving. Sociaalpsychologische factoren. 3. Macroniveau: structurele en culturele kenmerken van samenlevingen als geheel. Sociologische factoren. Biologische en psychologische verklaringen Het onderzoek naar deze daders splitst zich in twee richtingen: Onderzoek naar biologische verschillen zoals genetische en neurofysiologische kenmerken. Onderzoek naar psychologische verschillen zoals cognitieve en functionele persoonlijkheidskenmerken. Risicofactoren omgevingsfactoren die zorgen ervoor dat erfelijke factoren negatief ontwikkelen. Sociaalpsychologische verklaring Als er problemen optreden in de primaire en secundaire socialisatie is de kans groter dat iemand crimineel gedrag vertoont. Het gezin in de voedingsbodem voor het latere functioneren van mensen. Op school komen kinderen in aanraking met nieuwe normen. Hoe ouder een kind, hoe groter de invloed wordt van leeftijdgenoten. Conflicten tussen de dominante cultuur en bepaalde subculturen binnen de Nederlandse samenleving kunnen leiden tot normafwijkend en ook crimineel gedrag. De kans dan kinderen die opgroeien in een achterstandswijk crimineel worden, is veel groter dan bij kinderen uit meer welvarende buurten. Sociologische verklaringen Sociale desintegratie: mensen voelen zich niet langer verbonden met anderen in de samenleving. Sociale onrechtvaardigheid: als mensen onvoldoende maatschappelijk perspectief hebben. 3.3; Theorieën over criminaliteit Verklaringen voor crimineel gedrag: Sociobiologische theorie - Sociaal gedrag wordt bepaald door biologische/genetische factoren. (Lombrosso, Wilson, Buikhuisen) Aangeleerd- gedragtheorie - Crimineel gedrag wordt aangeleerd door de omgeving. (Sutherland) 5

6 Gelegenheidstheorie - De gelegenheid maakt de dief. Crimineel gedrag is gebaseerd op rationele keuzes. (Felson) Anomietheorie - Maatschappelijke ongelijkheid leidt tot normloosheid (=anomie). (Merton) Etiketteringstheorie - De sociale afwijzing van mensen leidt tot crimineel gedrag ( self fullying prophecy bijvoorbeeld: Marokkaanse jongeren). (Becker) Bindings- of integratietheorie - Crimineel gedrag neemt toe als de maatschappelijke bindingen (familie, vrienden, werk, school, buurt etc.) afnemen. (Hirschi) Sociale controletheorie - Hoe minder informele sociale controle (vooral ouders) des te meer kans op crimineel gedrag. (Sampson en Laub) Hoofdstuk 4: De rechtsstaat 4.1; Grondbeginselen Sociaal contract: een soort afspraak tussen burgers en overheid. Geweldsmonopolie: de overheid mag als enige geweld gebruiken. Rechtsstaat: hanteert regels voor burgers en voor de overheid. In een rechtsstaat heeft de overheid twee taken: 1. Rechtshandhaving: de wet bepaalt wat burgers allemaal wel en niet mogen. 2. Rechtsbescherming: beschermt de burgers tegen willekeurig optreden van de overheid. Beginselen van de rechtsstaat: Er is sprake van politieke machtenscheiding. De overheid is gebonden aan de wet en moet zich bij de uitvoering van haar taken houden aan wettelijke regels. Een onafhankelijke rechter beslist in geschillen tussen burgers onderling en tussen burgers en overheid. Grond- of vrijheidsrechten van burgers zijn in de wet omschreven en gewaarborgd. Deze beginselen of uitgangspunten zijn vastgelegd in de grondwet en in internationale verdragen: - Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens. - Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. 4.2; Rechtsstaat en criminaliteit Machtenscheiding/Trias Politica: machtsmisbruik door de overheid te beperken. - Wetgevende macht: regering + parlement. - Uitvoerende macht: regering, in werkelijkheid door ambtenaren. - Rechterlijke macht: onafhankelijke rechters. Om de onafhankelijkheid van de rechters te waarborgen, is deze verder uitgewerkt in een aantal regels en wetten, zoals in artikel 117 van de grondwet: Een rechter wordt voor het leven benoemd. 6

7 Een rechter kan niet ontslagen worden door de regering of het parlement. De rechtspositie is bij wet geregeld. Het aantal rechters staat in elke rechtszaak van tevoren vast. Dat de overheid gebonden is aan de wet komt tot uiting in het Wetboek van Strafrecht. Deze wettelijke regeling van het strafrecht bevat bevoegdheden voor de overheid, maar stelt daar ook grenzen aan. We noemen de belangrijkste uitgangspunten: Het legaliteitsbeginsel Je kunt alleen worden gestraft voor iets wat in de wet strafbaar is gesteld. De maximumstraf Per delict is wettelijk vastgelegd wat de maximumstraf is die de rechter mag opleggen. De ne bis in idem-regel Wanneer een rechter in een zaak een onherroepelijke uitspraak heeft gedaan, kan de betrokkene niet voor hetzelfde strafbare feit voor een tweede keer worden vervolgd. Geen straf zonder schuld De wet sluit de mogelijkheid uit om te straffen als de verdachte geen schuld heeft aan het delict. Verjaring Het recht om iemand te straffen kan verjaren. De procedure van opsporing, vervolging en berechting, het strafrecht, is wettelijk vastgelegd in het Wetboek van Strafvordering. In dit wetboek staan regels waaraan een normale rechtsgang moet voldoen. Doel ervan is te voorkomen dat fundamentele grondrechten van burgers worden geschonden. Enkele regels uit het Wetboek van Strafvordering zijn: Iedereen heeft recht op een eerlijk proces door een onafhankelijke rechter. Volgens de onschuldpresumptie is iedereen die verdacht wordt van een strafbaar feit onschuldig, totdat zijn schuld door de rechter bewezen wordt geacht. De hele procedure van vooronderzoek tot terechtzitting is gebonden aan wettelijke voorschriften. Dwangmaatregelen zoals het vasthouden van een verdachte zijn aan wettelijke grenzen en waarborgen gebonden. Iedereen heeft recht op adequate verdediging. Ook slachtoffers hebben rechten. 4.3; Dilemma s en spanningen Dilemma van rechtsstaat: botsende belangen van rechtsbescherming en rechtshandhaving. Aan de ene kant willen we beschermd worden tegen criminaliteit, aan de andere kant willen we dat de overheid ook onze vrijheden respecteert. Bevoegdheden die voor spanningen zorgen zijn: - Identificatieplicht. - Wet bijzondere opsporingsbevoegdheden. Heeft de politie niet teveel bevoegdheden zoals infiltratie. - Aan de ene kant werkt het OM in opdracht van de minister van Justitie, maar maakt ook deel uit van de rechterlijke macht. IM bepaalt welke zaken wel of niet bij de rechter komen. - Tussen politie en OM. Politie pakt iemand op, maar wordt weer vrijgelaten vanwege het opportuniteitsbeginsel: vervolging is niet het algemeen belang. Een andere zaak heeft prioriteit. - Onafhankelijkheid van de rechter komt in gevaar, door publiciteit of toegenomen werkdruk. - Spanning tussen wetgeving en rechtspraak. Rechter interpreteren een wet anders dan het is bedoeld. Opportuniteitsbeginsel: vervolging is niet in het algemeen belang. 7

8 4.4; Klassenjustitie Klassenjustitie: het sociale milieu speelt een rol bij de opsporing, vervolging en berechting van verdachten. Iedereen is gelijk voor de wet. Iedereen heeft recht op een eerlijk proces. Selectief optreden: de politie kan voor een deel zelf bepalen wie ze aanhoudt en waarvoor ze mensen bekeurt. Bewust en onbewust gaat ze hierbij selectief te werk. Uit jurisprudentie is gebleken dat mensen uit lagere milieus, recidivisten, werklozen en allochtonen zwaardere straffen krijgen. Verklaringen hiervoor: - Verdachten uit betere kringen zijn beter in staat om hun belangen te behartigen. - Officieren van Justitie en rechters zijn vaak zelf ook afkomstig uit hetzelfde milieu. Gevolg Selffulfilling Prophecy: politie, OM en rechters verwachten crimineel gedrag bij bepaalde bevolkingsgroepen en handelen daar vervolgens naar. Hoofdstuk 5: Overheidsbeleid 5.1; Integraal veiligheidsbeleid Criminaliteitsbestrijding: beleid dat zich niet alleen richt op zware criminelen of veelvoorkomende criminelen, maar ook tegengaan van overlast en de strijd tegen terroristische dreiging. Hierbij staat centraal het voorkomen en reduceren van criminaliteit en overlast. Tweesporenbeleid: afhankelijk van het soort criminaliteit wordt telkens bekeken welke preventieve maatregelen mogelijk zijn of waar het spoor van repressie moet worden gevolgd. Preventieve maatregelen: die kunnen worden opgenomen voordat het delict heeft plaatsgevonden. Enkele voorbeelden: - De versterking van de sociale controle. - Voorlichting. - Aanpassing van de bebouwde kom. - Het zorgen voor goede scholing en werkgelegenheid. Repressief optreden: het optreden als de criminaliteit al heeft plaatsgevonden. Binnen het integraal veiligheidsbeleid onderscheiden we een aantal beleidsterreinen: - Opsporingsbeleid welke vormen van misdaad krijgen de prioriteit van de politie en hoe deze delicten worden opgespoord. Gaat ook om de pakkans te verhogen. - Vervolgingsbeleid voor de rechter brengen van een verdacht. Gaat om welke delicten worden vervolgd en welke delicten op een andere manier afgehandeld worden. - Gevangenisbeleid ontwerpen van verschillende gevangenisregimes, probeert men invloed uit te oefenen op de resocialisatiekansen van verschillende groepen gevangen. Ook bouwen van cellen valt onder dit beleid, evenals het uitvoeren van vonnissen (geldboetes enz.) - Nieuwe wetgeving nieuwe wetten nodig om criminaliteit effectief te bestrijden. - Preventief beleid. Op het gebied van veiligheid zien we de laatste jaren een aantal ontwikkelingen: De uitbreiding van bevoegdheden. Toegenomen inbreuk op de persoonlijke levenssfeer. 8

9 Het in elkaar schuiven van criminaliteitsbeleid en de bestrijding van overlast. 5.2; Criminaliteitsbeleid in de praktijk Veelvoorkomende criminaliteit: - Intensivering van het functionele toezicht. - Versterking van de binding van daders met de samenleving. - Verbeteren en herinrichten van de gebouwde omgeving. Nadruk bij veelvoorkomende criminaliteit is het voorkomen ervan (preventief). Winkeldiefstal wordt bestreden met preventieve maatregelen door de bedrijven zelf, maar de overheid ondersteunt met repressieve maatregelen. Maatregelen van de winkeliers: - Technische maatregelen, bijv. het plaatsen van camera s, monitoren, spiegels en poorten. - Het in dienst nemen van meer winkel- en bewakingspersoneel. - Betere training en motivatie van het personeel. Maatregelen van de overheid: - Het stimuleren dat winkeliers een stil alarm gebruiken, waardoor ze direct verbonden zijn met de plaatselijke politie. - Het zwaarder aanpakken van heling. - Het optellen van kleine zaken tegen veelplegers, waardoor deze draaideurcriminelen soms wel voor twee jaar vast kunnen zitten. Bij het bestrijden van jeugdcriminaliteit legt de overheid de nadruk op het voorkomen dat jeugdige daders afglijden tot echte criminelen: - Overtreden en misdrijven door jongeren onder de achttien jaar vallen onder de kinderrechter. - Jongeren die voor de eerste keer in aanraking komen met de politie worden verwezen naar Bureau Halt. - Werkgelegenheidsprojecten moeten jongeren perspectief bieden, zodat zij beter gewapend zijn tegen de verleiding van het snelle geld. Om de georganiseerde criminaliteit te bestrijden, hebben politie en justitie meer opsporingsbevoegdheden gekregen inkijkoperaties, inzet van infiltranten, informanten betalen. Terrorisme bestrijden: radicalisering en rekrutering aanpakken. Informatie wordt onder meer ingewonnen door: Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD). 5.3; Politieke visies PvdA VVD CDA SP Duidelijke grenzen stellen en misdaad bestraffen. Doel: sociaal rechtvaardige samenleving. Rechtsregels zijn belangrijk om je aan te houden. Houd je je daar niet aan: bestraffen. Gezin, school en het maatschappelijk middenveld zijn belangrijk bij het voorkomen van criminaliteit. Lokaal aanpakken, want daar gebeurt het ook. Sterke binding met politie en gemeente is nodig en de capaciteit van politie en justitie vergroten. 9

10 Hoofdstuk 6: Opsporen, vervolgen en berechten 6.1; Politie De Nederlandse politie valt onder twee ministeries: Ministerie van Binnenlandse Zaken en het Ministerie van Justitie. De politie heeft als belangrijkste taken: Handhaving van de openbare orde. Hulpverlening. Opsporing. Opsporingshandelingen kunnen alleen worden verricht als er een objectief, redelijk vermoeden bestaat dat er een strafbaar feit is gepleegd of wordt voorbereid. Dit principe vloeit voort uit het legaliteitsbeginsel van onze rechtsstaat. Opsporingsbevoegdheden van de politie zijn nauwkeurig vastgelegd in het Wetboek van Strafvordering en in de politie wet. Verdachte: als er een redelijk vermoeden bestaat dat de persoon zich schuldig heeft gemaakt aan een strafbaar feit. In toenemende mate zien we dat opsporingsmethoden worden ingezet om voorbereidingen van strafbare feiten op te sporen. In het kader van deze vroegsporing wordt in een georganiseerd crimineel netwerk geïnfiltreerd als het vermoeden bestaat dat daarin ernstige feiten worden beraamd. De wens van de politie en justitie om in een zo vroeg mogelijk stadium op te treden botst soms met de grondwettelijke bescherming van de persoonlijke vrijheid. In onderstaande gevallen heeft de politie geen voorafgaande toestemming nodig van de officier van justitie: - Een verdachte staande houden. - Een verdachte aanhouden oftewel arresteren. - Fouilleren. - In beslag nemen. - De vrijheid benemen. Voor de volgende bevoegdheden heeft de politie wel vooraf toestemming nodig van de officier van justitie: - Huiszoeking. - Inzetten van infiltranten. - Uitvoeren van inkijkoperaties. - Gecontroleerde doorvoer. - De politie mag informanten geld betalen. - Preventief fouilleren. 6.2; Officier van justitie De officier van justitie geeft leiding aan het opsporingsonderzoek. Als er genoeg bewijs is, gaat de officier van justitie over tot vervolgen: zaak aan de rechter voorleggen. In een rechtszaak is de officier van justitie de openbaaraanklager: namens de samenleving vraagt hij/zij de verdachte te straffen. Openbaar Ministerie: alle officieren van justitie bij elkaar. Gewone rechtszaak: officier van justitie genoemd. Gerechtshof: advocaat-generaal genoemd. 10

11 De officier van justitie heeft 3 keuzemogelijkheden: 1. Seponeren: Er is onvoldoende bewijs gevonden of de verdachte is niet strafbaar. Het opportuniteitsbeginsel: vervolging is niet in het algemeen belang. Het gaat om een klein vergrijp of de verdachte is al gestraft. Als de officier voorwaarden verbindt aan het seponeren, spreken we van een voorwaardelijk sepot. 2. Een transactievoorstel aanbieden (schikking): Een taakstraf tot 180 uur. Een geldboete; Onttrekking aan het verkeer. Ontzegging van de rijbevoegdheid voor maximaal zes maanden. Anders dan bij een transactie gaat het hier niet om een voorstel, maar om daadwerkelijke strafoplegging. 3. Vervolgen en dus dagvaarden: De verdachte voor de rechter brengen. Dit betekent dat de verdachte officieel wordt vervolgd. 6.3; De rechter Er zijn 19 rechtbanken met verschillende soorten rechters: Kantonrechter huur en arbeidsgeschillen. Kent zowel het burgerlijk recht als het strafrecht. Politierechter lichtere en simpele misdrijven, zoals vernieling en winkeldiefstal. Deze eenvoudige kamer mag maximaal 1 jaar vrijheidsstraf opleggen. De uitspraak volgt direct. Meervoudige Kamer drie rechters die over ernstige en meer ingewikkelde misdrijven rechtspreekt, zoals verkrachting en mishandeling. De uitspraak volgt na twee weken. Kinderrechter overtredingen en misdrijven tussen 12 en 18 jaar. Deze zaken zijn niet openbaar. Bij kinderen onder de 12 jaar wordt de Raad voor de Kinderbescherming en Bureau Jeugdzorg ingeroepen. Hierdoor volgt geen berechting. Gerechtshof hier kun je in hoger beroep gaan. Nederland heeft er 5. Hoge Raad 3 of 5 raadsleden. Ben je het niet eens met de uitspraak van het gerechtshof? Dan ga je een in cassatie indienen: er volgt geen nieuw onderzoek, maar er wordt gekeken of het recht goed is toegepast. Een rechtszaak bestaat uit 8 stappen: 1.) Opening: de rechter controleert de persoonsgegevens van de verdachte. 2.) Aanklacht: de officier van justitie leest de tenlastelegging oftewel de aanklacht voor. 3.) Onderzoek: de rechter begint aan het eigenlijke onderzoek naar het eventuele bewijs voor de aanklacht. 4.) Verhoor: van de verdachte. 5.) Requisitoir: de officier van justitie zal proberen aan te dat de verdachte schuldig is en vraagt de rechter om een zogenaamde eis. 6.) Pleidooi: de advocaat houdt een pleidooi, waarin hij de verdachte verdedigt. 7.) Laatste woord: de verdachte heeft altijd het laatste woord. 8.) Vonnis: nadat de rechter het onderzoek heeft afgesloten en alle belangen tegen elkaar heeft afgewogen, doet hij een uitspraak. Om een verdachte schuldig te verklaren beantwoordt de rechter procesmatige (formele) en inhoudelijke (materiële) vragen. Procesmatige vragen: 1. Is de dagvaarding geldig uitgereikt? 2. Is de rechter bevoegd over de voorgelegde zaak te oordelen? 11

12 3. Mag de officier van justitie de zaak vervolgen? Bijv. verjaard of 12 jaar zijn. 4. Is er geen reden om de zaak te schorsen? Inhoudelijke vragen: 1. Is het ten laste gelegde feit geheel bewezen? 2. Levert het bewezen feit een strafbaar feit op? 3. Is de dader strafbaar? Feit moet aan de schuld van de dader te wijten zijn. 4. Welke straf moet worden opgelegd? Juryrechtspraak: een groep gewone mensen oordeelt of een verdachte schuldig is of niet (België, Frankrijk, Groot Brittannië, VS). Voordeel: juryleden kunnen zich beter inleven in de toestand van de verdachte en het slachtoffer dan een beroepsrechter. Ook voelen zij beter aan hoe er in de samenleving over criminaliteit gedacht wordt. Nadelen: Juryleden hebben minder inzicht in het maatschappelijk belang op langere termijn van bepaalde veroordelingen. Ook laten juryleden zich meer leiden door gevoelens dan door rechtsbeginselen. Hoofdstuk 7: Criminaliteit en straf 7.1; Straf Strafmaat: het soort straf en de hoogte van de straf. Baseert zicht op het Wetboek van Strafrecht. De rechter zal niet vaak de maximumstraf opleggen, want hij kijkt ook naar de omstandigheden waaronder het strafbaar feit is gepleegd. Ook moet de rechter meewegen of er sprake is van recidive: een verdachte is al eerder veroordeeld. In het Nederlands strafrecht maken we onderscheid tussen hoofdstraffen, strafrechtelijke maatregelen en bijkomende straffen. De wet kent 3 soorten hoofdstraffen: Geldboete de rechter bestraft de verdachte met een geldboete. Als iemand zijn boete niet betaalt, krijgt hij in plaats daarvan vervangende hechtenis. Vrijheidsstraf de rechter bestraft ongeveer een kwart van de daders met een vrijheidsstraf. Taakstraf kan worden opgelegd in plaats van een vrijheidsstraf. Wordt vaak gebruikt vanwege het opvoedkundige karakter. Van elke hoofdstraf kan een deel voorwaardelijk op worden gelegd. De dader krijgt de straf niet, als hij binnen een bepaalde proeftijd niet nogmaals een soortgelijk strafbaar feit krijgt. Gebeurt dit wel, dan de voorwaardelijke straf + nieuwe straf. Bijkomende straffen hebben meestal een relatie met het gepleegde delict. VB: je wordt uit je beroep gezet of je rijbewijs wordt ingenomen. Maatregelen hebben als doel om de dader tegen zichzelf of om de samenleving te beschermen tegen de dader. De bekendste maatregel is terbeschikkingstelling (tbs). De dader wordt in dat geval opgenomen in een kliniek psychiatrische behandeling. Een ander voorbeeld van een maatregel is het ontnemen van door misdaad verkregen geld of goederen via de zogenaamde Pluk-ze-wet. Justitie probeert dan van een veroordeelde geld of goederen die hij met zijn criminele activiteiten in het bezit heeft gekregen, terug te krijgen. 7.2; Waarom straffen we? De keuze die de rechter maakt tussen bijvoorbeeld vrijheidsstraf, taakstraf of boete is altijd een afweging tussen de gepleegde daad en het mogelijke gevolg van de straf. 12

13 Daarbij spelen de volgende motieven, om een dader te straffen, een rol: Vergelding: in onze maatschappij geldt de norm dat kwaad niet ongestraft mag blijven. Preventie: het afschrikeffect van een lange vrijheidsstraf moet andere burgers ervan weerhouden een misdaad te plegen. Resocialisatie: met een straf probeert de overheid de dader te verbeteren, zodat hij zich aanpast aan de normen en waarden van de samenleving. Beveiliging van de samenleving: sommige criminelen zijn een gevaar voor de maatschappij. Handhaving van de rechtsorde: door het strafsysteem maakt de overheid duidelijk dat het in onze rechtsstaat háár taak is om te straffen en niet die van de burgers. Genoegdoening aan het slachtoffer. Er zijn nog 2 omstandigheden die de rechter bij de strafoplegging meeneemt: De kosten van de verschillende sancties. Het mogelijke cellentekort. 13