Samenvatting Onderzoek naar de politieregisters bij de Criminele Inlichtingen Eenheden van Bijzondere Opsporingsdiensten (z en z )

Transcriptie

1 Samenvatting Onderzoek naar de politieregisters bij de Criminele Inlichtingen Eenheden van Bijzondere Opsporingsdiensten (z en z ) 1. Aanleiding en doel onderzoek Het College bescherming persoonsgegevens (CBP) heeft in 2005/2006 een ambtshalve onderzoek uitgevoerd naar de politieregisters van de Criminele Inlichtingen Eenheden (CIE s) van twee Bijzondere Opsporingsdiensten (BOD-en), te weten de FIOD-ECD, ressorterend onder het Ministerie van Financiën, en de VROM-IOD, ressorterend onder h et Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Het CBP is ingevolge de Wet politieregisters toezichthouder op de werking van de politieregisters. Gelet op de gevoeligheid van de in de CIE-registers verwerkte persoonsgegevens en de afscherming daarvan voor anderen, onder wie niet alleen de geregistreerden maar ook de rechter, is extern toezicht van groot belang. Aangezien naast politie en openbaar ministerie slechts het CBP als toezichthouder de mogelijkheid heeft van de inhoud van de CIE-registers kennis te nemen, ziet het CBP in deze positie een bijzondere verplichting om met name ook toe te zien op de inhoud van de bijzondere politieregisters. De onderzoeken hadden betrekking op de verwerking van persoonsgegevens in het register zware criminaliteit, het voorlopig register en het informanten- of relatieregister bij de CIE. Het CBP heeft een aantal mutaties uit deze registers inhoudelijk onderzocht en heeft daarnaast de technische en organisatorische aspecten die hiermee direct verband houden onderzocht. Het CBP geeft door dit met name inhoudelijk gerichte onderzoek invulling aan zijn toezichthoudende taak ten aanzien van de politieregisters die door de CIE s met het oog op de opsporing van zware criminaliteit worden aangehouden. Het algemene beeld dat uit de onderzoeken naar voren kwam is als overwegend positief aan te duiden. De onderzochte inhoudelijke aspecten bleken over het algemeen in orde. Wat betreft de onderzochte technische en organisatorische aspecten viel op dat op een aantal punten niet wordt voldaan aan de voorschriften die door de wet- en regelgeving worden gesteld. De onderzoekers hebben bij de CIE door middel van een willekeurige steekproef kennis genomen van gegevens in de CIE-registers. Daarnaast heeft het CBP zich door middel van interviews op de hoogte gesteld van de organisatorische- en technische aspecten met betrekking tot die registers. Bij de beoordeling van de feitelijke bevindingen heeft het CBP de inhoudelijke toets het zwaarst laten wegen. Het onderz oek en de beoordeling van de uitkomsten daarvan hebben zich hoofdzakelijk gericht op de volgende onderwerpen: 1. de opnamecriteria; 2. de juistheid en volledigheid van geregistreerde gegevens; 3. de vastlegging van gegevens uit het informantenregister in het register zware criminaliteit of het voorlopig register; 4. de geoorloofdheid van geconstateerde verstrekkingen uit het register zware criminaliteit en het voorlopig register; 5. de maximale bewaartermijnen voor het register zware criminaliteit en het voorlopig register; 6. de technische en organisatorische aspecten.

2 2. Bevindingen 2.1 Informantenregister De bepalingen van Wet politieregisters (Wpolr) en Besluit politieregisters (Bpolr) die betrekking hebben op de bijzondere politieregisters zijn op grond van artikel 18a Bpolr, voor zover deze registers worden gehouden bij een CIE van een bijzondere opsporingsdienst, van overeenkomstige toepassing verklaard op het register zware criminaliteit en het voorlopig register. Dat geldt voor de als zodanig aangewezen CIE s waarvan de inrichting bij een Instellingsbesluit op grond van artikel 13c, tweede lid, Wpolr is geregeld. Als gevolg hiervan geldt het kader van Wpolr en Bpolr in zoverre voor de CIE s van de bijzondere opsporingsdiensten. Dat betekent dat er geen afzonderlijke wettelijke regeling bestaat voor de door de CIE s van de BODen aangehouden informantenregisters. Volgens de onderscheiden Instellingsbesluiten wordt door de BOD-CIE- s geen informantenregister, maar wel een register zware criminaliteit en een voorlopig register gevoerd. Daarbij is in de toelichting aangevoerd dat, in afwachting van de wettelijke status van het informantenregister, de informantgegevens worden verwerkt in het register zware criminaliteit. Deze wijze van registratie brengt mee dat, in geval van verwijdering van gegevens over geregistreerde personen, de informantgegevens ook verwijderd worden. Bij het onderzoek verklaarde de CIE-leiding dat de informantenregistratie nooit in het register zware criminaliteit is gevoerd, zoals weergegeven in de toelichting op het Instellingsbesluit, maar dat dit onder het regime van de W et bescherming persoonsgegevens (WBP) wordt gevoerd. De CIE s van de politiekorpsen en Koninklijke Marechaussee zijn op grond van de Regeling criminele inlichtingen eenheden (CIE-Regeling) verplicht informantengegevens te registreren overeenkomstig het daartoe vastgestelde modelreglement informantenregister. Dit reglement is gebaseerd op de Wpolr. De Wpolr bevat een regeling voor de bijzondere politieregisters met bijzondere waarborgen en afscherming van gevoelige gegevens. Aldus kunnen de belangen die voortvloeien uit de uitvoering van de politietaak worden gediend en beschermd. Voor de in het informantenregister geregistreerde informatie is daarvoor onder meer noodzakelijk dat voldoende bescherming wordt geboden aan informanten en door hen verstrekte informatie, gelet op de aanzienlijke risico s die onthulling daarvan kan meebrengen voor de informant en derden. Het juridisch kader van de WBP is echter in het geheel niet toeg erust voor de bescherming van gegevens zoals verwerkt in een informantenregister. De WBP kent bijvoorbeeld de informatieplicht, waarop maar op beperkte gronden en voor beperkte tijd uitzonderingen mogelijk zijn. Onverkorte toepassing van de WBP op het informantenregister van de BOD-en zou, gelet op het karakter van de daarin verwerkte gegevens, onaanvaardbare risico s met zich meebrengen. De BOD-en hebben aangegeven dat de verwerking van informantgegevens in het informantenregister plaatsvindt overeenkomstig de vereisten van het modelreglement informantenregister. Gelet op de bezwaren die gelden zowel voor de verwerking van informantgegevens in het register zware criminaliteit als voor een verwerking met toepassing van de WBP, kan het CBP zich vinden in de gekozen oplossing om een informantenregister onder de WBP in te richten met inachtneming van de eisen van het modelreglement informantenregister. Het wettelijk kader schiet hier tekort.

3 2.2 Overige bevindingen De overige bevindingen kunnen op de belangrijkste onderdelen als volgt worden omschreven. 1. inhoud van de gegevens Het CBP heeft met name de juistheid en volledigheid van de informatie onderzocht en vergeleken of de in het register zware criminaliteit en het voorlopig register opgenomen mutaties (nettoverslagen) overeenkwamen met de gespreksverslagen in het informantenregister (brutoverslagen) waaruit zij afkomstig waren. De verslaglegging bleek steeds consistent en voldoende duidelijk en de vergelijking van netto- en brutoverslagen stemden overeen. Ook heeft het CBP geen informatie in de registers aangetroffen die niet door de CIE behoort te worden verwerkt. In een incidenteel geval bleek niet uit de voorhanden zijnde informatie dat werd voldaan aan de criteria (ten aanzien van misdrijven) voor opname in het register zware criminaliteit of het voorlopig register. 2. codering Het gebruik van de verplicht voorgeschreven, landelijke evaluatie- en afhandelingscodes waarmee CIE-informatie wordt gecodeerd, is getoetst. Codering volgens de geldende coderingstabel bleek door de beide diensten consequent te worden vermeld en kwam het CBP niet onaannemelijk voor. 3. bewaartermijnen Het CBP heeft hier de maximale bewaartermijn (marginaal) getoetst die geldt voor het register zware criminaliteit (5 jaar) en voor het voorlopig register (6 maanden). Er werden geen overschrijdingen van de voorgeschreven termijnen geconstateerd. 4. onderscheid in categorieën geregistreerden De Wpolr schrijft voor dat in het register zware criminaliteit en in het voorlopig register ten aanzien van geregistreerde personen onderscheid moet worden gemaakt tussen verdachten, betrokkenen en contacten. Dit onderscheid is met name van belang voor de beperkte mogelijkheden tot verstrekking van gegevens van betrokkenen voor opname in een ander dan een bijzonder politieregister met als doel de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde, nu betrokkenen hebben te gelden als onverdachte personen. Geen van beide onderzochte diensten maakte dit drieledig onderscheid. Er wordt slechts onderschei d gemaakt tussen subjecten (waaronder verdachten en betrokkenen) en contacten. 5. definitieve vaststelling gespreksverslagen Een aspect dat bijdraagt aan de integriteit van de verslaglegging is het voorzien in de mogelijkheid dat gespreksverslagen in het informantenregister na definitieve vaststelling daarvan in een later stadium niet meer kunnen worden gewijzigd. Uit het onderzoek bleek dat wijziging van gespreksverslagen na vaststelling daarvan door het systeem wordt uitgesloten bij de ene dienst en dat op korte termijn, na de overgang naar een ander informatiesysteem, ook het geval zou zijn bij de andere dienst. 6. toegang In het modelreglement informantenregister is vastgelegd dat slechts het hoofd van de CIE, zijn plaatsvervanger en CIE-coordinatoren rechtstreeks toegang mogen hebben tot informantenregister.

4 Bij beide diensten bleek dat veel meer CIE-functionarissen rechtstreeks toegang hadden tot het informantenregister dan door het modelreglement is toegelaten. 7. logging database Logging, dat wil zeggen het geautomatiseerd bijhouden van de rechtstreekse toegang tot en het gebruik van de opgeslagen informatie, is van groot belang met het oog op de integriteit van het gegevensverkeer en het zicht op de informatiehuishouding van de CIE, omdat daardoor de controleerbaarheid van het gebruik mogelijk wordt gemaakt en de risico s van ongeoorloofde toegang worden beperkt. Logging bleek bij de ene dienst slechts beperkt te worden uitgevoerd. Bij de andere dienst was logging niet mogelijk maar zou, na de overgang naar een ander informatiesysteem, wel (een beperkte) logging worden toegepast. 8. verstrekkingen Onderzocht is of de opname van informatie uit gespreksverslagen in andere CIE-registers tijdig had plaatsgevonden. Dat was steeds het geval. Wat betreft de verstrekkingen aan andere korpsen, diensten of tactische rechercheteams rezen op één uitzondering na- geen vragen over de geoorloofdheid daarvan. De hiervoor genoemde onderwerpen hebben afzonderlijk invloed op een goede en integere informatiehuishouding van de CIE. Tekortkomingen daarin kunnen grote gevolgen hebben voor de opsporing en vervolging enerzijds en het privacybelang van de geregistreerde anderzijds. Dat geldt temeer waar meerdere tekortkomingen zijn geconstateerd, aangezien deze elkaar vers terken. Essentieel is dan ook dat de informatiehuishouding zo wordt ingericht dat de risico s voor met name de betrouwbaarheid en integriteit van de informatie en de veiligheid van personen zo veel mogelijk worden beperkt. Van een samenloop van tekortkomingen is in het onderzoek bij beide diensten sprake geweest. Daarnaast bleek dat controle van de CIE-registers namens de CIE-officier van justitie door de parketsecretaris werd uitgevoerd. Dit is naar het oordeel van het CBP in strijd met de geldende Instructie CIE-officier van justitie van het College van procureurs -generaal, nu deze Instructie niet voorziet in een constructie die mandatering van taken mogelijk maakt. 3. Reacties van de verantwoordelijke ministers Het CBP heeft de rapporten houdende de voorlopige bevindingen van de onderzoeken aangeboden aan de verantwoordelijke ministers, te weten de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en de minister van Justitie. De ministers van BZK en Justitie hebben hierop in een gezamenlijke brief gereageerd. Op 18 december 2006 zijn de definitieve bevindingen aan de beide ministers aangeboden, waarop de ministers bij afzonderlijke brieven hebben gereageerd. De definitieve bevindingen zijn vervolgens ter informatie aan de desbetreffende vakministers, de minister van Financiën en de minister van VROM, gestuurd. Het CBP heeft bij de aanbieding van de bevindingen van het onderzoek aan de ministers van BZK en Justitie hun bijzondere aandacht gevraagd voor een aantal aspecten van het onderzoek. Daarop is door de ministers als volgt gereageerd.

5 1. Het wettelijk kader schiet tekort ten aanzien van het door de BOD-CIE s gevoerde informantenregister. De beide verantwoordelijke ministers hebben in hun reactie aangegeven dat het huidige hiaat in het wettelijke kader met betrekking tot het door de BOD-en gevoerde informantenregister wordt opgeheven met de komst van de nieuwe Wet politiegegevens. Artikel 12 van deze wet voorziet in de verwerking van politiegegevens met het oog op de controle op het beheer van een informant alsmede de beoordeling en verantwoording van het gebruik van informantgegevens. Ingevolge artikel 46 zal deze bepaling van overeenkomstige toepassing zijn op bijzondere opsporingsdiensten. Het CBP heeft laten weten zich te kunnen vinden in deze voorgestelde benadering. 2. Een aantal van de geconstateerde tekortkomingen betreft technische aspecten die het CBP eerder onder de aandacht van de ministers heeft gebracht. Het betreft bijvoorbeeld het voorzien in een volledige logging van het systeem en een juist beheer van autorisaties. Hoewel het CBP naar aanleiding van de eerdere CIE-onderzoeken in 2004 ook de aandacht van de ministers voor deze onderdelen heeft gevraagd, heeft het CBP geconstateerd dat er op dit vlak geen aanpassingen zijn doorgevoerd. De minister van BZK heeft in reactie hierop gemeld dat gewerkt wordt aan de invoering van de Basisvoorziening Opsporing (BVO). Hierin wordt op basis van het recherchesysteem RBS bij alle regiokorpsen en het KLPD hetzelfde, geactualiseerde systeem ingevoerd, waarin onder meer rekening wordt gehouden met de vereisten die de Wet politiegegevens stelt. De minister stelt voor om, via het project implementatie wet politiegegevens de noodzaak van goed loggen van gegevens nogmaals onder de aandacht van de korpsen te brengen. 3. Controle van de CIE-registers door een parketsecretaris namens de CIE-officier van justitie is in strijd met de geldende Instructie CIE-officier van justitie. De minister van Justitie heeft in reactie hierop geschreven dat deze geconstateerde tekortkoming door het College van procureurs-generaal onder de aandacht is gebracht van het Landelijk Platform CIE-officieren. In de Instructie CIE-officieren van justitie zullen de kaders voor mandatering worden opgenomen opdat een verantwoorde en een landelijk eenduidige mandatering mogelijk wordt. 4. Overige aspecten Overige uit het onderzoek gebleken en onder de aandacht gebrachte aspecten, zoals het ten aanzien van de categorieën geregistreerden onvoldoende onderscheid maken tussen ver dachten en betrokkenen zoals de wet dat vereist, hebben niet geleid tot een reactie van de ministers.