Resultaatinventarisatie Polarisatie en Radicalisering Stichting Breaking Human Barriers: 'Radicaliseringsproject jongeren N.O.

Transcriptie

1 Referentie Rapport Van Postbus 60055, 6800 JB Arnhem Velperplein 8, 6811 AG Arnhem Telefoon (026) Fax (026) Resultaatinventarisatie Polarisatie en Radicalisering Stichting Breaking Human Barriers: 'Radicaliseringsproject jongeren N.O. Brabant' Opdrachtgever Ministerie van Veiligheid en Justitie Arnhem, 27 december 2011

2 Inhoud 1 Inleiding Achtergrond resultaatinventarisatie Opzet resultaatinventarisatie Projectbeschrijving 1 2 Voor de start van het project Betrokkenheid Draagvlak en beleid Samenwerking met externe partijen 4 3 Start en opzet van het project Start en aanleiding Doelgroep en doelstellingen Samenwerking Beschreven risicofactoren Organisatie en communicatie Verantwoording 9 4 Uitkomsten van het project Realisatie producten/activiteiten Realisatie versus budget Monitoring, bijsturing en zelfevaluatie 11 5 Doelbereik en reikwijdte Doelbereik van het project Reikwijdte van het project 13 6 Leerpunten Gebleken risicofactoren Samenwerking Lessons learned 15 7 Borging van het project 17 Bijlagen 1 Relevante definities

3 1 Inleiding 1.1 Achtergrond resultaatinventarisatie In het kader van de uitvoering van het Actieplan Polarisatie en Radicalisering vinden verschillende activiteiten plaats. Een deel hiervan wordt mede gefinancierd door het ministerie van Veiligheid en Justitie (VenJ). Dit gebeurt door toekenning van een decentralisatieuitkering aan gemeenten en door toekenning van een tijdelijke subsidie aan maatschappelijke organisaties. In opdracht van het ministerie van VenJ worden de resultaten van alle projecten en aanpakken waarvoor een decentralisatie-uitkering of een subsidie is toegekend geïnventariseerd. Met deze resultaatinventarisatie streeft het ministerie van VenJ een aantal doelen na: het bereik van projecten en aanpakken inzichtelijk maken; het resultaat van projecten en aanpakken te inventariseren; in kaart brengen van de beleids- en programmatheorie; te leren voor volgende projecten en aanpakken. 1.2 Opzet resultaatinventarisatie De resultaatinventarisatie van de lokale projecten is uitgevoerd door bestudering van het onderzoeksplan, de beschikbare achtergronddocumentatie en eventueel beschikbare eigen evaluatiedocumenten. De projectleider heeft parallel daaraan een webenquête ingevuld. De ingevulde webenquête vormde voor de onderzoekers, tezamen met vragen naar aanleiding van de overige documentatie, de gespreksrichtlijn voor de gesprekkenronde. De onderzoekers hebben met de projectleider gesproken. Doel van de gesprekkenronde was een nadere invulling en verdieping van de uit schriftelijke bronnen verkregen informatie, zoals de subsidieaanvraag, het projectvoorstel, de conceptrapportage en de eindrapportage van het onderzoek. Het resultaat is het onderhavige rapport. De diverse elementen uit de inventarisatie zijn weergegeven in de volgende paragrafen. 1.3 Projectbeschrijving Het project is opgestart door de Stichting Breaking Human Barriers. De projectnaam is: Radicaliseringsproject jongeren N.O. Brabant. Het project loopt van februari 2010 tot oktober Het project borduurt voort op het eerder uitgevoerde jongerenproject 2008 van de gemeente Uden, dat mede is opgezet en uitgevoerd door de daders van de brandstichting in de islamitische basisschool Bedir in november Het project beschrijft radicaliserende jongeren in Noordoost Brabant, de motieven van hun stellingname, externe factoren, de voedingbodem enzovoort. Het project is uitgevoerd door een projectleider van Stichting Human Barriers. Deze is voormalig directeur van een lokale jongerenwerkorganisatie en tevens leider van het gemeentelijk stageproject 'Bedir na de brandstichting'. Stichting Breaking Human Barriers Pagina 1

4 Dit project bestaat uit een tweetal hoofdonderdelen: Een scholierenproject, dat aangeboden is aan een aantal onderwijsinstellingen in de regio Uden-Veghel-Oss. Hierop is door het middelbaar onderwijs ingeschreven voor schoolse projecten in het kader van extremisme en ondersteuning. Een gesprekkenronde van juni 2010 tot circa juni 2011 waarin gesprekken zijn gevoerd met jongeren, die met extremistische/radicale meningen rondlopen en hierover bepaalde achtergronden kunnen aangeven. De gespreksleiders volgden de regels van het 'dynamisch werken met jongeren', waarbij de deelnemende jongeren leidraad zijn van het gesprek en verantwoording dragen voor hun uitspraken. De resultaten zullen beschreven worden in een rapport dat Breaking Human Barriers in het najaar van 2011 zal opleveren. Het rapport bevat naast de resultaten, ook aanbevelingen om radicalisme/extremisme sneller te doorzien. Tevens zullen instrumenten beschreven worden voor belanghebbenden (jongerenwerk, onderwijs, plaatselijke overheid) om met geradicaliseerde jongeren om te gaan. In het plan van aanpak zijn de volgende doelstellingen opgenomen: Onderzoek doen naar de aannemelijkheid dat jongeren uit kleine plattelandsgebieden eerder geneigd zijn zich extremistisch op te stellen dan leeftijdsgenoten uit het verstedelijkte gebied in de regio. Subdoelen: onderzoek naar de omgevingsfactoren waarin jongeren in kleine plattelandsgebieden leven; een palet aan aanbevelingen beschrijven voor organisaties in het werkveld, die radicaliserende jongeren kunnen benaderen ('dynamisch werken met jongeren'). In de onderstaande tabel zijn de activiteiten, de categorie waartoe ze horen volgens de projectleider en de doelgroep weergegeven van dit project. Categorie activiteiten Deelprojecten Type doelgroep Omvang beoogde doelgroep Onderzoek Interviews met 43 jongeren met rechtse (extreme) meningen 1. Jongeren in de leeftijd van 16 t/m 23 jaar uit kleine Geen raming gedaan plattelandsgemeenten, met een rechts(extrem)e politieke en maatschappelijke opvatting 2. Onderwijsinstellingen in de regio Uden-Veghel-Oss, waar de meeste jongeren zijn "gerekruteerd" Educatie/workshops voor de Scholenproject 500 leerlingen doelgroep Onderzoek Interviews met onderwijsinstellingen in de regio, Geen raming gedaan gesprekken met docenten In totaal heeft het ministerie van VenJ aan de Stichting Breaking Human Barriers een bedrag van toegekend voor het project Radicaliseringsproject jongeren N.O. Brabant. Stichting Breaking Human Barriers Pagina 2

5 2 Voor de start van het project De volgende paragrafen gaan over de situatie voorafgaand aan de start van het project. We kijken hierbij in het bijzonder naar de bekendheid van de organisatie met het vraagstuk van polarisatie en radicalisering, het bestaande beleid en de samenwerking met externe partijen. 2.1 Betrokkenheid Bij betrokkenheid gaat het om de mate waarin de organisatie voor de start van het project al betrokken was bij het vraagstuk van polarisatie en radicalisering. De Stichting Breaking Human Barriers bestaat sinds april Breaking Human Barriers heeft als doel om de wereld van de jongeren beter te doorgronden, segregatie tegen te gaan en vooral te kijken naar samenwerking tussen jongeren. Zij doen dit vanuit een nieuwe visie op jongerenwerk; een visie waarin het 'dynamisch werken met jongeren' centraal staat. Binnen deze visie wordt het primaat van het jongerenwerk gelegd bij de doelgroepen en vormen jongerenwerkers meer een intermediair tussen deze doelgroepen en de samenleving. De organisatie is voortgekomen uit de lokale jongerenwerkorganisatie De Pul. De projectleider van dit project heeft in de afgelopen jaren veel werk verricht in het kader van radicalisering van jongeren. De projectleider schetst de ontwikkeling van Uden als achtergrond. Deze gemeente is in 65 jaar van vijf duizend naar 45 duizend inwoners gegroeid. In de afgelopen decennia is het aandeel allochtonen in de bevolking gegroeid naar 10-12%. Dit heeft een impact gehad op deze gemeenschap. Een belangrijk voorval voor Uden is de brandstichting van de islamitische basisschool Bedir in november 2004, als reactie op de moord op Theo van Gogh. Vooral na, maar ook voor deze zogeheten Bedir-brandstichting heeft de projectleider vanuit zijn toenmalige functie in het jongerenwerk onderzoek gedaan naar radicaliserende tendensen onder de jongeren in de regio. Het betrof onderzoek naar het gedrag van Lonsdalejeugd, etnische gebondenheid en spanningen op het schoolplein. Deze tendensen werden door de onderzoekers al gezien als voorlopers van de geweldsuitbraak in 2004/5 in Uden en andere plaatsen in Noordoost Brabant. Breaking Human Barriers vindt het van groot belang om de beweegredenen, motivaties en andere factoren van radicalisering onder jongeren in kaart te brengen. Noordoost Brabant heeft in de beleving van de organisatie een voedingsbodem voor rechts-extreme uitingen. Vanuit de wens om dit vraagstuk aan te pakken heeft de organisatie een aanvraag voor subsidie ingediend bij het ministerie. De organisatie is bekend geraakt met de decentralisatieuitkering of subsidieregeling via contacten binnen het eigen netwerk. Stichting Breaking Human Barriers Pagina 3

6 2.2 Draagvlak en beleid In deze resultaatinventarisatie is gevraagd naar het draagvlak binnen de organisatie voor het gestructureerd tegengaan van polarisatie en radicalisering. Het gaat om de aandacht op management en/of bestuurlijk niveau in de organisatie. Dit kan onder meer tot uiting komen in beleid en concrete doelstellingen. Breaking Human Barriers is een ideële stichting die zich specifiek bezighoudt met jongeren in relatie tot vraagstukken rond polarisatie en radicalisering. Zoals in de vorige paragraaf geschetst was de projectleider in de jaren voorafgaand aan dit project al nauw betrokken bij het thema en de uitingsvormen daarvan in Uden. De organisatie richt zich op het onderzoeken van thema's die direct of indirect te maken hebben met het tegengaan van polarisatie en radicalisering. Er was derhalve voorafgaand aan dit project binnen de organisatie al aandacht op bestuurlijk/managementniveau voor deze vraagstukken. Breaking Human Barriers geeft zelf aan geen specifiek beleid te hebben gericht op het direct tegengaan van polarisatie en radicalisering. De onderzoekers constateren dat de organisatie door de eigen beleidsdoelen en de gehanteerde actiegewijze onderzoeksvorm heel dicht aanzit tegen het nastreven van vermindering van polarisatie en radicalisering. 2.3 Samenwerking met externe partijen In de regel wordt voorafgaand aan de projecten al samengewerkt met diverse partijen. In het onderzoek is gevraagd naar de samenwerking en het succes van de samenwerking vóór de start van het project. De samenwerking met deze partijen tijdens het project en het succes daarvan komt in hoofdstuk 3.3 ter sprake. Voor de start van het project werkte Breaking Human Barriers al samen met andere externe organisaties bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering. Het betrof samenwerking met: onderwijsinstellingen; welzijnswerk (bijvoorbeeld buurthuizen, jeugdcentra); politie; gemeente(n); multiculturele organisaties. De organisatie kwalificeert de samenwerking met bovengenoemde organisaties als volgt: Type organisatie Onderwijsinstellingen Welzijnswerk (bijvoorbeeld buurthuizen, jeugdcentra) Multiculturele organisaties Politie Gemeente(n) De organisatie kwalificeert de samenwerking als: Enigszins succesvol Niet zo succesvol Enigszins succesvol Enigszins succesvol Enigszins succesvol Onderwijsinstellingen kunnen moeilijk uit de voeten met het fenomeen van polarisatie en radicalisering. Dit heeft zijn weerslag op de samenwerking. De algemene houding van het onderwijs komt in meer detail aan bod in paragraaf 4.1. Stichting Breaking Human Barriers Pagina 4

7 De projectleider was eerder directeur van een jongeren-welzijnsorganisatie in Uden en kent het jongerenwerk van binnenuit. Hij constateert dat er binnen het jongerenwerk in de eerste plaats te weinig aandacht voor fenomenen als polarisatie en radicalisering zijn. In de tweede plaats is er bij de welzijnsorganisatie in Uden sprake van een kennistekort. Dit kennistekort zorgt vervolgens weer voor een gebrek aan aandacht. Bij multiculturele organisaties ligt het onderwerp gevoelig. Dat heeft invloed op de samenwerking. Breaking Human Barriers noemt het voorbeeld van een jongerenorganisatie opgezet op islamitische grondslag. Deze organisatie promootte de islamitische normen en waarden op gematigde wijze. De jongeren legden de gebruikte verhalen echter radicaler uit dan de organisatie zelf. Hierdoor werkte het communiceren van een gematigde visie juist averechts. De aandacht van de politie voor het fenomeen verloopt in golven. Door de actualiteit c.q. door voorvallen neemt de aandacht gedurende korte tijd toe. Daarna luwt dat weer. De contacten met de politie zijn goed. De contacten met de gemeente zijn goed. De gemeente is echter veelal niet de directe partner in projecten van Breaking Human Barriers. Stichting Breaking Human Barriers Pagina 5

8 3 Start en opzet van het project Dit hoofdstuk gaat in op de start en opzet van het project. Het gaat hierbij om de aanleiding van het project, de initiatiefnemers en de beoogde doelen en doelgroepen bij de start van het project. Ook wordt ingegaan op de risicofactoren, de organisatie en de communicatie en de verantwoording. 3.1 Start en aanleiding Het initiatief tot de start van het project is genomen door de projectleider van Breaking Human Barriers. De aanleiding voor dit project lag in de zogeheten Bedir-brand en de nasleep daarvan. De brandstichting in de islamitische basisschool 'Bedir' vond plaats in november 2004 en de projectleider was direct betrokken bij het daaropvolgende gemeentelijk stageproject met de drie daders. In de daarmee samenhangende gespreksronde met jongeren in de regio Noordoost Brabant kwamen radicaliserende tendensen naar voren. In een groter onderzoek wil Breaking Human Barriers meer inzicht krijgen in deze radicaliserende tendensen. De aanleiding voor het project was: Er hebben zich concrete incidenten voorgedaan. Er was behoefte aan inzicht in de omvang van de problematiek. Het project richt zich op de volgende vorm(en) van polarisatie en radicalisering: rechtsradicalisering; rechtsextremisme. Het project sluit aan bij de volgende doelen van het Actieplan Polarisatie en Radicalisering : Preventie: het voorkómen van (verdere) processen van isolatie, polarisatie en radicalisering door het (weer opnieuw) insluiten van mensen die dreigen af te glijden of zich afkeren van de Nederlandse samenleving en democratische rechtsorde. Daarbij dient met name gedacht te worden aan insluiting door scholing, stages en werk. Pro-actie: het vroegtijdig signaleren van deze processen door bestuurders en professionals en het ontwikkelen van een adequate aanpak. Het project sluit aan bij de volgende acties van het Actieplan Polarisatie en Radicalisering : Ontwikkelen instrumenten/methodieken voor bestuurders, docenten, politie en jongerenwerkers om weerwoord te bieden tegen radicale uitingen. Kennisontwikkeling en visievorming op specifieke vraagstukken die samenhangen met polarisatie en radicalisering. Organiseren van trainingen en workshops voor professionals. Stichting Breaking Human Barriers Pagina 6

9 3.2 Doelgroep en doelstellingen In de onderstaande tabel zijn de doelstellingen weergegeven zoals deze in het oorspronkelijke projectplan waren opgenomen. In het onderzoek is vervolgens gevraagd of de doelstellingen nog gelden. Doelstelling Geldigheid doelstelling Indien gewijzigde doelstelling Onderzoek doen naar de aannemelijkheid dat Doelstelling geldt nog jongeren uit kleine plattelandsgebieden eerder geneigd zijn zich extremistisch op te stellen dan leeftijdsgenoten uit het verstedelijkte gebied in de regio Subdoelen: Onderzoek naar de omgevingsfactoren waarin jongeren in kleine plattelandsgebieden leven Een palet aan aanbevelingen beschrijven voor organisaties in het werkveld, die radicaliserende jongeren kunnen benaderen ('dynamisch werken met jongeren') Doelstelling geldt nog Doelstelling Onderzoek doen naar de aannemelijkheid dat jongeren uit kleine plattelandsgebieden eerder geneigd zijn zich extremistisch op te stellen dan leeftijdsgenoten uit het verstedelijkte gebied in de regio. Subdoelen: Onderzoek naar de omgevingsfactoren waarin jongeren in kleine plattelandsgebieden leven Een palet aan aanbevelingen beschrijven voor organisaties in het werkveld, die radicaliserende jongeren kunnen benaderen ('dynamisch werken met jongeren') Doelgroep 1. Jongeren in de leeftijd van 16 t/m 23 jaar uit kleine plattelandsgemeenten, met een rechts(extrem)e politieke en maatschappelijke opvatting 2. Onderwijsinstellingen in de regio Uden-Veghel- Oss, waar de meeste jongeren zijn "gerekruteerd" Stichting Breaking Human Barriers Pagina 7

10 De onderstaande tabel geeft de deelprojecten of activiteiten weer en het beoogde bereik daarvan. Categorie activiteiten Deelprojecten en/of activiteiten Omvang beoogde doelgroep (raming) Onderzoek Educatie/workshops voor de doelgroep Onderzoek Interviews met 43 jongeren met rechtse (extreme) meningen Scholenproject Interviews met onderwijsinstellingen in de regio, gesprekken met docenten Geen raming gedaan 500 leerlingen Geen raming gedaan 3.3 Samenwerking Binnen het project is samengewerkt met de volgende partijen: Type organisatie Onderwijsinstellingen Welzijnswerk (bijvoorbeeld buurthuizen, jeugdcentra) Politie Gemeente(n) Het betreft met name samenwerking met onderwijsinstellingen. Met welzijnswerk is samengewerkt in de werving van jongeren voor de interviews. De samenwerking met politie en gemeente bestond al voor dit specifieke project en betrof voor dit project met name het onderling informatie uitwisselen. Deze organisaties zijn niet zeer nauw betrokken geweest in dit project. 3.4 Beschreven risicofactoren Risicofactoren zijn de factoren die een grote impact kunnen hebben op het welslagen van het project. Breaking Human Barriers gaf in het projectplan aan dat de risico's niet zozeer in het project zelf zitten, maar eerder in de bekwaamheid van de begeleiders om op een goede wijze de schoolprojecten af te werken: hoe reageren de leerlingen, hoe om te gaan met radicaliserende uitingen in de klas, wat brengt dit scholierentraject teweeg, hoe reageert men vijf jaar na dato op de Bedir-brand en de daders ('helden'?). De projectleider heeft extra maatregelen moeten treffen (agressiecursus, begeleidingscursus) om de bedoelde projectmedewerkers voor te bereiden op de directe confrontatie met leerlingen. Er zijn geen extra maatregelen genomen voor de profielgesprekken. De leider van het project neemt ze zelf af en heeft dit in het verleden vaker gedaan. Zijn insteek is niet confronterend, maar meer filosoferend en samen optrekkend. Stichting Breaking Human Barriers Pagina 8

11 Andere genoemde risicofactoren zijn: de weerstand tegen weer een 'Bedirproject'; onrust tijdens workshops in klassen onderwijs; te weinig respondenten op het te voeren onderzoek; onbeduidende reacties respondenten; geen ondersteuning onderwijs. Breaking Human Barriers heeft getracht de risicofactoren te minimaliseren door: vooraf gesprekken aan te gaan met het onderwijs over de te volgen strategie; transparantie van de te volgen stappen; voorgesprekken met jongeren, waarbij duidelijk wordt gemaakt wat de bedoeling is van het onderzoek; openheid over de resultaten; in gesprek te blijven met de verschillende respondenten. 3.5 Organisatie en communicatie Breaking Human Barriers is een kleine flexibele organisatie met als centrale figuur de directeur, tevens projectleider van dit project. In samenwerking met een beperkt aantal externe deskundigen is het onderzoek uitgevoerd. Er is derhalve voor de aansturing en uitvoering van de activiteiten geen aparte projectorganisatie ingesteld. In deze resultaatinventarisatie is tevens gevraagd of voor de interne en externe communicatie over de activiteiten een plan is opgesteld. Gezien de gevoeligheid van het onderwerp en het vertrouwelijke karakter van de informatieverzameling door middel van gesprekken met jongeren, lag het niet voor de hand om de communicatie breed op te zetten. Er is wel gebruik gemaakt van communicatie via social media, van onderwijscontacten om respondenten (jongeren) te werven voor de gesprekken. 3.6 Verantwoording De verantwoording aan het ministerie van VenJ over de voortgang en besteding van de middelen vindt plaats door een schriftelijke projectrapportage. Gezien de doorlooptijd van ongeveer één jaar is ervoor gekozen om de projectmatige rapportage te integreren in de inhoudelijke eindrapportage van het onderzoek. Deze rapportage was ten tijde van deze resultaatinventarisatie in voorbereiding. Het rapport wordt naar verwachting in september 2011 opgeleverd. Stichting Breaking Human Barriers Pagina 9

12 4 Uitkomsten van het project Dit hoofdstuk belicht datgene wat het project heeft opgeleverd aan producten of activiteiten. Ook wordt ingegaan op het budget en het proces van monitoring en zelfevaluatie. 4.1 Realisatie producten/activiteiten Categorie activiteiten Deelprojecten en/of activiteiten Gerealiseerd? Toelichting indien niet gerealiseerd (blanco indien categorie niet van toepassing) Onderzoek Interviews met 43 jongeren met rechtse (extreme) meningen Ja, het is gerealiseerd Educatie/workshops voor de Scholenproject Nee, het wordt niet Omdat het onderwijs veel weerstand doelgroep gerealiseerd bood/met alternatief kwam Onderzoek Interviews met onderwijsinstellingen in de regio, gesprekken met docenten Ja, het is gerealiseerd De interviews met jongeren hebben plaatsgehad zoals beoogd. De werving liep wel een stuk trager dan verwacht. Dit ging via derden, via het onderwijs, via een eerder jongerenproject en via social media. De projectleider geeft aan dat het waardevolle gesprekken waren in de zin dat ze voldoende diepgang hadden en inzicht gaven in gedachten, meningen en visies van extreemrechts georiënteerde jongeren. Het belangrijkste was het winnen van het vertrouwen van de jongeren. De projectleider had daarbij het voordeel dat de jongeren hem veelal al kenden vanuit zijn functie als directeur van het jongerenwerk en van eerdere jongerenprojecten. Hij was daarmee een vertrouwd gezicht en bovendien was bij de jongeren al bekend dat hij zich als onderzoeker (op neutrale wijze) interesseerde in extreme opvattingen in Uden. Hij kende al lokale extreme groepen in Uden variërend van minder georganiseerde Lonsdale-jongeren tot meer georganiseerde groepen (HKU, groep "Van het padje"). In totaal zijn niet 43 maar 52 jongeren geïnterviewd: 51 jongens en één meisje. Deze verdeling is bijzonder, maar voor de projectleider niet onverwacht. Meisjes vormen geen centraal deel van rechts-extreme groepen. Ze maken er wel deel van uit (klein aantal), hebben min of meer dezelfde visie en overtuigingen, maar vormen niet de spil. In de voorfase zijn wel enkele voorgesprekken met meisjes geweest, maar daar bleek uit dat deze onvoldoende echt eigen ideeën hadden. Of onvoldoende uitgesproken ideeën. De projectleider constateerde dat de meiden eerder desinteresse toonden over buitenlanders ("ze interesseren me niet"), waar jongens direct al een mening verkondigen ("ik moet ze niet"). Het komt ook terug in de geaccepteerde cultuuruitingen: waar deze meisjes zogeheten "urban music" uitgevoerd door zwarte artiesten volledig geaccepteerd hebben, zie je dat jongens uit deze groep zich beperken tot "nederhop" en andere met name Nederlandstalige muziek. Van de totale groep kwamen 13 jongeren uit stedelijke gebieden, 39 kwamen uit kleine kernen (< inwoners). Het betrof circa 70% VMBO en circa 30% met een Havo of VWO-opleiding. De groep was 15 tot 22 jaar. In bijna alle gevallen waren de ouders van deze jongeren rechts georiënteerd. Het scholenproject was direct verbonden met het eerdere Bedir-project waarin de projectleider de daders van deze brandstichting had betrokken in de verwerking van dit voor Uden zeer impactvolle voorval. De vijf scholen die de projectleider benaderde om mee te doen met het Stichting Breaking Human Barriers Pagina 10

13 scholenproject weigerden alle vijf. Dit omdat zij een conflicterende situatie verwachten binnen de scholen (Udenaren versus moslims). De drie daders zijn in sommige kringen helden geworden. Scholen waren bang om dit opnieuw op te rakelen en willen confrontaties binnen scholen voorkomen. Voor de projectleider was de weigering van scholen vanwege het Bedirthema een grote tegenvaller, omdat het een centraal thema was in het beoogde scholenproject. Volgens de projectleider is de Bedir-brand nog steeds een niet geheel verwerkt maatschappelijk trauma in de Udense gemeenschap. Hij wordt hierin bevestigd door gesprekken met docenten die aangeven dat er onderhuidse spanningen tussen groepen jongeren spelen. Dit komt aan de orde bij gespreksonderwerpen binnen maatschappijleer als islam, migratiestromen et cetera. De scholen stellen een meer feitgerichte aanpak voor, waarbij onderhuidse spanningen niet worden geadresseerd en discussie wordt omzeild. De school wenst potentiële conflictsituaties te voorkomen, zeker als religie of etniciteit een rol speelt. Maar volgens de projectleider zijn polarisatie en radicaliseringen vraagstukken in Uden, gerelateerd aan de Bedir-brand, die hetzij direct, hetzij meer indirect, op de agenda moeten blijven staan. De projectleider is wel met scholen in gesprek gebleven. Met name om te kijken of het project met meer neutrale termen (democratisering, vooroordelen) wel doorgang kon krijgen. Voor de projectleider was het de vraag of daarmee voldoende inzicht gekregen kon worden in polarisatie en radicalisering. Dat bleek in zijn optiek niet het geval. Het scholenproject is niet uitgevoerd zoals beoogd. De focus is verschoven naar de interviews met jongeren (zie hierboven). De projectleider signaleerde gedurende het onderzoek dat voor het onderwijs het vraagstuk polarisatie belangrijker is dan radicalisering. Ook is dat onderwerp beter te hanteren voor het onderwijs dan radicalisering. Op het niveau van schooldirecties is enerzijds interesse in het onderwerp, maar ook staan zij er ambivalent in doordat zij het goede imago van een school willen bewaken. Dit maakt dat het onderwerp voor scholen nauwelijks bespreekbaar is. Het is moeilijk om scholen te interesseren om activiteiten te ontplooien tegen polarisatie. 4.2 Realisatie versus budget Voor het project is een budget opgesteld. In dit budget is een verdeling opgenomen tussen een bijdrage door VenJ en de bijdrage door de gemeente (in uren en in een bijdrage aan de 'out of pocket'-costs). Het relatief beperkte budget zorgde voor een sobere projectopzet: de tering is naar de nering gezet. Een issue was bijvoorbeeld dat workshops meer budget vergden dan vooraf was begroot. In combinatie met het relatief beperkte budget zorgde dat ervoor dat het budget gedurende het project een issue werd. De projectleider heeft getracht via een subsidie van de provincie het budget te vergroten, maar dit is niet gelukt. 4.3 Monitoring, bijsturing en zelfevaluatie Een onderdeel van projectmanagement is monitoring en vervolgens bijsturing. De realisatie van de projectdoelstelling is op de volgende wijze gemonitord: Zowel bij de voorlopige resultaten als ook bij de uiteindelijke realisatie van het onderzoek wordt een discussieproject met het onderwijs georganiseerd. Hierbij worden ook derden (ambtenaren gemeenten en jongerenwerkers) uitgenodigd. Stichting Breaking Human Barriers Pagina 11

14 De realisatie naar het bereik wordt op volgende wijze gemonitord: ± 20 mensen (directies onderwijs, docenten, ambtenaren) worden geraadpleegd. Categorie activiteiten Onderzoek Educatie/workshops voor de doelgroep Onderzoek Deelprojecten en/of activiteiten (blanco indien categorie niet van toepassing) Interviews met 43 jongeren met rechtse (extreme) meningen Is er sprake geweest van bijsturing? Nee Eventuele toelichting De interviews leverden voldoende resultaten op om de voorgestelde probleem-stelling verder uit te werken Scholenproject Ja De weerstand van het Interviews met onderwijsinstellingen in de regio, gesprekken met docenten Nee onderwijs tegen de opzet van het scholierenproject (de Bedirbrand is na 7 jaar nog steeds een diepe wond tussen autochtone jongeren en met name Turkse jongeren) Het onderzoek aan de hand van de interviewreeks is niet bijgestuurd. Wel heeft de projectleider veel aandacht gehad voor de opzet en vorm van het interview. De interviews startten met het bespreken van de spelregels van het gesprek, waaronder: niet onbeargumenteerd de politiek napraten (bijvoorbeeld "kopvoddentaks"), maar uitsluitend onderbouwd de eigen mening ventileren; de projectleider/interviewer onthoudt zich van een (politiek) oordeel over de visie en overtuiging van de respondent. Hij wil uitsluitend weten waarom iemand iets vindt. Dit bleek voor de interviewer soms lastig, zeker in het geval van twee respondenten die openlijk over geweld tegen buitenlanders spraken; anonimiteit voor de respondenten; openheid over wat er met de resultaten ging gebeuren. Onder deze condities was het mogelijk de gesprekkenreeks met rechts-extreem georiënteerde jongeren op een goede wijze te voltooien. De onderwijsinstellingen waren zeer huiverig voor de reacties in de klaslokalen en of het onderwijzend personeel dit kon 'handelen'. De onderwijsinstellingen willen af van de Bedirstempel. Zij kozen daarom voor een alternatief programma, waarmee overigens niet aan de doelstelling van het project kan worden voldaan. Tegemoetkomend zijn de onderwijsinstellingen door medewerking te verlenen (op directieniveau alsook op docentenniveau) aan een discussiebijdrage en interviews over radicalisme onder jeugd en de consequenties hiervan voor het onderwijs. In deze resultaatinventarisatie is ook gevraagd of de organisatie een zelfevaluatie gaat uitvoeren. Breaking Human Barriers geeft aan dat dit niet als afzonderlijke evaluatie gepland is. De focus ligt op de inhoudelijke eindrapportage waarin ook aandacht zal worden besteed aan het procesmatige verloop van het project. Stichting Breaking Human Barriers Pagina 12

15 5 Doelbereik en reikwijdte Dit hoofdstuk belicht het doebereik en de reikwijdte van het project. 5.1 Doelbereik van het project Bij doelbereik gaat het om de realisatie van de doelstellingen. Reikwijdte betreft de mate waarin in het project de beoogde doelgroepen zijn bereikt. De onderstaande tabel geeft het doelbereik weer zoals dat door de gemeente/organisatie zelf wordt ervaren. Doelstelling Onderzoek doen naar de aannemelijkheid dat jongeren uit kleine plattelandsgebieden eerder geneigd zijn zich extremistisch op te stellen dan leeftijdsgenoten uit het verstedelijkte gebied in de regio Subdoelen: Onderzoek naar de omgevingsfactoren waarin jongeren in kleine plattelandsgebieden leven; Een palet aan aanbevelingen beschrijven voor organisaties in het werkveld, die radicaliserende jongeren kunnen benaderen ('dynamisch werken met jongeren') Realisatie doelstelling Volledig Volledig De projectleider geeft de volgende toelichting op de realisatie van de doelstellingen: Hoewel een deel van het project (scholierenproject) diende te worden aangepast, zijn de interviews met 52 jongeren een bron van informatie geworden. Breaking Human Barriers geeft aan dat omgevingsfactoren duidelijk naar voren zijn gekomen, als ook beinvloeding van meningen, eigen meningen, draag- en daadkracht van meningen. Het geheel biedt volgens de organisatie veel informatie om een palet aan aanbevelingen te beschrijven en vooral om de nieuw herrezen vragen verder aan een onderzoek te onderwerpen. De onderzoekers kunnen dit op dit moment nog niet toetsen omdat het eindrapport nog niet opgeleverd is. 5.2 Reikwijdte van het project De onderstaande tabel geeft de reikwijdte van het project weer. Is met het project - en de geleverde producten en activiteiten - de beoogde doelgroep bereikt? Wat was, na afronding van het project, de omvang van deze doelgroep? Komt het gerealiseerde bereik van de doelgroepen overeen met de raming vooraf? Doelgroep 1. Jongeren in de leeftijd van 16 t/m 23 jaar uit kleine plattelandsgemeenten, met een rechts(extrem)e politieke en maatschappelijke opvatting Is de beoogde doelgroep bereikt? Omvang doelgroep? Komt het gerealiseerde bereik overeen met de raming vooraf? Ja 43 Ja, er zijn 52 gesprekken gevoerd Stichting Breaking Human Barriers Pagina 13

16 Doelgroep 2. Onderwijsinstellingen in de regio Uden-Veghel-Oss, waar de meeste jongeren zijn "gerekruteerd" Is de beoogde doelgroep bereikt? Omvang doelgroep? Komt het gerealiseerde bereik overeen met de raming vooraf? Nee 5 scholen Nee, zie paragraaf 4.1 Stichting Breaking Human Barriers Pagina 14

17 6 Leerpunten Dit hoofdstuk belicht de geconstateerde risicofactoren, de samenwerking en elementen in het project die eventueel kunnen dienen als goede voorbeelden. 6.1 Gebleken risicofactoren Terugkijkend zijn bij het project (tot nu toe) de volgende risicofactoren te benoemen: De projectleider benoemt het beperkte budget als risicofactor. Er was te weinig aandacht voor externe werkfactoren, workshops bleken duurder dan verwacht. Het omzetten van het projectonderdeel vroeg veel aan creativiteit en uiteindelijk van de begroting. Geen medewerking van sommige ambtenaren van gemeenten. Onder meer omdat de projectleider 'maar blijft doorgraven' naar Bedir en gemeente bevuilt (Bedir heeft een diepe wond in Uden achtergelaten). Een gebleken risicofactor is tenslotte ook de mate waarin scholen wilden meewerken. Onderwerpen als polarisatie en radicalisering, gerelateerd aan het Udense voorval van de Bedir-brand, waren voor scholen niet goed bespreekbaar. Hierdoor is het scholenproject niet uitgevoerd. Zie ook paragraaf Samenwerking In het kader van het onderzoek is gevraagd of het project heeft bijgedragen aan een verbetering van de samenwerking met betrokken organisaties. In onderstaande tabel wordt aangegeven hoe de samenwerking met betrokken organisaties is ervaren. Type organisatie Onderwijsinstellingen Welzijnswerk (bijvoorbeeld buurthuizen, jeugdcentra) Politie Gemeente(n) De gemeente/organisatie kwalificeert de samenwerking als: Enigszins succesvol Niet zo succesvol Enigszins succesvol Enigszins succesvol De projectleider signaleert dat het jongerenwerk in Noordoost Brabant behoorlijk blank georiënteerd is. In gesprekken met jongerenwerkers geven deze aan dat het vraagstuk van polarisatie en radicalisering niet voorkomt. Dat, in combinatie met enige frictie vanuit het verleden van de projectleider als voormalig directeur, maakte dat de samenwerking met het jongerenwerk niet optimaal verliep. 6.3 Lessons learned Er is sprake van een 'lessons learned'/positief voorbeeld als het afgeronde project of elementen ervan geschikt zijn als positief voorbeeld voor andere organisaties die een dergelijk project willen starten. De projectleider vindt elementen van het project geschikt als positief voorbeeld/'lessons learned' voor andere gemeenten/organisaties die een dergelijk project willen starten. Stichting Breaking Human Barriers Pagina 15

18 De volgende elementen van het project zijn volgens de projectleider geschikt als voorbeeld/'lessons learned': De intensieve een-op-een-benadering met de respondenten, met diepte-interviews van circa twee uur per respondent. In deze benadering kreeg het onderzoek soms bijna het karakter van een interventie. Dit kwam doordat de gesprekken diepgaand werden en met respect de achtergronden van overtuigingen werden verkend. In een enkel geval leidde dat zelfs bijna tot enige gewetensnood bij de interviewer omdat zeer extreme gedachten werden verkondigd, waar de interviewer (conform de afspraak) vertrouwelijk mee moest omgaan. De interviewer kan hiermee, omgaan omdat hij uitgebreid ervaring heeft als jongerencoach. De openheid/transparantie van het project in combinatie met het vooropstellen van wederzijds respect, ook bij sterke tegenstellingen tussen de mening van de respondent en die van de interviewer (bijvoorbeeld bij vergaande rechtsextreme uitlatingen). Vertrouwen en vertrouwelijkheid. Jongeren zijn zonder uitzondering beducht voor openbaarheid' van hun mening. Mogelijkheden bieden om terug te komen op meningen, ook nadat het interview is beeindigd (nooit gebruik van gemaakt). Goed netwerk onderhouden met onderwijs, politie en jongerenwerk, maar ook met de juiste ambtenaren van gemeenten. De projectleider geeft aan dat de volgende elementen zijn tegengevallen: De tegenstand die het scholierenproject te verwerken kreeg. De angst voor een Bedirstempel ligt huizenhoog in de regio. Er is veel angst voor een Bedireffect, waarbij tegenstellingen tussen autochtone leerlingen en met name de Turkse leerlingen kunnen escaleren. Stichting Breaking Human Barriers Pagina 16

19 7 Borging van het project De borging heeft betrekking op de wijze waarop de uitkomsten en leerpunten van het project een structurele plaats hebben gekregen in het beleid van de gemeente/organisatie. Dit betekent, bijvoorbeeld, dat de kennis, contacten en producten die zijn ontstaan in het project, nu structureel worden toegepast door de initiatiefnemende organisatie en door andere betrokken organisaties. Er is na afronding van het project binnen de eigen organisatie Breaking Human Barriers structureel en blijvend meer aandacht voor processen van polarisatie en radicalisering dan voor de start van het project. De projectleider is degene die verantwoordelijk is voor de borging. De resultaten van het project zijn niet ingebed in het beleid van de betrokken externe organisaties. Het onderwerp blijkt zeker in Uden, en zeker bij scholen, toch zeer gevoelig te liggen (zie ook 4.1 en 6.1). Niettemin is er toch sprake van kennisoverdracht richting onderwijsinstellingen. Er komen workshops hoe om te gaan met radicalisme, fundamentalisme en andere vormen van extremisme. Deze zijn nu gericht op het onderwijzend personeel, maar de organisatie wil in de nabije toekomst dit gaan uitbreiden naar jongeren. Stichting Breaking Human Barriers Pagina 17

20 Bijlage 1 Relevante definities Onderstaande toelichting is gebaseerd op de definities zoals die door de AIVD en het ministerie van VenJ worden gehanteerd: Activisme is de benaming voor het fenomeen waarbij personen of groepen op buitenparlementaire wijze maar binnen de grenzen van de wet, streven naar bepaalde idealen. Borging van projecten: de verankering van het beleid ontwikkeld in het project, de kennis opgedaan in het project en de resultaten van projecten in de dagelijkse uitvoering door betrokken organisaties. Borging blijkt onder anderen uit de wijze waarop het beleidsonderwerp aandacht krijgt in nieuw beleid, verantwoordelijkheden voor het beleidsonderwerp zijn toegewezen in de organisatie en middelen zijn toegekend om het beleidsonderwerp uit te werken en uit te voeren. Decentralisatie-uitkering: een uitkering die via het Gemeentefonds ter ondersteuning en stimulering van de aanpak op lokaal niveau door het Rijk wordt verstrekt aan gemeenten. Extremisme is het fenomeen waarbij personen of groepen, bij het streven naar bepaalde idealen, bewust over de grenzen van de wet gaan en (gewelddadige) illegale acties plegen. Polarisatie is de verscherping van tegenstellingen tussen groepen in de samenleving die kan resulteren in spanningen tussen deze groepen en toename van segregatie langs etnische en religieuze lijnen. Radicalisering is het proces van toenemende bereidheid om diep ingrijpende veranderingen in de samenleving (eventueel op ondemocratische wijze) na te streven, te ondersteunen of anderen daartoe aan te zetten. Ingrijpende veranderingen zijn ontwikkelingen die een gevaar kunnen opleveren voor de democratische rechtsorde (doel), vaak met ondemocratische methoden (middel), die afbreuk doen aan het functioneren van de democratische rechtsorde (effect). Subsidie: een financiële bijdrage op grond van een tijdelijke subsidieregeling die door het Rijk wordt verstrekt aan zelfstandige rechtspersonen met als doel de ondersteuning van bovenlokale activiteiten ten behoeve van het voorkomen of tegengaan van polarisatie en radicalisering onder jongeren. Terrorisme is het uit ideologische motieven dreigen met, voorbereiden of plegen van op mensen gericht ernstig geweld, dan wel daden gericht op het aanrichten van maatschappijontwrichtende zaakschade, met als doel maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen, de bevolking ernstige vrees aan te jagen of politieke besluitvorming te beïnvloeden. De aan polarisatie en radicalisering verbonden fenomenen en processen kunnen zich manifesteren vanuit rechtse of linkse politieke overtuiging, vanuit islamitische geloofsovertuiging, of vanuit verbondenheid met dierenrechten. Stichting Breaking Human Barriers Pagina 1