Een nieuw verhaal over hoe Nederland er in 2040 uit kan zien! Kort verslag van de Werkplaats Nederland van Mensen van de Nationale Omgevingsvisie

Transcriptie

1 Een nieuw verhaal over hoe Nederland er in 2040 uit kan zien! Kort verslag van de Werkplaats Nederland van Mensen van de Nationale Omgevingsvisie Werkplaats Datum en tijd Locatie Nederland van Mensen Dinsdag 10 november 2015, uur (inloop vanaf uur) Fenix Food Factory, Veerlaan 19 (Katendrecht) in Rotterdam In gesprek De Rijksoverheid is verwijderd geraakt van het gesprek met de maatschappij en wil dit veranderen om de kracht van de maatschappij beter te benutten en aansluiting te vinden bij wat er in de maatschappij beleefd wordt. Hoe doe je dat? Door goed te luisteren en door vragen te stellen! In de Fenix Food Factory in Rotterdam vond op dinsdagmiddag 10 november de Werkplaats Nederland van Mensen plaats met als centrale vraag: Hoe betrek je de maatschappij bij de Nationale Omgevingsvisie? De omgevingsvisie is één van de kerninstrumenten uit de Omgevingswet die naar verwachting per 2018 in werking treedt. De Nationale Omgevingsvisie (NOVI) wordt een integrale visie op de fysieke leefomgeving van Nederland met de ambities en strategische keuzes voor de lange termijn. Deze NOVI zal uiterlijk 2018 beschikbaar zijn. Dit jaar nam het Rijk de voorbereidingen ter hand waarbij eerst een Nationale Omgevingsagenda (NOA) wordt opgesteld. De programma NOVI is een nationaal programma dat experimenteert met innovatie en co-creatie en samenwerking organiseert met vele partijen: interdepartementaal en bestuurlijk, op het gebied van kennis en advies en in en met de maatschappij. Om te kunnen experimenteren, moet je ruimte geven, zo stelde Hanna Lára Pálsdóttir, plaatsvervangend programmaleider van NOVI. Maar hoe kunnen we ruimte creëren zonder daarbij de verbinding met processen en besluitvorming te verliezen? Een spannend vraagstuk waarbij we veel van elkaar kunnen leren. Godelieve Spaas (Creating Change) pakte het thema cocreatie op. Zij promoveerde aan de Universiteit van Zuid Afrika op co-creatieve vormen van organisatie: het bijeen brengen van verschillende partijen op een onderwerp waar niemand alles van weet. Dit werkt vooral goed bij een bepaalde mate van containment : Als je niet weg kunt, zul je het met elkaar moeten doen. In de Nederlandse praktijk is niet vaak sprake van zo n containment en dat kan co-creatie in de weg staan. Waar ligt het succes van co-creatie in verscholen? Onder meer in het met elkaar in gesprek gaan over de opgave en over de gedeelde gemeenschappelijke waarden die daar aan ten grondslag liggen. Ook is het van belang om bewust te zijn dat co-creatie alleen vóóruit kan

2 bewegen. Co-creatie kijkt niet achterom naar hoe het was of naar wat er niet goed ging. Co-creatie gaat om samen een nieuw verhaal maken. Dit is ook voor de Omgevingsvisie belangrijk. Godelieve sloot af met een aantal tips: Het is goed om verschillende rollen en lagen van verantwoordelijkheden te onderscheiden. En om te bedenken welke groepen je waarmee aanspreekt. Vasthouden aan één vorm maakt bewegen onmogelijk maar als het lukt om de essentie vast te houden en flexibel te zijn in de vorm lukt dat wel. Daarbij de tip om geduld te oefenen: respecteer ook de stilte, om zo anderen de gelegenheid te geven om na te denken. Aan de slag! In twee gespreksrondes werd na het plenaire deel aan verschillende tafels dieper ingegaan op vragen over de relatie van overheid en samenleving. 1. Wat zijn de nieuwe spelpatronen tussen overheid en samenleving? Aangejaagd door Job Cohen, hoogleraar Thorbecke aan Universiteit Leiden & Erik Pool, directeur Participatie bij het ministerie van IenM Waar het in de politiek vaak gaat om het benadrukken van de verschillen, is het in gesprekken in en met de samenleving juist de kunst om de overeenkomsten te zoeken en te benoemen. Bij het in gesprek gaan met de maatschappij is het van belang om zoveel mogelijk lagen van de bevolking te betrekken. Door bijvoorbeeld door niet te kiezen met wie je in gesprek gaat maar te loten om zo een goede afspiegeling van de maatschappij te krijgen. Dit kan met de G1000 aanpak. Deze aanpak blijft lastig maar is een inspirerende gedachte en tart de hiërarchische verhouding tussen overheid en burger. 2. Wat moet de overheid (anders) doen in de samenwerking met de samenleving? Aangejaagd door Anne van Kuijk, adviseur Ruimtelijke kwaliteit bij Provincie Brabant Anne nam een stukje Brabant mee: een deel van een groot wandtapijt met daarop de provincie Brabant. De Provincie heeft de traditie om eens in de zoveel jaar het mozaïek van Brabant weer eens op de ontwerptafel te leggen. Het tapijt maakt Brabant als geheel zichtbaar, maar ook iemands eigen straat. Als gevolg hiervan ontstonden er om het tapijt gesprekken over wat men beleeft in iemands leefomgeving. Het tapijt werd een middel, een haakje, voor de Provincie om in gesprek te komen met de inwoners van Brabant. Anne heeft hiervan geleerd dat het goed is om naar de praktijk toe te gaan, om de input op te halen bij de mensen zelf. Want als de berg niet naar Mozes komt, moet Mozes maar naar de berg. 3. Hoe betrek en activeer je de samenleving en welke (werk)vormen helpen? Aangejaagd door Wouter Veldhuis, ontwerper en directeur bij MUST Stedenbouw, tevens hoofdontwerper NOA Wouter nam zijn tafel mee in zijn voorstel om het gesprek over de stad, in de stad te doen. Voor de Gemeente Amsterdam heeft Wouter een platform met verschillende werkvormen ontwikkeld om op diverse lagen in de samenleving het gesprek over de stad te voeren. De werkvormen variërend van expertmeetings tot een tentoonstelling in het park. 4. Hoe creëer je een vrije (werk)ruimte voor overheid en samenleving? Aangejaagd door Joost Schrijnen, ontwerper, adviseur, professor ruimtelijke projecten en strategische vraagstukken Bij Joost aan tafel werd gesproken over de vrije ruimte die nodig is om tot iets te komen, waarbij Joost zijn eigen praktijkervaringen inbracht. Met twee prikkelende stellingen ging de groep aan de slag: Er is veel meer ambtelijke denkkracht dan de ambtenarij toestaat. En Overheidsambtenaren begrijpen de samenleving niet, de samenleving begrijpt de overheidsambtenaren niet, en de overheidsambtenaren begrijpen niet dat de samenleving hen niet begrijpt. Tussen de gespreksrondes werden de deelnemers meegenomen in lessen uit de G1000 aanpak, onderzocht door een netwerk van universiteiten onder leiding van hoogleraar Job Cohen, en lessen uit de Maatschappelijke Stand van het Land: een analyse van ruim 700 maatschappelijke initiatieven in Nederland door Kracht in Nederland van Gerda Deekens. Dan is het tijd om de balans van de middag op te maken.

3 Enkele uitspraken en adviezen Het persoonlijke gesprek is cruciaal. De overheid kan ontmoetingen tussen mensen die iets willen faciliteren. Het gaat eerst om het gesprek tussen mensen op individueel niveau, om samen gemeenschappelijke ideeën maken. En pas daarna kijken wat welke organisatie kan doen of kan betekenen. (rijks)niveau? Wees duidelijk over kaders en verwachtingen: wat is de maatschappelijke ruimte op generiek Bekijk en bepaal uit (bestaande) maatschappelijke initiatieven wat het Rijk daarin kan bijdragen om deze te richten dan wel hoe het Rijk dit potentieel kan benutten. Til deze initiatieven indien nodig op naar het meta of nationale niveau. Verbind wat er al is en gebruik sleutelfiguren; zo voorkom je overvraging. Ga de deur uit, naar mensen toe: kijk waar het al gebeurt en sluit je aan. Maak het plaatsgebonden en concreet. Zorg dat mensen je begrijpen: retoriek is daarbij belangrijk, spreek in de juiste taal over relevante zaken. Waar gaat het nu echt over? Kies je momentum: haast je langzaam!

4 Geen doel op zich Aan het eind van de middag bracht facilitator Jacqueline van Gils de gesprekken samen in een vraaggesprek met aanjagers Erik Pool, Anne van Kuijk, Wouter Veldhuis en Joost Schrijnen. Daarbij werden ook de beeldverslagen van de twee tekenaars gebruikt. Uit de zaal werd de oproep gedaan om ervoor te zorgen dat de NOVI geen doel op zich wordt. De NOVI is bedoeld om met elkaar maken een verhaal maken over de toekomst van Nederland. En over de zorgen die leven over wat er aan opgaven op ons af komt. Hierop werd instemmend gereageerd. Dat verhaal is niet alleen van de Rijksoverheid. De NOVI is dan ook niet een antwoord op een vraagstuk maar een kader om tot oplossingen te komen. Ook werd opgeroepen om goed gebruik te maken van wat er is. En om te kijken naar wat de NOVI kan toevoegen aan wat er al is. Zo kan je met de NOVI iets brengen dat meerwaarde heeft. Het gesprek voeren Hans Tijl, directeur bij het ministerie van IenM en als gedelegeerd opdrachtgever verantwoordelijk voor de NOVI sloot af met de woorden: De NOVI bundelt een inspirerend verhaal over de toekomst van Nederland, over de opgaven die op ons land af komen. In die zoektocht gaat het om wat we met elkaar vinden, en hoe we samen willen zoeken naar mogelijke oplossingen, zoeken naar de punten waarop we het met elkaar eens zijn. Hans gaf aan dat het de missie is om hard te werken aan het veranderen van de manier waarop de overheid en samenleving met elkaar om gaan. We moeten dit brede gesprek voeren om een gedeeld verantwoordelijkheidsgevoel te creëren en aan te kunnen pakken waar we onvermijdelijk voor gesteld staan. Daarvoor is het ook nodig om af en toe stil te staan en te luisteren. Haast je langzaam! Cruciaal voor de samenwerking tussen overheid en samenleving. Geef uw reactie Het gesprek blijven we met elkaar voeren gedurende de ontwikkeling van de Nationale Omgevingsagenda en Nationale Omgevingsvisie. De producten uit deze Werkplaats Nederland van Mensen en andere Werkplaatsen van de NOVI vindt u (binnenkort) op Wilt u reageren? Dat kan! Laat uw reactie achter op de pagina en vermeldt daarbij uw naam en eventueel organisatie.

5 In de vorm van Werkplaatsen organiseert het programmateam NOVI gesprekken om met professionals, overheden en (maatschappelijke) organisaties ontwikkelingen, ervaringen en ambities op te halen die van belang zijn voor de fysieke leefomgeving. Naast fysieke bijeenkomsten is er een online platform opgericht op Hier wordt informatie en voortgang gedeeld en kan één ieder aan het traject van de Nationale Omgevingsagenda (NOA) bijdragen.