Sponsored by: Powered by: INRATO International Tel.:+31(0) Fax:+31(0) Web:

Transcriptie

1 2014 Sponsored by: INRATO International Tel.:+31(0) Fax:+31(0) Web: Powered by: elektro DATA Constructeur

2 Bij Inrato International vindt u direct de oplossing in Machineveiligheid Voertuigveiligheid Signaleringstechniek die u zoekt. Onze kracht ligt in het vinden van de combinatie tussen productiviteit en veiligheid. Samen met onze jarenlange ervaring in machineveiligheid geeft dat ons een uniek onderscheidend vermogen. FOCUS OP VEILIGHEID Totale machineveiligheid... Op weg naar een veilige machine Uw keuze voor Omron geeft u toegang tot een ongeëvenaard portfolio van veiligheidsproducten en -oplossingen waarmee uw machines veilig opereren en voldoen aan de nieuwste industriestandaarden. Safety Services industrial.omron.nl/safety Meer weten? Omron Electronics B.V omron-nl@eu.omron.com

3 Adverteerdersindex ABB 10 Balluff 7 Bosch Rexroth 11 D&F Group 3 EAO Benelux 6 Elobau Benelux 17 Euchner Benelux 17 Festo 21 Fusacon 21 Van der Heide Groep 24 Inrato International 2 Omron Electronics 3 Pilz Nederland 7 SEW-Eurodrive 16 Sick 28 TCPM Advies 11 Vierpool 10 Bijlage van: Schmersal Nederland Beeld omslagfoto: Sick Inhoud Ontwerpen met veilige beweging 4 Het voorkomen van onverwachts opstarten/ resetten van een machine 8 Weterings Mechanisatie voorop met machineveiligheid in tuinbouw 12 Het belang van een goede risicoanalyse 18 Veiligheid is hot, maar kennis nog onvoldoende 22 Bedrijfsprofielen 25 Colofon Safetywijzer 2014 Uitgave van MYbusinessmedia bv Postbus 58, 7400 AB Deventer Mr. H.F. de Boerlaan 28 Telefoonnummer (0570) Redactie-adres Postbus 58, 7400 AB Deventer Hoofdredacteur Robin Zander t r.zander@mybusinessmedia.nl Eindredacteur José Pot t. +31 (0) j.pot@mybusinessmedia.nl Uitgever Elsbeth Lamfers t. +31 (0) e.lamfers@mybusinessmedia.nl Advertentie-afdeling R.Swart, sr.accountmanager/teamleider t (0) r.swart@mybusinessmedia.nl of verkoop binnendienst, t +31 (0) J.Schermer, orderbehandeling advertenties t +31 (0) ; f +31 (0) j.schermer@mybusinessmedia.nl Advertentieplaatsingen worden uitgevoerd overeenkomstig de Regelen voor het advertentiewezen Vormgeving De Opmaakredactie, Deventer Druk Roelofs, Enschede Reproductie Overname van artikelen, tekeningen en foto s uit deze uitgave is slechts mogelijk na schriftelijke toestemming van de uitgever. MYbusinessmedia, 2014 Het auteursrecht op de inhoud van dit tijdschrift wordt uitdrukkelijk voorbehouden. ISSN MYbusinessmedia bv legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnements) overeenkomst. Uw gegevens kunnen door MYbusinessmedia bv, of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt om u te informeren over relevante producten en diensten. Indien u hier bezwaar tegen heeft, kunt u dit melden aan MYbusinessmedia bv, t.a.v. Afdeling Relatiebeheer, postbus 58, 7400 AB Deventer.

4 Ontwerpen met veilige beweging SEW-Eurodrive is wereldwijd actief in de aandrijf- en besturingstechniek. De Duitse multinational houdt bruggen, achtbanen, lopende banden en havenkranen in beweging. Voor dat doel ontwikkelt en maakt het bedrijf een grote variëteit aan producten, als reductoren, servoaandrijvingen en -besturingen, IEC-motoren en industriële tandwielkasten. Dat bij deze inrichtingen veiligheid om de hoek komt kijken, hoeft geen betoog. 4 Maar dat SEW-Eurodrive ook de componenten levert die helpen de veiligheid te garanderen, is wellicht minder bekend. En dat die componenten op een gebruiksvriendelijke manier kunnen worden geselecteerd met behulp van een Safety Configuration Library. De gratis tool, die online beschikbaar is, helpt engineers te bepalen welke componenten ze nodig hebben om een veilige beweging tot stand te brengen. Veiligheid Maar SEW wil niet alleen componenten leveren, maar ook adviseren over het gebruik van componenten met het oog op het behalen van het Performance Level dat is vereist voor de functie. Vervolgens neemt SEW het systeem ook in bedrijf en test het of de functies volledig werken. Daarom heeft SEW een Functional Safety Management Systeem opgezet om het thema veiligheid kwalitatief goed te organiseren. Bij alle levenscycli van een product wordt er volgens bepaalde normen gewerkt die zijn vertaald in procedures die betrekking hebben op richtlijnen, concepten, ontwikkeling, planning, realisatie, inbedrijfname, valideren en uit bedrijf nemen. SEW-Eurodrive is wereldwijd actief in de aandrijf- en besturingstechniek. De klant met een veiligheidsvraag krijgt altijd te maken met een Safe Drive Expert. Deze kent drie classificaties: 1, 2 en 3. De Safe Drive Expert 3 mag installaties in bedrijf stellen en de functies valideren die de componenten zouden moeten vervullen. De Safe Drive Expert op het mechanische vlak mag ook remmen en encoders monteren. De gecertificeerde medewerkers inventariseren de gewenste veiligheid tijdens de beweging. Vervolgens passen ze de configuratietool toe om de juiste hardwarecomponenten te selecteren die nodig zijn om een bepaald niveau van veiligheid te realiseren; ten slotte stellen ze het systeem in bedrijf en valideren ze de functies aan de hand van het Functional Safety Management Systeem. Beweging SEW komt in de praktijk veel toepassingen van transportbanen tegen die op verschillende manieren producten voortbewegen. Mensen die in de buurt van de transportbaan kunnen komen, lopen bijvoorbeeld het risico dat de last doorschiet of op hen valt. Daarom moet eerst het risico op letsel in kaart gebracht worden met behulp van een risico-inventarisatie en -evaluatie. Het gevaar wordt berekend aan de hand van een gevarendiagram/ risicograaf (ernst van het letsel, de frequentie van blootstelling en de waarschijnlijkheid dat het gevaar optreedt). De uitkomst is het risico dat met een besturingstechnische oplossing kan worden beperkt. Deze oplossing moet op een zodanig niveau presteren dat er voldoende zekerheid wordt geboden dat het risico wordt geëlimineerd. Risico Zo kan bijvoorbeeld zwaar letsel (S2) optreden bij iemand die zelden bij de transportbaan komt (F1), maar deze kan dan ook niet wegduiken (P2): we komen dan uit op een performance level required (PLr) d voor de maatregelen die dit risico moeten gaan verminderen, volgens de norm EN ISO die handelt over de betrouwbaarheid van een veiligheidssysteem. Je zou eventueel afschermingen kunnen plaatsen. Maar iedere keer als mensen achter de afscherming moeten zijn, wordt de workflow gestopt en dat brengt kosten met zich mee. Daarom geven velen de voorkeur aan een besturing die voldoet aan PL d en die motoren regelt op basis van Safely Limited Speed (SLS). De besturing zorgt ervoor dat de snelheid van het product gegarandeerd veilig laag blijft in de zone in het laatste deel van de transportbaan waar zich mensen kunnen bevinden. Is de snelheid te hoog (door een foutje in de besturing), dan schakelt het systeem direct af en komt de baan tot stilstand. Een tweede risico zou kunnen zijn dat iemand bekneld raakt door het product. Dit risico kan

5 bepaalde beschadigingen ontstaan tijdens het gebruik waardoor de encoder kan uitvallen en een functie tot een lager veiligheidsniveau zou kunnen brengen. Het voorkomt ook noodzaak tot montage van twee encoders. De MoviSafe een safety monitor die de regelaar aanstuurt en de bewegingen bewaakt, heeft een architectuur die gericht is op het realiseren van een hoog betrouwbaarheidsniveau. Hij bevat twee microprocessors die parallel aan elkaar hun taak verrichten. Als de ene het niet doet dan zorgt de andere nog altijd voor het uitvoeren van de veiligheidsfunctie (redundante uitvoering). Op het moment dat het systeem meldt dat er iets fout gaat, schakelt hij af via de veilige ingang van de regelaar die zorgt voor het afschakelen met safe torque off, ofwel het koppelloos maken van de aandrijving. Deze configuratie mag dus gebruikt worden tot PL d, waar deze functie aan moet voldoen. Andere bewakingen Behalve SLS zijn er andere bewakingen. Safe Direction Wie in de buurt van een transportbaan komt, kan bijvoorbeeld het risico lopen geraakt te worden door een last die doorschiet of valt of bekneld te raken. worden beperkt door een mat te plaatsen. Stapt iemand op de mat om in de buurt te komen van de transportbaan met product, dan stopt het systeem direct via de functie Safe Torque Off (STO). De motor wordt dan direct koppelvrij gemaakt. Safely Limited Speed Bij SEW-Eurodrive in Rotterdam werken vele projectingenieurs van wie slechts enkelen de titel Safe Drive Engineer mogen voeren. Een van hen is Otto Waagmeester, binnen het SEW-concern in Nederland ook actief als trainer en vakdocent. Op congressen en op themadagen treedt hij regelmatig op als spreker of Safety Doctor, en behandelt dan thema s die te maken hebben met veilig bewegen. Aan hem de vraag wat je nodig hebt om Safely Limited Speed (SLS) op performance level d te realiseren. Otto Waagmeester: SEW-Eurodrive helpt hier met een configuratieprogramma, de Safety Configuration Library, waarmee gemakkelijk bepaald kan worden welke componenten nodig zijn. In het geval van de transportbaan met het risico van een doorschietende last en beknelling stelt de Safety Configuration Library een frequentieregelaar, een safety monitor en een encoder voor. De safety monitor bewaakt de encoder die op de motor zit, monitort de snelheid van de motor en zorgt ervoor dat deze afschakelt als de snelheid te hoog wordt. Op die manier wordt een veilige lage snelheid (SLS red.) gerealiseerd. De betreffende encoder zal zeer betrouwbaar moeten zijn, want hij mag absoluut niet slippen ten opzichte van de as van de motor. Een dergelijke FS-encoder is een gewone encoder, die echter volgens een speciale kwaliteitsprocedure is aangebouwd, door mensen die er speciaal voor zijn opgeleid. Door de deskundige manier van monteren, met name gericht op een optimale uitlijning, wordt ervoor gezorgd dat de detectie op basis van het signaal van de encoder een bepaalde betrouwbaarheid haalt. Ook wordt voorkomen dat Als je zwaar letsel (S2) kunt oplopen hoewel je zelden bij de transportbaan komt, en niet kunt wegduiken (P2) dan is het vereiste performance level PLr d. Met Safely Limited Speed (SLS) blijft de snelheid van het product gegarandeerd veilig laag in de risicozone; Safe Torque Off (STO) voorkomt beknelling door de motor direct koppelvrij te maken. 5

6 6 (SDI) is een bewaking op het lastwerktuig die signaleert of de motor wel in de juiste richting beweegt, want een andere richting zou onveilig kunnen zijn. Bij Safely Limited Position wordt niet aan de snelheid, maar aan de positie een bepaalde grens gesteld. Het lastwerktuig mag hier niet overheen, omdat het dan in een zone komt waar het gevarenrisico aanwezig zou kunnen zijn. Hier moet de snelheid van tevoren worden afgebouwd om ervoor te zorgen dat het werktuig voor de gevarenzone stilstaat: hoe dichter bij de verboden zone, hoe lager de snelheid moet zijn. Bovenloopkraan Neem een bovenloopkraan die heen en weer rijdt in een hal waarin een laad- en loszone zijn gesitueerd en waar zich mensen kunnen bevinden. Dan is het EAO biedt een zeer ruime keuze aan noodstopknoppen en stopknoppen. Inbouwdiepte vanaf slechts 13,5 mm Foolproof noodstop uitvoeringen, rood-geel, volgens NEN-EN-ISO , NEN-EN-ISO , DIN-EN-ISO en EN60204 Sleutel- of draaiontgrendeling Stopknop uitvoeringen met afwijkende kleur voor remote control Duidelijk ontgrendelsymbool volgens EN Verkrijgbaar met LED-verlichting Safety Configuration Library stelt voor de transportbaan een frequentieregelaar, een safety monitor en een encoder voor. De encoder wordt volgens een specifieke kwaliteitsprocedure aangebouwd. belangrijk dat de kraan zich alleen van de persoon af beweegt (Safe Direction). Met Safely Limited Speed worden er Stop! Kijk niet verder dan EAO voor noodstopschakelaars EAO Your Expert Partner for Human Machine Interfaces Bij een bovenloopkraan is het belangrijk dat de kraan zich alleen van een persoon in de laad- of loszone af kan bewegen (Safe Direction) en hij of zij dankzij Safely Limited Speed tijdig kan anticiperen. bovendien geen onverwacht hoge snelheden gerealiseerd als er mensen worden gedetecteerd in de zone. Hiermee kan men ervoor zorgen dat de risico s te overzien zijn en dat de mensen kunnen anticiperen op een langzaam bewegende last die altijd van hen af beweegt. Opnemers en lasersensors zorgen voor de inputinformatie voor het systeem. Aan de hand van deze informatie wordt de lage snelheid gerealiseerd en met behulp van de safety monitor bewaakt. Het is logisch dat het vereiste PL-niveau slechts wordt gehaald, als de hele keten van sensor, processorunit en actor is opgebouwd uit betrouwbare componenten. Is ergens in de keten een component niet goed genoeg, dan is het hele performance level slecht. De gebruikte componenten zijn dan ook meestal niet goedkoop. De hoge kosten worden verantwoord, omdat een mensenleven onbetaalbaar is en omdat bij toepassing van deze technieken de machine toch kan doorgaan met productie als er mensen in de laad- of loszone zijn. Resultaat Welke componenten zijn nodig voor een bepaald niveau van veiligheid? Waagmeester: In de online Safety Configuration Library kun je bijvoorbeeld kiezen voor de MoviDrive-applicatieregelaar en de noodzakelijke veiligheidsfuncties. Een geavanceerder niveau van functies is Safely Limited Speed en Safe Direction. Door eenvoudig aan te klikken wat gewenst is op het gebied van performance level, motortype, rem en vele andere aspecten, ontstaat een configuratie. Verkeerde keuzes kunnen niet worden gemaakt, want onjuiste opties staan niet in het lijstje. Het resultaat is een systeem waar je een motor moet uitrusten met twee encoders, één voor de juiste snelheid en één voor Safe Direction. Voor Safe Direction is één encoder niet genoeg. De Safety Configuration Library is een prima gids naar de juiste keuze van componenten.

7 SENSOR SOLUTIONS AND SYSTEMS Word erkend expert in machineveiligheid! Volg nu ons trainingsprogramma Certified Machinery Safety Expert (CMSE). CMSE is een onafhankelijk internationaal gecertificeerde training, ontwikkeld door Pilz en TÜV Nord en geeft inzicht in het thema machineveiligheid. For all areas of the automation industry As a global player, we stand for comprehensive system expertise, continuous innovation, the highest quality, and the greatest reliability. Balluff means technological variety and first-class service. Our 2450 worldwide employees are working to ensure this. Systems and Service Industrial Networking and Connectivity Industrial Identification 11 t/m 14 november 2014 Inhoud Machineveiligheid Toepassing van actuele normen Risicobeoordelingen Arbeidsbescherming Actuele veiligheidstechniek Toepassing van functionele veiligheid van besturingen Object Detection Accessories Linear Position Sensing and Measurement Condition Monitioring and Fluid Sensors De cursus wordt gegeven door de safety consultants van Pilz in het opleidingscentrum van Pilz. Elke deelnemer die de training succesvol afrondt en slaagt voor het examen krijgt een TÜV certificaat. De training wordt gegeven in het Nederlands, maar getoetst in het Engels. Aanmelden: Balluff B.V. Europalaan 6a, 5232 BC s-hertogenbosch Phone Image_90x259_2013_01_E_NL.indd 1 6/24/2013 4:12:31 PM

8 Het voorkomen van onverwachts opstarten/resetten van een machine Stel je voor, je moet wat onderhoud verrichten aan een 120-tons pers, je loopt de met lichtschermen beveiligde ruimte in en gaat aan de slag. En dan valt er plotseling een bitje om in de PLC en de resetfunctie wordt geactiveerd. Jouw leven hangt opdat moment af van één enkele startknop! Je zou toch denken dat dit niet mogelijk is, maar de realiteit is anders. 8 Veel geld wordt uitgegeven aan veiligheidslichtschermen en de daarmee verbonden beveiligingen, maar voorkomen van onverwachts opstarten zou gewoon via de standaard besturing moeten en mogen worden geregeld. Maarten Braadbaart, product manager beveiligingssystemen bij Sick kijkt er zorgelijk bij. Het is een reëel gevaar dat door velen over het hoofd wordt gezien. Er is te weinig aandacht voor en Sick probeert hierin verandering te brengen. Reset is de handbediende functie die alle veiligheidsfuncties, zoals noodstopknop, functieblokkering op toegangsdeuren en lichtschermen terugstelt voordat een (her)start mogelijk is. Er worden de nodige eisen aan de reset gesteld. Zo moet een reset gerealiseerd worden door Voorkomen van onverwachts opstarten zou via de standaard besturing mogen worden geregeld. Gevaarlijk, meent Maarten Braadbaart, product manager veiligheidssystemen bij Sick. middel van een aparte handbediende actie en moet een reset garanderen dat alle beveiligingen operationeel zijn. Zonder deze garantie mag resetten niet mogelijk zijn. Verder mag een reset geen beweging starten en mag hij uiteraard geen gevaarlijke situatie veroorzaken. Wat de reset wel moet doen is het voorbereiden van de besturing op een daaropvolgend startsignaal. Een belangrijke eis ten aanzien van de resetknop is ook dat deze zich ergens buiten de gevarenzone moet bevinden, op een veilige, sabotagebestendige plaats van waar personen een goed overzicht hebben op de gevarenzone, zodat ze kunnen controleren dat zich daar geen andere personen bevinden. Gevaar Tot zover de theorie. De praktijk is nogal eens anders en weerbarstiger. Het gaat bijvoorbeeld om externe invloeden op het besturingssysteem, of om storingen in het systeem waardoor een onverwachte reset kan optreden. Ook kan dit gebeuren als na het weg- vallen van de netspanning, deze weer wordt ingeschakeld. Er hoeft, kortom, maar een bitje om te vallen en je krijgt een soort kettingreactie die funest kan zijn voor degene die toe- vallig in de eerder genoemde pers bezig is, bijvoorbeeld om daar onderhoud te plegen. Maarten Braadbaart: Het gevaar van een onverwachte reset of herstart wordt nog steeds over het hoofd gezien. Daarom vinden wij dat de resetfunctie als veiligheidsfunctie nader moet worden beschouwd. Zeker als het mogelijk is om aanwezig te zijn tussen de beschermende maatregel en het gevaar, zonder gedetecteerd te worden. Veiligheidsfuncties Waar gaat het precies om bij een veiligheidsfunctie? In de norm EN wordt een definitie gegeven: Een fout in de veiligheidsfunctie resulteert in een onmiddellijke verhoging van het risico. Volgens EN : Een veiligheidsfunctie wordt uitgevoerd door een veiligheidssysteem om een veilige situatie van een machine en/of systeem te bereiken of te behouden. Het ontwerp of de uitvoering van een veiligheidsfunctie is maatgevend voor de kwaliteit van de benodigde risicoreductie. Verder wordt de veiligheidsfunctie bepaald in de gevarenen risicoanalyse en moet deze minimaal de volgende basisitems bevatten: - detectie; - logica; - beweging; - tijdslimieten indien nodig. Dit wordt in de norm weergegeven als subsystemen. Bij veiligheidsfuncties gaat het

9 De resetknop moet zich buiten de gevarenzone bevinden, op een veilige, sabotagebestendige plaats. Met een goed overzicht zodat kan worden gecontroleerd dat zich niemand in de gevarenzone bevindt. bijvoorbeeld om het permanent of tijdelijk verhinderen van toegang (bijvoorbeeld met als subsysteem lichtschermen of veiligheidsdeuren), het initiëren van een machinestop, het voorkomen van onverwachts opstarten, het verhinderen van opstarten en muting (het onderscheid maken tussen mens en materiaal). De subsystemen, bijvoorbeeld veiligheidslichtschermen of veiligheidscontrollers, worden vastgesteld voor de berekening en evaluatie van een veiligheidsfunctie. Voor deze subsystemen worden Performance Level (PL) volgens NEN-EN-ISO , dan wel Safety Integrity Level (SILcl) volgens NEN-EN 62061, bepaald. Vlieg Braadbaart is er duidelijk over: We geven veel geld uit aan inloopbeveiligingen in de vorm van lichtschermen en veiligheidsdeuren om te voorkomen dat iemand bij een draaiende machine of robot in de buurt kan komen. Die beveiligingen moeten ook nog eens goed geïntegreerd worden in de veiligheidsbesturing en dat moet allemaal ook weer getest worden. Maar als bijvoorbeeld een onderhoudsmonteur naar binnengaat om iets te doen aan de machine, is hij opeens afhankelijk van een resetsignaal. En hoe wordt dat signaal afgegeven: door een druk op een knop of op een touchscreen; en hoe wordt dat signaal afgevraagd: via een standaardbesturing. Die monteur is zich van geen gevaar meer bewust, want die denkt dat hij door het veiligheidssysteem beveiligd is. Maar uiteindelijk is het de zwakste schakel die het veiligheidsniveau bepaald. Er zijn op YouTube filmpjes te vinden van een vlieg die op een touch-screen landt en zo een Windows-programma opstart. Op een HMI zou dit een reset hebben kunnen veroorzaakt. Daarnaast wordt een HMI ook nog eens door een standaard besturing afgevraagd. Opwaarderen Een andere, vaak toegepaste reset is een hardwired knop waarvan het signaal via een standaard bus wordt verzonden naar de PLC en vandaar naar de veiligheidsbesturing. Tot nu toe werd algemeen aangenomen dat je een reset mocht mee laten lopen in een standaardbesturing. Braadbaart: Wij zijn echter tot het inzicht gekomen dat de reset moet worden opge waardeerd. Het is en blijft een veiligheidsfunctie. En als zodanig is de reset ook in de normen opgenomen. Pas altijd de veiligheidsprincipes toe. Nog te veel mensen zijn niet of nauwelijks bekend met de basisveiligheidsprincipes die worden geformuleerd in de norm EN , waarin ook de beproefde veiligheidsprincipes en componenten zijn opgenomen. Maar als je deze principes op de juiste wijze toepast, kun je niet te maken krijgen met zoiets als een paperclip die tussen een startknop is gestopt, zo n truc werkt dan gewoonweg niet meer. Productenprogramma Sick Het productenscala van Sick is onderverdeeld in diverse categorieën, te weten fotocellen(optisch), benaderingsschakelaars (inductief, magnetisch en capacitief), registratiesensoren, laser afstandmeetsystemen, positioneringsensoren (absoluut), encoders (roterend, lineair, absoluut en incrementeel). Daarnaast biedt Sick ultrasoon opnemers, metende lichtschermen, laserscanners voor zelfstandig bewegende voertuigen, 2D en 3D visionsystemen inclusief belichting, RFID-systemen, barcodescanners (vast en handheld) en meetinstrumenten voor druk, temperatuur, volume en niveau. Tot slot is er een apart programma op het gebied van arbeidsveiligheid met daarin inloopbeveiligingen, ingrijpbeveiligingen (vinger/handdetectie), gebiedbeveiligingen (op basis van laserscanning), maar ook veiligheidschakelaars, noodstops en veiligheidsbesturingen. De oplossing van Sick: definieer de veiligheidsfunctie als voorkomen van onverwachts opstarten of herstartblokkering. Gebruik de reset en de start voor een tweekanalige categorie 3/4 structuur en een hoger Performance Level. Oplossing Volgens EN is de manuele reset een veiligheidsfunctie. Na de stopfunctie volgt doorgaans een manuele reset. Deze manuele reset moet geactiveerd worden door een manueel bediende component. Hij mag alleen door een hoog/laag signaal geactiveerd worden en mag niet per ongeluk geactiveerd kunnen worden. Braadbaart gaat iets verder. Aangezien de manuele resetfunctie éénkanalig is, heeft deze een Categorie 1 structuur. Volgens kun je daarbij qua Performance Level nooit hoger komen dan PLc. Natuurlijk zijn er andere mogelijkheden om een hogere PL te bereiken. Maar de oplossing van Sick is: definieer de veiligheidsfunctie als voorkomen van onverwachts opstarten of herstartblokkering. Gebruik hierbij de reset en de start om een tweekanalige categorie 3/4 structuur te realiseren. Op deze wijze kun je een hoger Performance Level bereiken. Voor een PLd adviseert Braadbaart minimaal een hardwired reset knop direct op het veiligheidscomponent of op de veiligheidsbesturing. Voor PLe luidt het advies: zowel de reset als de startknop hardwired direct op de veiligheidsbesturing. Op deze wijze kan die onderhoudsmonteur niet meer overvallen worden door een omvallend bitje c.q. een onverwachte herstart van de machine. Leo de Ridder, The Text Factory 9

10 Veiligheidsdetectie over de volle lengte Met de betrokkenheid van Vierpool Een kwaliteitsproduct zoals de SG-Extended is u veel waard. Maar het is nog veel meer waard dankzij onze visie, betrokkenheid en kennis. We denken namelijk actief met u mee om tot de meest efficiënte oplossing te komen voor uw unieke vraag en situatie. Zo krijgt de kwaliteit van SG-Extended nog meer waarde voor uw bedrijfsvoering. - Geen verloren inbouwhoogte; detectie van begin tot eind - Geïntegreerde Muting-, Blanking- en Master- of Slave-functies - Configureren met tiptoetsen of gratis software - Leverbaar in klasse 2 en klasse 4 uitvoeringen T : F : E : info@vierpool.nl W : ABB Jokab Safety Geen concessies aan machineveiligheid ABB Jokab Safety is een volledig assortiment veiligheidsproducten waarmee eenvoudig en efficiënt veiligheidssystemen gebouwd kunnen worden. Een compleet programma met modulaire hekwerken, dynamische veiligheidscircuits, uitgebreide veiligheids-plc's, noodstopknoppen, sensoren, schakelaars en vergrendelingen. ABB Jokab Safety, 100 % veilig. ABB b.v. George Hintzenweg 81, 3068 AX Rotterdam Tel. +31 (0) , Fax +31 (0) JOKAB Advertentie A5 185x123.indd :31

11 Veiligheid in 10 stappen, intelligent opgelost}perfect Het integreren van alle veiligheidsnormen is voor elke machinebouwer en -gebruiker een tijdrovend proces. Bosch Rexroth heeft hiervoor een overzichtelijke en eenvoudig te begrijpen oplossing bedacht. Tien stappen leiden u systematisch door de vereiste risicoanalyses en zo bereikt u het benodigde Performance Level. Bovendien hebben we diverse producten en systemen in het programma waarmee u Safety On Board realiseert. Ga in gesprek met ons en verneem hoe wij ook uw installatie intelligent aan alle normen kunnen laten voldoen. Bosch Rexroth B.V. Kruisbroeksestraat 1, 5281 RV Boxtel, The Netherlands UW VEILIGHEID ONZE SPECIALITEIT Laat ons kennis met u delen om de veiligheid binnen uw organisatie te verbeteren. Kom daarom nu in beweging met de veiligheidsspecialisten van TCPM: Arbeidsveiligheid - Productveiligheid - Safety Management

12 Ik ben blij dat we drie jaar geleden die stap hebben gemaakt Weterings Mechanisatie voorop met machineveiligheid in tuinbouw De eerste kale frames voor een nieuwe serie Bio Chopper Compact mobiele gewasversnipperaars stonden alweer gereed voor verdere afbouw. Plaats van handeling: Weterings Mechanisatie in s Gravenzande, in het Westland, het kloppende hart van de vaderlandse glastuinbouw. De versnipperaars zijn een waardevol hulpmiddel bij het ruimen van de kas aan het einde van het teeltseizoen en de oude planten plaats moeten maken voor nieuwe. Dat doet de Bio Chopper Compact niet alleen efficiënt en snel, maar in samenwerking met Pilz ook veilig. 12 Afbeelding 1. De Bio Chopper Compact van Weterings Mechanisatie is een mobiele versnipperaar voor de tuinbouw en wordt gebruikt bij het ruimen van een kas aan het einde van het teeltseizoen. Weterings Mechanisatie is een echt familiebedrijf, vertelt Fabian Hertogh ( Mijn moeder is een Weterings ), die zijn carrière bij Weterings start in 1996 als engineer, na zijn studie aan de TU Delft. Sinds 2011 is Fabian mede-eigenaar en maakt als technisch directeur deel uit van de driekoppige directie. Weterings Mechanisatie bestaat ruim 70 jaar. Na de Tweede Wereldoorlog is mijn opa begonnen met het opknappen van allerhande motorfietsjes en van het een kwam het ander. Daar kwamen handfreesjes bij, daar ging hij ook in handelen en zo zijn we eigenlijk in de tuinbouwbranche terechtgekomen. Inmiddels is Weterings een naam van betekenis in de glastuinbouw. Wij zijn voornamelijk gespecialiseerd in machines die in de tuinbouwbranche worden ingezet. En dan moet je niet alleen denken dat dit de machines voor de tuinder zelf zijn, maar het is het hele pakket er omheen. Loonwerkers werken met onze machines. Kassen moeten gebouwd worden daar maken we machines voor. Kassen moeten gesloopt worden ook daar maken we machines voor. Leuk De kennis en ervaring die Weterings met de bouw van machines voor de tuinbouw heeft opgebouwd, blijkt ook nog toepasbaar op een ander terrein: de wegenbouw. Niet alleen in de kas moet tenslotte de grond worden geëgaliseerd, dat geldt ook bij het aanleggen van bijvoorbeeld fietspaden en parkeerterreinen. Voor de wegenbouw maakt Weterings daarom onder andere levelers en machines die met behulp van laserapparatuur 3D patronen in de weg kunnen aanbrengen op basis van 3D CADtekeningen. Weterings werkt hiervoor nauw samen met de leverancier die hen de laserapparatuur levert, die een tak heeft opgericht voor het bouwen van complete machines voor de wegenbouw. Wij maken de staalconstructie en hij monteert daarop zijn laserapparatuur en dat monteert hij achter een shovel of een tractor. Het is een andere tak maar leuk om erbij te hebben. Nieuw Drie jaar geleden begint Weterings met de ontwikkeling van de Bio Chopper Compact en in die tijd neemt Fabian contact op met Pilz met de

13 nodige veiligheidstechnische vragen. Voor ons was het allemaal nieuw. We maakten al verschillende typen versnipperaars, voornamelijk voor loonwerkers. Maar de loonwerker weet hoe de machine werkt en wat de gevaren zijn. Nu wilden we een machine maken voor de tuinder zelf en die gaat zijn werknemer met de machine laten werken. Vaak zijn dat ook mensen uit andere landen die niet met zo n machine bekend zijn. Je krijgt dus een andere groep gebruikers. Wij zagen daar het risico dat dit eerder tot gevaarlijk situaties zou kunnen leiden dan vroeger het geval was. In dezelfde tijd speelde ook de vervanging van de tot dan toe veelgebruikte norm EN met de risicocategorieën B, 1, 2, 3 en 4. De norm zou worden vervangen door de ISO , die uitgaat van het Performance Level (PL), en de EN die werkt met Safety Integrity Level (SIL). Hoewel volgens Pilz-adviseur Rolf Kingma op dat specifieke overgangsmoment ook aan de hand van de EN een Bio Chopper Compact had kunnen worden ontwikkeld die aan het vereiste veiligheidsniveau zou voldoen, is daar in samenspraak met Weterings niet voor gekozen. De nieuwe versnipperaar zou veiligheidstechnisch aan de hand van de jongste richtlijnen worden ontwikkeld en gebouwd. Hierbij is gekozen voor de PL-norm, die in de industrie als het om de bouw van machines gaat het meest wordt toegepast, aldus Rolf. Rolf benadrukt bovendien dat de 954 inmiddels niet meer is geharmoniseerd onder de Machinerichtlijn en niet meer als onderbouwing kan worden gebruikt om aan te tonen dat een machine besturingstechnisch veilig is; nu moeten de ISO en de EN worden toegepast. Gevaren Om te kunnen beoordelen of de machine met de gekozen veiligheidscomponenten en de functionele opbouw het gewenste PL-niveau ook zou halen, werd door Weterings de Pilz PAScal Safety Calculator aangeschaft. Het grafische softwarepakket berekent het PL- of SIL-niveau dat met de gekozen veiligheidscomponenten uiteindelijk kan worden bereikt. In die berekeningen kunnen overigens ook componenten van derden worden meegenomen. Twee medewerkers van Weterings volgen bovendien een cursus bij Pilz om meer te weten te komen over de inzet van de Pilz-componenten én machineveiligheid. Maar om welke gevaren gaat het nu eigenlijk precies? Het plantmateriaal bijvoorbeeld tomaten-, aubergine- of paprikaplanten dat aan het einde van de teeltperiode uit de kas moet worden verwijderd, wordt door de Bio Chopper Compact versnipperd en zo in volume flink gereduceerd zo n 80%. Om dat werk te kunnen voldoen wordt gebruikgemaakt van lange matten. Op de matten wordt het plantafval gedeponeerd. Vervolgens wordt de mat de Bio Chopper Compact ingetrokken en opgerold. Het plantafval wordt met behulp van een horizontale schroef de machine in getransporteerd om door roterende messen te worden versnipperd. Hierna wordt het versnipperde afval via een trechter uitgeworpen. Beugel In principe kent de machine twee gevaren. Het mechanisme dat de mat oprolt, levert in principe geen gevaar op. Is de machine in werking dan is het afgeschermd door een rooster. De roterende schroef die het plantmateriaal de Bio Chopper Compact in trekt levert wel een potentieel gevaar omdat een werknemer een flinke klap van de horizontale schroef zou kunnen krijgen. Daarom is de Bio Chopper uitgevoerd met een beugel die in de transportstand opgeklapt staat, maar uitgeklapt moet staan wil de machine kunnen worden gestart. In de uitgeklapte stand voorkomt de Afbeelding 2. Fabian Hertogh, technisch directeur bij Weterings Mechanisatie: Wij zijn voornamelijk gespecialiseerd in machines die in de tuinbouwbranche worden ingezet. Afbeelding 3. Voor de Bio Chopper Compact bleek Performance Level d noodzakelijk. Weterings heeft daar nog een schepje bovenop gedaan en de versnipperaar haalt besturingstechnisch nu de hoogste categorie PL e. 13

14 14 Afbeelding 4. Weterings heeft constructief het nodige gedaan om te voorkomen dat de mechanische veiligheidsschakelaar PSENmech al dan niet moedwillig kan worden vernield. Afbeelding 5. Met alleen de mechanische veiligheidsschakelaar kan PL c worden gehaald. Gecombineerd met een gecodeerde contactloze veiligheidsschakelaar PSENcode stijgt dat naar PL e. Dit wordt op twee locaties in de versnipperaar toegepast. beugel dat de werknemer in de schroef kan reiken. Roosters aan weerszijden moeten voorkomen dat de werknemer op die wijze door de sneldraaiende schroef kan worden geraakt. De detectie van de stand van de beugel, en dus of de versnipperaar wel of niet mag worden gestart, heeft plaats met een Pilz PSENcode gecodeerde veiligheidsschakelaar. Trechter Een tweede gevaar ontstaat als de trechter aan de bovenzijde moet worden gedraaid om bijvoorbeeld in verband met de beschikbare ruimte in de kas aan de andere zijde van de versnipperaar het afval uit te spugen. Hiervoor moet de trechter worden verwijderd, maar dit betekent dat de trommel met de messen eigenlijk open en bloot komt te liggen. Dit mag uiteraard niet als de motor loopt en de messentrommel nog draait. Maar ook moet rekening worden gehouden met eventueel nadraaien van de trommel, als de motor net is gestopt. Dit is in principe opgelost met behulp van een Pilz PSENmech mechanische veiligheidsschakelaar die als vergrendeling fungeert. Vóor dat deze mechanische schakelaar kan worden bediend is met behulp van een tijdvertraging in de Pilz veiligheidsbesturing vastgelegd dat de motor een minuut moet zijn uitgeschakeld. Zo wordt absoluut zeker gesteld dat de messentrommel stilstaat. Weterings heeft bovendien in de behuizing van de veiligheidsschakelaar een led aangebracht. De led gaat branden als de motor een minuut stilstaat, zodat de gebruiker een visueel signaal krijgt dat de trechter kan worden verwijderd. De oplossing met de mechanische veiligheidsschakelaar wordt op de Bio Chopper Compact nog een tweede keer toegepast. De messen moeten om hun werk te kunnen doen vlijmscherp zijn. Afhankelijk van het gewas kan het betekenen dat de messen verschillende malen per dag moeten worden geslepen. De slijpinrichting die de messen slijpt bevindt zich al in de versnipperaar. Maar om de messen te kunnen slijpen moet een beschermkap worden verwisseld en om ook hier weer te voorkomen dat de gebruiker met draaiende messen in contact zou kunnen komen wordt gebruikgemaakt van een mechanische veiligheidsschakelaar. Hoogste categorie De mechanische veiligheidsschakelaars alleen bleken overigens niet voldoende om het vereiste Performance Level te halen. De analyse van de machine had uitgewezen dat minstens Performance Level d moest worden gehaald. Als alleen de mechanische vergrendeling zou worden gebruikt, zou deze niet verder komen dan Performance Level c. Dit houdt verband met de vrijgave van de schakelaar. Hiervoor wordt gebruikgemaakt van een enkelvoudig kanaal. Om dit op te lossen wordt de mechanische veiligheidsschakelaar gecombineerd met een gecodeerde contactloze veiligheidsschakelaar (PSENcode). Dankzij deze combinatie kan Weterings met de Bio Chopper Compact ook nog eens stapje verder gaan en wordt de hoogste categorie bereikt: Performance Level e. locaties in de versnipperaar toegepast. rekening worden gehouden met eventueel vrijgave van de schakelaar. Hiervoor wordt Mechanisch Nu is het een ding om besturingstechniek de machineveiligheid op orde te hebben, maar de normen zeggen niets over de mechanische uitvoering. Want het blijven natuurlijk machines en er moet wel mee kunnen worden gewerkt met een zo klein mogelijke kans op storingen. Ook de Bio Chopper Compact is een productiemachine die uren moet maken. De oplossing met de mechanische vergrendeling en de vrijgave gebaseerd op een

15 tijdinterval is bijvoorbeeld een praktische geweest. Fabian en Rolf leggen uit dat ook oplossingen met remmen en toerentalopnemers zijn bekeken. Maar bij het versnipperen van de plantenresten komen sappen vrij, die afhankelijk van de plant bijzonder agressief kunnen zijn. Vooral tomatenplanten zijn in dat opzicht berucht. Fabian: Met die sappen zit je wat dat betreft bij de trommel direct bij de bron van de ellende en daar zit je veiligheidsschakelaar. Als je daar een toerentalsensor bij zet? Ik kan je garanderen die is binnen een week kapot. Ook al is het IP67. Daarom hebben we voor een simpele oplossing gekozen. Het duurt wel een minuutje, maar die pijp moet niet om de haverklap worden verplaatst. Ook de mechanische veiligheidsschakelaar is in die zin door Weterings onderhanden genomen. De schakelaar maakt namelijk gebruik van een pal, die door de schakelaar wordt vastgehouden en moet worden vrijgegeven alvorens de trechter kan worden verwijderd. Fabian: Dat palletje bestaat eigenlijk uit niet meer dan twee plaatjes en een rubbertje. De trechter is een behoorlijk zware constructie. Als je dat een paar keer omhoogtrekt en laat vallen dan breekt dat palletje. Ja, dan heb je hem ook open. Daarom hebben we dat palletje op een stuk rond gemonteerd en dat stuk rond valt ook in een soort slot. Dat stuk rond is rond 20 mm en rvs. Nu trek je aan het stuk rond en is het palletje onbelast. Het palletje hoeft niks te doen en het stuk rond houdt hem op zijn plaats. Als hij nu open gaat schuif je hem opzij en valt hij uit de pal. Praktisch Maar ook als het gaat om de toepassing van veiligheidscomponenten in mobiele applicaties zag Weterings zich geconfronteerd met een praktisch vraagstuk. Fabian: Veel van de veiligheidscomponenten zijn eigenlijk ontwikkeld voor gebruik in de automotive industrie en die werken met hele andere spanningen. Wij werken met mobiele machines en voor 12 V zijn in de veiligheidstechniek weinig intelligente componenten te krijgen. Daarom hebben we er nu een omzetter van 12 naar 24 V in maar daar ontstonden wel problemen mee. Zo n machine moet tenslotte een keer gestart worden. Tijdens het starten zakt de spanning in. Nu is de accu als hij vol is misschien 14 V, maar als je start zakt de spanning naar 9 V. Alle componenten hebben een veiligheid. Als de spanning te laag is schakelen ze uit. Dus je omvormer schakelt uit, die schakelt de Pilz uit en vervolgens stopt de machine weer. Het lijkt voor de hand te liggen om de Bio Chopper Compact dan maar van twee accu s te voorzien. Maar een extra accu vraagt extra ruimte en ook in de tuinbouw wordt de ruimte bij voorkeur gebruikt om planten neer te zetten en niet om brede paden voor machines te creëren. De afmetingen van de Bio Chopper Compact zijn daar op afgestemd en ruimte om een extra accu in te bouwen was er dan ook niet. Om het spanningsprobleem op te kunnen lossen is daarom een buffer ingebouwd. De componenten die Weterings daarvoor heeft aangeschaft bij Phoenix Contact zijn allereerst opgestuurd naar Pilz. Pilz heeft vervolgens een testopstelling gebouwd om te kunnen beoordelen of het allemaal zou werken in combinatie met de veiligheidscomponenten, de spanning en het stroomverbruik. Mentaliteit Weterings heeft met de Bio Chopper Compact alles uit de kast gehaald om niet alleen een voor de gebruiker veilige machine te ontwikkelen maar ook een machine die als het gaat om gebruiksgemak niet onderdoet voor de concurrentie. Want hoe essentieel die veiligheid ook is de tuinders moeten de machine wel kopen en doen dat in belangrijke mate toch op prijs en prestatie. Rolf: Mijn ervaring in de tuinbouw is dat als het gaat om de veiligheidsgedachte ze toch wel achterlopen in vergelijking tot de industrie. Eigenlijk willen ze een compleet open machine en als iemand daar zijn handen in heeft gestoken dat had je dan maar niet moeten doen. Dat is toch wel nog steeds de mentaliteit die heerst. Kentering Frank beaamt dit volmondig en ziet toch ook dat zijn concurrentiepositie hier toch door onder druk staat. Want de Machinerichtlijn mag dan een Afbeelding 6. De Pilz-veiligheidsbesturing met rechts de buffermodule die zorgt dat de spanning bij het starten niet zo ver daalt dat alles weer uitvalt. 15

16 Bio Chopper Compact in actie De mobiele Bio Chopper Compact staat op rupsbanden en wordt standaard aangedreven door een John Deere dieselmotor met een vermogen van 56 kw. De capaciteit van de versnipperaar bedraagt afhankelijk van de omstandigheden tot m 2 /uur; de eenheid wordt bepaald door de hoeveelheid doek met teeltafval die de machine kan verwerken. Hoe dat er in de praktijk uit ziet is te zien op de website van Weterings Mechanisatie en het YouTube-kanaal van Weterings. Wie niet wil zoeken kan op met Weterings als zoekwoord direct de links vinden naar de beelden van de Bio Chopper Compact in actie. wettelijke verplichting zijn, het gebruik van de normen is dat niet. Als een concurrent zegt aan de richtlijn te voldoen, maar niet kiest voor oplossingen zoals die in de richtlijnen staan omschreven, kraait daar in de praktijk geen haan naar. Dat gebeurt pas op het moment dat het mis gaat. Toch ziet ook Fabian een kentering: We hebben laatst een machine verkocht waarbij juist werd geëist dat deze volgens de laatste richtlijnen was gebouwd. Maar dat maken we nog niet veel mee. Hoe wij met veiligheid omgaan? Ik denk dat wij in deze branche de enige zijn. We hebben net een grotere versie van de versnipperaar gemaakt en daar zit het ook allemaal op. Dat gaan we doen op elk type dat we nu ontwerpen. Ik ben wel blij dat we drie jaar geleden die stap hebben gemaakt. Robin Zander SEW-EURODRIVE Driving the world Het beweegt - veilig De aandrijftechnologie van SEW-EURODRIVE zorgt voor beweging, wereldwijd. Met de Safety Configuration Library kiest u de juiste veiligheidsfuncties

17 Veiligheidstechniek voor de Machinebouw M G B Multifunctional Gate Box Veiligheidssysteem voor afschermingen Eenvoudige montage en integratie in uw veiligheidsconcept Modulaire samenstelling voor individuele toepassingen Hoogste veiligheidsniveau PLe, SIL3, Categorie 4 Conventioneel OSSD of ProfiNet/ ProfiSafe Robuust design EUCHNER (BENELUX) BV I POSTBUS 119 I NL-3350 AC PAPENDRECHT I +31 (0) I INFO@EUCHNER.NL

18 Tienstappenplan ondersteunt engineers richting veilig ontwerp Het belang van een goede risicoanalyse Het onderwerp veiligheid blijft de gemoederen bezig houden. Is het niet vanwege de wet- en regelgeving dan wel vanwege een ongeval dat wellicht voorkomen had kunnen worden mits. Het is dan ook een complex thema dat door Bosch Rexroth is gevangen in een tienstappenplan waarmee de ontwerper structureel tot een veilig ontwerp kan komen van zowel de hard- als bijbehorende software. Een inleiding. 18 Veilig ontwerpen begint in principe bij het gewone gezonde verstand. In beginsel moeten machines en installaties dan ook intrinsiek vanuit zichzelf veilig zijn. Dit kan betekenen dat de overdracht van energie wordt beperkt; bijvoorbeeld door snelheden en temperaturen te beperken of te werken met veilige spanning. Wanneer dit niet mogelijk is, en dat is al snel bij industriële installaties, zijn er verschillende soorten maatregelen mogelijk. Beginnend bij het eenvoudig afschermen van de machine met behulp van bijvoorbeeld hekwerken en lichtschermen (constructieve en hardwarematige oplossingen) tot aan het toepassen van veiligheidsoplossingen in de vorm van software of veiligheidsbesturingen. Tot slot is het belangrijk om medewerkers te trainen in veilig Veilig ontwerpen begint in principe bij het gewone gezonde verstand. werken. Pas wanneer een bedrijfscultuur zodanig is dat veilig werken wordt geaccepteerd en het mogelijk is om mensen aan te spreken op onveilig gedrag, heeft het zin om te streven naar nul ongevallen. Mobiele machines Veel aandacht voor veiligheid is er op dit moment binnen de mobiele sector. Dit heeft te maken met het feit dat hier weinig standaarden beschikbaar zijn terwijl juist in deze sector het veiligheidsbewustzijn toeneemt. Onder andere om het feit dat de hydraulische aandrijftechniek tegenwoordig in bijna alle gevallen wordt gecombineerd met elektronica en elektrische besturingstechniek. Dat betekent dat het veilig hydraulisch ontwerpen alleen niet meer voldoende is; óók dient te worden bewezen dat de toegepaste besturing veilig is en niet onverwacht een graafarm laat bewegen bijvoorbeeld. Daarbij hebben de ontwerpers te maken met het feit dat de mobiele machines zich moeten kunnen verplaatsen en dus niet te beschermen zijn door bijvoorbeeld hekwerken of lichtschermen. Op het mobiele bewegende platform worden bovendien nog diverse andere functies uitgevoerd die verder niets met deze voortbeweging te maken hebben (bijvoorbeeld het uitvoeren van een graafbeweging) en gewoon onder de Machinerichtlijn vallen. Componenten Eén van de aandachtspunten voor ontwerpers van mobiele machines is het selecteren van componenten die specifiek geschikt zijn voor veiligheidsgerelateerde functies. De ontwerper van een hydraulisch veiligheidsgerelateerd systeem moet bijvoorbeeld kunnen aantonen dat de toegepaste componenten geschikt zijn voor gebruik in een veiligheidsfunctie. Hetzelfde geldt voor de toegepaste elektronica. Wouter Leusden, veiligheidsdeskundige bij Bosch Rexroth: Wanneer je uitsluitend gebruik maakt van door de fabrikant geschikt verklaarde componenten, en die bovendien de laatste stand der techniek vertegenwoordigen, ben je niet alleen optimaal bezig in het kader van veiligheid, maar sta je als fabrikant juridisch ook veel sterker. Maritiem en offshore Alle kennis en ervaring die op dit moment binnen de mobiele wereld worden ontwikkeld op het vlak van hydrauliek in combinatie met besturingen en elektronica en weer gebaseerd is op alle kennis en ervaring uit de industrie zal in de toekomst ook steeds vaker worden gebruikt binnen de offshore en maritieme wereld. Dit geldt ook voor de toepassing van internationale standaards zoals de veiligheidsnormen NEN-EN- ISO en NEN-EN onder de Machinerichtlijn. Vooral de eerste norm biedt mogelijkheden omdat deze zich niet uitsluitend op bijvoorbeeld de elektrische componenten richt maar op de functie in het algemeen. Leusden: Deze norm is veel logischer. Je hebt een input, logic en een output. En of dat nu hydraulisch, mechanisch, elektrisch of pneumatisch is doet hier niet ter zake. Naast de mobiele sector en marine/ offshore zie ik bovendien het onderwerp veiligheid meer aandacht krijgen binnen de civieltechnische projecten; bijvoorbeeld bij de nieuwbouw van bruggen en sluizen. Hier zal echter nog een cultuuromslag noodzakelijk zijn omdat de E- en de W-aannemer binnen deze

19 (SIL of PL) te bereiken. Wanneer voor elk gevaar een oplossing is gevonden waarbij het noodzakelijk is dat de oplossingen niet alleen kwalitatief in orde zijn, maar ook in combinatie zijn toe te passen moet de risicoanalyse op deze punten opnieuw worden beschouwd. Op deze manier is eenvoudig te bepalen of het gewenste veiligheidsniveau inderdaad is bereikt, maar ook of er door het toevoegen van veiligheidgerelateerde schakelingen geen nieuwe risico s zijn geïntroduceerd. Het is belangrijk om medewerkers te trainen in veilig werken. sector traditiegetrouw nogal los van elkaar werken. Op het vlak van veiligheid is samenwerking echter noodzakelijk. Tien stappen Maar om welke sector het ook gaat, de aanpak om veilig te engineeren is feitelijk overal hetzelfde. Deze aanpak heeft Bosch Rexroth samengevat in een tienstappenplan dat de engineer ondersteunt in zijn ontwerpproces naar een veilige machine of installatie. Het boek is vooral bestemd voor ontwikkelaars binnen het mkb. Uit onderzoek blijkt dat grote (productie)bedrijven vaak mensen in dienst hebben die specifiek getraind zijn op het onderwerp veiligheid en de materie goed beheersen. Het mkb zal hier beduidend minder financiële middelen en menscapaciteit voor hebben en is dus gebaat bij ondersteuning. Leusden: Daarbij is het een goede zaak om te zien dat het mkb kan profiteren van de ontwikkelingen die bij de grotere bedrijven worden gedaan op het vlak van veiligheid. Deze grotere fabrikanten investeren fors in kennis en kunde omdat verzekeringsmaatschappijen in het kader van productaansprakelijkheid en letselschade zich bij problemen in eerste instantie richten op de kip met veren. Zij hebben er dus belang bij om hun producten optimaal veilig te maken en dit aan te tonen middels certificering. Risicoanalyse Bij het ontwerpen van een machine of installatie is het belangrijk om in eerste instantie na te gaan of de machine veiligheidstechnisch voldoet aan de wens van de klant. Wanneer dit niet het geval is, dan is het van belang om de risico s eenduidig vast te stellen. Dit is mogelijk door het maken van een zogenaamde risicoanalyse waarmee de fabrikant vastlegt welke risico s aanwezig zijn, waar zij zich bevinden, hoe groot de risico s zijn en wat de gevolgen kunnen zijn. Dit document vormt in combinatie met het gewenste / vereiste veiligheidsniveau de basis voor het bepalen van de benodigde veiligheidsmaatregelen. Wanneer deze analyse niet of onvoldoende is uitgevoerd, zal het product (de machine) niet veilig zijn óf worden er kosten voor veiligheidsmaatregelen gemaakt die onvoldoende onderbouwd zijn. Functioneel Leusden raadt aan om de machine éérst puur functioneel te beschouwen: welke functies moet de machine of installatie kunnen vervullen voor het gewenste resultaat. Pas daarna bekijkt de engineer wat er gebeurt wanneer het bedienend én onderhoudspersoneel ermee aan de gang gaat. Op basis daarvan bepaalt hij waar afschermingen nodig zijn, in welke gevallen specifieke maatregelen onmogelijk of onpraktisch zijn en wanneer oplossingen moeten worden gezocht in veiligheidsgerelateerde schakelingen. Vervolgens wordt op basis van de risicoanalyse een plan opgesteld waarin beschreven staat welke veiligheidsmaatregelen moeten worden genomen om het gewenste veiligheidsniveau Vervolg Na het algemene deel en uitgebreide aandacht voor de risicoanalyse, behandelt het stappenplan de benoeming van de veiligheidsgerelateerde schakelingen, het ontwerpen van blokschema s, de componentkeuze, wijze van schakelen (categorie) en eventueel de benodigde software voor het regelsysteem. Stap 10 is in alle gevallen verificatie en validatie waarbij het belangrijk is om iemand anders dan de ontwerper of engineer het volledige stappenplan te laten doorlopen. Hiermee is te controleren of alle stappen juist zijn uitgevoerd en het gewenste veiligheidsniveau is bereikt. Na ieder hoofdstuk worden de werkzaamheden en bevindingen gedocumenteerd en Welke functies moet de machine of installatie vervullen voor het gewenste resultaat? 19

20 20 opgenomen in het Technisch Dossier dat zich op deze manier gedurende het ontwerpproces volgens de regels opstelt. Praktijk Leusden: Natuurlijk is het niet altijd even eenvoudig om risico s juist in te schatten en de bevindingen vervolgens te gebruiken in diverse berekeningen om de gewenste maatregelen te bepalen. Aan de andere kant heb je geen andere keuze. Naast de regelgeving zoals de Machine Richtlijn 2006/42 EG speelt ook productaansprakelijkheid een grote rol. Binnen Bosch Rexroth weet iedereen: géén of onvoldoende documentatie is een fout product. Met andere woorden: het is van belang dat je goed nadenkt over de veiligheid die de gebruiker verwacht, dat je documenteert wat hierbij je gedachtegang is geweest, je bevindingen en je maatregelen. Dit uiteraard in samenhang met de wet- en regelgeving en de huidige stand van de techniek. Wanneer je dat tijdens het ontwerpproces consequent volhoudt, zet je een veilige machine of installatie op de markt. Daarbij: hoe meer beren je op de weg ziet bij het uitvoeren van de risicoanalyse, hoe beter je de verschillende risico s zult bekijken en kunt beoordelen. En nog belangrijker: hoe beter je de gebruiker kunt informeren over risico s bij gebruik van de machine. Wat dat betreft raad ik ook alle ontwerpers aan regelmatig een veiligheidstraining te volgen. Niet omdat de kennis zo snel wegzakt of omdat de wet- en regelgeving zo snel verandert, maar vooral om op de hoogte te blijven van nieuwe inzichten en ontwikkelingen waarop deze trainingen zijn gebaseerd. Hierdoor zijn zij als ontwerper in staat de gevaren volgens de laatste ontwikkelingen kosteneffectief te reduceren tot een acceptabel niveau. Waken Bovendien komen er tijdens dergelijke trainingen diverse valkuilen aan bod die inmiddels bekend zijn of bekend zijn geworden. Een mooi voorbeeld is te vinden in redundante systemen waar je rekening moet Aandrijven en Besturen In het vakblad Aandrijven en Besturen behandelt Leusden in vijf delen uitgebreid het tienstappenplan. Het eerste artikel behandelt regelgeving en standaards en wordt naar verwachting gepubliceerd in de juni/juli-editie van dit jaar. De toegepaste componenten in een hydraulisch veiligheidsgerelateerd systeem moeten geschikt zijn voor gebruik in een veiligheidsfunctie. houden met common cause failures en er zo veel mogelijk voor moet waken om twee systemen te ontwerpen met identieke componenten. Mócht één van de componenten een bepaalde ontwerpfout hebben, dan zal de andere dat mogelijk ook hebben en heeft redundantie hier geen zin. Beter is het dan om twee verschillende oplossingen te gebruiken waarbij de kans veel groter is dat indien aan de orde minimaal één van de twee functioneert. Een andere valkuil is het onvoldoende bekijken van het effect van een bepaalde veiligheidsmaatregel op de rest van de machine. Het is goed mogelijk dat het oplossen van het ene veiligheidsprobleem juist een nieuw probleem introduceert of een ander risico verder vergroot. Ing. M. de Wit - Blok