Architect : Bouwjaar : 1801 : Eenlaags dwarshuis met schuur

Transcriptie

1 1 Breugel, St. Genovevastraat 28 Algemene gegevens: Gemeente : Son en Breugel Plaats + postcode : Breugel, 5694 AG Straat + huisnr. : Sint Genovevastraat 28 Naam : Kadastrale aanduiding : Gemeentelijke aanduiding : Cwb 5 Eigenaar object : C. van den Boogaard Aard object : Erf met gebouwen Oorspronkelijke functie : Pastorie Huidige functie : Woonhuis Opdrachtgever : W. Smarius Architect : Bouwjaar : 1801 Bouwtype : Eenlaags dwarshuis met schuur Bouwstijl : Traditioneel Datum opname : 18 september 2012 Situering: De situering van de oude pastorie in de Genovevastraat is naar het zich laat aanzien in de 18 e eeuw met zorg gekozen. De oude pastorie ligt op een markant punt in een knik van de in het verleden onverharde weg, goed zichtbaar, van welke kant men het bouwwerk ook benadert. Aan de noordzijde loopt een pad met links en rechts een beukenhaag. Vanaf de Sint Genovevastraat geeft dit pad een fraaie doorkijk naar het Dommeldal. Afb. 1 Kadastrale kaart 1823

2 2 Afb. 2 Pad naar de Dommel Geschiedenis: Na de vrede van Munster, in 1648 werd de parochiekerk van Breugel,die gewijd is aan de heilige Genoveva, door de gelovigen van de nieuwe religie, onder druk van de nieuwe politieke orde, aan de katholiek eredienst onttrokken. Gedurende ongeveer een halve eeuw was er geen mogelijkheid voor het katholieke volksdeel om in Breugel ter kerke te gaan. Na versoepeling van de plakkaten gericht tegen de Roomsen kon in 1704 weer een pastoor in Breugel worden benoemd, echter zonder een kerk. De voormalige parochiekerk was in gebruik bij de protestantse gemeenschap. In 1704 werd Henricus Van Riel benoemd tot pastoor van Breugel. Van Riel was eerder kapelaan (tit) van de Sint Jan in s-hertogenbosch. Op Eerste Kerstdag 1704 droeg van Riel zijn eerste H. Mis op in Breugel, waar is niet bekend, in ieder geval niet in de Genovevakerk. Een goede maand later, op 12 februari 1705, werd van Riel door Deken Sichmans officieel in de parochie ingeleid. Waar de erediensten in het begin plaatsvonden staat niet beschreven. De komst van pastoor Henricus Van Riel in 1704 zonder kerk en zonder woon- en verblijfplaats zal er waarschijnlijk toe geleid hebben dat spoedig na de benoeming een nieuwe onderkomen voor de pastoor werd gebouwd. Het vermoeden bestaat dat de eerste pastorie in verschillende fase tot stand is gekomen tussen 1720 en In 1793 werd Wilhelmus Smarius benoemd tot pastoor van Breugel. Hij liet in 1801 de bestaande pastorie vervangen door een nieuwe, de huidige oude pastorie. Op de kadastralekaarten van 1823, ongeveer 20 jaar na de teruggave van de kerk was de pastorie, thans bekend als Genovevastraat 28, nog als zodanig in gebruik. De pastorie kende verschillende bijgebouwen aan de straatzijde over de volle perceel breedte, te zien op de kaart van 1823 en op de kaart van De functies van de bijgebouwen staan niet op de kadastrale kaarten vermeld. Naast de oude pastorie loopt een aanzienlijk pad in de richting van de Dommel tot aan het einde van een langgerekt onbebouwd perceel grond, behorende tot de pastorie en waarschijnlijk in gebruik geweest als keukenhof, boomgaard of bleek. In het laatste kwart van de 19 e eeuw werd er een nieuwe pastorie gebouwd, naast het kerkhof van de H. Genoveva, thans een rijksmonument. Bij het interieur onderzoek zijn er op de zolderverdieping bouwsporen en restanten van stucwerk aangetroffen die doen vermoeden dat deze ruimte in het verleden voor de katholieke eredienst is gebruikt. Nader onderzoek zou kunnen leren in welke periode deze kapel voor de eredienst werd gebruikt.

3 3 Beschrijving: Exterieur Noordgevel (rechter zijgevel): Ongepleisterd metselwerk met doorgestoken topgevels en eenvoudige ankers; op de zolderverdieping twee kozijnen met draairamen en bovenlichten; een enkel raam op de vliering. Afb. 3 Noordgevel Oostgevel (voorgevel): Pleisterwerk met een rustica-motief. Centraal in de gevel bevindt zich de voordeur in een zwaar en geprofileerd houten kozijn met duivejager op hardstenen neuten en voorzien van een fraai bovenlicht. Er zijn drie schuifraamkozijnen met een schuifraam verdeeld in negen ruiten en een zesruits bovendeel; één links van de voordeur en twee rechts.de waterslagen bestaan uit geglazuurde bakstenen. Er zijn functionerende luiken aanwezig. Onder het linker raam op het maaiveld zijn twee kleine getraliede ramen. De bakgoot heeft een profilering. In de voorgevel zijn acht eenvoudige ankers te zien. Het dak is gedekt met keramische pannen, Mulden. Afb. 4 Oostgevel

4 4 Zuidgevel (linker zijgevel): De gesloten linker zijgevel is voorzien van vlak pleisterwerk en eenvoudige ankers; een enkel kozijn met kruisraam op de zolderverdieping. Afb. 5 Zuidgevel Westgevel (achtergevel): De achtergevel is voorzien van vlak pleisterwerk en 6 eenvoudige ankers. De gevelopeningen zijn symmetrisch verdeeld met centraal de achterdeur. Links en rechts daarvan bevinden zich twee schuifraamkozijnen met een zelfde ruitverdeling als aan de voorzijde. Luiken ontbreken. De waterslagen bestaan hier uit gefrijnd hardsteen, waarbij opvalt dat ze aan één zijde dikker zijn uitgevoerd dan aan de andere -. Afb. 6 Westgevel Interieur: Het huis wordt van voor naar achter doorsneden door een gang met rechts twee kamers, linksvoor een opkamer en linksachter de keuken. De vloer van de gang bestaat uit tegels van arduin, de wand uit keramische tegels. Het plafond is voorzien van plafondlijsten.

5 5 Afb. 7 Gang Afb. 8 Binnendeur Er zijn vier binnendeuren. De brede (97 cm) en lage (192 cm) deuren hebben bossingpanelen en zware geprofileerde kozijnen. De interieurs van de kamers zijn niet goed te beoordelen wegens voorzetwanden en plafonds. Tussen de kamers aan de rechterzijde bevindt zich een schouw met een niet originele afwerking. De schoorsteen is verwijderd. In de keuken is een deel van de originele wandtegels zichtbaar. Afb. 9 Keukenschouw met tegels Afb. 10 Kelder 1 Tussen keuken en opkamer is een schouw met rookkast. Bovendaks is de schoorsteen nieuw opgemetseld. Onder de opkamer bevinden zich 2 kelders, een toegankelijk vanuit de keuken, de ander vanuit de opkamer.

6 6 Afb. 11 Kelder 1 opgang Afb. 12 Kelder 2 Vanuit de opkamer gaat een trap naar de zolder. Er zijn resten van 3 originele spanten (Hollands spant) van gekantrechte balken, wellicht eikenhout, met verbindingen van houten pennen zichtbaar, welke ernstig zijn aangetast en deels vergaan of verwijderd, deels hersteld. Er is geen dakbeschot aanwezig. Aan de voor- en achterzijde is de zolder afgeschot met gepleisterde rieten wanden op houten latten. Afb. 13 Spant Afb. 14 Kapconstuctie

7 7 Bijzonder in het linker-achtergedeelte van de zolder is een ingebouwde ruimte met een gestukadoord schijngewelf en raampjes. Dit lijkt te bevestigen dat er een huiskapel is geweest. Het oppervlak is circa 2,4 x 3 meter, de wanden bestaan deels uit stuc op riet, deels uit doek op lattenwerk. Afb. 15 Voormalige huiskapel Afb. 16 Detail huiskapel Opmerkelijk is verder nog dat in het pand geen toilet is. Dit bevindt zich buitenshuis, in een bijgebouw achter de woning. Bijgebouwen, erf en beplanting: Bijgebouw met toilet van latere datum. Het achtererf is voorzien van betontegels. Tuin in de richting van de rivier de Dommel met boomopstanden en beukenhagen die de begrenzing vormen van het oude erf, tuin en hof. Afb. 17 Bijgebouw

8 8 Cultuurhistorische waarde: Dit object, de voormalige pastorie van Breugel is van grote cultuurhistorische waarde en van bijzondere betekenis voor de beleving van de geschiedenis van de gemeenschap van Son en Breugel. De cultuurhistorische betekenis wordt niet alleen bevestigd door het exterieur, van de voormalige pastorie, maar ook en in het bijzonder door het interieur, met name op de zolderverdieping waar zich restanten bevinden van een ruimte die bestemd is geweest voor de katholieke eredienst. Architectuur- en bouwhistorische waarde: De plattegrond van de voormalige pastorie laat zien dat we te maken hebben met een voorname dorpswoning van middel groot formaat. Het vermoeden bestaat dat dit huis in de loop van de 19 e eeuw meerdere aanpassingen heeft ondergaan, als gevolg van functie wijzigingen. Door de pleisterlaag worden mogelijk verwijzende bouwsporen aan het oog onttrokken. Stedenbouwkundige waarde: De situering van de oude pastorie in de Genovevastraat is naar het zich laat aanzien in de 18 e eeuw met zorg gekozen. Waarschijnlijk was de tweede pastoor na 1727, Godefriedus Van Riel, hier voor verantwoordelijk. De oude pastorie ligt op een markant punt in een knik van de in het verleden onverharde weg, goed zichtbaar, van welke kant men het bouwwerk ook benadert. Deze markante positie is stedenbouwkundig van belang en ondersteund de monumentale betekenis van dit gebouw Situationele- en ensemblewaarde: De hoge ensemble waarde van het object heeft op de eerste plaats betrekking op de onverbreekbare associatie van het gebouw met de ruimtelijke en landschappelijke context, gevormd door de open ruimte in de richting van de rivier de Dommel en de kenmerkende boomopstanden en beukenhagen die de begrenzing vormen van het oude erf, tuin en hof. Aan de noordzijde loopt een pad met links en rechts een beukenhaag. Vanaf de Sint Genovevastraat geeft dit pad een fraaie doorkijk naar het Dommeldal. Gaafheid en herkenbaarheid: Exterieur: Het pand verkeert in redelijke staat, met uitzondering van de kap. Het oorspronkelijke leien dak is al geruime tijd gedekt met keramische Muldenpannen. De aansluitingen van het zadeldak op de topgevels zien er slecht uit en de spanten zijn ernstig aangetast, wellicht door boktor. De linkerzijgevel lijkt een beetje verzakt te zijn. De zijgevels zijn dicht begroeid met klimplanten. De schoorsteen nieuw opgemetseld, een tweede schoorsteen is verwijderd. Interieur: De gang ziet er nog oorspronkelijk uit; de vloer- en wandtegels lijken origineel, evenals de deuren en de plafondlijsten. De oorspronkelijke afwerkingen van de kamers en keuken zijn niet goed te beoordelen wegens voorzetwanden en -plafonds. Tussen de kamers aan de rechterzijde bevindt zich een schouw met een niet originele afwerking. De schoorsteen is verwijderd. In de keuken is een deel van de originele wandtegels zichtbaar. Tussen keuken en opkamer is een schouw met rookkast. De resten van de drie originele spanten zijn ernstig aangetast en deels vergaan of verwijderd, deels hersteld. Tegen de spanten zijn nieuwe spanten geplaatst waarop nieuwe gordingen, beide gemaakt van ongeschaafde vurenhouten balken.met plaatwerk ingebouwde kamers op de zolder onttrekken onderdelen aan het zicht. Literatuur: Dijsselbloem-Visser, J. De oude pastorie van Breugel, Heem Son en Breugel, 2012, 4,